Bitka kod Kerestinca (1573)

Bitka kod Kerestinca (1573) bila je deo hrvatskoslovenačke seljačke bune 1573.

Bitka kod Kerestinca (1573)
Deo Seljačke bune
Pogubljenje Matije Gupca u Zagrebu 5. februara 1573.
Vreme 6. februar 1573 Mesto Kerestinec, Hrvatska Ishod Pobunjenici potučeni
Sukobljene strane
Kraljevina Hrvatska	Pobunjeni hrvatski kmetovi
Komandanti i vođe
Hrvatski podban Gašpar Alapić	Nikola Doročić
Jačina
oko 300-600 konjanika	oko 3.000
Žrtve i gubici
laki	teški

Uvod

Buna

Hrvatsko-slovenačka seljačka buna 1573. izbila je kao posledica teškog položaja hrvatskih i slovenačkih kmetova u kasnijem razdoblju feudalizma. Plemstvo i sveštenstvo, na koje se u borbi protiv Turaka i kmetova oslanjala kraljevska vlast, uživalo je privilegije i sva politička prava, dok je sasvim bespravno seljaštvo snosilo sve poreske terete države i crkve, posebno teške urbarijalne namete vlastele (kuluk, tlaka). Uz to, seljaštvo je najviše bilo izloženo pustošenjima Turaka, pa je podnosilo i znatan teret borbe protiv njih.

Zagreb

Kostanjevica

Mokrice

Kerestinec

Šentpeter

Celje

Ljubljana

Videm

Susedgrad

D. Stubica

Cesargrad

Brdovec

Samobor

Okić

Jastrebarsko

Podčetrtek

Brežice

Metlika

Novo Mesto

Žumberak

Koprivnica

Križevci

Ivanić-Grad

Ogulin

Hrastovica

Pazin

Škofja Loka

Gorica

Kamnik

Ptuj

Planina

Bizeljsko

Kunšperk

Pilštanj

Čakovec (Međimurje)

Krško

Sevnica

Sevnica

Mapa seljačke bune početkom februara 1573. Vatra označava pobunjena mesta, mačevi označavaju bitke, kule-opsednute/osvojene zamkove. Palisade označavaju sedišta kapetanija Slavonske i Hrvatske vojne krajine.

Ustanak je izbio 29. januara 1573. istovremeno u celom Hrvatskom Zagorju i južno od Save na području: Mokrice, Samobor, Okić, Jastrebarsko, a u Štajerskoj od Bizeljskog do Podčetrtka, šireći se prema Brežicama. Gregorić je sa odredom osvojio Cesargrad uz pomoć bizeljskih kmetova.

Pohod u Štajersku

Buna slovenačkih kmetova, pod vođstvom bravara Pavla Šterca i obućara Kukeca, proširila se 1. februara od Kunšperka do Pilštanja. Gregorić je 2. februara dopro sa odredom do ušća Sutle u Savu, ovladao prelazima kod Mokrica i 3. februara upao u Brežice, ne zauzevši tamošnji zamak. Produžio je za Videm, ojačan brežičkim kmetovima; Krško mu se predalo 4. februara bez borbe i odatle je uputio jači deo (preko 2.000 ljudi) pod kapetanom Nikolom Kupinićem dolinom Krke prema Novom Mestu, radi okupljanja tamošnjih slovenačkih kmetova i pridobijanja seljaka i uskoka u Žumberku i Metliki. Gregorić je sa 5-6.000 ljudi nastavio nastupanje levom obalom Save prema Sevnici.

Hrvatska vojska u 16. veku

Hrvatsku vojsku sredinom 16. veka (nakon 1553) činila su 3 dela:

• stajaća, plaćenička vojska u Vojnoj krajini, pod komandom Vrhovnog Kapetana (nem. oberster Feldhauptman), a od 1569. dvojice potpukovnika (nem. Oberstlieutnant) (za Hrvatsku i Slavoniju) koje postavlja lično kralj: 4.200 najamnika (200 oklopnih konjanika-arkebuzira, 1.000 nemačkih i 1.000 domaćih pešaka-haramija o trošku kralja i staleža Kranjske i Štajerske, 600 lakih konjanika (husara) i 400 haramija o trošku bana, i još 1.050 vojnika o trošku Vrhovnog Kapetana-koji je morao biti znatan velikaš). Osim toga, svo stanovništvo Vojne krajine bilo je oslobođeno feudalnih nameta i podeljeno u vojvodstva, koja su u slučaju uzbune davala još 30-40 četa neplaćene narodne vojske-oko 2.000 haramija i 500 husara. Pešaci krajiške vojske nazivali su se haramijama ili uskocima, i bili su većinom naoružani vatrenim oružjem; od 3.000 haramija u Vojnoj krajini u 16. veku, plaćenih prebega (uskoka) bilo je oko 1.000, ostatak su činili domaći ljudi.
• feudalna vojska, tzv. banderije, konjički odredi bana i pojedinih velikaša. Hrvatska je 1492. imala 20 banderija (po 500 ljudi) sa oko 10.000 konjanika. Zbog turskog osvajanja, sredinom 16. veka broj banderija je spao na 12, a njihova veličina na 400 ljudi (200 oklopnika i 200 husara)-ukupno manje od 5.000 konjanika: posle poraza u bici na Krbavskom polju 1493, nijedan velikaš osim biskupa, knezova Zrinskih i Frankopana nije mogao da skupi potpunu banderiju.
• opšti poziv, tzv. opšti, zemaljski ili pučki ustanak (lat. insurrectio, generalis expeditio), na koji se mora lično odazvati svaki plemić i slobodnjak, i opremiti 1 konjanika (sa kopljem, mačem i štitom) na 10 kmetovskih dimnjaka, a na svaki dimnjak po 1-2 puškara ili strelca.

Suprotstavljene snage

Pošto je seljačka buna u suštini bila građanski rat u Hrvatskoj, to su se na bojištima sukobili razni delovi hrvatske vojske. Bitke kod Kerestinca i Mokrica bile su u suštini borba kmetovskog dela opšteg poziva protiv nekoliko plemićkih banderija.

Gospoda

Tokom bune 1573., zbog nemira među kmetovima nije bilo moguće podići opšti poziv, a Gašpar Alapić nije mogao da raspolaže najamničkom vojskom sa granice, koja je bila pod komandom kraljevskih oficira (većinom Nemaca): tako su mu ostale samo plemićke banderije. Poznato je da je podban za ovu bitku okupio svoje i sestrine vazale, turopoljske plemiće i deo konjanika Zrinskih: u svemu mogao je imati najviše 3 nepotpune banderije-oko 600 do 1.200 konjanika.

Pobunjeni seljaci

Protiv Alapića kod Kerestinca i Mokrica borili su se kmetovi iz Okića i Jastrebarskog: njihov broj Alapić je procenjivao na oko 3.000. Većina kmetova imala je bar nekog ratnog iskustva, služeći u opštem pozivu protiv Turaka kao pešaci-kopljanici i puškari (po 1-2 iz svake kuće) i laki konjanici (po 1 na 10 domova). Takođe, stubički i susedgradski kmetovi borili su se u službi Heningovaca u njihovom privatnom ratu protiv Tahija i bana Petra Erdedija: tako su Heningovci naoružali 800 kmetova za osvajanje zamka u Stubici (27. januara 1565), a podban Ambroz Gregorijanec naoružao je čak 3.000 kmetova za bitku protiv banske vojske kod Susedgrada (3. jula 1565.-koju su kmetovi mimo svih očekivanja dobili.).

Međutim, u trenutku pobune, najveći deo oružja i municije seljačke narodne vojske bio je van domašaja pobunjenika-u utvrđenim zamkovima gospodara. Jedini zamkovi osvojeni tokom bune bili su Cesargrad (pao 29. januara) i Krško (predalo se 4-5. februara), gde su kmetovi svakako zarobili nešto pušaka, sabalja, kopalja i nekoliko (8—10) lakih topova-lubardi. Međutim, oružje iz Cesargrada podeljeno je između Gregorićeve i Gupčeve vojske u Stubici, a ono iz Krškog između Gregorićevog i Kupinićevog odreda, a municije i baruta bilo je malo. Prema tome, većina seljaka bili su pešaci naoružani sekirama, mlatovima i kosama, sa nešto pušaka (i vrlo malo municije), a najviše 10% mogli su se boriti kao laki konjanici (svakako sa nepotpunom opremom). U nedostatku pušaka, luk i strela još uvek su bili popularno oružje kmetova u narodnoj vojsci (opštem pozivu). Ova grupa seljaka verovatno je bila slabije naoružana od ostalih (Gregorićevih i Gupčevih) i nije imala topova, pošto za razliku od Gregorićeve vojske još nije bila osvojila nijedan grad.

Bitka

Na vest o padu Cesargrada (29. januara), koji je bio svojina Jane Alapić-Erdedi (udovice bana Petra Erdedija), podigli su se kmetovi iz Okića, Samobora, Jastrebarskog i Kerestinca i krenuli u Kranjsku, da se spoje sa Gregorićevom vojskom i štajerskim ustanicima. Za to vreme, banicin brat, podban Gašpar Alapić okupio je feudalnu konjicu Zrinskog i grofice Erdedi i turopoljske plemiće i iznenadio je pobunjenike na putu za Kranjsku: 6. februara razbio je kod Kerestinca grupu okićkih kmetova, a potom istog dana i drugu kod Mokrica. Bitka je trajala oko 3 časa, posečeno je oko 500-600 kmetova, a gubici plemića bili su mali.

Posledice

Nakon dve lake pobede, Gašpar Alapić se spojio sa ostatkom banske i krajiške vojske u Zagrebu: sa skoro 5.000 uvežbanih vojnika bio je spreman da napadne glavno ustaničko uporište u Donjoj Stubici. Odluka je pala 3 dana kasnije u bici kod Stubice 9. februara 1573.

Literatura

• Šenoa, Avgust (1969). Seljačka buna. Zagreb: Mladost. str. 316—317. 
• Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 10). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 556—557. 
• Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 3). Beograd: Vojnoizdavački zavod.