Grožnjan
Grožnjan (ital. Grisignano [griziˈnjaːna]), poznati "grad umetnika"[1], sedište istoimene opštine na Bujštini u severozapadnoj Istri. Administrativno pripada Istarskoj županiji u Hrvatskoj.
Grožnjan - Grisignana | |
|---|---|
 Panorama Grožnjana | |
 Zastava | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Istarska |
| Opština | Grožnjan |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 22′ 44″ S; 13° 43′ 26″ I / 45.3789° S; 13.7239° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
  Grožnjan - Grisignana Grožnjan - Grisignana na karti Hrvatske | |
 Grožnjan - Grisignana Grožnjan - Grisignana na karti Istarske županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 52429 Grožnjan |
| Pozivni broj | +385 52 |
| Veb-sajt | www |
Geografija
uredi
Opština Grožnjan se nalazi na Bujštini (naziv za okrug koji obuhvata bivse podrucje Zone B STT koje je pripalo Hrvatskoj), a prostire se na flišnom i krečnjačkom brežuljkastom području severno od srednjeg toga Mirne pa sve do granice Istre pod Slovenijom (Koparštna), Na području opštine bilo je nekoliko kava, kamenoloma Istarskog kamena iz koga je podignuta veći deo Venecije.
Grožnjan je verojatno dobio ime zahvaljujući svom smeštaju na kamenom brdu, latinski zvanom Grisium (istovetno ime za brdo na kome se nalazi Rovinj), a odatle antičko ime Graeciniana, odnosno Grisignana. Smešten je na 289 metara nadmorske visine. Iz Grožnjana se pruža pogled na dolinu reke Mirne na jugu i na Motovun, a prema istoku na Učku. Na zapadu pogled seže sve do mora. Grožnjan je sa severa i severoistoka okružen nešto višim brežuljcima na kojima se nalaze sela Vrh Roman i Peroj, odnosno Pertići i Kalčinita[2]. .
Zapadno se nalazi podrucje Grada Buja (7km severozapadno od Grožnjana), južno su opštine Vižinada i Motovun, a istočno Oprtalj.
Istorija
uredi
U željezno doba je bio važan histarski, a od IV. st. pr.n.e. i keltski kašteljer (gradina), a i u okolici se nalaze ostaci kašteljera kao Bercenigla kod Završja i Gomila kod Šterne, a kasnije, u II. veku p. n. e., rimski kastrum oko koga su se uzdizale rimske vile. O tome ne svedoče samo pronađena pisana svedočanstva poput mozaika i novaca, već i mesta kao Fineda, Šaltarija i Vrh Roman. U obližnjem Ponte Portònu, na Mirni prolazio je konzularni rimski put via Flavia od kuda se odvajao antički put za Grožnjan[3].
Već 1102. se javljaju prvi podaci o kaštelu s feudom nazvanom Castrum Grisiniana.koji Ulrich II poklanja Akvilejskoj patrijaršiji. Sto godina kasnije, od 1238. do 1339. g. je sa prekidima pripadao feudalnom gospodaru Kostela - Kaštel Pietrapelosa sve do smrti Pietra Pietrapeloze 1339., od kada je u najmu furlanskih feudalaca. U njemu živi autohtono romansko istarsko stanovništvo.1358. godine, kad potpada pod vlast Venecije,
Nakon žestokih otpora Grožnjanci dolazi pod vlast Venecijanske Republike koja ovde vlada od 1358 do 1797. Privremeno sedište drugog kapitanata pazenatičkog (nakon Lovreča) nalazilo se u Umagu od 1356. godine, no ubrzo 1359. godine, kad Pietro Dolfin biva premješten iz Umaga i postaje načelnikom Grožnjana, premešteno je i sedište kapetanata pazenatičkog. Nakon
premeštaja sjedišta kapitanata u Rašporu 1394. godine, ukinuti su oni iz Svetog Lovreča i Grožnjana[2]. Između 1360. i 1367. gradić je utvrđen snažnim zidinama i izgrađena je providurska palata. 1445. gradski bedemi su pojačani kako bi se odbranili od Austrijanaca i Turaka.
Nakon pustošenja Uskoka (1615.-1618) te kuge1630., područje Grožnjana je skoro ostalo potpuno pusto. U cilju revitalizacije Venecija doseljava venetske, furlanske, slovenačke (iz Kranjske) i hrvatske (iz Dalmacije, nazvanim Morlacima) porodice.
Luka Baštija (Bastia) na Mirni je služila za odvoz poljoprivrednih proizvoda i drvne građe za venecijansko brodogradilište, te dovoz razne trgovačke robe koju su trgovci dovozili sa raznih strana, bila je vrlo značajna za Grožnjan[2]. Dolazak Venecije ujedno je i kraj feudalizma za kaštel Grožnjan. Postaje opštinom kojom upravlja gradski načelnik (podesta), najpre biran među venecijanskim, a od XVI. veka koparskim plemićima. Gradski načelnik birao se na 16 meseci jer je to bilo pravilo za pomorske opštine. On je ujedno bio i kapetan pazenatički dok ovaj nije ukinut 1394.godine[2].
Godine 1797, po Ugovoru iz Kampoformija Grožnjan, kao i cela venecijanska Istra, dolazi pod Austrijsko carstvo sve do 1803. kada ju osvajaju Napoleonove snage. Po Napoleonovoj odluci 1805, dolazi u sastav novoformicane Kraljevine Italije, a od 1813. opet u sastavu Habsburške monarhije[4].
Izgradnja Parencane bila je lokalno značajna. Uskotračna železnica, puštena u caobpaćaj 1902. godine, povezivala je Trst i Poreč, a na području Grožnjanske opštine prolazila je kroz Grožnjan, Kostanjicu i Završje.
Prema Londonskom ugovoru iz 1915. skoro čitava Julijska pokrajina dolazi 1918. pod Kraljevinu Italiju kada je Grožnjan pod Porečkim okrugom, a kasnije pod Istarskom provincijom..
Na kraju II. sv. rata Grožnjan je u Zoni "B" STT-a[5] koji je zatim anektirana Sloveniji i Hrvatskoj unutar jugoslovenske federacije šta izaziva istarski egzodus većine stanovnika kao šta je to bilo i u Grožnjanu. Do teritorijalne reorganizacije u Hrvatskoj nalazio se u sastavu bivše velike opštine Buje.
Spomenici i znamenitosti
uredi
U grad se ulazilo na dvoja vrata, Vela i Mala iz XV–XVI. veka. Vela vrata postoje danas, a u prošlosti su imala pokretni most kao deo odbrambenih zidina koje su štitile kaštel od spoljašnih neprijatelja. Mala vrata sa zapadne strane nisu sačuvana, no ovde još uvek stoji venetski stub. Raspored kuća tipično je srednjovekovan, a dominantni stilovi građenja koji se mogu videti na nekim reprezentativnim građevinama renesansni su (gradska lođa) i barokni (parohijalna crkva svetog Vida, Modesta i Krešencije). Unutar zidina su crkvice sv. Roka i sv. Martina, obe iz XIV.v.[6] .
- srednjovjekovni bedem i ulazna porta (XV. - XVI. st.)
- unutar zidna su romaničke crkvice sv. Roka i sv. Martina
- renesansna loža iz XVI. veka (1587). iznad koje je fontik (skladište žita i brašna),
- renesansna podestatova palata (1588), preuređena je u baroknom stilu (1726).
- crkvica ss Kuzme i Damjana iz 1554.. koja je 1834. delomično rekonstruicana; zanimljiv je mali zvonik bez zvona.
- parohijalna crkva ss Vida i Modesta izgrađena je 1600. na mestu starije crkve koja po dokumentima postoji od 1310. Obnovljena je 1770. Unutar crkve ističu se ulje na platnu oz XVII. v. s prikazom sv. Petra iz Alcantare i mermerni kasnobarokni oltari.
Stanovništvo i naselja
urediGrožnjan je od 1832. godine bio opština sa tri manja naselj – Brdom, Kostanjicom i Novom Vasi, a 1853. godine dobiva status mesne opštine sa pet poreznih područja: Grožnjanom, Krasicom, Kubertonom, Novom Vasi i Šternom, a brojala je 2825 stanovnika. Mesna opština je 1886. godine imala ukupno 3603 stanovnika. Opština Grožnjan je u novi vek ušla sa 1589 stanovnika unutar zidina Grožnjana, odnosno ukupno 3800 stanovnika na području cele opštine. Grožnjan je 1910. godine brojio 1658 stanovnika, odnosno 4028 stanovnika na području čitave opštine. Ovi se podaci nisu uglavnom menjali sve do II. svetskog rata[2]. Zanimljivo je da je na popisu stanovništva iz 1921. na području opštine kod 3.586 stanovnika italijanski je bio materinji jezik, kod 406 slovenačkiki, a niko nije naveo hrvatski kao svoj jezik[7].
Nakon istarskog egzodusa i naseljavanja novog stanovništva opština Grožnjan je jedina opŠtina u Istri gdje su Italijani većina, iako je i tu prisutan pad u korist Hrvata, pa tako po popisu iz 2001. kod 66,11% je italijanski bio materinji jezik, kod 29,17% je bio hrvatski, a kod 3,57% slovenački, dok je 2011. kod 56,52% je bio italijanski, 37,36% hrvatski, a kod 2,72% je slovenački bio materinji jezik.
Po popisu stanovništva iz 2001. godine, općina Grožnjan imala je 785 stanovnika, raspoređenih u 10 naselja:
- Antonci - Antonzi - 67 st.;
- Grožnjan - Grisignana - 185 st.;
- Kostanjica - Castagna - 51 st.;
- Kuberton - Cuberton - 22 st.;
- Makovci - Makovzi - 100 st.;
- Martinčići - Martincici - 132 st.;
- Tere Bjanke - Terre Bianche - 90 st.;
- Šterna - Sterna - 79 st.;
- Vrnjak - Vergnazzo - brz st. i
- Završje - Piemonte d'Istria.
| Demografska evolucija[8] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857 | 1869 | 1880 | 1890 | 1900 | 1910 | 1921[9] | 1931 | 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
| 1310 | 1388 | 894 | 936 | 997 | 975 | 1630 | 1529 | 645 | 420 | 382 | 186 | 168 | 193 | 185 | 165 |
Kultura
uredi
Grožnjan je poznat kao "grad umetnika", proglašen još 1965. u cilju revitalizacije napuštenog gradića koju cy, na poticaj kipara Aleksandra Rukavine 1965., započeli likovni umetnici koji su u Grožnjanu boravili leti.
.jpg)
Preko 55 godina tradicije letne škole Muzičke omladine (MO pretvoren u Hrvatsku glazbenu madež). Od 1969. godine u njemu deluje i Kulturni centar Međunarodne federacije Muzičke omladine, odnosno današnji Međunarodni kulturni centar Hrvatske glazbene mladeži. Njihovo delovanje uvelike je promenilo značenje Grožnjana i učinilo ga prepoznatljivim umetničkim i kulturnim odredištem svetskih razmera.
Ima oko dvadeset galerija i umetničkih ateljea y Grožnjany , a također je pokrenuta letna međunarodna filmska škola, jazz škola, baletna škola...
U Grožnjanu je aktivan kyltypni centap Zajednice Italijana - Comunità degli Italiani di Grisignana, koja ppeko 10 godina organizyje likovnyn manifectacijy Ex tempore Grisignana-Gpožnjan[10]...
Sport
urediBiciklističke staze: Grožnjan-dolina Mirne-Oprtalj, a od 2014. održavajy ce bpdcke biciklictičke ytpke[11]
Reference
uredi- ^ „Grožnjan-the town of artists and music | ColoursofIstria.com”. www.coloursofistria.com. Arhivirano iz originala 23. 03. 2022. g. Pristupljeno 2022-04-15.
- ^ a b v g d „Home”. www.groznjan-grisignana.hr. Arhivirano iz originala 16. 04. 2022. g. Pristupljeno 2022-04-15.
- ^ Alberi, Dario (2009). Istria : storia, arte, cultura (2a ed., 2a rist izd.). Trieste: Lint. ISBN 978-88-8190-232-3. OCLC 781207528.
- ^ Tretjak, Donatella (2004). Istra : Cres, Lošinj : [zgodovinsko-umetnostni vodnik : zgodovina in kultura 50 istrskih občin]. Niki Fachin, Enrico Benussi, Luigi Foscan, Dimitrij Jazbec, Bruno Fachin, Donatella Pauluzzi ([Slovenska izd.] izd.). Trieste: Bruno Fachin. ISBN 88-85289-67-3. OCLC 1051698115. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|year=, |year= / |date= mismatch(pomoć) - ^ „Main Page @ freeterritorytrieste.com”. www.freeterritorytrieste.com. Pristupljeno 2022-04-15.
- ^ „Grožnjan - Istrapedia”. www.istrapedia.hr. Pristupljeno 2022-04-15.
- ^ (PDF) https://ebiblio.istat.it/digibib/Censimenti%20popolazione/censpop1921/VolumeII_Regioni/NAP0106619_III_VeneziaGiulia+OCR_ottimizzato.pdf. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - ^ Republika Hrvatska - Državni zavod za statistiku: Naselja i stanovništvo Republike Hrvatske 1857.-2001.. http://www.dzs.hr/
- ^ Podaci za 1921 8 1931. odnose se na područje opštine koja je obuhvatala Kostanjicu, Završje, Šternu, Kuberton i Vrnjak
- ^ User, Super. „EX TEMPORE Grisignana”. www.groznjan-grisignana.hr (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2022-04-16.
- ^ https://www.groznjan-grisignana.hr/index.php/hr/2019/item/1324-enduro-grozni-groznjan-2019. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć)
