Википедија

Jeres

разликовање од званичног учења цркве

Jeres (grč. αἵρεσις [haíresis], od αἱρέομαι [hairéomai] — „izabrati“) ili krivoverje u hrišćanstvu, a posebno u katoličkoj i pravoslavnoj crkvi, označava sva mišljenja o verskim dogmama, koja se razlikuju od zvaničnog učenja crkve.[1] U širem značenju, jeres je učenje u filozofiji, politici ili nauci, koje se razlikuje od onog koje je opšte prihvaćeno kao autoritet. Lična mišljenja o hrišćanskim dogmama, a posebno o Isusu Hristu, se nazivaju „hristološke jeresi“. Broj gledišta koja su tokom istorije odlikovana kao jeretička je popriličan. Jeretika, čoveka koji o verskim pitanjima drukčije misli, vekovima je osuđivala zvanična crkva. Uvek se o jereticima širila zastrašujuća, odbojna predstava. Već se i sama optužba za jeres u istoriji crkve pokazala kao užasno oružje, kojim je svaki neugodan protivnik mogao da bude uništen. Crkva nikada imala blagonaklon stav prema slobodi izbora u pitanjima vere. Tertulijan ističe da izbor ne valja jer uništava jedinstvo grupe. Jeretik je onaj koji bira. Vernici ne smeju postavljati pitanja jer „pitanja čine ljude jereticima“.[2]

Galileo Galilei osuđen za jeretika
Spaljivanje jeretika

U počecima hrišćanstva su glavni jeretici bili ljudi koji su čitali grčke filozofe. Tertulijan je to precizno odredio: „filozofi su patrijarsi jeretika“, a njegov stav je kroz istoriju crkve bio široko prihvaćen. J. Majendorf dokazuje da su, po ocenama prvih sabora, „klasični filozofi bili jeresiarsi“, odnosno da su sve glavne hrišćanske jeresi ishod njihovog uticaja.[3] Jeretik je po pravilu čovek istrajan u svom uverenju, koji se pre okreće protiv crkvene zajednice nego što će se odreći vlastitog ubeđenja. Zbog smelog i često junačkog zalaganja za drukčija shvatanja vere, jeretici se ubrajaju u velike preteče novih ideja. Kako je Hristovo učenje odstupalo od zvaničnog toka jevrejske religije, on je bio doživljen kao reformator i, konačno, kao jeretik. Jeretik ima sličnosti sa prorokom, sa svecem, jep žrtvuje sve i ispunjen je verom. On je najveća suprotnost religiozno ravnodušnom, crkvenopolitički okrenutom čoveku. Jeretik odlučno prihvata posledice svog delanja, a njegova unutrašnja životnost pretpostavlja postojanje izuzetno snažnog religioznog interesovanja, koje je kod jeretika natprosečno. Arhangel Mihailo se smatra borcem protiv jeresi.

Jeres se razlikuje od apostasije, što je izrazito odricanje od vere, načela ili uzroka,[4] i bogohuljenja, što je bezbožna izreka ili delo u vezi s Bogom ili svetim stvarima.[5] Termin jeres se obično koristi za kršenja važnih religioznih tehnika, ali se koristi i za stavove koji se snažno protive bilo kakvim opšte prihvaćenim idejama.[6] Koristi se posebno u kontekstu hrišćanstva, judaizma, i islama.[7]

Hrišćanstvo uredi

Tertulijan (oko 155–240) je implicirao da su Jevreji bili ti koji su najviše inspirisali jeres u hrišćanstvu: „Od Jevreja je jeretik prihvatio vođstvo u ovoj raspravi [da Isus nije bio Hrist.“[8]

Irinej je široko upotrebio reč jeres u svom traktatu Contra Haereses (Protiv jeresi) iz 2. veka da bi opisao i diskreditovao svoje protivnike tokom ranih vekova hrišćanske zajednice. On je opisao verovanja i doktrine zajednice kao ortodoksne (od ὀρθός, orthos, „pravo“ ili „tačno“ + δόξα, doxa, „verovanje“), a učenja gnostika kao jeretička. On se takođe pozvao na koncept apostolskog prejemstva da bi potkrepio svoje argumente.[9]

Konstantin Veliki, koji je zajedno sa Licinijem odredio toleranciju hrišćanstva u Rimskom carstvu onim što se obično naziva Milanskim ediktom,[10] i koji je bio prvi kršteni rimski car, postavio je presedan za kasniju politiku. Po rimskom zakonu, car je bio Pontifeks Makimus, prvosveštenik Kolegijuma pontifika (Collegium Pontificum) svih priznatih religija u starom Rimu. Da bi stavio tačku na doktrinarnu raspravu koju je pokrenuo Arije, Konstantin je sazvao prvi od onoga što će se kasnije nazvati vaseljenskim saborima[11], a zatim je carskim autoritetom nametnuo ortodoksiju.[12]

Prva poznata upotreba termina u pravnom kontekstu bila je 380. godine nove ere Solunskim ediktom Teodosija I,[13] kojim je hrišćanstvo postalo državna crkva Rimskog carstva. Pre izdavanja ovog edikta, Crkva nije imala državno sponziranu podršku za bilo koji poseban pravni mehanizam da se suprotstavi onome što je smatrala „jeresom“. Ovim ediktom se vlast države i crkve donekle preklapala. Jedan od ishoda ovog zamagljivanja Crkve i države bilo je deljenje državnih ovlašćenja za sprovođenje zakona sa crkvenim vlastima.

U roku od šest godina od zvanične kriminalizacije jeresi od strane cara, prvi pogubljeni hrišćanski jeretik, Priskilijan, osuđen je 386. od strane rimskih svetovnih zvaničnika zbog čarobnjaštva i pogubljen sa četiri ili pet sledbenika.[14][15][16] Međutim, njegovi optuživači su ekskomunicirani od strane Amvrosija Milanskog i pape Siricija,[17] koji se protivio Priskilijanovoj jeresi, i koji je „verovao da je smrtna kazna u najboljem slučaju neprikladna i obično nedvosmisleno zla.“[14] Edikt Teodosija II (435) predviđao je stroge kazne za one koji su imali ili širili Nestorijeve spise.[18] Oni koji su posedovali Arijeve spise osuđeni su na smrt.[19]

U tekstu o jeresi iz 7. veka, Sveti Jovan Damaskin je islam nazvao hristološkom jeresi, nazivajući ga „jeres Išmaelita“ (pogledajte srednjovekovne hrišćanske poglede na Muhameda).[20] Ova pozicija je ostala popularna u hrišćanskim krugovima sve do 20. veka, od strane teologa kao što su kongregacionalistički sveštenik Frenk Hju Foster i rimokatolički istoričar Hiler Belok, koji ga je opisao kao „veliku i trajnu Muhamedovu jeres“.[21][22]

Spisak ljudi koji su smatrani jereticima uredi

Avgustin je govorio: „Ne verujte da nekoliko malih, slučajno zalutalih duša mogu da stvore jeres“. Veliki jeretici su religiozni stvaraoci, koji su ostavili neizbrisiv trag u istoriji hrišćanstva. Oni su stvorili novo i neprolazno, i hrišćanstvo ih se, uprkos početnom sablažnjavanju, više ne može odreći. Danas se za jeretike koji su osnivači novog učenja koristi pojam jeresijarsi.

Reference uredi

  1. ^ „Heresy | Define Heresy at Dictionary.com”. Dictionary.reference.com. Pristupljeno 15. 4. 2013. 
  2. ^ Tertulian, Prescriptions Against Heretics
  3. ^ Vizantijsko bogoslovlje, 77.
  4. ^ „Apostasy | Learn everything there is to know about Apostasy at”. Reference.com. Arhivirano iz originala 17. 7. 2013. g. Pristupljeno 15. 4. 2013. 
  5. ^ „Definitions of "blasphemy" at Dictionary.com”. Dictionary.reference.com. Pristupljeno 27. 11. 2015. 
  6. ^ „heresy - definition of heresy in English from the Oxford dictionary”. oxforddictionaries.com. Arhivirano iz originala 03. 01. 2015. g. Pristupljeno 31. 05. 2019. 
  7. ^ Glaser, Daryl; Walker, David M. (12. 9. 2007). Twentieth-Century Marxism: A Global Introduction. Routledge. str. 62. ISBN 978-1-135-97974-4. 
  8. ^ Michael, Robert (2011). A History of Catholic Antisemitism: The Dark Side of the Church (1st Palgrave Macmillan pbk. izd.). New York: Palgrave Macmillan. str. 28—30. ISBN 978-0230111318. 
  9. ^ W.H.C. Frend (1984). The Rise of Christianity. Chapter 7, The Emergence of Orthodoxy 135–93. ISBN 978-0-8006-1931-2.  Appendices provide a timeline of Councils, Schisms, Heresies and Persecutions in the years 193-604. They are described in the text.
  10. ^ Cross, F.L.; Livingstone, E.A., eds. (1974). "Milan, Edict of". The Oxford Dictionary of the Christian Church (2 ed.). Oxford: Oxford University Press.
  11. ^ Chadwick, Henry. 1967. The Early Christian Church. Pelican. pp. 129–30.
  12. ^ Paul Stephenson (2009). „Chapter 11”. Constantine: Roman Emperor, Christian Victor. Harry N. Abrams. ISBN 978-1-59020-324-8.  The Emperor established and enforced orthodoxy for domestic tranquility and the efficacy of prayers in support of the empire.
  13. ^ Freeman, Charles (2008). A.D. 381 – Heretics, Pagans, and the Dawn of the Monotheistic State. Harry N. Abrams. ISBN 978-1-59020-171-8.  As Christianity placed its stamp upon the Empire, the Emperor shaped the church for political purposes.
  14. ^ a b Bassett, Paul M. (8. 10. 2013). „Priscillian”. Ur.: Ferguson, Everett. Encyclopedia of Early Christianity (2nd izd.). Routledge. str. 949—50. ISBN 978-1-13661158-2. .
  15. ^ John Anthony McGuckin, The Westminster Handbook to Patristic Theology (Westminster John Knox Press 2004. ISBN 978-0-66422396-0), p. 284
  16. ^ „Priscillian”. Encyclopædia Britannica. 
  17. ^ Chadwick, Henry. The Early Church, Pelican, London, 1967. p.171
  18. ^ Thompson, Jay E. (1. 9. 2009). A Tale of Five Cities: A History of the Five Patriarchal Cities of the Early Church. Wipf and Stock Publishers. str. 138. ISBN 978-1-4982-7447-0. 
  19. ^ María Victoria Escribano Paño (2010). „Chapter Three. Heretical texts and maleficium in the Codex Theodosianum (CTh. 16.5.34)”. Ur.: Richard Lindsay Gordon; Francisco Marco Simón. Magical Practice in the Latin West: Papers from the International Conference Held at the University of Zaragoza, 30 Sept. – 1st Oct. 2005. BRILL. str. 135—136. ISBN 978-90-04-17904-2. 
  20. ^ Griffith, Sidney H. (4. 4. 2010). The Church in the Shadow of the Mosque: Christians and Muslims in the World of Islam. Princeton University Press. str. 41. ISBN 978-0-691-14628-7. 
  21. ^ Wismer, Don (13. 9. 2016). Routledge Revivals: The Islamic Jesus (1977): An Annotated Bibliography of Sources in English and French. Routledge. „The old opinion of John of Damascus continues to persist among Christian orientalists. The author here replies to Frank Hugh Foster (see 233), who said that Islam is in fact heretical Christianity.” 
  22. ^ Murray, Douglas (4. 5. 2017). The Strange Death of Europe: Immigration, Identity, Islam. Bloomsbury Publishing. str. 131. ISBN 978-1-4729-4222-7. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Jeres na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јерес&oldid=27548931”