Arpad Balaš
Arpad Balaš (mađ. Árpád Balázs; Kratovo kod Košica, Slovačka, Austrougarska,1. novembar 1887 — Segedin, 9. septembar 1981) bio je srpski, slovački i mađarski slikar i grafičar.
| Arpad Balaš | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1. novembar 1887. |
| Mesto rođenja | Kratovo kod Košica, Slovačka, Austrougarska |
| Datum smrti | 9. septembar 1981. (93 god.) |
| Mesto smrti | Segedin, Mađarska |
| Umetnički rad | |
| Polje | Slikarstvo, Grafika |
Život i stvaralaštvo
urediArpad Balaš je gimnaziju završio u Novom Sadu. Učiteljku školu u Baji, a specijalni kursu u Segedinu.[1] Slikarsko školovanje nastavio je 1913. na Umetničkoj akademiji u Budimpešti, ali ga je prekinuo već 1914. usled izbijanja I svetskog rata. Od 1920. do 1924. obrazovanje je nastavio na Umetničkoj akademiji u Pragu, u klasi Avgusta Bremzea i M. Švabinskog.[2] Prvu samostalnu izložbu (crteža) organizovao mu je profesor Bremze u Pragu 1925.[1] Tokom 1925. boravio na studijskim putovanjima u Beču, Drezdenu i Minhenu. Od 1927. do 1941. živeo na relaciji Subotica–Beograd i radio kao ilustrator za Bački dnevnik i časopis Vreme. Bio je član grupe Nađbanja (mađ. Nagybanya) i beogradske grupe „Oblik" od 1930.[2] U toku II svetskog rata živeo je u Rumuniji (Nađvarađ i Nađsalonta), od 1947. do 1957. u Segedinu, a od 1958. u Horgošu i Subotici.[3][2]
Izlagao je na pedesetak samostalnih i preko 80 grupnih izložbi u zemlji i inostranstvu. Njegov stvaralački opus broji nekoliko hiljada radova – slika, crteža, akvarela, tempera, grafika i ilustracija za knjige. Prvo razdoblje čine dela nastala u Pragu 1920–1925, u kojima se istovremeno javljaju elementi secesije, simbolizma, ekspresionizma, kubizma i futurizma. Avangardna stremljenja među mladim praškim umetnicima, kao i izložbe Edvarda Munka i grupe „Most", uticali su na njegova slikarska opredeljenja. Ekspresionizam, naglašen u delima do 1930, ispoljio se i u temama iz Biblije (Pijeta i Mojsije preuzima tablice zakona na Sinaju, 1923). Posle upoznavanja umetničkih centara Drezdena, Beča i Minhena, u njegovom slikarstvu se nazire težnja ka čistoj apstrakciji (Pejzaž, 1925), ali su dominantno mesto, ipak, dobile socijalne teme i ideje Nove objektivnosti, što je doprinelo negovanju čistog stila, svedenih formi i izrazite monumentalnosti (Odmor, Kopač i Kubikaši, 1926–1927). Tokom tih godina nastala su najsnažnija socijalno opredeljena dela koja ne odlikuje toliko angažovana i direktna kritika, nego pre oštro opserviranje stvarnosti grubog i neulepšanog realizma. Slika predgrađa Beograda, ljude i uslove njihovog života. Sumornu atmosferu postizao je jakim kontrastima crnih i belih površina (Luda samrtnička noć),[2] grubih i snažnih poteza. Slika Ručak proleterske porodice (1932) upečatljiv je i autentičan prizor siromaštva.[3]
Značajno mesto u njegovom slikarstvu zauzima tehnika grafike kojom se bavio od 1921. i u kojoj je takođe ispoljio interesovanje za socijalnu tematiku (Pokajanje i Tiranin). Među najznačajnija rana ostvarenja spada mapa grafika Rad, izdata 1926. u Subotici. Sa piscem i prevodiocem Zoltanom Čukom 1927. je realizovao knjigu Vojvođanska galerija, za koju je uradio 350 portreta istaknutih žitelja Vojvodine, koji dokazuju njegovu izuzetnu sposobnost da prikaže psihološke profile odabranih ličnosti raznovrsnim sredstvima likovnog izražavanja. Tokom 1929. objavljene su mapa Dani nedelje, u kojoj je obradio svu gorčinu seoskog života, i ilustracije poezije mađarskog pesnika Endrea Adija, u kojima je obradio teme smrti (Smrt na šinama, Luda samrtna noć). Posebnu celinu u njegovom opusu čine crteži gradova, koji su nastajali u kontinuitetu 1916—1963.[3]
Posle II svetskog rata nakratko se priklonio programu socijalističkog realizma, ali se kasnije ipak vratio socijalnim temama (Robijaši, Pariski metro, Bogalj) i temama cirkusa (Pajac, 1961). Poslednjih godina u njegovom opusu je dominirala tema cveća, kroz koju je iskazao svoju pomirenost sa teškim životom i želju da se mukotrpna borba za egzistenciju bar na neki način oplemeni i ulepša.[3]
Dobitnik je Oktobarske nagrade Subotice (1966), Ordena sa zlatnim vencem (1969) i Forumove nagrade.[3]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b Jović, Đorđe (1975). „Crteži Arpada G. Balaža” (PDF). Udruženje likovnih umetnika Vojvodine, brošura za izložbu.
- ^ a b v g Likovna enciklopedija Jugoslavije, Tom 1, A – J. Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod "Miroslav Krleža". 1984. str. 63.
- ^ a b v g d „BALAŽ, Arpad G. | Srpska enciklopedija”. srpskaenciklopedija.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-05-30.
Literatura
uredi- A. Baranji, Arpad G. Balaž (1887–1981), Subotica 1987
- B. Duranci, Arpad Balaž (katalog), Novi Sad 1970
- M. Arsić, Slikarstvo u Vojvodini 1900–1944, Novi Sad 1991
- D. Jović, Crteži likovnih umetnika Vojvodine, Novi Sad 1975
