Википедија

Jevreji u Republici Srpskoj

Народ

Jevreji u Republici Srpskoj su građani jevrejskog porijekla i jevrejske etničke pripadnosti, koji žive i rade na teritoriji Republike Srpske. Prisustvo Jevreja na ovim prostorima moguće je pratiti od vremena prije nove ere, a talasi njihovih doseljavanja su trajali duži niz vijekova. Jevreji danas predstavlja malobrojnu nacionalnu manjinu, iako je njihova istorija na ovim prostorima prisutna kroz dugi niz vijekova, a sam broj Jevreja je bio znatno veći prije Drugog svjetskog rata i genocida nad jevrejskim narodom poznatog kao Holokaust. Tokom sprovođenja Holokausta od strane nacističkih, fašističkih i ustaških struktura Jevreji su skoro u potpunosti izbrisani sa teritorije današnje Republike Srpske. Mali broj je nakon rata odselio u Izrael, novu državu formiranu za Jevreje, nakon hiljadugodišnjeg ponavljanja riječi: „Ako te zaboravim moj Jerusalime, dabogda me desna ruka izdala”.

Jevreji u Republici Srpskoj
Ukupna populacija
59 (2013)
Regioni sa značajnom populacijom
Banja Luka20(2013)
Teslić11(2013)
Jezici
Srpski jezik
Hebrejski jezik (-)[a]
Religija
Judaizam
Zastava Izraela

Spomenici koji svjedoče o postojanju jevrejske zajednice se mogu pronaći širom Republike Srpske, dok je današnja jevrejska zajednica u Republici Srpskoj veoma malobrojna, skoncentrisana oko mjesta u kojima postoje jevrejski objekti tj. sinagoge. U Republici Srpskoj danas su aktivne dvije jevrejske vjerske opštine u sklopu kojih su izgrađene sinagoge, jedna je smještena u Banjaluci, a druga u Doboju. Takođe, postoji i nekoliko udruženja koja okupljaju jevrejski narod i baštine tradiciju prijateljskih odnosa između jevrejskog i srpskog naroda. Na teritoriji cijele Republike Srpske najaktivnija jevrejska zajednica smještena je u Banjaluci, gdje je po rezultatima popisa živjelo najviše pripadnika ove nacije. Iako podaci sa popisa govore o malobrojnosti Jevreja u gradu na Vrbasu, podaci jevrejske opštine navoda da je tokom 2020. jevrejska opština imala 115 članova.

Jevreji su jedna od sedamnaest službenih nacionalnih manjina u Republici Srpskoj, a njihove interese zastupaju predstavnici i delegati u Vijeću naroda Republike Srpske, Savjetu nacionalnih manjina i Savezu nacionalnih manjina. Delegati iz Vijeća naroda se raspoređuju u radna tijela, Savjet nacionalnih manjina bira predsjednika, potpredsjednika i sekretara, dok Savez nacionalnih manjina bira predsjednika, potpredsjednika i Koordinaciono tijelo, koje 2016. godine zamjenjuje Upravni odbor. Jevreji su učestvovali u osnivanju Saveza nacionalnih manjina, a do sada su imali delegate u svim sazivima Vijeća naroda, Saveza nacionalnih manjina i Savjeta nacionalnih manjina, jednom su obnašali dužnost predsjednika Saveza nacionalnih manjina, dok mjesto predsjednika Savjeta nacionalnih manjina do sada nisu obnašali.

Istorijat uredi

 
Jevrejsko groblje u Rogatici

Prisustvo Jevreja na Balkanu prema istorijskim pokazateljima datira još od 6. vijeka prije nove ere, kada su Feničani prodavali Jevreje po jonskim ostrvima kao roblje. Nihovo prisustvo na Balkanu je daleko veće nakon grčko-rimskih osvajanja Svete zemlje, kada su Jevreji za relativno kratko vrijeme praktično protjerani iz Palestine. Prvi evropski Jevreji su bili oni koji su naseljavali područja Grčke i Makedonije, odakle su se proširili i na ostatak Balkanskog poluostrva. O prisustvu i rasprostranjenosti Jevreja na tlu južnoslavenskih zemalja iz perioda kasne antike te 2. i 4. vijeka svjedoče brojna arheološka nalazišta iz raznih krajeva, poput onih iz Sarajeva, na čijim je nadgrobnim pločama uklesano latinskim pismom: „Jehova adonaj” (hebr. u ime Boga), što indirektno govori u prilog istorijskim činjenicama da su Jevreji na područja sjevernog i srednjeg Balkana došli iz pravca zapada prateći rimske legije, a iz pravca istoka za vrijeme Porte.[1] Ključni faktor dolaska sefardskih Jevreja u Bosansku Krajinu, tačnije u Banju Luku, predstavlja uspostavljanje žive trgovine u Splitu i oko njega i dalje prema unutrašnjosti, što indirektno upućuje na mogućnost sporadičnog a kasnije i grupnog dolaska Jevreja trgovaca u Bosansku Krajinu, za vrijeme kralja Stefana Tvrtka I iz pravca mletačke Venecije, a iz pravca Španije nakon egzodusa, s tim što se u oba slučaja njihov dolazak odvija preko Ankone i Venecije s jedne, te Dubrovnika, Splita, a kasnije i Šibenika i Zadra s druge strane.[2]

Jevreji u Banja Luci uredi

 
Sinagoga u Banja Luci, prije Drugog svjetskog rata

Protjerivanje aškenaskih Jevreja iz srednje i istočne Evrope, egzodus sefarda sa Pirinejskog poluostrva zbog navodnog neprihvatanja hrišćanstva i pojava Otomanske imperije na Balkanu ključni su istorijski momenti za prekretnicu u razvoju jevrejstva i judaizma na Balkanskom poluostrvu. Blagonaklonost turskih sultana prema Jevrejima postojala je mnogo prije stupanja turskih trupa na evropsko tlo, zbog njihove naobrazbe i poznavanja zanata i trgovine. Prvodošli Jevreji Banje Luke dočekani su od strane muslimanskog življa sa dozom nepovjerenja, pa se u početku nisu mogli naseliti u samoj banjalučkoj čaršiji, nego su na kratko vrijeme prinuđeni da stanuju u hanovima, poput Šibića hana. Živjeli su povučeno i izdvojeno, u manjim grupama, upućeni jedni na druge zbog međusobne komunikacije na maternjem jevrejsko-španskom jeziku (judeo-espanjol), sa obiljem izraza iz turskog i italijanskog jezika, kojim su dopunjavali pojedine praznine u jevrejskom, koji je i kao takav i dalje bio u svemu dominantan.[3] [2]

Za jevrejsku zajednicu u Banjaluci značajno je otkriće jevrejskog nadgrobnog spomenika iz 17. vijeka u blizini Banjalučkog sandžaka, tačnije u Derventskom okrugu i stećka iz Velikog Prnjavora, koji upućuje na to da se radi o mletačkom Jevrejinu trgovcu. Sve su ove tvrdnje o prisustvu jednog broja Jevreja trgovaca u i oko Banje Luke krajem 16. vijeka zasnovane na mnogim činjenicama koje nalaze svoje indikativno uporište u istorijskim arhivama gradova Dubrovnika i Splita.[4] Koristeći arhivsku građu grada Dubrovnika za prikaz privrednih prilika u Banjoj Luci tokom 16. vijeka, Bogumil Hrabak je napisao: „Pojedinačno bilo je u Banjoj Luci od 80-tih godina 16. vijeka stalno naseljenih Jevreja trgovaca, a vjerovatno i ljekara. Ipak Jevreji nisu toliko karakteristični za banjalučku čaršiju koliko za sarajevsku“. Bogumil Hrabak nadalje spominje imena dvojice jevrejskih trgovaca iz Banje Luke, nekog Jusufa (najverovatnije Jozefa) i Baruha. Hrabak navodi da su neki Jevreji krajem 16. vijeka došli u Banju Luku iz Splita i da je jedan Jevrejin ljekar u pomenutom periodu upućen iz Dubrovnika i da je u gradu na Vrbasu okončao svoj život. I. Pederin u jednom svom radu navodi da je „generalni providur Dalmacije Francesco Zen 1633. godine poslao svog poklisara Jozefa Pensu bosanskom paši u Banju Luku radi uspostave širih trgovačkih veza sa splitskom lukom i lazaretom i eventualnim otvaranjem namjenskog predstavništva u Banjoj Luci.[5] Svi ovi navodi iz dokumenata arhiva u Banjoj Luci, Splitu i Dubrovniku pružaju jako dobar uvid u organizaciju tranzitne trgovine i složene trgovačke mreže rasprostranjene duž puteva i raskrsnica između Soluna, Carigrada, Sarajeva, Banje Luke, Splita i Venecije i gradova sjeverne Evrope. Interesantno je u vezi s tim napomenuti da kod mnogih istoričara postoje podijeljena mišljenja o dolasku, boravku i pravcu kretanja sefardskih Jevreja na teritoriji današnje Republike Srpske nakon egzodusa sa Pirinejskog poluostrva. Čini nam se da, što se tiče dolaska Jevreja u Banju Luku, obje teorije mogu biti prihvaćene, s tim što je dolazak Jevreja u Banju Luku u manjem broju na prelazu 16. u 17. vijek vezan za razvoj trgovine preko Splita i Dubrovnika, a veći broj je vezan za slabljenje lučke trgovine zbog pada Venecije 1797. godine, što početkom 19. vijeka dovodi do većeg iseljavanja Jevreja iz dalmatinskih gradova prema teritoriji današnje Republike Srpske.[1] Masovniji dolazak sefardskih Jevreja u Banju Luku početkom 19. vijeka iz pravca Sarajeva, Skoplja i Bitolja je vezan za postemancipacioni period Jevreja na ovim prostorima nakon donošenja fermana sultana Abdul Medžida 1840. godine, kojim su priznata građanska prava i Jevrejima i hrišćanima, uz mogućnost podizanja vjerskih objekata, sinagoga i crkava, te otvaranje osnovnih i srednjih škola na postojećim jezicima.[6]

Masovniji dolazak aškenaskih Jevreja u Banju Luku je vezan za sve drakonske zakone cara Josifa drugog uz ograničenje naseljavanja i boravka Jevreja na zemlji pod vlašću Austro-Ugarske i aneksiju Bosne i Hercegovine u drugoj polovini 19. vijek. Pisanih tragova o prisustvu i određenom mjestu stalno naseljenih Jevreja u Banjoj Luci u 17. vijeku nema, ali se na osnovu kasnijih lokacija izgrađenih jevrejskih kuća može pretpostaviti da je bila u neposrednoj blizini Govedarnice i Bezistana. Jevreji se prvobitno javljaju među trgovcima, a tek poslije, sticanjem potrebnih uslova, dovode i ostali dio porodice. Za vrijeme osmanlija na teritoriji današnje Republike Srpske su se po brzom razvoju i većoj koncentraciji Jevreja isticala samo dva mjesta: Banja Luka i Bijeljina. Slijedeći novotrasirane privredne puteve, Jevreji iz većih mjesta prelaze u manja provincijska mjesta, te iz Banje Luke prelaze u Prijedor i Novi Grad.[7]

 
Spomenik banjalučkoj jevrejskoj zajednici i stradalim Jevrejima u Holokaustu

U Banja Luci se povećava broj Jevreja polovinom 19. vijeka. Potvrdu za ovo nalazimo u svjedočanstvima koje je ostavio profesor Stojan Bjelić, u kojima tvrdi da je Salamon Haima Poljokan, stigavši 1860. godine u Banja Luka|Banju Luku, tu zatekao trojicu istovjeraca, starosjedilaca, nekoga Baruha, Isaka Papu zvanog Papić i Mentu Levija, blagajnika u Jevrejskoj opštini sefardskog obreda, koja je osnovana 1848. godine. Osnivači nešto brojnije Jevrejske opštine sefardskog obreda u Banjoj Luci bili spomenuta četvorica Jevreja: Baruh, Isak Papo, Mento Levi i Salamon Poljokan, trgovac. Do vremena austrougarske okupacije 1878. godine u Banjoj Luci je, uz domicilno stanovništvo, živjela isključivo etnička skupina Jevreja sefarda, porijeklom iz Španije i Portugala.[8]Banja Luka je imala dvije jevrejske opštine, sefardsku i aškenasku. Obje su vrlo stare, a u Banjaluku su većinom dolazili Jevreji iz Sarajeva i Travnika. Prije Drugog svjetskog rata živjelo je u Banjoj Luci oko 400 Jevreja. Knjige Sefardske i Aškenaske opštine su potpuno uništene. Hram je bio sagrađen 1902. godine, a groblje osnovano 1883. godine.[9]

 
Grb Jevrejskog kulturnog centra

Jevrejska zajednica u Banjaluci doživila je najtragičnije dane na samom početku Drugog svjetskog rata, kada je po naređenju dr Viktora Gutića ubijen je i posljednji Jevrej koji se zatekao u Banjoj Luci. Odmah po stvaranju NDH, koncem aprila 1941. godine, Jevreji Banje Luke stavljeni su van zakona. Naređeno im je da u roku od 24 sata moraju napustiti svoje stanove u centru grada i preseliti se u najdalja predgrađa. Ustaše su pretvorile jevrejski hram u javnu kuću. Svojim kućama se vratilo poslije rata 24 lica. Prvo kupljenje Jevreja počelo je u junu 1941. godine. Oni su bili odvedeni u nepoznatom pravcu i vjerovatno ubijeni prije nego su stigli do nekog logora. Početkom jula opet su pohvatani muškarci i pobijeni. 16. jula 1941. godine odvedeni su stariji Jevreji oba pola u Staru Gradišku i tamo svi poubijani. 28. jula 1942. godine bili su odvedeni svi preostali Jevreji (170) i poubijani u raznim ustaškim logorima. Uništeni su hramovi, opustošena groblja i razgrabljena jevrejska imovina. Banja Luka je ostala bez Jevreja. Na parceli Jevrejskog groblja podignut je 1977. godine spomenik sa natpisom: „0vdje su sahranjeni ekshumirani posmrtni ostaci sa starog Jevrejskog groblja u Boriku”. Ovaj spomenik podsjeća na Banjalučku jevrejsku zajednicu, kao i na mnogobrojne Jevreje, građane Banje Luke koji su izgubili živote kao žrtve fašističkog terora 1941—1945. godine.[9]

Jevrejska zajednica na području ovog grada je postojala vijekovima, a iako danas malobrojna ostavila je veliki trag na polju kulture razvoja ovog grada. U Banjaluci je izgrađen novi Jevrejski centar koji je jedan od simbola njihovog viševjekovnog prisustva na ovim prostorima, a grad Banjaluka i Republika Srpska danas održavaju vrlo bliske i dobre odnose sa Izraelom i jevrejskom zajednicom. Jevrejska opština Banjaluka tokom 2020. je brojala 115 članova, čime je primjetan blagi porast pripadnika jevrejske zajednice.[10]

U Banjoj Luci je danas aktivna Jevrejska opština Banjaluka[11], Udruženje Jevreja Banjaluka[12], dok je u samom gradu izgrađen Jevrejski kulturni centar „Arije Livne”, u kome se nalazi sinagoga „Ilona Vajs”. Najveći broj podataka o banjolučkim jevrejima, kao i detaljne podatke o masovnim ubistivima, hapšenjima i gašenju jevrejske zajednice u gradu na Vrbasu moguće je pronaći na stranicama El mundo sefarad.[13]

Jevreji u Bijeljini uredi

 
Sinagoga u Bijeljini

Stotinu godina bili su dio bijeljinske opštine. Tokom Drugog svjetskog rata, od 350 bijeljinskih Jevreja, 318 je ubijeno. Od tada, u ovom gradu nema jevrejskih porodica. Ostale su građevine, dio groblja i sjećanje. Najraniji tragovi o naseljavanju Jevreja u Bijeljinu potiču iz polovine 19. vijeka. Jevreji Sefardi (Sefard je jevrejski naziv za Iberijsko poluostrvo) u Bijeljinu su se počeli doseljavati 1851. iz Sarajeva, Skoplja i Soluna. Jevreji su se u Bijeljini najčešće bavili trgovinom, ali i drugim naročito zanatskim zanimanjima kao i činovničkim profesijama.

U najboljem sjećanju stanovnika Bijeljine i Semberije ostao je dr Jakob Kohut, po zanimanju ljekar koji je rođen u jevrejskoj trgovačkoj porodici u Beču 1836. godine. Bio je prvi i jedini ljekar u bijeljinskoj bolnici osnovanoj 1880. godine. Među Jevrejima je, naravno, bilo, pored već pomenutog, i drugih ličnosti koje su na neki način uticali na društveno-političku i duhovnu atmosferu grada Bijeljine. Kuriozitet je da i neka velika imena iz svijeta umjetnosti, naši savremenici, vode porijeklo upravo iz Bijeljine. Kako se navodi, djed jedne od najpoznatih glumica, Mire Furlan, bio je ugledni bijeljinski trgovac.

 
Spomen-ploča na mjestu nekadašnje sinagoge

O životu Jevreja u Bijeljini ostale su da svjedoče brojne građevine. Na mjestu nekadašnje sinagoge danas se nalazi spomen ploča koja predstavlja važno spomen obilježje ovoga naroda na ovim poručju. Jedan od podsjetnika na boravak Jevreja u Bijeljini je i jevrejsko groblje koje se nalazi u Sremskoj ulici, a posljednji put je uređeno 2005. godine.

Da se radi na očuvanju sjećanja na ovaj narod dobar primjer je i izložba koja je organizovana povodom Dana grada Bijeljine, 24. septembra i međunarodnog obilježavanja Dana evropske baštine u okviru programa Savjeta Evrope. Pored toga u Bijeljini je boravilo oko 30 mladih ljudi iz Beograda, Zrenjanina, Novog Sada, Zagreba, Skoplja, Banja Luke, Sarajeva i Doboja kao znak podrške održavanju sjećanja na Jevreje sa ovog područja.[14][15]

Jevreji u Doboju uredi

Jevreji koji su se nastanili u ovim krajevima osnovali su Jevrejsku opštinu u Doboju još 1871. godine i od tada djeluje i radi do današnjih dana. Tri godine kasnije, 1874. grade sinagogu.[16] Tokom Drugog svjetskog rata, u vrijeme nacističke okupacije, skoro cjelokupno jevrejsko stanovništvo Doboja odvedeno je u logore iz kojih se nikada nisu vratili.

Kroz istorijski razvoj Doboja Jevreji su ostavili neizbrisiv pečat života i rada. Dali su nemjerljiv doprinos u razvoju privrede, kulture, zdravstva, trgovine i zanatske djelatnosti. Prvi dobojski ljekar bio je Jevrej Simon Levi, doktor Rihard Skuteski osnovao je prvo pjevačko društvo u Doboju 1927. godine, a njegova supruga bila je prva dobojska medicinska sestra. Prvi veterinar koji se pominje u istoriji Doboja bio je Leopold Kalc 1920. godine, dok su braća Pesah prvi dobojski trgovci koji su otvorili robnu kuću. Jevreji su bili vlasnici i prve dobojske banke i štamparije, koju je vodio Moric Trinki, a prvi advokat u gradu bio je Emil Rubinštajn.[17]

Jevrejski kulturni centar "Bejt Šalom" sa sinagogom u Doboju obnovljen je 2003. godine. Njeguje kulturu i tradiciju Jevreja, ali i radi na očuvanju spomenika jevrejske kulture i tragova života Jevreja u ovom kraju. S tim ciljem podignuta je i spomen-ploča dobojskim Jevrejima, na kojoj su ispisana imena 89 Jevreja stradalih 1941. godine.[18]

Religija uredi

Jevreji u Republici Srpskoj, kao i većina njihovih sunarodnika, u matičnoj zemlji, kao i širom svijeta su pripadnici jevrejske religije Judaizma. U Republici Srpskoj, danas postoje dvije jevrejske opštine, sa po jednim vjerskim objektom, to jeste sinagogom. Sinagoga "Ilona Vajs" se nalazi u Banja Luci u sklopu Jevrejskog kulturnog centra, u jevrejskoj opštini Banja Luka, koja je formirana 1848, a sinagoga "Bejt Šalom" se nalazi u Doboju u sklopu jevrejske opštine Doboj formirane 1871. godine.[19] Danas je Jevrejska opština u Doboju malobrojna zajednica u odnosu na druge konfesije, a pored Doboja, dio građana jevrejske pripadnosti živi u Tesliću, Šamcu i Derventi. Sinagoga “Ilona Vajs” je dobila naziv po majci predsjednika centra Arie Livne koja je od strane nacista spaljena u logoru Aušvic. Prvi je vjerski objekat, izgrađen nakon sedam decenija, u kom Jevreji mogu da se posvete molitvi, proučavanju svetih spisa, a otvoren je i za posjetioce. Prije Drugog svjetskog rata na teritoriji grada Banja Luka su postojale četiri sinagoge, tri sefardske i jedna aškenaska. Poslednja je uništena 1944. godine.[20]

Drugi objekat se nalizi u Doboju i nosi naziv Bejt Šalom ili kako je još nazivaju „Kuća mira”. Prvi jevrejski dom sa sinagogom u Doboju podignut je 1874. godine, a uništen je 1942. godine, tokom Drugog svjetskog rata. Pronađena su jedino ulazna vrata koja danas stoje kao simbol sjećanja u dvorištu novoizgrađene dobojske sinagoge. Današnja dobojska sinagoga osveštana je u novembru 2003. godine, nakon rekonstrukcije porodične kuće Aleksandra Vrhovskog i Ota Kalamara izgrađene 1922. godine. Pored sinagoge, u objektu djeluje Jevrejski kulturni centar i Jevrejska opština u Doboju. Ova svetinja je podignuta uz pomoć dobrih ljudi, a posebno Slobodana Pavlovića i njegove supruge Mire.[21]

Jevrejski kulturni dom sa sinagogom u Banja Luci uredi

Gradnja ovog Hrama se pristupilo 26. oktobra 1936. godine na istom mjestu gdje se nalazio i stari Hram na raskršću ulica Jukićeve i Princa Pavla, koja se sada u spomen Hrama zove Jevrejska ulica. Nakon dva mjeseca iste godine osveštani su temelji sinagoge i Jevrejskog kulturnog doma u Banja Luci koji se nalazio pod krovom. Zgradu je osveštao je vrhovni nadrabin Kraljevine SHS Isak Alkalaj u pratnji banjalučkih rabina S. Kona i M. Atijasa. Jevrejski kulturni i dom sa sefardskom sinagogom, je bio jedinstveno arhitektonsko riješenje koje je završen 1937. godine. Sastojao se od niza elemenata koji su čininili jednu cjelinu i u potpunosti zadovoljavale sve vjerske i kulturne potrebe Jevrejskog naroda u Banja Luci, čiji broj od 600 pripadnika u odnosu na cijelokupno gradsko jezgro grada pred sami rat bio impozantan. Jevrejski kulturni dom sa sinagogom se sastojao od hedera (jevrejske osnovne škole) čitaonice sa bibliotekom vjećnice, svečane dvorane, prijemnog salona, više opštinskih kancelarija i stanaza rabina.

Jevrejski hramovi na teritoriji Republike Srpske uredi

  •  
    Bejt Šalom — Kuća mira u Doboju
  •  
    Sinagoga u Banja Luci, prije Drugog svjetskog rata
  •  
    Sinagoga u Bijeljini, prije Drugog svjetskog rata
  •  
    Sinagoga u Višegradu, prije Drugog svjetskog rata

Udruženja uredi

U Republici Srpskoj, postoji samo jedno udruženje, koje okuplja pripadnike jevrejskog naroda, kao i poštovaoce jevrejske, istorije i kulture, a njegov naziv je Udruženje Jevreja Banja Luka. Udruženje je osnovano 2002. godine u želji da se pripadnici jevrejske opštine Banja Luka u osnovi prilagode novonastalom aktualnom trenutku tranzicijske preobrazbe društva koje je je na sceni nakon raspada Jugoslavije.[22]

Prve Jevrejske opštine uredi

Prva jevrejska opština na današnjim prostorima Republike Srpske je nastala još prje dva vijeka, 1848. godine u Banja Luci. Iz istorijskih činjenica i dokaza, prvo spominjanje Jevreja u Banjoj Luci datira iz kraja 16. vijeka, dok njihova brojnost značajno raste polovinom 19. vijeka nakon donošenja carskog dekreta Abdul Međida, 1840. godine, kojim se Jevrejima daje puna autonomija i priznaju građanska prava. Odabirom Moše Perere za glavnog hamambašu (nadrabina) Jevreji dobijaju punu vjersku slobodu, kao i prava na izgradnja sinagoga i vjerskih škola. Ne dugo poslije 1848. godine su se stekli uslovi za formiranje prve Jevrejske vjeroispovjedne opštine u Banjoj Luci, a 1870. godine i do izgradnje prve sinagoge sefardskog obreda na lijevoj obali rijeke Crkvene (lokacija današnje pijace) sa meldarom (osnovnom jevrejskom školom) koga su pohađala 23 dječaka.

Jevrejska društva uredi

Na području Banje Luke kao i cijele Bosne i Hercegovine je djelovalo najstarije jevrejsko-humanitarno društvo „La Benevolencija” osnovano 1892. godine i koja je nosila primat za pitanja socijalne skrbi, prvenstveno na polju školovanja i obrazovanja mladih i perspektivnih generacija.

Među najstarijinm i najtrajnijim židovskim udruženjima u Banja Luci je bilo „Kadimah” (heb. Naprijed) koje se brinulo o održanju građanske ravnopravnosti Jevreja po pitanju socijalne pravde, demokratije i zaštite. Pored ova dva udruženja djelovala su i udruženja „Jevrejskog gospojinskog društva”, „Beruria”, kao i tri omladinska društva „Ezra”, „Debora” i „B’ne Cion”. Takođe je i postojalo jevrejsko glasilo u BiH „Jevrejski život”, a kasnije „Jevrejski glas”, te omladinska sportska društva „Makabi” (heb-čekić). Sve je to postojalo zahvaljujući upornom radu i zalaganju jevrejske omladine i studentske intelegencije.[23]

Rasprostranjenost uredi

Po popisu stanovništva 2013. u Bosni i Hercegovini, a prema podacima koje je izdao Republički zavod za statistiku, i koji su jedini validni za Republiku Srpsku, u Republici Srpskoj je živjelo 59 Jevreja.[24] Jevreji nastanjuju sljedeće opštine i gradove:

Jevreji, po opštinama i gradovima, prema popisu stanovništva 2013. u Republici Srpskoj
jedinica lokalne samouprave ukupno
ukupno 59
Banja Luka 20
Bijeljina 3
Višegrad 1
Derventa 1
Gradiška 1
Doboj 6
Istočna Ilidža 2
Laktaši 2
Novi Grad 3
Pale 5
Prijedor 1
Srebrenica 1
Teslić 11
Foča 1
Čelinac 1
Šamac 1

Poznate ličnosti uredi

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Broj stanovnika Republike Srpske kojima je maternji jezik hebrejski, .

Reference uredi

  1. ^ a b Danon 2010, str. 15.
  2. ^ a b Danon 2010, str. 18.
  3. ^ Jevrejski almanah 2000, str. 10-15.
  4. ^ Danon 2010, str. 20.
  5. ^ Jevrejski almanah 2000, str. 15-20.
  6. ^ Istorijski zbornik 1980, str. -.
  7. ^ Danon 2010, str. 20-22.
  8. ^ Danon 2010, str. 23.
  9. ^ a b „Jevreji Banja Luke”. El mundo sefarad. Pristupljeno 6. 5. 2020. 
  10. ^ „Radojičić: Jevrejska zajednica ostavila dubok pečat na kulturu i razvoj”. RTRS. Pristupljeno 6. 5. 2020. 
  11. ^ „Početna stranica”. Jevrejska opština Banja Luka. Arhivirano iz originala 20. 12. 2019. g. Pristupljeno 6. 5. 2020. 
  12. ^ „Udruženje Jevreja Banja Luka”. Savez nacionalnih manjina Republike Srpske. Pristupljeno 6. 5. 2020. 
  13. ^ „Banjaluka”. El mundo sefarad. Pristupljeno 6. 5. 2020. 
  14. ^ „Bijeljinski Jevreji”. infoBijeljina. Arhivirano iz originala 27. 08. 2017. g. Pristupljeno 27. 8. 2017. 
  15. ^ „Jevreji Bijeljini - fragmenti prošlosti”. Sinagoga, Jevrejska opština u Dobboju. Pristupljeno 27. 8. 2017. 
  16. ^ https://www.rtrs.tv/vijesti/vijest.php?id=449948
  17. ^ „Jevreji u Doboju”. Jevrejska opština u Doboju. Pristupljeno 27. 8. 2017. 
  18. ^ https://www.glassrpske.com/lat/drustvo/vijesti/doboj-otkriven-spomen-ploca-za-89-stradalih-jevreja/408930
  19. ^ Savez nacionalnih manjina Republike Srspske
  20. ^ „Sinagoga “Ilona Vajs””. Jevrejski kulturni centar " Arie Livne". Arhivirano iz originala 11. 09. 2017. g. Pristupljeno 27. 8. 2017. 
  21. ^ „Sinagoga”. Sinagoga, Jevrejska opština u Dobboju. Pristupljeno 27. 8. 2017. 
  22. ^ Savez nacionalnih manjina Republike Srspske
  23. ^ „Jevrejska opština”. Jevrejska opština Banjaluka. Arhivirano iz originala 29. 05. 2017. g. Pristupljeno 27. 8. 2017. 
  24. ^ „Rezultati Popisa 2013, Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. Republički zavod za statistiku. Pristupljeno 22. 3. 2017. 

Literatura uredi

  • Danon, Jakov (2010). „Memoari na holokaust Jevreja Krajine”. 
  • Elazar, Samjuel (2000). „Prilozi istoriji Jevreja u BiH”. Jevrejski almanah. 1971-96. 
  • Hrabak ,Bogumil (1980). „Opšti urbani razvitak Banja Luke do rata 1683-1699”. Istorijski zbornik. 1. 
  • Aron Albahari (2019). Ilustrovana bibliografija knjiga o Jevrejima i jevrejstvu objavljenih u Bosni i Hercegovini od 1820 do 2018 godine: i knjiga o Jevrejima Bosne i Hercegovine, objavljenih van BiH. Sarajevo (Beograd : Službeni glasnik). 175 str.: ilustr.; 22 cm. ISBN: 978-9926-456-89-4

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јевреји_у_Републици_Српској&oldid=27718044”