Beogradska nadbiskupija
Beogradska nadbiskupija je metropolija i nadbiskupija Katoličke crkve u Srbiji. Nadležni metropolit i nadbiskup je monsinjor Laslo Nemet, a sedište nadbiskupije se nalazi u Beogradu, u Ulici Svetozara Markovića 20.
| Beogradska nadbiskupija | ||
 | ||
| Latinski naziv | Archidioecesis Belogradensis | |
| Status | nadbiskupija | |
| Datum osnivanja | 13. vek, kao katolička Beogradska biskupija | |
| Uzdizanje u nadbiskupiju | 1914. god. | |
| Obred | rimski | |
| Država |  Srbija |
|
| Broj katolika | 26.000 | |
| Površina | 50000 km 2 | |
| Biskup | Laslo Nemet | |
| Podređene jedinice | Subotička i Zrenjaninska biskupija. | |
| Službene stranice | www.kc.org.rs | |
Istorija uredi
Beograd se kao biskupija pominje još u 4. veku, kada su na teritoriji Srbije postojale i biskupije Semendrija (Smederevo), Viminacijum (Kostolac), Naisus (Niš) i Ramesijana (Bela Palanka), koje su spadale pod jurisdikciju Sirmijumske mitropolije (Sremska Mitrovica). Pod Sirmijumsku mitropoliju u to vreme potpadale su i provincije: Panonija, Dalmacija, Mezija (današnje Srbija i Bugarska), Dakija (današnja Crna Gora), Dardanija i Prevaltanija (današnje Kosovo i Metohija i Makedonija) i Makedonija (današnja severna Grčka).
U 5. veku, zbog provale varvarskih plemena, administrativno i crkveno sedište prefekture Ilirika, koju su činile pomenute provincije, preneto je iz Sirmijuma u Solun. Početkom 7. veka, Solun je bio i papski vikarijat. U crkvenom pogledu ova prefektura potpadala je pod jurisdikciju Rima sve do sredine 8. veka. Navalom Slovena i Avara u 7. veku, na Balkanu je bila uništena kako vizantijska upravna, tako i crkvena vlast.
Tokom 8. i 9. veka, među Slovenima su delovali rimski i vizantijski misionari. U to vreme dolazi do pokrštavanja Srba i Bugara od strane Carigradske patrijaršije. Između 7. i 12. veka, za Balkan će ratovati Vizantija, Bugarska i Ugarska. U Vatikanskom arhivu nailazi se na podatak o postojanju Beogradske biskupije za vreme vladavine Bugara nad Beogradom u 10. veku. Posle Velikog raskola 1054. godine, uporedo postoje katolička biskupija i pravoslavna episkopija, koja je bila pod jurisdikcijom Ohridske arhiepiskopije.
Od kraja 12. veka Beogradska biskupija nalazila se pod jurisdikcijom kaločkog nadbiskupa. Kaloča je bila centar crkvene uprave u Ugarskoj. Do 15. veka teritorija Biskupije obuhvatala je: Mačvu u kojoj je postojalo više župa, Beograd, Smederevo i Golubac.
U šematizmu Beogradske nadbiskupije iz 1935. godine vidi se da su vremenski razmaci stolovanja biskupa u periodu od 4. do 17. veka bili veliki, jer je u srednjem veku Beograd često bio razaran, pa su se biskupi u nesigurno vreme povlačili u Ugarsku i odatle vršili svoju funkciju.
U srednjovekovnoj srpskoj državi postojale su brojne rimokatoličke župe. Valjevo, Crnča, Plana, Kovači, Livađa, Zaplanje, Koporići, Ostraće, Belasica, Brvenik, Gradac, Rogozno, Novi Pazar, Pljevlja, Prokuplje, Brskovo, Rudnik, Novo Brdo, Janjevo, Priština, Trepča, Prizren, Peć i Skoplje bili su rudarska i trgovačka mesta u kojima su živeli saski rudari, dubrovački, dalmatinski, venecijanski i drugi italijanski trgovci. Jurisdikciju nad katoličkim življem u Srbiji vršio je barski nadbiskup, koji je nosio titulu „primas Srbije”. U 15. veku ova titula pripadala je kotorskom biskupu, a u vreme turske vladavine preuzeo ju je dubrovački biskup. I danas je „primas Srbije” deo titulature barskog nadbiskupa. Izvori iz 15. i 16. veka govore da su u Beogradu postojale dve crkve i jedan franjevački samostan. Za vreme turske vladavine, kao i u drugim delovima „turske Evrope” biskupije nisu zvanično ukidane, ali biskupi nisu delovali u svojoj matičnoj biskupiji već u susednoj Ugarskoj, a kasnije u Habzburškoj monarhiji. Umesto biskupa pastirsku dužnost vršili su apostolski administratori.
Sveta Stolica je 1624. godine osnovala Beogradsku biskupiju, koja je bila nadležna za područje okolnih biskupija pod osmanskom vlašću između Save, Drave, Dunava i Tise.[1] Za vreme austrijske vladavine nad današnjom užom Srbijom 1687—1699. i 1718—1739. ponovo je uspostavljena Beogradska biskupija, koja je između 1720. i 1739. nosila je naslov Beogradsko-smederevska biskupija. Počev od 1739. postoje samo titularni biskupi i apostolski administratori i takvo stanje traje sve do 1924. godine.
Godine 1851. papa Pije IX postavio je đakovačkog biskupa Josipa Jurja Štrosmajera za apostolskog vikara za celu Kneževinu, odnosno Kraljevinu Srbiju, u kojoj je živelo 10.000 katolika. Međutim, došlo je do sukoba između Štrosmajera i austrougarskih vlasti oko postavljanja sveštenika i gradnje crkava. S razvitkom ekonomskih veza između Srbije i Austro-Ugarske i gradnjom železnice Beograd–Niš–Vranje, osamdesetih godina 19. veka u Srbiju dolaze stručnjaci i radnici katoličke veroispovesti, mahom Nemci, Francuzi i Italijani. Godine 1883. Štrosmajer je u Srbiju poslao oca Tondinija koji je delovao u Kragujevcu, gde je bilo 600 katolika zaposlenih u kragujevačkoj fabrici. Pored oca Tondinija svešteničku dužnost obavljao je i otac Marbo. Sledeće godine, dakle 1884, Tondini je blagoslovio kapelu u Nišu, koji je u to vreme nastanjivalo preko 1000 katolika, a 1885. u istom gradu otvorio je i katoličku crkvu. Na takvo delovanje sveštenika srpske vlasti gledale su blagonaklono, a dokaz za to su upravo izveštaji sveštenika koji govore o njihovoj predusretljivosti kao i predusretljivosti kralja Milana. Pored svešteničkog delovanja otac Tondini je pripremao teren i za sklapanje konkordata između Srbije i Svete stolice. Međutim, tome se protivila Austro-Ugarska jer je htela da Srbija i u crkvenom pogledu zavisi od nje. Na zahtev Austro-Ugarske Tondini odlazi iz Srbije. U Kraljevini Srbiji u to vreme postojale su tri župe: Beograd, Niš i Kragujevac. Prva crkva izgrađena je u Nišu 1887. g. U Beogradu je u to vreme živelo preko 5000 katolika, a postojala je samo jedna kapelica, i to u zgradi austrougarskog poslanstva.[2]
Beogradska nadbiskupija od 20. veka uredi
Godine 1914. između Kraljevine Srbije i Svete stolice sklopljen je Konkordat kojim je ustanovljena Beogradska nadbiskupija. Pod jurisidciju Nadbiskupije potpadala je i sufraganska Skopska biskupija. Prvi nadbiskup, Rafael Rodić, došao je na službu 1924. godine.
Godine 1986. Papa Jovan Pavle II formirao je Beogradsku metropoliju, kojoj pripadaju i Subotička i Zrenjaninska biskupija. Godine 1997. formirana je Biskupska konferencija Jugoslavije, u kojoj je šest biskupa: zrenjaninski, subotički, barski, kotorski, prizrenski apostolski administrator i beogradski, koji je ujedno i predsednik Biskupske konferencije. Biskupska konferencija u današnjem obliku obrazovana je 2001. kao Međunarodna biskupska konferencija svetih Ćirila i Metodija i sačinjavaju je biskupije Srbije, Crne Gore i Makedonije.[2]
Zgrada Beogradske nadbiskupije uredi
| Zgrada Beogradske nadbiskupije | |
|---|---|
 Beogradska nadbiskupija | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Savski venac |
| Država | Srbija |
| Vreme nastanka | 1884. god. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Zgrada Beogradske nadbiskupije ima status spomenika kulture.[3] Smeštena je od 1926. godine u zgradi nekadašnjeg Austrijskog poslanstva u Beogradu, koja je sagrađena 1884. godine. Jednospratna zgrada, okružena uređenom baštom, spadala je u red značajnijih ostvarenja beogradske arhitekture osamdesetih godina 19. veka. Ime autora projekta, kao ni okolnosti u kojima je zgrada podignuta, danas nisu poznati.
Zgrada je koncipirana u duhu tada vladajućeg akademizma s neorenesansnim elementima u obradi detalja fasade. Posebna pažnja je stavljena na obradu razuđene severne fasade zgrade, okrenute intimnoj atmosferi uređenog, prostranog vrta. Zajedno sa kapelom iz 1888. godine, baštom i zgradom parohijskog ureda iz 1926. godine, zgrada Beogradske nadbiskupije čini jedinstvenu prostorno-funkcionalnu celinu. U ovoj zgradi odigrali su se važni istorijski događaji za noviju istoriju Srbije, vezani za okolnosti oko izbijanja Prvog svetskog rata, jer je u njoj bilo smešteno austro-ugarsko poslanstvo.[4][5]
Organizacija uredi
Površina današnje Beogradske nadbiskupije iznosi oko 50.000 km² i obuhvata celu Srbiju bez Vojvodine i Sandžaka, a broji oko 40.000 vernika. Podeljena je na 18 župa: šest župa u Beogradu i župe u Valjevu, Šapcu, Boru, Zaječaru, Nišu, Aleksincu, Kraljevu, Kragujevcu, Smederevu, Jagodini i Ravnoj Reci. U okviru kragujevačke župe nalazi se kapelica u Kruševcu, a u okviru Ravne Reke kapelice u Užicu i Vrnjačkoj Banji.[2] Župe su organizovane u dva dekanata (dekanat je skupina više župa koje su područno i upravno povezane u posebnu celinu, da bi se zajedničkim delovanjem održavala i usklađivala pastoralna skrb za župe na području dekanata[6]): Beogradski dekanat i Niški dekanat. [7]
Beogradski dekanat uredi
- Krist Kralj, Beograd
- Sv. Antun, Beograd
- Sv. Ćiril i Metod, Beograd
- Sv. Josip Radnik, Beograd
- Sv. Petar, Beograd
- Uznesenje Blažene Djevice Marije, Beograd
- Sv. Ivan Krstitelj, Smederevo
- Sv. Ana, Šabac
- Sv. Obitelj, Valjevo
Niški dekanat uredi
- Uzvišenje svetoga Križa, Niš
- Sv. Barbara, Ravna Reka
- Sv. Josip, Kragujevac
- Sv. Juraj, Zaječar
- Sv. Ljudevit, Bor
- Sv. Mihael Arkanđel, Kraljevo
- Sv. Majka Terezija iz Kalkute, Aleksinac
- Sv. Leopold Mandić, Jagodina
Pored dijecezanskih sveštenika, u Beogradskoj nadbiskupiji deluju i redovnici sledećih redovničkih zajednica: franjevci Provincije Bosne Srebrene, lazaristi Slovenačke provincije i isusovci Hrvatske provincije. Tu su još i redovnice usmiljenke, a Isusove male sestre i zajednica sestara službenica Bezgrešne Device Marije pre nekoliko godina su napustile Beograd.
Deluju i dva laička pokreta: Pokret fokolara i Neokatekumenski put.[2]
Biskupi uredi
- Petar Katić, 1619. godine je kao prizrenski biskup i administrator Beogradske biskupije obišao katolike u Despot Brodu. [8] 1612.-1618. obišao je katolike u Sremu sa Šimom Matkovićem i jezuitom Batolom Kašićem.[9]
- Matej Benlić, 1657. je u Despot Brodu krizmao 213 osoba.[10]
- Luka Natali[11]
- Stjepan Puc[12]
Nadbiskupi uredi
- Ivan Rafael Rodić (1924—1936);
- Josip Ujčić (1936—1964);
- Gabrijel Bukatko (1964—1980);
- Alojzije Turk (1980—1987);
- Franc Perko (1987—2001);
- Stanislav Hočevar (od 2001—2022);
- Laslo Nemet (od 2022).
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Skenderović, Robert (2012). Najstarija matična knjiga brodske župe Presvetog Trojstva (1701—1735). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 53. ISBN 978-953-6659-60-9.
- ^ a b v g „Istorijat”. Zvanični veb-sajt. Beogradska nadbiskupija. Pristupljeno 8. 4. 2021.
- ^ „Službeni list grada Beograda“, broj 19/81
- ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda
- ^ Nadbiskupija beogradska otvara vrata u Noći muzeja („Politika“, 17. maj 2016)
- ^ „STATUT DEKANSKE SLUŽBE - OKRUŽNICA I PROGLAŠENJE”. Zvanični veb-sajt. Srijemska Biskupija. Arhivirano iz originala 03. 05. 2021. g. Pristupljeno 8. 4. 2021.
- ^ „NAJSTARIJA BEOGRADSKA ŽUPA KRIST KRALJ”. Zvanični veb-sajt. Beogradska nadbiskupija. Pristupljeno 8. 4. 2021.
- ^ Skenderović, Robert (2012). Najstarija matična knjiga brodske župe Presvetog Trojstva (1701—1735). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 35, 36. ISBN 978-953-6659-60-9.
- ^ Horvat, Rudolf. Srijem - naselja i stanovništvo. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 89. ISBN 953-6659-04-2.
- ^ Skenderović, Robert (2012). Najstarija matična knjiga brodske župe Presvetog Trojstva (1701—1735). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 38. ISBN 978-953-6659-60-9.
- ^ Skenderović, Robert (2012). Najstarija matična knjiga brodske župe Presvetog Trojstva (1701—1735). Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest, podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 104. ISBN 978-953-6659-60-9.
- ^ Horvat, Rudolf. Srijem - naselja i stanovništvo. Slavonski Brod: Hrvatski institut za povijest - Podružnica za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. str. 212. ISBN 953-6659-04-2.
Literatura uredi
- Dimić, Ljubodrag; Žutić, Nikola (1992). Rimokatolički klerikalizam u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941: Prilozi za istoriju. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
- Radić, Radmila (2014). „Jugoslavija i Vatikan 1918-1992. godine” (PDF). Annales: Anali za istrske in mediteranske študije. 24 (4): 691—702.
- Radonić, Jovan (1950). Rimska kurija i južnoslovenske zemlje od XVI do XIX veka. Beograd: Naučna knjiga.
