Википедија

Istorija Jevreja u Bugarskoj

Istorija Jevreja u Bugarskoj seže unazad skoro 2000 godina. Jevreji su stalno prisutni u bugarskim zemljama i pre 2. veka p. n. e. i često su igrali važnu ulogu u istoriji Bugarske.

Lokacija Bugarske (tamnozelena) u Evropskoj uniji (zelena).
Car Boris III i Adolf Hitler 1943.
Kingdom of Bulgaria, 1941-1944.
Mapa Bugarske, 1941-44, koja prikazuje granice iz ratnih vremena.
Sinagoga u Burgasu (sada umetnička galerija)
Sofijska sinagoga koju je projektovao austrijski arhitekta Fridrih Grunanger (Friedrich Grunanger), osnovana 1909. godine

Danas većina bugarskih Jevreja živi u Izraelu, dok u modernoj Bugarskoj i dalje živi skroman broj jevrejskog stanovništva.

Rimsko doba uredi

Smatra se da su se Jevreji naselili u regionu posle rimskog osvajanja 46. godine p. n. e. Ruševine "raskošnih" [1] sinagoga iz drugog veka otkrivene su u Filipopolisu (savremeni Plovdiv), Nikopolisu (Nikopol), Ulpia Eskus (Ulpia Oescus)[2] (Gigen, provincija Pleven) i Stobiju (sada u Severnoj Makedoniji).[1] Najstariji pisani artefakt koji potvrđuje prisustvo jevrejske zajednice u rimskoj provinciji Meziji (Moesia Inferior) je latinski natpis iz kasnog 2. veka p. n. e. nađen u Ulpia Eskus, sa menorom i pominjanjem arhisinagogos. Jozef svedoči o prisustvu jevrejskog stanovništva u gradu. Dekret rimskog cara Teodosija I iz 379. o progonu Jevreja i uništavanju sinagoga u Iliriji i Trakiji takođe je dokaz ranog naseljavanja Jevreja u Bugarskoj. [ <span title="The time period mentioned near this tag is ambiguous. (October 2015)">када?</span>

Bugarsko carstvo uredi

Nakon uspostavljanja Prvog bugarskog carstva i njegovog priznanja 681. godine, izvestan broj Jevreja prognanih iz Vizantijskog carstva mogao se naseljavati u Bugarskoj. Jevreji su se naseljavali i u Nikopolu 967. godine. Neki su stigli iz Republike Raguza i Italije, kada je Jovan Asen II, trgovcima iz ovih zemalja dozvolio trgovinu u Drugom Bugarskom carstvu. Kasnije se car Jovan Aleksandar oženio Jevrejkom Sarom (preimenovanom u Teodoru) koja je prihvatila hrišćanstvo i imala značajan uticaj na dvoru. Ona je uticala na svog supruga da stvori Vidinsko carstvo za svog sina Jovana Šišmana, koji je takođe bio Jevrejin prema jevrejskom zakonu, koji određuje religijsku pripadnost prema majci. Uprkos svojoj jevrejskoj prošlosti, bila je žestoko pro-crkveno orijentisana, što je u ta vremena bilo praćeno antisemitizmom. Na primer, 1352. godine, crkveni savet naredio je proterivanje Jevreja Bugarske zbog "jeretičke aktivnosti" (mada se ta uredba nije strogo sprovodila).[3] Usledili su fizički napadi na Jevreje.[4] U jednom slučaju, tri Jevreja osuđena na smrt ubila je rulja, uprkos tome što ih je car pomilovao.[5]

Srednjovekovno jevrejsko stanovništvo Bugarske bili su Romanioti sve do 14. i 15. veka, kada su počeli da pristižu Aškenazi iz Mađarske (1376) i drugih delova Evrope.

Otomanska vladavina uredi

Po završetku Otomanskog osvajanja Bugarskog carstva (1396), postojale su znatne jevrejske zajednice u Vidinu, Nikopolju, Silistri, Plevenu, Sofiji, Jambolu, Plovdivu (Filipopolis) i Staroj Zagori.

1470. godine iz Bavarske su stigali proterani Aškenazi, a putnici tog doba primećivali su da se u Sofiji često može čuti jidiš. Knjigu molitve Aškenazija je u Solunu štampao rabin Sofije sredinom 16. veka. Počev od 1494, sefardski prognanici iz Španije migrirali su u Bugarsku preko Soluna, Makedonije, Italije, Raguze i Bosne. Naselili su se u već postojećim jevrejskim centrima, koji su ujedno bili i glavni trgovinski centri Bugarske kojima su vladale Osmanlije. U tom trenutku, Sofija je bila domaćin tri odvojene jevrejske zajednice: Romanioti, Aškenazi i Sefardi. To se nastavilo do 1640. godine, kada je za sve tri grupe imenovan jedan rabin.

U 17. veku ideje Šabataja Cvija (Sabbatai Zevi) postale su popularne u Bugarskoj, a pristalice njegovog pokreta, kao što su Natan iz Gaze i Samuel Primo, bili su aktivni u Sofiji. Jevreji su nastavili da se naseljavaju u raznim delovima zemlje (uključujući i nove trgovinske centre, kao što je Pazardžik), i bili su u mogućnosti da prošire svoje privredne aktivnosti zbog privilegija koje su im bile date i zbog proterivanja mnogih trgovaca iz Raguze koji su učestvovali u Ćiprovskom ustanku 1688. godine.

Savremena Bugarska uredi

Savremena nacionalna država Bugarska formirana je prema uslovima Berlinskog ugovora, kojim je okončan Rusko-turski rat 1877–78. Prema odredbama tog ugovora, bugarskim Jevrejima data su jednaka prava. Godine 1909. osveštana je velika i nova Sofijska sinagoga u prisustvu Bugarskog cara Ferdinanda I, kao i ministara i drugih važnih gostiju, što je bio važan događaj za bugarske Jevreje.[6] Jevreji su regrutovani u bugarsku vojsku i borili su se u Srpsko-bugarskom ratu (1885), Balkanskim ratovima (1912-13) i Prvom svetskom ratu. Zabeleženo je da su 211 jevrejskih vojnika bugarske vojske poginuli tokom Prvog svetskog rata.[1] Nejski mirovni sporazum posle Prvog svetskog rata naglasio je jednakost Jevreja sa ostalim bugarskim državljanima. 1936. osnovana je nacionalistička i antisemitska organizacija Ratnik.

U godinama koje su prethodile Drugom svetskom ratu, stopa porasta stanovništva jevrejske zajednice zaostajala je za stopom ostalih etničkih grupa. 1920. godine bilo je 16.000 Jevreja, što je činilo 0,9% Bugara. Do 1934. godine, iako je veličina jevrejske zajednice narasla na 48.565, a više od polovine njih živelo je u Sofiji, to je bilo samo 0,8% ukupnog stanovništva. Latino je bio dominantni jezik u većini zajednica, ali mladi su često voleli da govore bugarski. [traži se izvor]

Drugi svetski rat uredi

 
Spomenik u čast bugarskog naroda koji je spasavao bugarske Jevreje tokom holokausta, Jafa

Bugarska, kao potencijalni korisnik pakta Molotov-Ribentrop u avgustu 1939. godine, takmičila se sa drugim takvim nacijama da stekne naklonost nacističke Nemačke gestovima primene antisemitskih zakona. Bugarska je bila ekonomski zavisna od Nemačke, pri čemu je 65% trgovine Bugarske 1939. godine otpadalo na Nemačku, a vojno je bila povezana ugovorom o oružju.[7] [8] Bugarski ekstremni nacionalisti su lobirali za povratak na proširene granice Sanstefanskog sporazuma 1878. godine.[9] 7. septembra 1940. godine Južna Dobruja, izgubljena u korist Rumunije prema Bukureštanskom ugovoru iz 1913, vraćena je bugarskoj upravi Krajovskim ugovorom, formulisanim pod nemačkim pritiskom. Zakon o državljanstvu usledio je 21. novembra 1940. godine, kojim je bugarsko državljanstvo prešlo na stanovnike pripojene teritorije, uključujući oko 500 Jevreja, zajedno sa teritorijama Roma, Grka, Turaka i Rumuna.[10]

Počev od jula 1940. godine, bugarske vlasti počele su uvoditi diskriminatornu politiku protiv Jevreja.[11] U decembru 1940. godine 352 pripadnika bugarske jevrejske zajednice ukrcali su se u brod SS Salvador u Varni, za Palestinu. Brod je potonuo nakon što je prešao oko 100 metara od obale Silivrija, zapadno od Istanbula. 223 putnika se utopilo ili umrlo od izlaganja hladnim vodama. Polovina od 123 preživela poslata je nazad u Bugarsku, dok je ostatku dozvoljen ulazak u Darien II. Kada su stigli u Palestinu, britanske vlasti su ih zatvorile u Atlit.[12]

U januaru 1941. car Boris III doneo je Zakon o zaštiti nacije, predstavljen Bugarskom parlamentu prethodnog oktobra, a parlament ga je usvojio 24. decembra 1940, kojim su Jevrejima u Bugarskoj izrečena brojna zakonska ograničenja. Predlog zakona parlamentu je predložio Petar Gabrovski, ministar unutrašnjih poslova i bivši vođa <i id="mwyg">Ратника</i> u oktobru 1940. Njegov štićenik, vladin advokat i kolega iz Ratnika, Aleksandar Belev, poslat je da prouči Nirnberške zakone iz 1933. godine u Nemačkoj i bio je usko uključen u njegovo sastavljanje. Po uzoru na ovaj presedan, zakon je bio usmeren na Jevreje, zajedno sa masonerijom i drugim organizacijama koje su smatrane "pretnjama" bugarskoj nacionalnoj bezbednosti.[13] Konkretno, zakon je zabranio Jevrejima da glasaju, kandiduju se za funkcije, rade na vladinim pozicijama, služe u vojsci, žene se ili žive zajedno sa etničkim Bugarima, koriste bugarska imena ili poseduju ruralnu zemlju. Vlasti su počele konfiskovati sve radio-aparate i telefone u vlasništvu Jevreja, a Jevreji su bili prinuđeni da plaćaju jednokratni porez u iznosu od 20 odsto njihove neto vrednosti. [14] [15] [16] [17] Zakonodavstvom su takođe utvrđene kvote koje su ograničile broj Jevreja na bugarskim univerzitetima.[17] [18] Protivnici zakona su bili ne samo jevrejski vođe, već i Bugarska pravoslavna crkva, neke strukovne organizacije i dvadeset i jedan pisac.[17] [19] Kasnije te godine, u martu 1941, Kraljevina Bugarska je prihvatila nemačke zahteve i ušla u vojnu alijansu sa Silama osovine.

Zakonom o zaštiti nacije propisano je da Jevreji obavezno služenje vojnog roka obavljaju u radnim bataljonima, a ne u redovnoj vojsci. Bataljoni prisilne radne snage osnovani su u Bugarskoj 1920. godine kao način zaobilaženja Nejskog mirovnog sporazuma, kojim je ograničena veličina bugarske vojske i okončana regrutacija u redovnu vojsku.[20] Služba prisilnog rada (trudova povinnost) koju je uspostavila vlada Aleksandra Stambolijskog snabdevala je jeftinom radnom snagom vladine projekte i zapošljavala demobilisane vojnike iz Prvog svetskog rata. Tridesetih godina dvadesetog veka, pred početak Drugog svetskog rata, trudova povinnost je bila militarizovana: pridružena je Ratnom ministarstvu 1934.

Posle početka rata, 1940. godine, "radnički vojnici" (trudovi vojski) osnovani su kao poseban korpus "korišćen za sprovođenje antijevrejske politike tokom Drugog svetskog rata", kao deo sveobuhvatnog plana "uskraćivanja".[20] U avgustu 1941. godine, na zahtev Adolfa-Hajnca Bekerlea (Adolf-Heinz Beckerle) - opunomoćenog nemačkog ministra u Sofiji - ratno ministarstvo je prepustilo kontrolu nad svim Jevrejsima pod prisilnim radom Ministarstvu zgrada, puteva i javnih radova.[21] Obavezna regrutacija primenjivana je od avgusta 1941. godine: u početku su vođeni muškarci od 20 do 44 godine, a starosna granica je povećana na 45 godina u julu 1942. i na 50 godina, kasnije.[22] Bugari su zamenili Jevreje u komandama jevrejskih radnih jedinica koje više nisu imale pravo na uniforme. 29. januara 1942. određeni su novi jevrejski bataljoni za prinudni rad; njihov broj se udvostručio na dvadeset i četiri do kraja 1942. Jevrejske jedinice bile su odvojene od ostalih etniteta - tri četvrtine bataljona za prinudnu radnu snagu bilo je iz manjina: Turci, Rusi, i stanovnici teritorija koje je okupirala Bugarska, a ostatak su činili bugarski nezaposleni. [23]

Jevreji na prisilnom radu bili su suočeni sa diskriminacionom politikom koja je s vremenom postajala sve oštrija; povećanjem dužine službe i smanjenjem hrane, odmora i slobodnih dana.[20] 14. jula 1942. osnovana je disciplinska jedinica koja je nametala nove kaznene stege: lišavanje madraca ili tople hrane, "dijeta na hlebu i vodi" i zabrana poseta mesecima.[24] Kako je rat napredovao, a 1943. počelo skupljanje Jevreja, Jevreji su ulagali mnogobrojnije napore da pobegnu i kazne su postale sve oštrije.[25] [26]

Krajem 1938. i početkom 1939. bugarski policijski službenici i Ministarstvo unutrašnjih poslova sve više su se protivili prihvatu jevrejskih izbeglica progonjenih iz Centralne Evrope.[27] [28] [29] Kao odgovor na upit britanskih diplomata u Sofiji, Ministarstvo spoljnih poslova potvrdilo je politiku da će od aprila 1939. Jevreji iz Nemačke, Rumunije, Poljske, Italije i onoga što je ostalo od Čehoslovačke (i kasnije Mađarske) morati da dobiju saglasnost od Ministarstva za osiguranje ulaznih, tranzitnih ili prolaznih viza.[28] [30]

Bugarsko iredentističko zarobljavanje 1941. godine teritorija Grčke i Jugoslavije i formiranje novih oblasti Skoplja, Bitolja i Belomora povećali su jevrejsko stanovništvo Bugarske na oko 60.000.[31] Zabranjeno im je bugarsko državljanstvo prema Zakonu o zaštiti nacije.[7]

Od početka rata, bugarske okupacione vlasti u Grčkoj i Jugoslaviji predavale su Gestapu jevrejske izbeglice, koje su bežale iz Evrope. Oktobra 1941. bugarske vlasti zatražile su registraciju 213 srpskih Jevreja koje je Gestapo otkrio u Skoplju, pod upravom Bugarske; uhapšeni su 24. novembra, a 47 njih je odvedeno u koncentracioni logor Banjica u Beogradu, Srbija i ubijeno 3. decembra 1941.[32] [33] [34]

U jeku Vanzejske konferencije, na proleće 1942. godine nemačke diplomate zatražile su da Kraljevina uputi u nemački pritvor sve Jevreje koji žive na teritoriji pod Bugarskom upravom. Bugarska strana se složila i počela da preduzima korake za planirane deportacije Jevreja. [11]

Nakon ovog zakona 26. avgusta 1942. usledio je dekretni zakon, koji je pooštrio ograničenja za Jevreje, proširio definiciju jevrejskog stanovništva i pooštrio dokaze potrebne za dokazivanje nejevrejskog statusa i izuzeća ( privilegije).[35] Nakon toga Jevreji su morali da nose žute zvezde, izuzev onih koji su kršteni i koji su praktikovali hrišćansku evharistiju. Bugarskim Jevrejma koji su se po hrišćanskom obredu pre 1. septembra 1940. venčali za ne-Jevreje i krstili se pre primene Zakona o zaštiti nacije 23. januara 1941. godine, ukinuta su izuzeća dozvoljena za takve slučajeve. Izuzeci za ratnu siročad, ratne udovice i invalide bili su od tad primenjivi samo „u slučaju nadmetanja sa drugim Jevrejima“, a sve takve privilegije mogle su se opozvati ili uskratiti ako je pojedinac osuđen za zločin ili se smatra da je „protiv vlade" ili "komunista".[33]

U proleće 1943. bugarske vlasti su dovršavale dogovore sa Glavnom kancelarijom za bezbednost Rajha za prvi talas planiranih deportacija Jevreja iz Sofije (8.000) i teritorija okupiranih od strane Bugarske - Trakije, Makedonije i Pirota (~ 13.000).[11] U februaru 1943. bugarska vlada, verovatno kao odgovor na promenu toka rata, preko švajcarskih diplomatskih kanala pokazala je spremnost da Jevrejima dozvoli odlazak u Palestinu na britanskim brodovima preko Crnog mora. Bugarsku ponudu odbio je britanski ministar spoljnih poslova Entoni Idn, uz obrazloženje da "ako to učinimo onda će Židovi sveta želeti da napravimo sličnu ponudu u Poljskoj i Nemačkoj ... jednostavno nema dovoljno brodova." [36]

U prvoj polovini marta 1943. bugarska vojska i policija izvršili su deportaciju većine Jevreja, 13.341 [traži se izvor] ukupno, sa teritorija koje je Bugarska okupirala, vozom ih je preko Bugarske prevozila preko tranzitnih logora i ukrcavala ih u brodove za Beč u nacističkoj Nemačkoj. Uoči planiranih deportacija, bugarska vlada je ispitivala odredišta deportiranih i tražila da joj se nadoknade troškovi deportacije. Nemački predstavnici su nagovestili da će deportirani biti korišćeni kao radna snaga u poljoprivrednim i vojnim projektima.[traži se izvor] Kao što je zabeleženo u Nemačkom arhivu, nacistička Nemačka je platila 7.144.317 leva za deportaciju 3.545 odraslih i 592 dece namenjenih logoru Treblinka. [37] 4.500 Jevreja iz grčke Trakije i Istočne Makedonije deportovano je u okupiranu Poljsku, a 7.144 iz Vardarske Makedonije i Pomoravlja poslato je u Treblinku. Nijedan nije preživeo.[38] 20. marta 1943. bugarska vojna policija, potpomognuta nemačkim vojnicima, skinula je Jevreje iz Komotinija i Kavale sa putničkog broda Karageorge, masakrirala ih i potopila brod.[39] [40]

Vesti o deportacijama na okupiranim teritorijama podstakle su protest opozicionih političara, pripadnika crkve i intelektualaca u Bugarskoj. Iako je car Boris III u početku bio sklon da nastavi sa planiranim deportacijama, zamenik predsednika parlamenta i istaknuti član vladajuće stranke Dimitar Pešev ubedio ga je da ih odloži. 19. marta 1943. Pešev je izneo skupštinsku rezoluciju za zaustavljanje deportacija; rezoluciju je odbacila vladajuća stranka, koja ga je prisilila na ostavku krajem meseca. Nakon ostavke Peševa usledili su dalji protesti, posebno mitropolita Stefana I, koji je ubedio cara da u maju 1943. na neodređeno vreme suspenduje deportacije. Ubrzo nakon toga, bugarska vlada je proterala 20.000 Jevreja iz Sofije u provincije. Organizovani su posebni vozovi i Jevrejima su dodeljeni određeni polasci, razdvajajući članove porodice. Dozvoljeno je najviše 30 kg imovine po osobi;[41] ostatak su bili prisiljeni da ostave, da prodaju po "uvredljivo niskim" cenama ili je bio ukraden na neki način.[42]

Bugarska vlada navela je nedostatak radne snage kao razlog za odbijanje prebacivanja bugarskih Jevreja u nemački pritvor. Prognani muškarci su regrutovani za prisilni rad u Bugarskoj. Nešto od imovine koja je ostavljena zaplenjeno je.[11] Ubrzo nakon povratka u Sofiju sa sastanka 14. avgusta sa Hitlerom, car Boris je umro od očiglednog srčanog udara 28. avgusta 1943.[traži se izvor]

Dimitar Pešev, opozicioni političari, bugarska crkva, car Boris i obični građani, od pisaca i umetnika, do pravnika i bivših diplomata, različito su zaslužni za spašavanje bugarskih Jevreja od deportacije.[43] [44] [11] Kasnije se vlada Izraela zvanično zahvalila Bugarskoj za odbranu od nacističke Nemačke. Sovjetski Savez je ovu priču čuvao u tajnosti, jer su kraljevska bugarska vlada, kralj Bugarske i Crkva preduzeli akcije koje su doprinele ogromnom javnim protestima i pozivima bugarskom narodu da brane svoje jevrejske prijatelje i komšije. Komunistički sovjetski režim nije mogao da podržava bivše vlasti, Crkvu ili kralja, jer su oni smatrani neprijateljima komunizma. [traži se izvor] Dakle, dokumentacija kojom se dokazuje spasavanje bugarskih Jevreja pojavila se tek nakon završetka hladnog rata 1989. godine. [traži se izvor]

Da bi se zahvalili caru Borisu, bugarski Jevreji u Sjedinjenim Državama i Jevrejski nacionalni fond postavili su u Bugarskoj šumi u Izraelu spomenik u čast cara Borisa. Međutim, u julu 2003. godine, javni odbor na čelu sa glavnim sudijom Mošeom Bejskim odlučio je da ukloni spomen-obeležje jer je Bugarska pristala na isporuku Jevreja sa okupiranih teritorija Makedonije i Trakije Nemcima.[45]

Posle Drugog svetskog rata i dijaspore uredi

Nakon rata, većina jevrejskog stanovništva otišla je u Izrael, a danas je u Bugarskoj ostalo samo oko hiljadu Jevreja (1.162 prema popisu stanovništva iz 2011.). Prema statističkim podacima izraelske vlade, 43.961 osoba iz Bugarske emigrirala je u Izrael između 1948. i 2006., što je bugarske Jevreje učinilo četvrtom najvećom grupom koja potiče iz evropskih zemalja, posle Sovjetskog Saveza, Rumunije i Poljske.[46] Različite migracije izvan Bugarske proizvele su potomke bugarskih Jevreja uglavnom u Izraelu, ali takođe u Sjedinjenim Državama, Kanadi, Australiji i nekim zapadnoevropskim i latinoameričkim zemljama.

Ugledni bugarski Jevreji uredi

  • Albert Aftalion (Albert Aftalion) (1874–1956), ekonomista iz Ruse
  • Mira Aroio (Mira Aroyo) (rođena 1977), muzičarka i članica Laditrona, iz Sofije
  • Gredi Asa (Gredi Assa) (rođen 1954. u Plevenu), profesor na Akademiji likovnih umetnosti u Sofiji
  • Maksim Behar (Maksim Behar) (rođen 1955.), privrednik i stručnjak za odnose sa javnošću, iz Šumena
  • Elijas Kaneti (Elias Canetti) (1905–1994), pisac, dobitnik Nobelove nagrade, iz Ruse
  • Solomon Abraham Rosanes (Solomon Abraham Rosanes) (1862–1938), istoričar, glavni pisac istorije Jevreja na Balkanu, iz Rušuka (Ruse)
  • Tobijah ben Eliezer (Tobiah ben Aliezer) (11. vek), talmudista i pesnik, iz Kostura
  • Ičak Finci (Itzhak Finzi) (rođen 1933.), glumac, iz Sofije
  • Samuel Finci (Samuel Finzi) (rođen 1966.), glumac, iz Plovdiva
  • Solomon Goldštajn (Solomon Goldstein) (1884–1968 / 1969), komunistički političar, iz Šumena
  • Moše Gueron (Moshe Gueron) (rođen 1926.), kardiolog i istraživač, iz Sofije
  • Jozef Karo (Joseph Karo) (1488-1575), iz Nikopola
  • Nikolaj Kaufman (Nikolay Kaufman) (1925-2018), muzikolog i kompozitor, iz Ruse
  • Milčo Levijev (Milcho Leviev) (rođen 1937.), kompozitor i muzičar, iz Plovdiva
  • Jehuda Levi (Yehuda Levi) (rođen 1979), izraelski glumac i muški model
  • Jakob L. Moreno (Jacob L. Moreno) (1889–1974), osnivač psihodrame, otac iz Plevena
  • Juda Leon ben Mozes Moskoni (Judah Leon ben Moses Mosconi) (1328–?), talmudista rođen na Ohridu
  • Eliezer Papo (Eliezer Papo) (1785–1828) pisac o verskim temama, rođen u Sarajevu, postao je rabin u Silistri
  • Jules Pascin (Jules Pascin)(1885-1930), slikar modernista, iz Vidina
  • Isak Pasi (Isaac Passy) (1928–2010), filozof iz Plovdiva
  • Solomon Pasi (Solomon Passi) (rođen 1956.), političar i bivši ministar spoljnih poslova, iz Plovdiva
  • Valeri Petrov (Valeri Petrov) (1920–2014), pisac, iz Sofije
  • Solomon Rozanis (Solomon Rozanis) (1919–2004), vrhovni sudija i advokat iz Ruse
  • Sara-Teodora (Sarah-Theodora) (14. vek), supruga cara Jovana Aleksandra
  • Pančo Vladigerov (Pancho Vladigerov) (1899-1978) kompozitor, učitelj. Majka je bila Jevrejka. Po njemu je nazvana bugarska Nacionalna muzička akademija u Sofiji.
  • Angel Vagenštajn (Angel Wagenstein) (rođen 1922.), filmski reditelj iz Plovdiva
  • Aleksis Vajsenberg (Alexis Weissenberg) (1929–2012), pijanista iz Plovdiva
  • Israel Kalmi (Israel Calmi) (1885 - 1966), član jevrejskog Konsistorijuma Bugarske
  • Avram Benaroja (Avram Benaroya) (1887 - 1979), levičarski politički aktivista

Članovi Kneseta uredi

  • Binjamin Arditi (Binyamin Arditi) (1897–1981), iz Sofije
  • Mihael Bar-Cohar (Michael Bar-Zohar) (rođen 1938.) iz Sofije
  • Šimon Bejarano (Shimon Bejarano) (1910–1971), iz Plovdiva
  • Jakov Nehoštan (Yaakov Nehoshtan) (1925-2019), iz Kazanlaka
  • Jakov Nicani (Yaakov Nitzani) (1900–1962), iz Plovdiva
  • Viktor Šem-Tov (Victor Shem-Tov) (1915–2014), iz Samokova
  • Emanuel Cisman (Emanuel Zisman) (1935–2009), iz Plovdiva

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ a b v Stefanov, Pavel (2002). „Bulgarians and Jews throughout History”. Occasional Papers on Religion in Eastern Europe. Newberg, Oregon: George Fox University. 22 (6): 1—11. ISSN 1069-4781. Pristupljeno 4. 10. 2015. 
  2. ^ Kochev, N. (1978). „Kum vuprosa za nadpisa ot Oescus za t. nar. arhisinagogus”. Vekove. 2: 71—74. 
  3. ^ Chary, Frederick B. (15. 11. 1972). The Bulgarian Jews and the Final Solution, 1940–1944 (na jeziku: engleski). University of Pittsburgh Press. str. 28. ISBN 9780822976011. 
  4. ^ Rădvan, Laurențiu (1. 1. 2010). At Europe's Borders: Medieval Towns in the Romanian Principalities (na jeziku: engleski). Brill. str. 109. ISBN 9004180109. 
  5. ^ Congress, World Jewish. „World Jewish Congress”. www.worldjewishcongress.org (na jeziku: engleski). Pristupljeno 4. 1. 2017. 
  6. ^ „The Jewish Community of Sofia”. The Museum of the Jewish People at Beit Hatfutsot. Arhivirano iz originala 19. 06. 2018. g. Pristupljeno 06. 04. 2020. 
  7. ^ a b Ragaru, Nadège (19. 3. 2017). „Contrasting Destinies: The Plight of Bulgarian Jews and the Jews in Bulgarian-occupied Greek and Yugoslav Territories during World War Two”. Online Encyclopedia of Mass Violence (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 3. 2020. 
  8. ^ Chary, Frederick B. (1972). The Bulgarian Jews and the final solution, 1940-1944. Pittsburgh: University of Pittsburgh Press. ISBN 978-0-8229-7601-1. OCLC 878136358. 
  9. ^ Seton-Watson, Hugh (1945). Eastern Europe Between the Wars, 1918-1941 (na jeziku: engleski). CUP Archive. ISBN 978-1-001-28478-1. 
  10. ^ Zakon za ureždane na podanstvoto v Dobrudža, D.V., n° 263, 21.11.1940.
  11. ^ a b v g d „Bulgaria”. United States Holocaust Memorial Museum. Pristupljeno 9. 11. 2016. 
  12. ^ „Bulgarian Jews fleeing the Nazis drown in Sea of Marmara”. haaretz.com. Haaretz. 
  13. ^ Ragaru, Nadège (19. 3. 2017). „Contrasting Destinies: The Plight of Bulgarian Jews and the Jews in Bulgarian-occupied Greek and Yugoslav Territories during World War Two”. Online Encyclopedia of Mass Violence (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 3. 2020. 
  14. ^ Marushiakova, Elena; Vesselin Popov (2006). „Bulgarian Romanies: The Second World War”. The Gypsies during the Second World War. Univ of Hertfordshire Press. ISBN 0-900458-85-2. 
  15. ^ Fischel, Jack (1998). The Holocaust. Greenwood Publishing Group. str. 69. ISBN 0-313-29879-3. 
  16. ^ Wyman, David S.; Charles H. Rosenzveig (1996). The world reacts to the Holocaust. JHU Press. str. 265. ISBN 0-8018-4969-1. 
  17. ^ a b v Benbassa, Esther; Aron Rodrigue (2000). Sephardi Jewry: a history of the Judeo-Spanish community, 14th-20th centuries. University of California Press. str. 174. ISBN 0-520-21822-1. 
  18. ^ Levin, Itamar; Natasha Dornberg; Judith Yalon-Fortus (2001). His majesty's enemies: Great Britain's war against Holocaust victims and survivors. Greenwood Publishing Group. ISBN 0-275-96816-2. 
  19. ^ Levy, Richard S (2005). Antisemitism: A Historical Encyclopedia of Prejudice and Persecution. ABC-CLIO. str. 90. ISBN 1-85109-439-3. 
  20. ^ a b v Ragaru, Nadège (19. 3. 2017). „Contrasting Destinies: The Plight of Bulgarian Jews and the Jews in Bulgarian-occupied Greek and Yugoslav Territories during World War Two”. Online Encyclopedia of Mass Violence (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 3. 2020. 
  21. ^ Ruling n° 113, Council of Ministers, protocol 132, 12.08.1941.
  22. ^ Hoppe, Jens (2007). „Juden als Feinde Bulgarians? Zur Politik gengenüber den bulgarischen Juden in der Zwischenkriegszeit,”. Ur.: Dahlmann, Dittmar; Hilbrenner, Anke. Zwischen grossen Erwartungen und bösem Erwachen: Juden, Politik und Antisemitismus in Ost- und Südosteuropa 1918-1945. Paderborn: Schöningh. str. 217—252. ISBN 978-3-506-75746-3. 
  23. ^ Dăržaven Voenno-Istoričeski Arhiv [State Military-Historical Archives] DVIA, F 2000, o 1, ae 57, l.57–74.
  24. ^ Ruling n° 125, Council of Ministers, protocol 94, 14.07.1942.
  25. ^ Records of the 7th Chamber of the People’s Court, March 1945 - CDA, F 1449, o 1, ae 181.
  26. ^ Troeva, Evgenija (2012). „Prinuditelnijat trud prez Vtorata svetovna vojna v spomenite na bălgarskite evrei [Forced Labor during World War Two in the Memory of the Bulgarian Jews]”. Ur.: Luleva, Ana; Troeva, Evgenija; Petrov, Petăr. Prinuditelniяt trud v Bъlgariя (1941-1962): spomeni na svideteli [Prinuditelnijat trud v Bălgarija (1941-1962). Spomeni na svideteli] [Forced Labor in Bulgaria (1941-1962). Witnesses’ Memories]. Sofia: Akademično izdatelstvo "Prof. Marin Drinov" [Akademično izdatelstvo “Marin Drinov”]. str. 39—54. ISBN 9789543224876. 
  27. ^ CDA, F 370K, o 6, ae 928, l 75 r/v.
  28. ^ a b CDA F 176K, o 11, ae 1775, l.10
  29. ^ Ragaru, Nadège (19. 3. 2017). „Contrasting Destinies: The Plight of Bulgarian Jews and the Jews in Bulgarian-occupied Greek and Yugoslav Territories during World War Two”. Online Encyclopedia of Mass Violence (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 3. 2020. 
  30. ^ CDA F 176K, o 11, ae 1775, l.9
  31. ^ Megargee, Geoffrey P.; White, Joseph R. (2018). The United States Holocaust Memorial Museum Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, vol. III: Camps and Ghettos under European Regimes Aligned with Nazi Germany (na jeziku: engleski). Indiana University Press. ISBN 978-0-253-02386-5. 
  32. ^ Centralen Dăržaven Arhiv [Central State Archives], CDA, F 2123 K, o 1, ae 22 286, l. 56-57.
  33. ^ a b Ragaru, Nadège (19. 3. 2017). „Contrasting Destinies: The Plight of Bulgarian Jews and the Jews in Bulgarian-occupied Greek and Yugoslav Territories during World War Two”. Online Encyclopedia of Mass Violence (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 3. 2020. 
  34. ^ Micković, Evica; Radojčić, Milena., ur. (2009). Logor Banjica: Logoraši: Knjige zatočenika koncentracionog logora Beograd-Banjica (1941-1944), Vol. I. Belgrade: Istorijski arhiv Beograda. str. 163—166. ISBN 9788680481241. 
  35. ^ Ruling n° 70, Council of Ministers, protocol 111, 26.08.1942 (DV, n°192, 29.08.1942).
  36. ^ A History of Israel: From the Rise of Zionism to Our Time by Howard M. Sachar, Alfred A. Knopf, N.Y., 2007, p. 238.
  37. ^ „MINA Breaking News - German Archives show Bulgarians rounded up and transported Macedonian Jews”. MacedoniaOnline.eu. 4. 2. 2013. Arhivirano iz originala 05. 03. 2016. g. Pristupljeno 29. 12. 2016. 
  38. ^ (eds.), Bruno De Wever ... (2006). Local government in occupied Europe: (1939–1945). Gent: Academia Press. str. 206. ISBN 978-90-382-0892-3. 
  39. ^ Facing Our Past Arhivirano 2016-01-05 na sajtu Wayback Machine Helsinki Group, Bulgaria
  40. ^ „The Virtual Jewish History Tour Bulgaria”. Jewish Virtual Library. Pristupljeno 26. 11. 2006.  „Encyclopedia Judaica: Cuomotini, Greece”. Jewish Virtual Library. Pristupljeno 1. 10. 2015. 
  41. ^ Ruling n° 70, Council of Ministers, protocol 74, 21.05.1943.
  42. ^ Ragaru, Nadège (19. 3. 2017). „Contrasting Destinies: The Plight of Bulgarian Jews and the Jews in Bulgarian-occupied Greek and Yugoslav Territories during World War Two”. Online Encyclopedia of Mass Violence (na jeziku: engleski). Pristupljeno 8. 3. 2020. 
  43. ^ Bar-Zohar, Michael (4. 7. 2001). Beyond Hitler's Grasp: The Heroic Rescue of Bulgaria's Jews. Adams Media Corporation. ISBN 9781580625418. Pristupljeno 19. 2. 2014. 
  44. ^ Todorov, Tzvetan (2003). The Fragility of Goodness: Why Bulgaria's Jews Survived the Holocaust. Princeton, NJ: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-11564-1. Arhivirano iz originala 09. 07. 2010. g. Pristupljeno 06. 04. 2020. 
  45. ^ Alfassa, Shelomo (17. 8. 2011). Shameful Behavior: Bulgaria and the Holocaust. Judaic Studies Academic Paper Series. str. 108. ISBN 978-1-257-95257-1. ISSN 2156-0390. Arhivirano iz originala 12. 3. 2012. g. 
  46. ^ „Immigrants by period of immigration, country of birth and last country of residence” (na jeziku: Hebrew i engleski). The Central Bureau of Statistics (Israel). Arhivirano iz originala 10. 6. 2011. g. Pristupljeno 22. 8. 2008. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Јевреја_у_Бугарској&oldid=26892050”