Википедија

Njegoševa zavetna crkva

Njegoševa zavetna crkva se nalazila na Jezerskom vrhu, na Lovćenu. Crkvu-kapelu posvećenu Svetom Petru Cetinjskom, po svojoj zamisli, podigao je Petar II Petrović Njegoš, 1845. godine, sa željom da u njoj bude sahranjen.[1][2]

Njegoševa zavetna kapela

Njegoš je umro 19. (31) oktobra 1851. godine, da bi bio prvobitno sahranjen u Cetinjskom manastiru, zbog bojazni da bi Turci mogli oskrnaviti grob. Tek 27. avgusta 1855. godine njegove kosti su prenete na Lovćen. Pavle Rovinski je pred Petrovdan prisustvovao pomenu Njegošu u kapeli, a molitvu je predvodio pop Savo sa Njeguša. Pop Savo je sa svoja četiri učenika, pored službe, organizovao i pucnjavu iz topa, pored kapele, da bi se uveličale svečanosti pred Petrovdan.[3]

Konačno rušenje crkve-kapele je obavljeno 1972. godine, da bi se oslobodio prostor za podizanje mauzoleja, 1974. godine.

Rušenje i obnova uredi

To je moja potonja želja, koju u vas ištem da je ispunite i ako mi ne zadate Božju vjeru da ćete tako učinjet, kako i ja hoću, onda ću ve ostaviti pred prokletstvom, a moj posljednji čas biće mi najžalostniji i tu moju žalost stavljam vami na dušu.
Reči zaveta Petra II Petrovića Njegoša
 
Porušena kapela od Austrougara, posle Prvog svetskog rata 1924.
 
Kapela posle obnavljanja između dva svetska rata

Austrijanci su, tokom Prvog svetskog rata, iz Bokokotorskog zaliva bombardovali kapelu. Poslat je 11. januara 1916. godine telegram u Beč u kojem je pisalo: Pao je Lovćen bastion srpstva. Nakon kapitulacije Crne Gore, okupatorski guverner Veber, po naredbi Vrhovne komande, naredio je ekshumaciju Njegoševih kostiju, kako bi se njegova kapela srušila i na tom mestu izgradio spomenik u znak austrijskog osvajanja Lovćena. Ekshumacija je izvršena 12. avgusta 1916. godine, i Njegoševi ostaci su preneseni u Cetinjski manastir. Crkvica je razrušena i raspisan je konkurs za izgradnju spomenika avgusta 1918. godine, koja nije ostvarena, pošto je Austrija izgubila rat.

Po predlogu mitropolita crnogorsko-primorskog Gavrila Dožića od 14. novembra 1920. godine, Sveti arhijerejski sabor i Sveti sinod Srpske pravoslavne crkve donosi se odluka o obnovi kapele. Pred kraj septembra 1923. je javljeno da će kralj Aleksandar I Karađorđević, unuk crnogorskog kralja Nikole Petrovića Njegoša, preuzeti na sebe troškove podizanja grobnice i da je jedan arhitekta već otišao na Lovćen da snimi situacioni plan i skicira "spomenik grobnice".[4] Imenovan je odbor za svečanost, sa predstavnicima raznih institucija: Jovan Cvijić ispred Akademije, Sreta Stojković ispred Književne zadruge itd.[5]

Kapela je obnovljena 10. septembra 1925. godine, a osvećena 12. septembra. Kovčeg sa Njegoševim kostima je stigao na Lovćen i spušten u sarkofag 21. septembra. Mitropolit Dožić je navodno osujetio prvobitnu nameru jugoslovenskog kralja Aleksandra Karađorđevića da na tom mestu podigne (paganski) mauzolej Njegošev, rad Meštrovića.[6] Gorazd Češki je bio jedan od četvorice vladika, pored mitropolita crnogorsko-primorskog Gavrila Dožića, bitoljskog Josifa i timočkog Emilijana) koji su unijeli kovčeg sa Njegoševim kostima u novu kapelu na Lovćenu.[7]

Izgled kapele uredi

 
Jedna od mnogih kopija Njegoševe zavetne crkve sa Lovćena u porti hrama Svetog Jovana Vladimira u Baru
 
Crkva manastira Bogoštica, verna kopija Njegoševe zavetne crkve sa Lovćena

Arhitekta Nikolaj Krasnov je, po želji kralja Aleksandra Karađorđevića, vodio izgradnju i restauraciju na najvišem nivou tadašnjih znanja konzervatorske struke, sačuvavši mesto, osnovu, oblik i polovinu kamena stare kapele.

Obnovljena kapela je izrađena od tesanog lovćenskog kamena donesenog iz rudnika „Zlatice”, u dve kružne forme, koju su činile jedna veća i jedna manja, s tim da je sve što je ostalo od stare kapele uzidano u obnovljenu. Veličina i oblik stare i nove kapele bili su isti, dok je prostor oko nove kapele nešto proširen. Oko kapele je podignuta ograda sa stepenicama od tesanog kamena i na vrh kapele je postavljen krst od mermera sa Venčaca.

 
Kopija Njegoševe kapele u Kruševcu

Unutrašnjost je bila izrađena po uzoru stare kapele. Pod kapele i oltara su pokriveni mermernim pločama sa Brača. Na mermernoj spomen ploči urezano je zlatnim slovima:

Mi Aleksandar I, Kralj Srba, Hrvata i Slovenaca, praunuk Karađorđa Petrovića, vođe i početnika oslobođenja Srbije, unuk Kneza Aleksandra Karađorđevića, i sin Petra I velikoga oslobodioca i ujedinitelja našega naroda, i Knjeginje Zorke Petrović Njegoš, obnovismo ovaj sveti hram, koji je na Lovćenu blizu Cetinja podigao i za večnu kuću izabrao slavni naš predak Petar Petrović Njegoš, Vladika i gospodar Crne Gore, veliki rodoljub, pesnik slobode Crne Gore, poklonik, Heroju Topolskome Karađorđu besmrtnome i apostol i pesnik jedinstva našega naroda, a koji bi 1916. godine razoren u ratu za oslobođenje i ujedinjenje. Neka je mir njegovom pepelu. Njegov sveti blagoslov, neka se izlije na naš dom i narod, kroz sve vekove. Amin. Na Lovćenu, 21. 9. 1925. godine

Pri ulazu stajala je ikona svetog Đorđa, sa žrtvenikom iz stare kapele u oltaru. U unutrašnjosti, naslikane na mramornim pločama, nalaze se ikone svetoga Petra Cetinjskog, svetoga Vasilija Ostroškog, svetoga Stefana Piperskog i svetoga Jovana Vladimira. Povrh ovih ikona je freska Gospoda Isusa Hrista. Kapelu je oslikao Uroš Predić. Sveti presto je bio na istome mestu kao u staroj kapeli i osposobljen je za vršenje bogosluženja.

U kapeli, sa desne strane, postavljeni su sarkofag, pokriven jednom pločom od mermera i kruna, izrađena od istog mermera. Ispod same krune je Njegošev lik u mozaiku. Sa strane sarkofaga je uzidan u zid kamen Njeguša i na njemu je takođe naslikan Njegošev lik. Zlatnim slovima izrađeni su citati iz Gorskog vijenca: Blago tome ko dovijek živi, imao se rašta i roditi i Vječna zublja, vječne pomrčine, nit dogori niti svjetlost gubi. Sproveden je i gromobran koji je kapelu štitio od gromova.

Ponovno rušenje uredi

 
Amblem SR Crne Gore

Ni tokom Drugog svetskog rata kapela nije bila pošteđena. U aprilu 1942. godine okupatorska italijanska vojska je oštetila kapelu, ali, srećom, pričinjena šteta nije bila velika. Amblem posleratne Crne Gore je sadržao siluetu Lovćena sa Njegoševom kapelom.

Posle završetka Drugog svetskog rata, 1952. godine, u skladu sa odlukom CK KP i Vlade NR Crne Gore, pristupilo se dogovoru sa Ivanom Meštrovićem da se sruši Njegoševa zavetna crkva i umesto nje podigne mauzolej u čijoj kripti bi bile preneti njegovi posmrtni ostaci.

Što zbog besparice, što zbog protivljenja mnogobrojnih jugoslovenskih intelektualaca i SPC i smrti samog Meštrovića, rušenje kapele i podizanje mauzoleja odužilo se do 1968. godine, kada je doneta konačna odluka i dozvola za rušenje. Tokom godina, bilo je više pokušaja da se kompromisima spase kapela, tako da su postojali predlozi da se mauzolej podigne na Cetinju. Kamen sa kapele, obeležen brojevima, koje je vreme uglavnom izbrisalo na vetrometini Ivanovih Korita, posložen je na ledinu podno Lovćena. Bilo je obećano da će Njegoševa zavetna crkva biti podignuta od istog materijala „negde drugo”, pominjala su se baš i Ivanova korita. No, to se nije dogodilo.[8]

Njegoševa zavetna crkva je do temelja srušena 1972. godine, i na njenom mestu 1974. godine podignut je Njegošev mauzolej. Jedan od radnika, musliman Iso Mahmutović iz Bijelog Polja je odbio da ruši pravoslavnu svetinju, a jedan Albanac iz Đakovice je prvi udario krampom po zidu kapele, pri rušenju Njegoševe zavetne crkve.[9]

Zbog planiranog nezakonitog rušenja imovine SPC - kapele na Lovćenu, tadašnji mitropolit crnogorsko-primorski Danilo II Dajković,[10] podneo je tužbu Ustavnom sudu Jugoslavije protiv Republike Crne Gore, tražeći da donese privremenu meru  odluku o zabrani rušenja kapele. Na čelu Ustavnog suda Jugoslavije u to vreme bio je nekadašnji predsednik crnogorske vlade Blažo Jovanović, isti onaj koji je od Ivana Meštrovića naručio početkom 1950-ih projekat mauzoleja na Lovćenu. Ustavni sud se 8. jula 1970. godine proglasio nenadležnim za to pitanje. Novi sudski proces je trajao od 1970. do 1982. kada je mitropolija bila primorana da povuče tužbu čuvši Vidoja Žarkovića, koji je rekao da svi sudovi mogu donijeti odluku u njegovu korist, crkva se na Lovćenu neće graditi. Advokat Radović je bio protiv takve odluke i bio je ljut na mitropolita, pošto je već bila određena komisija od Cetinjske opštine koja je tih dana trebala da izađe na Lovćen, da se ispita mogućnost povratka crkve.[11]

Postoje brojne inicijative da se Njegoševa kapela na Lovćenu obnovi.[12][13]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Kapela na Lovćenu Njegoševo remek-delo”. b92. Pristupljeno 24. 6. 2017. 
  2. ^ „Njegoševa Kapela”. Srpska zemlja Crna Gora. Pristupljeno 24. 6. 2017. 
  3. ^ Rovinski 2004, str. 17, 18, 19, 20.
  4. ^ "Politika", 29. sept. 1923, str. 6 - "Njegoševe kosti"
  5. ^ "Politika", 26. dec. 1923, str. 3
  6. ^ "Memoari patrijarha srpskog Gavrila (Dožića)", Beograd 1990. godine
  7. ^ Sumrak Lovćena. Cetinje: Svetigora. 2021. str. 21. 
  8. ^ „Kako je srušen Njegošev zavet” (Novosti). 7. 7. 2013. Pristupljeno 25. 6. 2017. 
  9. ^ Bojović, Kirilo (2021). Svetigora, br. 294, avgust, Religija i filosofija Njegoševa po Mitropolitu Amfilohiju. Cetinje: Svetigora. str. 13. 
  10. ^ Srpsko Kolo, broj 48., novembar, Nema opstanka Srba u Crnoj Gori bez sistematske pomoći matice (PDF). Beograd. 2019. str. 6. 
  11. ^ Sumrak Lovćena. Cetinje: Svetigora. 2021. str. 305. 
  12. ^ „Vraćanje Njegoševe kapele na Lovćen civilizacijsko pitanje”. Politika. 25. 7. 2022. Pristupljeno 31. 7. 2022. 
  13. ^ Đurić, Novica (27. 7. 2022). „Joanikije: Obnovimo Njegoševu kapelu na Lovćenu”. Politika. Pristupljeno 31. 7. 2022. 

Literatura uredi

  • Memoari patrijarha srpskog Gavrila, Beograd 1990.
  • Božo Đ. Mihailović, Njegoš, Cetinje 1977.
  • Sumrak Lovćena, Dokumenti i prilozi o sudbini Njegoševe Kapele na Lovćenu 1845-1971, Beograd 1989. (fototipsko izdanje časopisa Umetnost, br. 27/28, Beograd 1971)
  • Apolonovič Rovinski, Pavel (2004). Studije o Crnoj Gori. CID - Podgorica. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Његошева_заветна_црква&oldid=27423277”