Bitka kod Lepanta
Bitka kod Lepanta (grč. Ναύπακτος; tur. İnebahtı) je bila bitka kod drevne tvrđave Lepanta između osmanskih pomorskih snaga sa jedne strane, i udruženih hrišćanskih flota Španije, italijanskih gradova država i Vatikana ujedinjenih u Svetu ligu, vođena 7. oktobra 1571. godine, u kojoj su hrišćanske snage ubedljivo odnele pobedu i privele kraju osmansku hegemoniju na moru.[1]
| Bitka kod Lepanta | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Kiparskog rata | |||||||||
 Bitka kod Lepanta. Nepoznat autor. | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
 Sveta liga:•  Špansko carstvo•  Mletačka republika•  Đenovska republika |
 Osmansko carstvo | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
Huan od Austrije Đan Andrea Dorija Agostino Barbarigo  |
Ali-paša Mujezinzade † Uludž Ali Petrev-paša | ||||||||
| Jačina | |||||||||
|
232 galije 6 galeasa 28.000 vojnika 44.000 veslača[1] |
210 galija 66 galijica 25.000 vojnika 50.000 veslača[1] | ||||||||
| Žrtve i gubici | |||||||||
|
15 galija 8.000 mrtvih 2.500 ranjenih[1] |
200 galija (117 zarobljeno) 25.000 mrtvih 3.500 zarobljenih[1] | ||||||||
Bitka koja je trajala punih pet sati vođena je na severnoj granici zaliva Patras u zapadnoj Grčkoj, gde su turske snage, ploveći u pravcu zapada iz svoje pomorske luke Lepanta, presrele snage Svete lige, koje su dolazile iz pravca Mesine[2]. Pobeda u ovoj bici je obezbedila privremenu hrišćansku kontrolu nad Mediteranom, zaštitila Rim od turskog napada i zaustavila dalje napredovanje Turaka ka zapadnoj Evropi. Ovo je bila poslednja velika bitka u kojoj su se borile lađe sa veslima.[1]
Pozadina uredi
Posle turskog napada na Kipar 1570, na inicijativu pape Pija V obnovljena je u maju 1571. Sveta liga, da bi se hrišćanski svet udruženim snagama suprotstavio sve većoj opasnosti od Turaka. Hrišćansku flotu sačinjavali su brodovi Venecije, Španije, Malte, Papske države i nekih italijanskih gradova. U sastavu mletačke flote bile su i galije gradova Raba, Trogira, Hvara i Kotora. Prikupljanje hrišćanske flote trajalo je čitavog leta, a završeno je krajem avgusta 1571. u Mesini kada je tu stigao Huan od Austrije (nezakoniti polubrat španskog kralja Karla V), njen vrhovni zapovednik.[1]
Po naređenju sultana Selima II, turski komandant flote kapudan Ali-paša upućen je jula 1571. na čelu flote od oko 250 galija protiv hrišćanskih država koje su bile u ratu sa Turskom. Umesto da potraži i pojedinačno tuče neprikupljene mletačke flotne odrede, Ali-paša se upustio u sporedne akcije u istočnom Jadranu i od 9. do 16. avgusta bezuspešno opsedao Kotor. Na vest da je hrišćanska flota koncentrisana u Mesini, prebacio se u utvrđenu luku Lepanto (Navpaktos), opljačkavši usput Krf.[1]
Snage Svete lige isplovile su iz Mesine 16. septembra, a 6. oktobra usidrile su se kod ostrva Oksije na ulazu u Patraski zaliv, a uključivale su 150 galija Mletačke republike, 79 španskih galija, 12 galija Vatikana, te đenovsku flotu i snage malteškog reda. Hrišćanska flota sastojala se od 232 galije i 6 galeasa: na brodovima je pored 44.000 mornara i veslača bilo ukrcano i oko 28.000 vojnika. Turci su imali 210 galija i 66 galijica, sa oko 50.000 mornara i veslača, i oko 25.000 vojnika. Brodovi Lige bili su jači po broju artiljerijskih oruđa (odnos 2.5:1), broju vojnika na brodovima i po kvalitetu njihovog naoružanja (više ručnog vatrenog oružja - mnogi hrišćani imali su arkebuze).[1]
Hrišćanska flota stavljena je pod zapovedništvo Huana od Austrije, mlađeg brata španskog kralja Filipa II, a uz njega je bio Markantonio Kolona kao general papine flote. Sa osmanske strane flotom je zapovedao admiral Ali-paša Mujezinzade.
Bitka uredi
Suprotstavljene snage uredi
Ujutro 7. oktobra flote su se postrojile u borbeni poredak. Hrišćanska flota zauzela je uobičajeni poredak vrste sa nešto isturenim krilima. Na levom krilu, koje se oslanjalo na obalu, nalazile su se 63 galije pod komandom mletačkog admirala Agostina Barbariga, desno krilo (63 galije) vodio je Đenovljanin Đan Andrea Dorija (Gian Andrea Doria). Centrom (63 galije) komandovao je lično Huan Austrijski, a pozadi centra, u rezervi, bio je španski admiral A. Basan sa 35 galija. Pri postrojavanju borbenog poretka, iz sastava centra zaostao je sicilijanski admiral Kardona (Cardona) sa 8 galija. Da bi iskoristio snažnu artiljeriju galeasa, Huan ih je isturio ispred galija i rasporedio duž čitavog fronta.[1]
Turska flota zauzela je takođe poredak vrste sa isturenim krilima. Njenim desnim krilom (56 galija) komandovao je turski serasker Petrev-paša, levim (93 broda) poznati gusar, alžirski beglerbeg, Uludž Ali, a centrom (96 brodova) sam Ali-paša. Turska rezerva (31 brod) nalazila se pozadi centra.[1]
U bici kod Lepanta hrišćanske galije imale su po 5 topova: jedan od 36 funti u uzdužnici broda u rembati (pramčanom nadgrađu), a po dva od 9 i 4.5 funte, desno i levo od njega. Turske galije imale su po 3 topa, 1 od 36 i 2 od 9 funti.[3]
Tursko desno krilo uredi
Flote su krenule u napad oko 10 časova i 30 minuta. Prvo se sukobilo desno tursko sa levim hrišćanskim krilom. Ne poznavajući dubine, Barbarigo se svojim brodovima držao dosta daleko od obale, što je Petrev-paša iskoristio i delom snaga ga zaobišao i ubacio mu se u pozadinu. No, u bliskoj borbi, hrišćanski brodovi, iako obuhvaćeni, imali su viče uspeha i oko 12 časova i 30 minuta pobeda na ovom krilu bila im je osigurana.[1]
Centar uredi
U međuvremenu su se sudarili i centri. Turci su ovde imali svoje najbolje brodove i posade, pa je ishod dugo bio neizvestan. Dramatična abordažna borba vodila se za komandne brodove. Turci su nekoliko puta prodrli na Huanovu komandnu galiju (realu), ali su ih svaki put izbacili vojnici koji su pristizali u pomoć sa drugih brodova. Konačno je Huanovim vojnicima pošlo za rukom da zauzmu turski komandni brod i ubiju samog Ali-pašu. [1]
Tursko levo krilo uredi
U toku ogorčene borbe u centru, Uludž Ali, na levom krilu, pokušao se probiti između hrišćanskog centra i desnog krila, napasti zaostale brodove admirala Kardone i obuhvatiti centar. U toj kritičnoj fazi uspešno su intervenisali hrišćanska rezerva i sicilijanski brodovi koji su napali Uludž Alija i prisilili ga da odustane od napada i obuhvata. Uvidevši da je pobeda u centru već odlučena, Uludž Ali se veštim manevrom oslobodio svojih protivnika i sa oko 30 galija napustio bojište.[1]
Rezultat uredi
_-_Doge%27s_Palace,_Venice_(2).jpg)
Završna bitka (treća po redu i najteža) zaključena je premoćnom pobedom Svete lige, zahvaljujući spretnom manevru za koji istoričari još ne znaju je li bila reč o smišljenom potezu ili pukom slučaju. Naime, đenovski brodovi su u jednom trenutku napustili bojište i zaplovili prema otvorenom moru. Nije jasno je li to bilo iz straha ili taktika. Na povratku, udarili su osmanske snage sa strane. Turci su uspeli da spase manje od polovine svoje flote, a njihov poraz je označio kraj njihove premoći na Mediteranu. Uz to, bitka je bila i poslednja bitka vođena galijama, to jest brodovima na vesla. Za vreme bitke, hrišćanske snage su osvojile osmanski zapovedni brod, a - suprotno volji Huana od Austrije - osmanskom admiralu odsečena je glava i izložena na jarbolu španskog zapovednog broda. Time je znatno smanjen moral osmanskih snaga, šta je ubrzalo okončanje bitke. U četiri poslepodne osmanska flota je napustila bojište.
U ovoj, najvećoj pomorskoj bici nakon bitke kod Akcijuma (31. p. n. e), poginulo je oko 25.000 osmanskih vojnika, a potopljeno 80 osmanskih brodova; 30 od njih Turci su sami potopili, dok je 120 do 150 galija palo u ruke pobednika. Na hrišćanskoj strani poginulo je oko 8.000 vojnika, a potopljeno je 13 brodova.
Među potopljenim brodovima bila je i kotorska galija pod komandom Jerolima Bizantija. U ovoj bici, na čelu odreda španskih vojnika istakao se hrabrošću Migel Servantes, autor Don Kihota.[1]
Hrišćanskoj pobedi zasigurno su doprineli i teško osvojivi i snažno naoružani mletački brodovi sa novim tipom galease.
Posledice bitke kod Lepanta uredi
Bitka kod Lepanta bila prva velika pobeda hrišćanskih država protiv ratne mornarice osmanskog carstva, koja je dotad važila za nepobedivu, te je imala i osobitu psihološku važnost jeste bio slomljen mit nepobedivosti osmanskih pomorskih snaga. Pobednici nisu uspeli da iskoriste svoju premoć zbog nedovoljnog jedinstva među sobom. Osmansko carstvo sa druge strane počelo je odmah sa obnovom svoje flote i završilo je u šest meseci, te je godinu dana kasnije imalo oko 250 galija i sa galeonom i novi tip broda.
Od bitke kod Lepanta nije se dao ubediti ni osmanski veliki vezir Mehmed-paša Sokolović, te je mletačkim poslanicima diktirao razliku između vašeg i našeg poraza:
- Time što smo vam oteli Kraljevinu Kipar, mi smo vam odsekli ruku. Time što ste vi pobedili našu flotu, vi ste nam obrijali bradu. Ruka neće nanovo da poraste, ali brada će zato da raste samo gušće.
No posle bitke kod Lepanta osmansko carstvo koncentrisalo se ipak na kontrolu istočnog Mediterana, iako je već 1574. osvojilo Tunis, dok je prevlast zapadnog Mediterana prepustilo Špancima, Italijanima i malteškom redu - međutim, u stalnim borbama sa severnoafričkim gusarima.
Reference uredi
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l lj m Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 4), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1972), str.45-46
- ^ Luggis, Telemachus: "Sunday, 7 October 1571". str. 19-23 Epsilon Istorica, Eleftherotypia, 9 November 2000. See also Chasiotis, Ioannis "The signing of 'Sacra Liga Antiturca' and the naval battle of Lepanto (7 October 1571)", Istoria tou Ellinikou Ethnous. Ekdotiki Athinon, vol. 10, Athens, 1974
- ^ Nikola Gažević, Vojna enciklopedija (knjiga 3), Vojnoizdavački zavod, Beograd (1973), str.150-151
Spoljašnje veze uredi
- The Battle that Saved the Christian West
- Overview of the battle
- "The Tactics of the Battle of Lepanto Clarified: The Impact of Social, Economic, and Political Factors on Sixteenth Century Galley Warfare" - Very detailed background and description by John F. Guilmartin
- Lepanto: The Battle that Saved Christendom? - Prepared for the Centre d'Études d'Histoire de la Défense Conference by John F. Guilmartin, Jr