Википедија

Despot

Despot (od grč. δεσπότης [despótēs] — „gospodar”), bila je starija vizantijska dvorska titula koja je dodjeljivana sinovima ili zetovima vladajućeg cara, a prvobitno je označavala prestolonasljednika. Iz Vizantijskog carstva se tokom srednjeg vijeka proširila na Balkansko poluostrvo, a dodjeljivana je i u državama koje su bile pod vizantijskim uticajem, kao što su Latinsko carstvo, Bugarska, Srbija i Trapezund. To je dovelo do uzdizanja nekoliko kneževina na rang „despotovine” koje su postojale kao nezavisne države ili kao zavisna teritorija kneževa koji su imali i titulu despota, među kojima su najpoznatije Epirska despotovina, Morejska despotovina i Srpska despotovina. Supruga despota je bila despotica (od grč. δεσπότισσα).

U savremenom značenju, riječ je stekla drugačije značenje: despotizam je oblik vladavine u kome jedan pojedinac vlada sa apsolutnom vlašću. Semantičkom promjenom termin je izjednačen sa termin „tiranin”, antičkom grčkom riječju koja prvobitno nije imala negativno značenje i latinskom riječju „diktator”, vladar koji ima potpuni autoritet u Rimskoj republici. U savremenom govornom grčkom jeziku, riječ se često koristi za episkope.

Spisak poznatih nosioca titule

uredi

Srpsko carstvo i države nasljednice

uredi
Ime Posjedovanje Dodijelio Bilješke Reference
Marina Smilec 1298—7. april 1355 Smilec „Prave majke Carevine Srba i Grka”. Teta Stefana Dušana. [1]
Jovan Oliver 1334—1356 Andronik III Paleolog Autonomni srpski velikaš, titulu despota dobio od Andronika III poslije vizantijsko-srpskog mirovnog sporazuma 1334. godine [2]
Simeon Uroš 1345/1346—1363 Stefan Uroš IV Dušan Polubrat Stefana Dušana, titulu je dobio nakon Dušanovog krunisanja za cara. Vladar Epira, proglasio se carem 1356. godine i pokušao da ustavi kontrolu nad Srbijom ali neuspješno. Vladar Tesalije i većine Epira od 1359. do smrti oko 1370. godine [3]
Jovan Komnin Asen 1345/1346—1363 Stefan Uroš IV Dušan Djever Stefana Dušana, titulu je dobio nakon Dušanovog krunisanja za cara. Vladar Valone sve do svoje smrti [4]
Ivaniš fl. 1348 Stefan Uroš IV Dušan Blizak rođak Stefana Dušana. Vladar oblasti u Toplici [5]
Dejan Poslije avgusta 1355 Stefan Uroš IV Dušan ili Stefan Uroš V Djever Stefana Dušana. Vladar oblasti u okolini Kumanova [6]
Đin Bua Spata oko 1360/1365 — oko 1399/1400 Simeon Uroš Albanski plemenski vođa, početkom šezdesetih godina 14. vijeka kao despota i vladara Etolije ga je priznao srpski car i vladar Tesalije Simeon Uroš. On je defakto bio nezavistan, a 1374. godine je anektirao Despotovinu Artu i pokrenuo neuspješne napade na Joniju [7][8]
Petar Loša Oko 1360/1365—1374 Simeon Uroš Albanski plemenski vođa, početkom šezdesetih godina 14. vijeka kao despota i vladara Akarnanije (ga je priznao srpski car i vladar Tesalije Simeon Uroš. On je defakto bio nezavistan i napao je Tomu Preljubovića u Joniji, prije nego što je postigao dogovor sa njim. Umro je od kuge 1373/1374. godine [9][10]
Vukašin Mrnjavčević 1364—1365 Stefan Uroš V Jedna od najmoćnijih srpski velikaša za vrijeme Stefana Dušana, titulu despota mu je 1364. godine i potom kralja savladara dodijelio Stefan Uroš V. On je defakto postao nezavistan 1368. godine, a Osmanlije su ga ubile u bici na Marici 1371. godine [11]
Uglješa Mrnjavčević 1365—1371 Stefan Uroš V Brat Vukašina Mrnjavčevića, titulu despota je naslijedio od svog brata i postao je vladar Sera zajedno sa Dušanovom udovicom Jelenom Bugarskom. Od oko 1368. godine bio je defakto nezavistan vladar, sve do svoje smrti u bici na Marici 1371. godine [12]
Jovan Dragaš 1365 — oko 1378 Stefan Uroš V Brat od tetke Stefana Uroša V i nećak Stefana IV Dušana, sa bratom Konstatinom Dragašom vladao je posjedima istočno od Komanova do Velbužda. Od bitke na Marici bio je osmanski vazal [13]
Srpska despotovina
Stefan Lazarević 1402—1427 Manojlo II Paleolog Vladar Srbije kao osmanski vazal. Dobio je titulu despota tokom posjete Carigradu 1402. godine. Vladao je Srpskom despotovinom kao autonomni gospodar sve do svoje smrti 1427. godine [14]
Đurađ Branković 1429—1456 Manojlo II Paleolog Nasljednik Stefana Lazarevića kao vladar Srbije od 1427. godine, stekao je titulu despota 1429. godine. Osmanski vazal je posta 1428. godine [15]
Lazar Branković 1440e—1458 Manojlo II Paleolog Sin i nasljednik Đurđa Brankovića, stekao je titulu despota tokom očeve vladavine [16]
Stefan Branković 1458—1459 nepoznato Sin Đurđa Brankovića, vladar Srbije. Zbačen s vlasti u korist Stefana Tomaševića
Stefan Tomašević April—jun 1459 nepoznato Kralj Bosne, postao je posljednji srpski vladar nakon njegove ženidbe sa Jelenom, kćerkom Lazara Brankovića. , the daughter of Lazar Branković. Preuzeo je titulu despota (ili ga je možda nagradila Lazareva udovica, vizantijska princeza Jelena Paleologa). Njegovu prijestolnicu Smederovo su osvojile Osmanlije nekoliko mjeseci kasnije [16]
Titularni despoti u izgnanstvu pod ugarskim sizerenstvom
Vuk Grgurević 1471—1485 Matija Korvin Unuk Đurđa Brankovića
Đorđe Branković 1486—1496 Matija Korvin Sin Stefana Brankovića
Jovan Branković 1486—1502 Vladislav II Sin Stefana Brankovića
Ivaniš Berislavić 1504—1514 Vladislav II Oženio udovicu Jovana Brankovića, Jelenu Jakšić
Stevan Berislavić 1514—1521 Vladislav II Sin Ivaniša Berislavića
Radič Božić 1527—1528 Jovan I Zapolja
Pavle Bakić 1537 Ferdinand I

Reference

uredi
  1. ^ Despotica Marina e veroяtnata sobstvenička na zlatnite bižuta
  2. ^ Fine 1994, str. 299.
  3. ^ Fine 1994, str. 310, 347–348, 350–351.
  4. ^ Fine 1994, str. 310, 347, 357.
  5. ^ Ferjančić 1960.
  6. ^ Soulis 1984, str. 190.
  7. ^ Nicol 1984, str. 142, 146–169.
  8. ^ Soulis 1984, str. 116, 122, 126–127, 130, 132.
  9. ^ Nicol 1984, str. 142, 145–146.
  10. ^ Soulis 1984, str. 116, 122, 125–126.
  11. ^ Fine 1994, str. 362–364.
  12. ^ Fine 1994, str. 364–364, 377–381.
  13. ^ Soulis 1984, str. 100, 101.
  14. ^ Fine 1994, str. 428–429, 522–526.
  15. ^ Fine 1994, str. 526–528.
  16. ^ a b Fine 1994, str. 575.

Literatura

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Деспот&oldid=28504051”