Vemen
Vemen[1] (mađ. Véménd) je selo u Mađarskoj, u južnom delu države. Selo upravo pripada Mohačkom srezu Baranjske županije, sa sedištem u Pečuju.
| Vemen mađ. Véménd | |
|---|---|
 Rimokatolička crkva u Vemenu | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Mađarska |
| Region | Južna prekodunavska regija |
| Županija | Baranja |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 1.411 |
| — gustina | 44,36 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 09′ 25″ S; 18° 36′ 58″ I / 46.15691° S; 18.61616° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 31,81 km2 |
  Vemen Vemen na karti Mađarske | |
| Poštanski broj | 7726 |
| Pozivni broj | 69 |
| Veb-sajt | |
| www.vemend.hu | |
Vemen je nekada imao brojnu srpsku zajednicu.
Prirodne odlike uredi
Naselje Vemen se nalazi u južnom delu Mađarske. Najbliži veći grad je Mohač.
Istorijski gledano, selo pripada mađarskom delu Baranje. Ono se smestilo u jugoistočnom podnožju planine Meček, na približno 210 m nadmorske visine. Južno od naselja tlo je više ravničarsko.
Stanovništvo uredi
Prema podacima iz 2013. godine Vemen je imao 1.411 stanovnika. Poslednjih godina broj stanovnika opada[2].
Pretežno stanovništvo u naselju čine Mađari rimokatoličke veroispovesti, a manjine su Nemci (22%) i Cigani (8%). Srba u naselju više nema.
Popis 1910. uredi
| Vemen[3] | |
|---|---|
| jezik | vera |
ukupno: 2.388 Rimokatol. 2.096 (87,77%) Pravoslavci 231 (9,67%) Jevreji 50 (2,09%) Luterani 7 (0,29%) Kalvinisti 4 (0,16%)
| |
Istorija uredi
Srbi su u naselju prisutni još od srednjeg veka, ali je njihov broj posebno narastao posle Velike seobe. Godine 1905. u Vemenu je samo radila pošta, brzojav se nalazio u Batoseku. Posle Prvog svetskog rata i podele Baranje na dva dela — danas mađarski (severni, veći) i hrvatski (južni, manji). Mesni Srbi su se našli izvan matice, pa se ogromna većina njih (preko 200 duša) iselio u srpske delove novoobrazovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca[1].
Srbi u Vemenu uredi
Godine 1707. pominju se na jednom srpskom dokumentu sastavljenom u budimskom Tabanu, kao potpisnici: "Mi Hrišćani sela Vemena, veliki i mali". Bilo je 1731. godine u mestu Vemenu 33 srpska doma. Za vreme Uskršnjeg posta 1735. godine u toj parohiji se ispovedilo 162 pravoslavca. Sveštenici su bili tada pop Dimitrije i pop Mihail. Broj stanovnika je vremenom drastično opadao. Zapisano je 1796. godine 450 vemenskih Srba, a vek docije - 1890. godine njihov broj je spao na 292.[4] Broj Srba stanovnika u Vemenu se polovinom 19. veka međutim sada duplirao. Profesor Vitković navodi da je u mestu bilo 1847. godine 225 pravoslavnih Srba, a dve decenije potom 1867. godine ima čak 405 pravoslavnih žitelja.[5] Bilo je 1885. godine u Vemenu, mestu u Mohaškom izbornom srezu za crkveno-narodni sabor zapisano 405 pravoslavaca.[6]
Pretplatnik jedne zanimljive knjige bio je 1816. godine Vemenac, Stefan Georgijević kupac (trgovac).[7] Administrator parohije pop Pavel Zavišić je 1820 (do 1830). godine, pretplatnik jedne srpske knjige, u društvu sa mesnim trgovcem Stefanom Georgijevićem. Bio je pored pop Paje 1826. godine i đakon mesni Kozma Kovačević. Zabavno štivo čitao je 1829. godine trgovac Stefan Georgijević koji se u isto vreme bavio privilegovanom i unosnom prodajom soli.[8] Pravoslavni paroh u Vemenu je 1830. (do 1837). godine pop Mihail Radmanović.[9] Nabavili su 1833. godine mađarsko-srpsku gramatiku u Vemenu: Stefan Georgijević kupec i Petar Ninković mesni učitelj.[10] Stefan Georgijević trgovac u Vemenu pretplatio se 1842. godine i na jednu istorijsku knjigu.[11]
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine "Vemend" je opština u Baranjskom srezu. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1719. godine a matrikule su poznije uvedene. Matica krštenih se beleži od 1752. godine, matica umrlih od 1754. a ona venčanih od 1760. godine. Po drugom, srpskom izvoru parohijsko zvanje i matične knjige su od 1777. godine. Pravoslavni hram je posvećen Sv. arhiđakonu Stefanu, građen 1844. godine.[12] Sveštenik je te 1846. godine pop Roman Mađarević (do 1863). U vemenskoj parohiji je tada bilo 225 pravoslavnih duša, a kao parohijska filijala pripada joj Božuk.[13]
Pretplatu za "Školski list" iz Novog Sada, od 2 f. dao je 1866. godine, mesni sveštenik Stevan Gojković. Paroh vemenski 1893-1900. godine je bio pop Svetozar Boljarić. Naslov protojereja dobio je 1893. godine.[14] On je naslednik oca pop Jovana, koji je umro 1867. godine. Predsednik crkvene opštine u Vemenu bio je 1897. godine Lazar Radivojević.
Vemenska škola je 1846. godine imala 28 đaka, kojima je predavao učitelj Simeon Uvalić. Prilog za Školski fond dao je 1864. godine, 1 f. Pavo Maksimović vemenski učitelj (tu i 1868). Školske 1896/1897. godine sveštenik je u nedostatku učitelja učio decu školsku.[15]Godine 1897. je raspisan konkurs za "učiteljsko-pevčesko" mesto u Vemenu, a ponuđena osnovna plata je iznosila 126 f. ali bilo je tu još prinadležnosti oko kojih se učitelj morao potruditi, mimo radnog vremena. Za privremenog učitelja u mestu postavljen je 1899. godine Branko Parabak.[16] Učiteljica Paulina Silaški rodom iz Sombora, radi 1905. godine, udova je bez dece, i tek je prispela u mesto. Tada je bilo 30 učenika koji pohađaju redovnu nastavu, a njih 12 poftornu školu.
Po srpskom izvoru iz 1905. godine vidi se da Vemen mala opština. Tu živi 2255 stanovnika u 387 domova. Srba pravoslavaca ima 249 sa 54 kuće. Od srpskih javnih zgrada navode se pravoslavna crkva i veroispovedna škola. Crkvena opština je organizovana, skupština redovna a predsednik je Cvetko Vučenović. Crkveno-opštinski posed je 28 kj zemlje, a parohijska sesija iznosi 18 kj. Parohija je šeste klase, ima parohijski dom i srpsko pravoslavno groblje. Sveštenik je Lukijan Mihajlović rodom iz Elemira u Banatu, i tek je primio službu u mestu. Za razliku od 1846. godine pored parohijske filijale Božuka, sada su tu i pustare Trefor, Đula i Demerkapija.[17]
Posle prvog svetskog rata srpske trupe su ušle u Baranju, i ceo taj prostor zaposeli. Komanda područja bila je smeštena u Pečuju, i čekao se mirovni sporazum o razgraničenju sa Mađarskom republikom. Na toj teritoriji funkcionisali su naši organi vlasti, pa tako i Finansijska kontrola, koja je imala puno posla oko suzbijanja krijumčarenja robe u toj zoni. Krijumčari su bili dobro organizovani, želeći da se na brzinu obogate. Tako se prilikom jednog ilegalnog prelaska, dogodio zločin u Vemenu 17. marta 1920. godine. Poginuo je šef Odeljka finansijske kontrole Srbin, Dragan Ćurčić. Njega je ubio podređeni, finans preglednik Vinko Franić. Uhapšeni su posle 12 godina od ubistva, u stvari dvojica bivših finansa, Vinko Franjić i Dragutin Lončarević. Krijumčari, u ovom slučaju braća Jovan i Nedeljko Radivojević sa nekoliko seljaka su hteli da prebace konje, volove i drugu stoku u Mađarsku. Njih je uočio agent Arsa Ivanović koji je smesta pozvao finanse Franića i Lončarevića. Franić ih je kod jednog šumarka sustigao i tražio da se vrate. Ovi su odbijali da stanu govoreći da imaju pismenu dozvolu. Kako ga nisu poslušali on je ispalio nekoliko metaka iz karabina, i pogodio oba krijumčara: Jovana u desni deo grudnog koša, a Nedeljka u desni kuk. Izvršna vlast je tražila da šef Finansijske kontrole odmah izvrši uviđaj na licu mesta, i ovaj je krenuo sa opšinskim beležnikom Stevanom Stankovićem. Došlo je do svađe, jer je Ćurčić bio ljut što je pucano, ako ovi imaju uredne papire. Ćurčić se u jednom momentu uhvatio za revolver, a Franić je bio brži i pripucao iz službenog revolvera, ranivši obojicu. Ćurčića kao teško ranjenog u stomak preneli su u bolnicu u Baji, gde je tokom operacije umro je u mukama. Stanković je bio lakše ranjen, i oporavljao se kod kuće. Usledila je evakuacija Bajskog trokuta, povukli su se vojska i državni organi, a ubica koji se krio je pobegao u Peštu. Predmet je dat Somborskom okružnom sudu kao nadležnom, a ovaj je pokrenuo poternicu. Optuženi su izvedeni pred sud, tek 1933. godine. Prvo je uhapšen Franić, tokom podizanja svoje penzije na kasi Poreske uprave u Zagrebu. Uskoro je uhapšen i saučesnik Lončarević, koji se nalazio u Senju. Ali sudsko veće u Somboru, je oslobodilo Franića "zbog zastarelosti dela", dok je Lončarević oslobođen bilo kakve krivice.[18]
Savremeno doba uredi
Srpska pravoslavna crkva u Vemenu, u Srpskoj ulici, srušena je 1964. godine.[19] Posle Drugog svetskog rata ta bogomolja je pripala mesnoj Poljoprivrednoj zadruzi, koja je srpsku crkvu koristila kao skladište stočne hrane. Na njenom mestu je početkom novembra 2018. godine postavljen spomen-krst, da podseća da je tu vekovima bilo sveto mesto.[20] Danas u Vemenu postoji samo srpsko pravoslavno groblje u severnom delu naselja, kod ulaza u njega. Groblje nije dovoljno održavano, centralni krst grobljanski je odnet i kod mesne katoličke crkve postavljen, a tu je sada 119 srpskih nadgrobnih spomenika.[21]
Reference uredi
- ^ a b Optiranje i iseljavanje Srba u Mađarskoj 1920-1931. - Poreklo
- ^ Baranya (Hungary): County, Towns and Villages - Population Statistics in Maps and Charts
- ^ „Jezički i verski sastav stanovništva Kraljevine Ugarske po naseljima, Popis 1910. godine”. Arhivirano iz originala 13. 01. 2018. g. Pristupljeno 28. 03. 2019.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1885. godine
- ^ Petar Stojšić: "Dolžnosti čeloveka...", Budim 1816. godine
- ^ Solomona Gesnera: "Dafnis", prevod, Beč 1826. godine
- ^ Dositej Obradović: "Duh spisanija", Pešta 1830. godine
- ^ Emeriko Salaj: "Mađarsko-serbska gramatika", Budim 1833. godine
- ^ "Razvaline tvrdinje Drudenštajna", prevod, Segedin 1842. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1893. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1898. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1899. godine
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "Vreme", Beograd 1933. godine
- ^ "Nin", specijalni dodatak, Dinko Davidov, Beograd 1990. godine
- ^ "Srpske nedeljne novine", Budimpešta 8. novembar 2018.
- ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta
