Bura

Bura (severnjak, sever; ital. bora) je vrlo jak vetar, koji povremeno duva posebno u hladnije doba godine u severnom delu istočne obale Jadranskog mora, a i u nekim drugim krajevima na Zemlji.

Vetrovi na Jadranu
Tramontana Bura Levanat Široko (Jugo) Oštro Lebić Pulenat Maestral

Vrlo je značajna prirodna pojava, jer znatno utiče na život ljudi, organizama i razvoj vegetacije. Bura dolazi s kopna i duva, prelazeći bilo i obronke gorskog lanca, uglavnom smerom prema moru. Duva obično velikom, katkada orkanskom snagom, naročito tamo gde se planine protežu blizu morske obale.

Nastanak bure

Bura nastaje tako, što se hladan vazduh iz kopnenog zaleđa ruši niz strme obronke planinskog lanca i kroz uske primorske drage prema moru, pa struja vazduha, talasajući se niz strmu kosinu, postiže uz neke uslove vrlo veliku brzinu. Ima izrazitu vertikalnu komponentu oscilacije (odatle naziv padajući vetar) te jaku nemirnu struju vazduha ili turbulentnosti. Ova osobina se ogleda posebno u tome, što glavna struja vetra nije jednolična, pa tako bura duva na mahove, pri čemu se slabiji i jači udarci refuli (ital. raffica, ital. dial. feolo) odmenjuju uz kraće ili duže pauze, za kojih vetar znatno oslabi.

Opšti preduslovi za nastanak bure su da uz topografski značajnu konfiguraciju tla (relativno strmu terensku kosinu, koja leži na rubu prostranijeg planinskog masiva), moraju vezati dva klimatski različna, inkoherentna područja (prostrano hladno kopneno zaleđe i toplo more).

Sa meteorološkog gledišta treba da elementi, pogodni za razvoj bure, kongruentno deluju s razvojem tla. Meteorološki preduslovi dolaze do izražaja u značajnoj raspodeli temperature i temperature vazduha. Velika i trajna toplotna razlika između hladnog zaleđa i toplog morskog područja podno terenske kosine čini, da se duže održava velik barički gradijent (velika razlika barometrijskog pritiska na razmerno malim udaljenostima). Razlika u atmosferskom pritisku, usmeren u pravcu predela nižeg pritiska nad morem, važan je preduslov za to, da se pokreću uzdužne mase od zaleđa prema moru.

Opisana podela meteoroloških elemenata temperature i pritiska nastupa redovno u zimsko doba, kad polarni hladni vazduh prekriva srednju Evropu i stvara ovde široko područje visokog pritiska vazduha (anticiklon), dok u južnoj Evropi vladaju istovremeno više temperature i razmerno niži pritisak.

Trajanje bure i brzine

Snaga bure

Bura zna trajati i po više dana, počinje obično dosta naglo, a jenjava nešto lakše. Brzina struje vazduha kod udaraca jače bure vrlo je velika te često prelazi 20 m/s. (72 km/h), što po Boforovoj skali za jačinu vetra odgovara stepenu 9, a katkad premašuje 50 m/s (oko 180 km/h). Pojedini udarci bure često i znatno menjaju svoju jačinu i smer, te se po smeru katkad znatno razlikuju od opšteg smera glavne struje vetra. Značajno je kod bure, da dnevni hod jačine vetra ima dvostruku periodu: glavni maksimum i minimum jačine padaju oko 21h i 14h, sporedni na 7h i 2h.

Rušeći se prema moru bura svojim udarcima pokreće i diže morsku vodu stvarajući vrlo nemirno more i raspršuje ga u vrlo sitne kapljice, od kojih se na moru stvara posebna, katkada neprozirna magla (fumarea); od koje se na površini predmeta i rastinja stvara posolica (slana), tj. naslaga morske soli, koja znatno uništava vegetaciju.

Bura je hladan i suv vetar pa snižava temperaturu i vlagu. Svojstvo bure je što vetar zbog dinamičkog zagrevanja vazduha pri njegovom spuštanju u nižu površinu sprečava kondenzaciju vodene pare, a time i nastajanje oblaka i mogućnost padavina.

Doseg bure

Opseg i doseg bure obično nije velik, no pod određenim uslovima može uz mesne razlike u jačini i smeru vladati istovremeno i na većem delu morske obale i u neposrednom zaleđu. Ona duva najjače na obali, u uskim primorskim dragama i prelazima na gorskom bilu. U daljem gorskom zaleđu vetar je istovremeno znatno slabiji te obično nema značajnih osobina bure; na moru, nešto udaljenije od obale, snaga bure opada dosta naglo, tako da na tu stranu doseže do desetak morskih milja. Katkada ona zahvata velikom snagom i udaljenija ostrva primorja, a katkada duva samo na jednom delu obale, gde su prilike za njen razvoj posebno povoljne.

Vrste bure

Izgled mora pod uticajem bure. Fina maglica koja se vidi na slici su sitne kapljice mora koje bura podiže sa morske površine

Razlikuju se dve vrste bure: anticiklonalna i ciklonalna.

Kod ciklonalne bure je značajno, da se uz visoki pritisak u srednjoj Evropi istovremeno nalazi na Jadranu jača barometrijska depresija, dok kod anticiklonalne nema izrazite depresije, ali postoji pruga izrazito višeg pritiska nad primorjem.

Anticiklonalna bura

Kod anticiklonalne bure vlada obično dosta vedro vreme, samo je vrh gorskog bila stalno zastrt sa za ovu vrstu bure značajnim stojnim oblakom (»brv«).

Ciklonarna bura (škura bura)

Kod ciklonalne bure opšti je smer vetra više severni nego severoistočni ili istočni, nebo je obično oblačno (otud naziv škura bura od ital. bora scura), a katkada prati ovu buru i nešto kiše ili snega, a uzrok je što se nad strujom bure održava mnogo toplija struja vlažnog zraka (južina, scirocco), koja kod uzdizanja kondenzacijom vodene pare daje veliku oblačnost i padavine.

Vetrovi sliči buri

Po spoljnim učincima jača, a i po znatnijem snižavanju temperature poznata je:

Kavkaska bura kod Novorosijska na severoistočnoj obali Crnog mora, gde bura dolazi kroz klanac Marhot i ruši se prema luci grada. Značajno je, da je visinska razlika ovde manja (400 m) nego u jadranskom primorju, pa ipak bura dostiže vrlo veliku snagu.
Bura koja vlada u Arktiku na Novoj Zemlji ima slične uslove i značaj kao i na ostalim mestima.
Buri je po učinku i karakteru skroz sličan vetar mistral, koji se kao habituelna pojava javlja na francuskoj i ligurskoj obali Sredozemnog mora.
Buri su slični i vetrovi, koji zimi s kopna duvaju u severnijem delu norveške obale, kao i vetrovi na pacifičkoj obali srednje Amerike (pod imenom Tehuantepecer), koji se ruše s visokih Kordiljera prema moru.
Slični vetrovi duvaju i na obali Persijskog zaliva, zaliva Oman, na južnoj obali Arabije, a mestimično i u Antarktiku i drugde.

Uticaj bure

Uticaj bure na kraj, u kome vlada, odražava se višestruko.

Po mehaničkim učincima bure može zbog razorne snage biti vrlo štetna građevinama i brodovima, znatno sprečava i ugrožava kopneni i pomorski saobraćaj i uništava veći deo vegetacije, posebno drveće i šume, kod čega osim mehaničkog uticaja dolazi još i delovanje posolice. Goli krš jadranskog primorja bez sumnje je više posledica delovanja bure nego uticaja pedološkog karaktera ili drugih klimatskih uslova.

Sa fiziološko-balneološkog (terapeutskog) gledišta uticaj bure može biti specifično različan, ali načelno se bura u tom pogledu može smatrati povoljnim činiocem, jer dovođenje čistog planinskog vazduha i njegovo snažno mešanje s toplijim morskim, uz neko sniženje temperature osvežuava organizam, dok istovremeno suvost temperature pospešuje transpiraciju, a udarci vetra (ako nisu prejaki) vrše povoljne fiziološke podražaje. Pritom će ponešto uticati i sadržaj sitno raspršene morske soli i joda u vazduhu, a verovatno u nekoj meri i njegova jonizacija. Samo u slučajevima, kad je bura vrlo hladna i prejaka, postaje fiziološki nepodnošljiva i opasna.

I u društvenom pogledu u životu čoveka uticaj bure je očigledan; on se odrazio na primer u načinu gradnje kuća (niski jaki krovovi), u izgradnji naselja (odabir zaštićenih mesta), u načinu uzgajanja šumskih i poljoprivrednih kultura (izbor otpornih vrsta i zaštita), u posebno razvijenom osećaju pomoraca za upoznavanje promena vremena i u njihovim otpornim sposobnostima pri otežanom brodarskom saobraćaju i ribarenju kao i uopšteno u tipu čoveka i njegovom temperamentu, načinu života i naviklosti za borbu sa nesklonim prirodnim elementom.

Temperatura

Za održavanje bure kroz duže vremena bitan je momenat stalan priliv hladnog (polarnog) vazduha u zaleđu uz postojanu temperaturnu prepreku između oba područja. U pogledu ove temperaturne razlike važno je istaknuti, da je u zoni granice oprečnih klimatskih tipova i vertikalno opadanje temperature i uopšteno uzevši vrlo naglo, a posebno je taj pad temperature s visinom velik, kad postoje preduslovi za buru. Taj vertikalni temperaturni gradijent premašuje tada iznos tzv. adijabatičkog gradijenta (1° C/100 m), a s time je u savezu, da tzv. potencijalna temperatura mora biti u gornjem nivou niža nego u donjem. To znači, da kod bure hladni vazduh, silazeći u nivo uprkos znatnog dinamičkog zagrevanja, ipak nadolazi razmerno hladniji od vazduha u nižem području. Ipak treba naglasiti, da temperatura vazduha nadošlog s burom nije redovno (po apsolutnom iznosu) abnormalno niska. Fiziološki osećaj hladnoće dolazi delom od spomenute temperaturne razlike, a u velikoj meri i od nagloga isparivanja vlage na ljudskoj koži (zbog suvoće vazduha i njegove snažne i brze izmene), a ovo znatno snižava temperaturu kože.

Naučno istraživanje bure ispituje podatke o brzini i smeru struje vazduha, o unutrašnjoj strukturi vetra i opštim meteorološkim prilikama, kod kojih ona nastaje. Podaci o brzini i smeru dobijaju se merenjem ili registracijom na posebnim napravama (anemometrima ili anemografima).

Narodna verovanja

U narodnim verovanjima, postoje razne [[legenda|legende o Buri u liku mlade devojke. Petar Zoranić u svom romanu Planine zapisao je jednu verziju legende. Prema toj narodnoj priči, Bura je bila mlada i vrlo lepa, ali i ohola devojka, plemenitog roda. Zbog svoje naprasitosti i oholosti, odbijala je redom sve prosce. Svoju lepotu ipak je previše hvalila i dičila se njome, i jednom prilikom izjavila je da je ljepša i od samih besmrtnih vila. Zbog takve oholosti, Bog je udario gromom i bacio u pakao. Kad god neka žena zgreši istim grehom, ohološću, ona gorko uzdahne sećajući se svog nekada srećnog života. Od njenih uzdaha nastaje snažan i hladan vetar, bura.

Prema drugoj legendi, bura je devojka koja se muči i ranjava po krovovima i drveću kad neko opsuje vetar. Za osvetu, može onome ko je opsovao vetar zapaliti kuću iskrom iz dimnjaka. Zbog toga, prema narodnim običajima, bura se nikad ne sme psovati.

Izreke

Narodna izreka iz Dalmacije za jačinu bure: „Na Dinari se rodila, u Makarskoj krstila a u Senj udala.”
Na sjevernom Jadranu kažu: „Bura se rađa u Senju, caruje u Rijeci, a piruje u Trstu.”

Spoljašnje veze

Meteorološke karte