Elemir
Elemir (mađ. Elemér) je naselje grada Zrenjanina u Srednjobanatskom upravnom okrugu, u Srbiji. Prema popisu iz 2022. bilo je 3672 stanovnika.[1]
Elemir | |
|---|---|
 Pravoslavna crkva | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Autonomna pokrajina | Vojvodina |
| Upravni okrug | Srednjobanatski |
| Grad | Zrenjanin |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  3.672 |
| — gustina | 59/km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 26′ 23″ S; 20° 18′ 09″ I / 45.43983° S; 20.30261° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 78 m |
| Površina | 72,6 km2 |
.svg)  Elemir Elemir na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 23208 |
| Pozivni broj | 023 |
| Registarska oznaka | ZR |
Istorija uredi
Elemir — Na osnovu arheoloških istraživanja koja su obavljana u više navrata u okolini sela može se zaključiti da tragovi ljudskih naselja datiraju još iz praistorijskih vremena.
U pisanim istorijskim izvorima selo se pod imenom Elemir pominje tek u 16. veku, međutim smatra se da je prva naseobina Elemiraca naselje „Babato“ na levoj obali Tise, čiji prvi pomen datira iz prve polovine 14. veka (1332—1337). Naselje je pripadalo do 1454. godine porodicama Petefi i Danfi iz Makedonije, a zatim izdato u zakup grofovima Fogači od Dimeša i Gača.[2] Tokom 16. veka, posle 1552. godine Mehmed paša Sokolović kao zapovednik Banata sa sedištem u Bečkereku daje dozvolu za gradnju sela gde se i danas nalazi. Najstariji sin Mehmed paše Sokolovića se zvao Elmir, stoga je najveća verovatnoća da odatle potiče ime sela. Ovo se može pronaći u istorijskom arhivu Carigrada- Istanbul. Početkom 17. veka u Kruševskom pomeniku, pominje se izvesna kaluđerica u Elemiru.[3] Na mapi sa početka 18. veka, koju je izradio carski zastupnik Mersi nakon oslobođenja Banata od Turaka, ucrtano je i selo Elemir kao nastanjeno mesto. Popisano je 1717. godine 20 kuća sa 172 stanovnika.
Elemir je 1764. godine pravoslavna parohija i sedište Elemirskog protoprezvirata.[4] Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da mesto pripada Bečkerečkom okrugu i distriktu. Stanovništvo je bilo srpsko.[5] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir Temišvarske eparhije tu je zapisano pet pravoslavnih sveštenika. Bili su to parosi, pop Laza Tapovački (Tapavički; rukop. 1752), pop Sava Jovanović (1789), pop Mojsej Popović (1791), kapelan pop Kiril Paučki (Poučki; 1791) i pop Konstantin Tapavički (1794) - kapelan u Melencima.[6]
Od 1786. godine posle naseljavanja nemačkih kolonista južni deo sela beleži se kao nemački a severni — srpski Elemir.
Škola u Elemiru počinje sa radom 1772. godine a pohađa je 13 đaka.
U istom veku, na prvoj licitaciji spahiluka održanoj 1. avgusta 1781. godine bogati jermenski trgovac stokom Isak Kiš iz Erdelja, kupuje oko 16.000 jutara zemlje u jugozapadnom delu elemirskog atara i na imanju. Do oktobra 1794. godine Holanđani su sagradili prvu vetrenjaču na Kišovom imanju - to je prva vetrenjača u tom delu Evrope.[7] Nemački Elemir postaje samostalna opština od 1797. godine. On i njegovi potomci, podižu od 1795. godine velelepni dvorac u mestu. Za vreme mađarske bune 1848-1849. godine spahija Erne Kiš postao je prvi mađarski general. Zakletvu na Mađarskom ustavu je položio 2. avgusta 1848. godine. Postao je zapovednik banatskog dela Južne armije. Dana 12. septembra 1848. godine Srbi su ušli u Elemir i poharali Kišov dvorac. Posle neuspešne opsade Pančeva decembra 1848. godine Kiš biva smenjen i od tada je verni pratilac Lajoša Košuta, predsednika Honvedske mađarske vlade. Kod Vilagoša je došlo 11. avgusta 1849. godine do kapitulacije mađarske vojske, a Erne Kiš uhapšen. Streljan je elemirski spahija a mađarski vojskovođa 6. oktobra 1849. godine u Aradu. Spahiluk Elemir je bio konfiskovan je između 1849-1867. godine bio je pod upravom zakupca Ludovikusa Pireta se Bihaina feldmaršala i upravnika Banata. Kada je rehabilitovan pokojni Erne Kiš, njegovi posedi su prešli u ruke naslednika. Poslednje spahije elemirskog dvorca i poseda bili su porodice zetova Bobor i Daniel. Poslednji stanovnik dvorca bio je Geza Farkaš koji ga je zbog sve većeg zaduženja kod banke, dao srušiti 1936. godine. U dvorcu su dvadesetih godina 20. veka bili smešteni ugledne Ruske izbeglice, poput generala i grofova.[7]
U Elemiru je 1897. godine izbila pobuna protiv veleposednika u kojoj su Elemirci masovno učestvovali. Nakon završetka Drugog svetskog rata domaći Nemci napuštaju selo i odlaze u Nemačku, a njihov deo sela naseljavaju Srbi iz Bosanske Krajine. Od tada Elemir postaje jedinstveno mesto sa jednom opštinom. Na osnovu zakona iz 1959. god. opština Elemir se pripaja opštini Zrenjanin, a u selu se formira mesna kancelarija.[8]
Pravoslavna crkva uredi
Pravoslavna crkva izgrađena je 1806. godine u centru sela i posvećena je Preobraženju gospodnjem. Selo je 1865. godine sa dve paravoslavne parohije, u Temišvarskoj eparhiji, sa 2670 parohijana Srba.[9] Crkvene matične knjige su sačuvane, a najstarija datira iz 1746. godine. Crkva je restauirana iznutra 1968. a spolja 1998. godine pa je sada jedna od najlepših crkava Banata.
Katolička crkva uredi
Današnja katolička crkva u Elemiru podignuta je 1847. godine, posvećena je Sv. Agoštonu, a izgradnju crkve najvećim delom je finansirao veleposednik Erne Kiš, koji je u njoj i sahranjen. Crkva je delimično rekonstruisana pre nekoliko godina.
Ovde postoji preferans klub koji postiže značajne rezultate.[10]
Demografija uredi
U naselju Elemir živi 3725 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,0 godina (38,3 kod muškaraca i 41,7 kod žena). U naselju ima 1623 domaćinstva, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,89.
Ovo naselje je uglavnom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
 |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 3 | 2 | ||
| 80+ | 31 | 59 | ||
| 75—79 | 45 | 95 | ||
| 70—74 | 109 | 132 | ||
| 65—69 | 117 | 178 | ||
| 60—64 | 135 | 162 | ||
| 55—59 | 109 | 111 | ||
| 50—54 | 166 | 186 | ||
| 45—49 | 205 | 202 | ||
| 40—44 | 180 | 167 | ||
| 35—39 | 176 | 142 | ||
| 30—34 | 138 | 140 | ||
| 25—29 | 145 | 134 | ||
| 20—24 | 164 | 176 | ||
| 15—19 | 143 | 152 | ||
| 10—14 | 181 | 145 | ||
| 5—9 | 139 | 129 | ||
| 0—4 | 103 | 89 | ||
| Prosek : | 38,3 | 41,7 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.866 | 548 | 1.168 | 98 | 52 | 0 |
| Ženski | 2.038 | 402 | 1.158 | 405 | 72 | 1 |
| UKUPNO | 3.904 | 950 | 2.326 | 503 | 124 | 1 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 983 | 232 | 1 | 75 | 217 |
| Ženski | 584 | 129 | 0 | 5 | 129 |
| UKUPNO | 1.567 | 361 | 1 | 80 | 346 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 14 | 171 | 126 | 4 | 41 |
| Ženski | 4 | 13 | 103 | 11 | 16 |
| UKUPNO | 18 | 184 | 229 | 15 | 57 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 7 | 19 | 26 | 16 | 12 |
| Ženski | 9 | 11 | 23 | 55 | 63 |
| UKUPNO | 16 | 30 | 49 | 71 | 75 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 13 | 0 | 0 | 9 | |
| Ženski | 11 | 0 | 0 | 2 | |
| UKUPNO | 24 | 0 | 0 | 11 | |
Dvorac Kiš uredi
Reference uredi
- ^ Kovačević, Miladin; Aralica, Vesna (2023). Starost i pol : podaci po naseljima (PDF). Beograd: Republički zavod za statistiku Srbije. ISBN 978-86-6161-230-5.
- ^ Boris Pavlov: "Vlastelinstvo Elemir", Zrenjanin 2005. godine
- ^ "Glasnik srpskog učenog društva", Beograd 1875. godine
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 9/2017.
- ^ a b Boris Pavlov, navedeno delo
- ^ Banaterra eciklopedija Banata (2006)
- ^ "Srpski letopis", Pešta 1866. godine
- ^ Preferans u Elemiru o trošku budžeta („Politika”, 8. jul 2018)
- ^ „Knjiga 20”. Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002. i 2011. Podaci po naseljima (PDF). stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. septembar 2011. ISBN 978-86-6161-109-4.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
