Bosilegrad
Bosilegrad ili Bosiljgrad[1] (lokalni naziv: Busiligrad) je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Pčinjskom okrugu na jugoistoku Srbije. Prema popisu iz 2022 bilo je 2.348 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 2.624 stanovnika).
Bosilegrad | |
|---|---|
 Pogled na Bosilegrad | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pčinjski |
| Opština | Bosilegrad |
| Stanovništvo | |
| — 2022. | 2.348 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 29′ 53″ S; 22° 28′ 09″ I / 42.498045° S; 22.469156° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 696 m |
.svg)  Bosilegrad Bosilegrad na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 17540 |
| Pozivni broj | 017 |
| Registarska oznaka | VR |
Geografija uredi
Celu opštinu karakteriše brdsko-planinski predeo sa nadmorskom visinom od 660 do 1.922 metra. Najveći planinski vrh je planina Besna Kobila sa 1.922 m nadmorske visine. Ističe se, takođe, Bosilegradska kotlina u dužini od 5,5 km, srednje širine 1,5 km i 730 m nadmorske visine.
Kroz grad protiče reka Dragovištica koja se zajedno sa svojim pritokama nalazi u slivu Strume. Nepovoljna konfiguracija terena i struktura zemljišta uslovljavaju neizgrađenost putne mreže. Tako da su i osnovne saobraćajnice kojom je opština povezana sa unutrašnjošću, a i prema Bugarskoj izuzetno slabog kvaliteta što direktno uslovljava razvijenost opštine.
Istorija uredi
Kao najstarije pleme, koje je živelo na ovim prostorima spominje se pleme Peonci, koji su živeli između reka Strume i Vardara. Oko 506. godine p. n. e. veliki deo Peonaca je bio okupiran od strane Persijanaca. U 4. veku p. n. e. Poenija je bila pod vladavinom drugog plemena Dentelita ili Dantelita. Vojvodstvo Dentelita je bilo od planine Rile do Osogovske planine, na severu do pritokama reke Timok i Sofijskog vojvodstva. Kasnije, ovaj kraj je bio naseljen Tračanima, koji su se najviše bavili stočarstvom i rudarstvom. U oblasti je pronađen veliki broj primeraka starog kovanog novca koji svedoči o njihovom postojanju na ovim prostorima. To su najpouzdaniji podaci po kojima može da se vidi koji su narodi živeli na ovim prostorima.
U ovaj kraj dolaze Bugari 809. godine kada je Serdika (današnja Sofija) bila osvojena od strane kana Kruma. Za vreme vladavine bugarskog kneza Boris I Mihaila (845—884) Makedonija do reke Strume i Ohrida je ulazila u sastav Prvog bugarskog carstva, tako da su i ovi krajevi bili deo tih teritorija. Oko 200 godina ove teritorije su bile pod vizantijskom vlašću. Tokom 1084. godine oko osamdeset hiljada Pečenega prelazi Dunav i ulaze duboko u vizantijsku državu kako bi krali. Vizantijska vojska, pomognuta Bugarima, uspela je da ih razoruža i da ih naseli u okolini današnje Sofije. Ubrzo su primili pravoslavnu veru, i asimilirali se.
U vreme vladavine cara Kalojana, ovaj kraj je pripadao Bugarskoj, ali je posle smrti bugarskog cara Jovana Asena II (1247. god.) pripao Vizantiji. Srpski kralj Stefan Uroš II Milutin osvojio je oblast oko Velbužda (današnjeg Ćustendila) oko 1282. i od tada je ovaj kraj u sastavu srpske države. Tokom 14. veka, ovo područje je bilo u sastavu Srpskog carstva, a potom je pripadalo Državi Dejanovića, sve do turskog osvajanja 1395. godine. U Osmanskom carstvu bosilegradski kraj je bio nahija, deo Ćustendilske kaze.
Bosilegradski kraj je krajem decembra 1877. godine (početkom januara 1878. godine po novom kalendaru) od Turaka oslobodila srpska vojska, sa šumadijskim dobrovoljcima Đoke Vlajkovića i lokalnim dobrovoljcima Sime Sokolovića. I pored toga, posle Berlinskog kongresa 1878. godine, bosilegradski kraj je pripao teritoriji Kneževine Bugarske. Sedište tadašnjeg Krajišta je bilo u selu Izvor. Posle pripajanja Istočne Rumelije Kneževini Bugarskoj 1886. godine Bosilegrad postaje administrativni centar, a sama oblast postaje deo Sofijskog okruga.
U vreme Prvog i Drugog balkanskog rata (1912—1913) i u toku Prvog svetskog rata (1914—1918) Bosilegrad je bio u sastavu Kraljevine Bugarske. Za vreme Topličkog ustanka četnici pod komandom vojvode Koste Pećanca su 3. maja 1917. godine ušli u Bosiljgrad, u središte bugarske vojne sile.[2] Grad je tom prilikom i zapaljen benzinom.[3] Bila je to odmazda zbog velikog bugarskog zločina nad Srbima u selu Ristovcu, kada su 170 ljudi, žena i dece spalili zatočene u kućama.[4] Bosiljgrad je držalo 30-40 bugarskih žandarma i nešto vojnika na odsustvu. Jače vojne formacije Bugara, Nemaca i Austrougara su čuvale željezničku prugu od komitskih napada. Pećanac se nakon devet dana povukao iz gradića, a prvobitni plan je bio da udari na Đustendilsku banju, gde se nalazila bugarska vojna komanda.[5] Posle Prvog svetskog rata, prema Nejskom mirovnom ugovoru poražena Bugarska je primorana da kao ratnu odštetu preda deo svojih teritorija Srbiji. Jedna od tih teritorija je bila i Bosilegradski kraj.
Bosilegrad je 27. novembra 1919. godine zvanično pripojen Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (od 1929. godine Kraljevina Jugoslavija), ali zbog upornog odbijanja bugarskih vlasti da ispoštuju ugovor, u sastav države ulazi godinu dana kasnije.
Desio se u gradiću početkom novembra 1927. godine krvavi zločin. Kmet Bosigrada Vasilije Janević izbo je nožem Stevana Dojčinovića, oblasnog poslanika.[6] Gradić je decembra 1929. godine dobio električnu centralu. Najzaslužniji za struju bili su komandant mesta, pukovnik Dušan Gavrilović, profesor Univerziteta Dragomir Jovanović i inženjer Kosakov.[7]
Za vreme Drugog svetskog rata, od početka maja 1941. godine Bosiljgrad je pripojen Bugarskoj, Sofijskom upravnom okrugu.[8] Posle Drugog svetskog rata ovaj kraj je u sastavu Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Od 1992. godine. opština Bosilegrad je u sastavu Savezne Republike Jugoslavije, a danas je u sastavu Republike Srbije.
Kultura i vera uredi
U Bosiljgradu je 1834. godine na prvi dan Duhova održana prva liturgija u novopodignutoj pravoslavnoj crkvi.[9]
Godine 1928. otvorena je u mestu Državna četvororazredna mešovita građanska škola, sa dva razreda.[10]
Središte kulturnih dešavanja u Bosilegradu je Centar za kulturu „Bosilegrad“, gde se održavaju mnoge priredbe, koncerti, takmičenja... Pri Centru za kulturu radi više sekcija od kojih je najzapaženija folklorna. Kulturni život u Bosilegradu upotpunjuje i Kulturno-informativni centar bugarske manjine u Srbiji „Bosilegrad“, koji je organizator mnogih kulturnih dešavanja, a pre svega Dečjeg uskršnjeg Festivala sa turnirom u tucanju jajima. Turnir se tradicionalno održava od 1994. godine i ima međunarodni karakter.
Od avgusta 2003. godine se održava i likovna kolonija pod pokroviteljstvom Skupštine opštine Bosilegrad. Učešće u koloniji uzimaju, pored umetnika-amatera iz Bosilegrada i mnogi gosti iz Srbije, Bugarske i drugih zemalja.
Narodna biblioteka „Hristo Botev“ raspolaže fondom od 26.500 knjiga različite sadržine: naučna literatura, beletristika, školska lektira i sl. obrađuje i prikuplja stare i retke knjige za formiranje zavičajnog fonda opštine. U svom sastavu ima četiri isturena odeljenja u selu Gornja Lisina, Gornja Ljubata, Donja Ljubata i Bistar.
Medijski prostor u Bosilegradu je pokriven sa jednom radio-stanicom - Radio SKAY FM 97,7 MHz.
Ovde se nalazi Gimnazija Bosilegrad.
Etimologija uredi
Prema jednoj legendi, današnji region Krajište (Bosilegradski kraj) bio je pod upravom vojvoda — kralja Busa ili Busila i Vuk. Utvrđenje kralja Busa bilo je na mestu Gradište, oko jedan kilometar od Bosilegrada, dok je kralj Brankovski imao utvrđenje petnaestak kilometara jugozapadno. Kada su Turci pokorili Ćustendilski kraj, dvoje vojvoda se držalo još dugo vremena, zbog konfiguracije planinskog terena. Ubrzo su Turci i njih pokorili. Prvo je pokoren Vuk Branković, dok je Busilovo utvrđenje bilo mnogo jače i odolevalo napadima. Visoki zidovi tvrđave, gusta šuma i strme litice oko nje nisu dozvoljavali Turcima da joj priđu. Tada su se oni poslužili lukavstvom, nateravši kralja Brankovskog da pošalje poruku kralju Busilu da izađe iz tvrđave, pošto Turaka nema više, da bi otišli na pričešće u crkvu Svetog Spasa kod sela Rajčilovci. Prilikom izlaska kralj Bus je dao zapoved svojim ljudima da zatvore tvrđavu i da je dobro čuvaju. Međutim, kada je stigao kod crkve, Turci su ga zarobili i ubili, s kraljem Brankovskim. Tada su Turci spalili Bosilegrad.[traži se izvor]
Praznici uredi
Najznačajniji datumi u Bosilegradu :
- „Umni Petak“ (ili Svetli petak), prvi petak posle Uskrsa (pokretni praznik) - Sabor u Bosilegradu
- 21. septembar - Rođenje Presvete Bogorodice, Sabor u Bosilegradu, od 2002. godine i zvanično Dan grada Bosilegrada
- 3 dana Uskrsa (Vaskrsenje Gospoda Isusa Hrista, Vaskrsni ponedeljak i Vaskrsni utorak) - Dečji međunarodni uskršnji festival
Demografija uredi
U naselju Bosilegrad živi 2068 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,0 godina (36,9 kod muškaraca i 37,1 kod žena). U naselju ima 890 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,03.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Bugarima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je porast u broju stanovnika.
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 3 | 5 | ||
| 80+ | 21 | 22 | ||
| 75—79 | 24 | 36 | ||
| 70—74 | 44 | 56 | ||
| 65—69 | 62 | 55 | ||
| 60—64 | 51 | 59 | ||
| 55—59 | 76 | 71 | ||
| 50—54 | 74 | 78 | ||
| 45—49 | 136 | 104 | ||
| 40—44 | 115 | 109 | ||
| 35—39 | 115 | 119 | ||
| 30—34 | 97 | 106 | ||
| 25—29 | 97 | 79 | ||
| 20—24 | 86 | 99 | ||
| 15—19 | 93 | 109 | ||
| 10—14 | 98 | 108 | ||
| 5—9 | 85 | 77 | ||
| 0—4 | 70 | 63 | ||
| Prosek : | 36,9 | 37,1 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.094 | 313 | 722 | 45 | 6 | 8 |
| Ženski | 1.107 | 228 | 717 | 137 | 18 | 7 |
| UKUPNO | 2.201 | 541 | 1.439 | 182 | 24 | 15 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 552 | 26 | 0 | 5 | 146 |
| Ženski | 488 | 8 | 0 | 1 | 243 |
| UKUPNO | 1.040 | 34 | 0 | 6 | 389 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 13 | 50 | 38 | 11 | 57 |
| Ženski | 5 | 2 | 39 | 11 | 8 |
| UKUPNO | 18 | 52 | 77 | 22 | 65 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 4 | 2 | 102 | 22 | 38 |
| Ženski | 8 | 4 | 28 | 47 | 64 |
| UKUPNO | 12 | 6 | 130 | 69 | 102 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 22 | 0 | 0 | 16 | |
| Ženski | 12 | 0 | 0 | 8 | |
| UKUPNO | 34 | 0 | 0 | 24 | |
Poznate ličnosti uredi
- Emanuil Popdimitrov, bugarski pisac
- Jordan Zaharijev, bugarski etnolog
- Goran Milanov, geograf, etnolog, autor najdetaljnije monografije o Bosilegradu „Naselja opštine Bosilegrad”
Galerija uredi
-
-
Osnovna škola u Bosilegradu -
Opština u Bosilegradu -
Spomenik Vasilu Levskom u Bosilegradu -
Dom kulture u Bosilegradu
Reference uredi
- ^ „RHZ: Stanica površinskih voda: BOSILjGRAD”. Arhivirano iz originala 04. 12. 2017. g. Pristupljeno 02. 05. 2015.
- ^ "Pravda", Beograd 22. maj 1932. godine
- ^ "Narod", Solun 1917. godine
- ^ "Vreme", Beograd 5. marta 1927. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1929. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1927. godine
- ^ "Politika", Beograd 1929. godine
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1941. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1934. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1928. godine
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ Etnička struktura nakon popisa 2022.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
Literatura uredi
- Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU.
- Rajičić, Miodrag (1954). „Osnovno jezgro države Dejanovića: Prilozi našoj istoriskoj geografiji”. Istoriski časopis. 4 (1952—1953): 227—243.
