Tur (govedo)
Divlje (evropsko) govedo ili divlje (evropsko) goveče, ili tur (lat. Bos primigenius), je izuzetno krupna vrsta iz roda prava goveda (Bos), koja je u Evropi istrijebljena početkom 17. veka. Potomak tura je današnje domaće govedo.
| Bos primigenius | |
|---|---|
| |
| Izumrlo evropsko govedo tur | |
Naučna klasifikacija 
| |
| Domen: | Eukaryota |
| Carstvo: | Animalia |
| Tip: | Chordata |
| Klasa: | Mammalia |
| Red: | Artiodactyla |
| Porodica: | Bovidae |
| Potporodica: | Bovinae |
| Rod: | Bos |
| Vrsta: | †B. primigenius
|
| Binomno ime | |
| †Bos primigenius (Bojanus, 1827)
| |
| Podvrste | |
| |
| |
| Istorijski areal tri izumrle podvrste | |
Divlje govedo se nalazi na grbu Moldavije i Rumunije.
Izgled i građa
urediGovedo tur je bilo nešto većih dimenzija nego današnja domaća goveda koje poznajemo. Dužina tela odraslog mužjaka je dostizala i do 2,8 m i još 0,8 m dužine repa. Visina leđa kod mužjaka je varirala između 160 i 180 cm, dok je kod ženke iznosila oko 150 cm. Zubna formula (kao i kod drugih vrsta roda potporodice Bovinae) je:
| 0.0.3.3 |
| 3.1.3.3 |
Polni dimorfizam je bio izražen i razlika između mužjaka i ženki, osim osnovnih razlika, je bila u boji i veličini. Ženke su bile manje (kraće i nešto nižeg grebena) od mužjaka. Boja mužjaka je crnosmeđa, dok je boja ženki crvenkastosmeđa. Rogovi su bili svijetli (skoro bijeli) sa crnim vrhovima.
Način života
uredi
Evropsko divlje govedo je bilo rasprostranjeno skoro u cijeloj Evropi. Njihovo stanište su bile šume. Te šume su bile većinom vlažne, močvarne ili u riječnim dolinama, zbog potreba za vodom. Ova goveda su živjela u krdima, a poneki stariji mužjaci su živjeli solitarno da bi se u vrijeme parenja pridruživali krdima. U krdu, koje je brojalo nekoliko desetina jedinki, postojao je dominantni mužjak, pa je za vrijeme parenja dolazilo do borbi oko ženke. Parenje se vjerovatno odvijalo krajem ljeta, a telad su dolazila na svijet krajem proljeća. Tur se najviše hranio travom, ali i plodovima voća, lišćem, mekšim grančicama i sl. Za razliku od većine današnjih vrsta goveda koji su u pravilu dnevne životinje, tur je bio aktivan u sumrak i noću.
Razvoj i izumiranje
urediSmatra se da su se prvi primjerci ove vrste pojavili na prostoru današnje Indije prije oko dva miliona godina, odakle su migrirali u druge dijelove Azije, na Srednji istok, a u Evropu su stigli prije 250.000 godina. Inače, u svijetu su postojale tri podvrste tura koje su naseljavale različite prostore:
- Bos primigenius primigenius — naseljavao prostore većeg dijela Evrope, sem najsjevernije oblasti (sjever Skandinavskog poluostrva) i Irske, Srednji istok, centralne oblasti Azije pa i neke dijelove Dalekog istoka,
- Bos primigenius namadicus — naseljavao prostore Indije,
- Bos primigenius mauretanicus — nastanjen u najsjevernijem dijelu Afrike.
Malo je informacija o prisustvu i životu divljeg goveda na Dalekom istoku i srednjoj Aziji, ali i u sjevernoj Africi (gdje se spominju u egipatskim spisima o lovu faraona Ramzesa). Nešto je više podataka o turu u Evropi, gdje su ih praistorijski ljudi oslikavali na zidovima pećina, Rimljani su pisali o njihovoj upotrebi i pripitomljavanju, bili su sastavni dio grbova i zastava nekih srednjovjekovnih evropskih zemalja itd. Uzroci njihovog izumiranja leže u činjenici da su se masovno izlovljavali tokom praistorije i srednjeg vijeka. Pored toga, širenje ljudske populacije i krčenje šuma ugrožavalo je životni prostor divljeg goveda. Prvo pripitomljavanje počelo je na južnom Kavkazu i sjevernoj Mesopotamiji oko 6000 godina p.n.e. U Evropi se do 13. vijeka, stanište tura smanjilo na Panonsku niziju, Litvaniju, Poljsku, Istočnu Prusku, Moldaviju i Transilvaniju. Poslednji primjerak tura je bila ženka koja je uginula 1627. godine u Poljskoj. Uporedo sa lovom, divlje jedinke su tiho iščezavale zbog pripitomljavanja, koje je zbog promjena načina života uslovilo anatomske i fiziološke promjene i na kraju nastanak nove vrste domaćeg goveda Bos taurus.
Reference
uredi- Garms, Heri : Fauna Evrope, priručnik za raspoznavanje životinjskih vrsta, Mladinska knjiga Zagreb, 1981.
- Vuure, T. van. 2002. History, morphology and ecology of the Aurochs (Bos primigenius). Lutra 45-1. Online pdf (603 kB) Архивирано на сајту Wayback Machine (29. август 2011)
