Википедија

Judaizam

једнобожачка религија

Judaizam (od latinskog Iudaismus, izvedeno iz grčkog Ἰουδαϊσμός [Ioudaïsmós], originalno od hebrejskog יהודה [Yehudah] — „Judeja”;[1][2] u hebrejskom יהדות [Yahadut], prepoznatljive karakteristike judejskog naroda)[3] je antička monoteistička avramska religija, sa Torom kao svojim fundamentalnim tekstom (koja je deo većeg teksta poznatog kao Tanah), i suplementarnom oralnom tradicijom predstavljenom u vidu kasnijih tekstova, kao što su Midraš i Talmud. Judaizam obuhvata religiju, filozofiju, kulturu i način života jevrejskog naroda.[4] Religiozni Jevreji smatraju da je judaizam izraz zavetnog odnosa koji je Bog uspostavio sa decom Izraela.[5] Sa od 14,5 do 17,4 miliona pripadnika širom sveta,[6] Judaizam je deseta po veličini religija u svetu. Judaizam je nastao od paganizma, jedna je od prvih monoteističkih vera. Prvi Jevreji su verovali u više Bogova poput Vaala, Jehove, Ašere Jehovine žene i mnoštvo drugih Božanstva. Kroz istoriju se težilo monoteizmu pa se među ljudima javila ideja o jednom vrhovnom Bogu, za vrhovnog Boga je prihvaćen Jehova. Jevrejska i hrišćanska vera imaju zajedničko učenje o poniznosti vezano za Stari zavet. U ličnosti Mojsija, koji je vodio izraelski narod iz ropstva u Egiptu u Obećanu zemlju, poniznost je znak Božje snage i namene, a ne slabosti. Biblija kaže: „Mojsije je bio vrlo skroman čovek, najskromniji čovek na zemlji.”[7] Mojsije je podjednako slavljen od strane jevrejskih, hrišćanskih i islamskih vernika.

Judaika (u smeru kazaljke na satu, odozgo): šabatni svećnjaci, posuda za pranje ruku, čumaš i tanak, tora pokazivač, šofar i etrog

Judaizam obuhvata široku kolekciju tekstova, praksi, teoloških pozicija, i oblika organizacije. U okviru Judaizma postoji mnoštvo pravaca, većina kojih je proistekla iz Talmudskog judaizma, koji smatra da je Bog otkrio svoje zakone i zapovesti Mojsiju na planini Sinaju u obliku pisane i oralne Tore.[8] Istorijski, ovu tvrdnju su osporavale razne grupe kao što su Sadukeji i predstavnici helenističkog judaizma tokom perioda drugog hrama; Karaiti i Šabeti tokom ranog i kasnog srednjovekovnog perioda;[9] kao i segmenti modernih neortodoksnih denominacija. Moderne grane judaizma, kao što je humanistički judaizam mogu da budu neteističke.[10] U današnje vreme su najveći jevrejski religiozni pokreti: ortodoksni judaizam (haredni judaizam i savremeni ortodoksni judaizam), konzervativni judaizam i reformistički judaizam. Glavni izvori razlika između ovih grupa su njihovi pristupi jevrejskom zakonu, autoritetu rabinske tradicije, i značaju države Izraela.[11] Ortodoksni judaizam tvrdi da su Tora i jevrejski zakon božanskog porekla, večni i nepromenljivi, i da ih treba strogo slediti. Konzervativni i reformistički judaizam su liberalniji. Pozicija konzervativnog judaizma je da generalno promoviše „tradicionalnije“ interpretacije zahteva judaizma nego reformistički judaizam. Tipična reformistička pozicija je da se jevrejski zakon treba smatrati opštim setom smernica, pre nego setom ograničenja i obaveze čije poštovanje je obavezno za sve Jevreje.[12][13] Istorijski, specijalni sudovi su sprovodili jevrejski zakon. U današnje vreme, ti sudovi još uvek postoje, mada je praktikovanje judaizma uglavnom dobrovoljno.[14] Autoritet u pogledu teoloških i pravnih pitanja ne pripada jednoj osobi ili organizaciji, nego su to sveti tekstovi i rabini i učenjaci koji ih interpretiraju.[15]

Istorija judaizma obuhvata više od 3.000 godina.[16] Judaizam vuče svoje korene kao strukturirana religija sa Srednjeg istoka iz bronzanog doba.[17] Judaizam se smatra jednom od najstarijih monoteističkih religija.[18][19] Hebreji i Izraeliti su nazivani „Jevrejima“ već u kasnijim knjigama Tanaha, kao što je knjiga o Jestiri, pri čemu je termin Jevreji zamenio naziv „deca Izraela“.[20] Judaistički tekstovi, tradicije i vrednosti su snažno uticali na kasnije avramske religije, uključujući hrišćanstvo, islam i bahai veru.[21][22] Mnogi aspekti judaizma su isto tako direktno ili indirektno uticali na svetovnu zapadnu etiku i građansko pravo.[23]

Jevreji su etnoreligiozna grupa[24] koja obuhvata one koji su rođeni kao Jevreji i one koji su preobraćeni u jevrejsku veru. Godine 2015, jevrejska populacija u svetu je procenjena na oko 14,3 miliona, ili oko 0,2% ukupne svetske populacije.[25] Oko 43% svih Jevreja boravi u Izraelu i oko 43% živi u Sjedinjenim Državama i Kanadi, dok najveći deo ostatka populacije živi u Evropi. Ostale manjinske grupe su rasute širom Južne Amerike, Azije, Afrike, i Australije.[25]

Definišuće karakteristike i principi vere

uredi

Judaizam propoveda veru u jednog, bestelesnog i samo duhovnog Boga, oca svih ljudi.[3] Ovaj Bog predstavlja sveukupnost moralnih savršenstava i od ljudi zahteva ljubav i pravednost. Ime ovog Boga je Jahve (ili Jehova) i zbog svetosti ga nije dozvoljeno izgovarati. Jevrejska religioznost ispoljava se u poslušnosti prema „božanskom zakonu“. Ovaj zakon sadržan je u Starom zavetu, odnosno u hebrejskoj Bibliji. Stari zavet je sintetizovan rukopis od 46 knjiga, kanonizovan u Javneu (Jamniji) oko 90. godine nove ere koji je nastajao skoro čitav milenijum. Pisan je na hebrejskom i delimično na aramejskom jeziku. Govori o istoriji, idejnim i društvenim borbama jevrejskog naroda. Ujedno to je i zbirka verskih i pravnih propisa. Stari zavet deli se na tri osnovne grupe:

(1) Zakon (sadrži Petoknjižje – Pet knjiga Mojsijevih: Knjigu postanja, Knjigu izlaska, Levitski zakonik, Knjigu brojeva i Ponovljeni zakon)

(2) Proroci (sadrži: Prve proroke i Poslednje proroke)

(3) Spisi (Psalmi, Knjiga o Jovu, Priče Solomonove, Prva i Druga knjiga dnevnika, Jezdrijina i Nemijina knjiga, Knjiga o Ruti, Pesma nad pesmama, Knjiga propovednika, Plač Jeremijin, Knjiga proroka Danila)

Mnogi istraživači smatraju da je Stari zavet prethodna faza u razvoju hrišćanske religije koja je izložena u Novom zavetu.

Pored Tore za verski život Jevreja posebno je važan Talmud (hebrejski: učenje). Talmud je velika jevrejska zbirka posle-biblijskih tumačenja Starog zaveta, obrednih pravila, pravnih propisa, priča i izreka.

Sastoji se iz dva dela:

  • Mišna (tekst učenja) i
  • Gemara (objašnjenje učenja).

Postoje dva Talmuda:

  • Jerusalimski Talmud (priređen oko 650. godine nove ere) i
  • Vavilonski Talmud (priređen oko 500. godine).

Za ortodoksnog Jevrejina obavezan je i veliki broj obrednih propisa i propisa o čistoći i ishrani.

Osnivač jevrejske religije je Mojsije (hebrejski: Moše, oko 1225. p. n. e.). Praktično jedini izvor za upoznavanje Mojsijevog života, rada i učenja je Biblija, odnosno Stari zavet. Mojsije je bio jevrejski vođa i zakonodavac koji je Jevreje oslobodio egipatskog ropstva i na gori Sinaju dao im dve tablice - zakone koji su postali osnov jevrejske religije. Mojsije zauzima prvo mesto među osnivačima religija, pošto njemu u prilog ide hronološko prvenstvo: Zaratustra, Buda, Konfučije, Isus i Muhamed pojavili su se tek mnogo vekova posle njega. Prema Bibliji, Mojsije je čuvajući stoku na božijoj planini Hereb video u žbunu Boga (Jahve) koji mu je dao moć da vrši čudesna dela i poverio mu misiju - da se vrati svojim plemenima i oslobodi ih od ropstva.

Sinagoga (grčki: skupština, okupljanje) je zgrada u kojoj se obavljaju verske aktivnosti u judaizmu.

Rabin (hebrejski: moj učitelj) je jevrejski sveštenik, poglavar verske opštine. Status rabina stiče se dugogodišnjim izučavanjem Biblije i Talmuda.

Deo Jevreja protivi se abortusu, a deo ga podržava.[26]

Jevrejski praznici

uredi
  • Šabat - sveti dan mirovanja - najvažniji blagdan,
  • Roš Hašana - Nova godina - godišnjica stvaranja sveta,
  • Jom Kipur - dan pomirenja i pokajanja,
  • Sukot - blagdan koliba,
  • Š'mini Aceret i Simhat Tora - obnavljanje kruga čitanja Tore,
  • Hanuka - blagdan svetlosti,
  • Tu bi-š-vat - nova godina drveća,
  • Purim - blagdan izbavljenja,
  • Pesah - blagdan oslobođenja,
  • Jom ha-Šoa - dan sećanja na žrtve holokausta,
  • Jom ha-Acmaut - dan države Izrael,
  • Jom Jerušalajim - dan grada Jerusalima,
  • Šavuot - blagdan primanja Tore.

Rasprostranjenost

uredi

Danas na svetu ima između 15 i 18 miliona pripadnika ove religije.[6] Veliki deo njih živi u SAD, oko pet miliona živi u Izraelu, a ostatak u svim zemljama sveta (naročito Francuskoj i Rusiji). Njihovi običaji, njihov način života, čak i izgovor hebrejskog jezika mogu se razlikovati, ali Židovi su jedan narod ujedinjen zajedničkim precima; patrijarsima Abrahamom, Izakom (Yitzhak) i Jakovom (Jaakov).

Antijudaizam

uredi

Verska netrpeljivost prema judaizmu kao religiji naziva se antijudaizam, koji predstavlja versku komponentu antisemitizma. Ekstremni oblik antijudaizma, koji se ispoljava u vidu otvorene mržnje prema judaizmu kao religiji, naziva se mizojudaizam. Prva svedočanstva o religijskoj netrpeljivosti prema judaizmu potiču još iz antičkog doba, kada su sledbenici pojedinih politeističkih religija i kultova preduzimali razne represivne mere protiv monoteističkog judaizma. Nakon osvajanja Jerusalima, Rimljani su 70. godine n. e. razorili Jerusalimski hram, kao središnje kultno mesto judaizma. Iako je rano hrišćanstvo bilo blisko povezano sa judaizmom, u pojedinim hrišćanskim sredinama je takođe došlo do uspona antijudaizma, pa čak i ekstremnog mizojudaizma, što je tokom srednjeg veka dovelo do prinudnog preveravanja, verskih progona, getoizacije i pogroma.[27]

Tokom Srednjeg veka, sledbenici judaizma su pod muslimanskom vlašću uglavnom uživali versku toleranciju,[28] mada je bilo povremenih progona i nasilja, kao što su Almohadski progoni.[29]

Vidi još

uredi

Reference

uredi
  1. ^ „The Bible and Interpretation”. 
  2. ^ „Oxford Dictionaries – Dictionary, Thesaurus, & Grammar”. Arhivirano iz originala 31. 05. 2008. g. Pristupljeno 09. 06. 2017. 
  3. ^ a b Shaye J.D. Cohen 1999 The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties, Berkeley: University of California Press; pp. 7.
  4. ^ Jacobs, Louis (2007). „Judaism”. Ur.: Skolnik, Fred. Encyclopaedia Judaica. 11 (2d izd.). Farmington Hills, Mich.: Thomson Gale. str. 511. ISBN 978-0-02-865928-2. „Judaism, the religion, philosophy, and way of life of the Jews.” 
  5. ^ „Knowledge Resources: Judaism”. Berkley Center for Religion, Peace, and World Affairs. Arhivirano iz originala 27. 08. 2011. g. Pristupljeno 22. 11. 2011. 
  6. ^ a b 14.3 million (core Jewish population) to 17.4 million (including non-Jews who have a Jewish parent), according to: 14–14.5 million according to:
  7. ^ Knjiga Brojeva 12:3
  8. ^ „What is the oral Torah?”. Torah.org. 26. 9. 2016. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  9. ^ „Karaite Jewish University”. Kjuonline.com. Arhivirano iz originala 25. 08. 2010. g. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  10. ^ „Society for Humanistic Judaism”. Shj.org. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  11. ^ „Jewish Denominations”. ReligionFacts. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  12. ^ „Reform Judaism”. ReligionFacts. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  13. ^ „What is Reform Judaism?”. Reformjudaism.org. Arhivirano iz originala 10. 09. 2012. g. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  14. ^ Britannica, Encyclopædia (21. 9. 2023). „Britannica Online Encyclopedia: Bet Din”. Britannica.com. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  15. ^ „Judaism 101: Rabbis, Priests and Other Religious Functionaries”. Jewfaq.org. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  16. ^ Mindell 2009, str. 224
  17. ^ „History of Judaism until 164 BCE”. History of Judaism. BBC. 
  18. ^ „Religion & Ethics – Judaism”. BBC. Pristupljeno 22. 8. 2010. 
  19. ^ Religion: Three Religions, One God PBS
  20. ^ Wylen 2000, str. 59
  21. ^ Busse 1998, str. 63–112
  22. ^ Zeitlin 2007, str. 92–93
  23. ^ Jewish Contributions to Civilization: An Estimate (book)
  24. ^ See, for example, Deborah Dash Moore, American Jewish Identity Politics, University of Michigan Press, (2008). pp. 303; Ewa Morawska, Insecure Prosperity: Small-Town Jews in Industrial America, 1890–1940, Princeton University Press, (1999). pp. 217; Peter Y. Medding, Values, interests and identity: Jews and politics in a changing world, Volume 11 of Studies in contemporary Jewry, Oxford University Press, (1995). pp. 64; Ezra Mendelsohn, People of the city: Jews and the urban challenge, Volume 15 of Studies in contemporary Jewry, Oxford University Press, (1999). pp. 55; Louis Sandy Maisel, Ira N. Forman, Donald Altschiller, Charles Walker Bassett, Jews in American politics: essays, Rowman & Littlefield, (2004). pp. 158; Seymour Martin Lipset, American Exceptionalism: A Double-Edged Sword, W. W. Norton & Company, (1997). pp. 169.
  25. ^ a b „World Jewish Population 2015”. Pristupljeno 8. 8. 2016. 
  26. ^ Ljudima prijatelj, časopis, broj 3 (146), Osijek 2009.
  27. ^ Langmuir 1993
  28. ^ Cohen, Mark R. "The Neo-Lachrymose Conception of Jewish-Arab History." Tikkun 6.3 (1991)
  29. ^ Amira K. Bennison and María Ángeles Gallego. "Jewish Trading in Fes On The Eve of the Almohad Conquest." MEAH, sección Hebreo 56 (2007), 33–51

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јудаизам&oldid=28450487”