Istorija Južnoafričke Republike

Istorija Južnoafričke Republike duga je preko 100 hiljada godina. Veruje se da su tada prvi ljudi naselili teritoriju Južnoafričke Republike. Istorijski zapis ove etnički raznolike zemlje generalno je podeljen na pet različitih perioda: prekolonijalno doba, kolonijalno doba, postkolonijalno doba, doba aparthejda i doba posle aparthejda. Većinu ove istorije, posebno kolonijalno i postkolonijalno doba, karakterišu sukobi kultura, nasilni teritorijalni sporovi između evropskih doseljenika i starosedelaca, raseljavanja i represije i druge političke i rasne tenzije.

Članak iz serije članaka o
Kulturi Južnoafričke Republike

Istorija
Religija
hrišćanstvo protestantizam katolicizam islam hinduizam judaizam bahai vera nereligioznost
Jezici
afrikans engleski ndebele soto sesoto svazi cvana conga venda kosa zulu
Narodi
Kuhinja
Umetnost
Sport
Simboli
Zastava Grb

Istorija Južnoafričke Republike

Zastava Južnoafričke Republike
Izgled	Ova zastava zamenila je zastavu koja je korišćena od 1928. godine i izabrana je da zastupa multikulturalizam i etničku raznolikost u novom, demokratskom društvu posle aparthejda.

Otkrića dijamanata i zlata u devetnaestom veku imala su veliki uticaj na bogatstvo regije, postavljajući je na svetsku pozornicu, dok se ekonomija promenila od isključivo poljoprivredne do industrijalizovane sa razvijenom urbanom infrastrukturom. Otkrića su takođe dovela do novih sukoba koji su kulminirali u otvorenom ratu između burskih stanovnika i Britanske imperije, boreći se, u suštini, za kontrolu nad novonastalom rudarskom industrijom u Južnoj Africi.

Nakon poraza Bura u Anglo-burskom ratu odnosno Drugom burskom ratu (1899–1902), Južnoafrička unija je nastala kao samoupravni dominion Britanske imperije pod uslovima Južnoafričkog akta iz 1909. godine, koji je spojio četiri prethodno odvojene britanske kolonije: Rt dobre nade (Kolonija Kejp), Natal, Transval i reku Oranje. Zemlja je 1934. godine stekla potpuni suverenitet, u okviru Britanske imperije, nakon usvajanja Zakona o statusu unije. Veza sa britanskim monarhom je prekinuta 31. maja 1961. godine kao posledica referenduma iz 1960. godine, koji je legitimizovao da zemlja postane suverena država pod imenom Republika Južna Afrika ili Južnoafrička Republika. Usvojen je republički ustav.

Od 1948. do 1994. godine, u politici Južnoafričke Republike dominirao je Afrikanerski nacionalizam. Rasna segregacija i bela manjinska vladavina, zvanično poznato kao aparthejd, afrikanerska reč koja znači „odvojenost”, nastala je 1948. godine (pod britanskom vladavinom) i postala zvanični zakon segregacije kada je Južna Afrika postala republika. To je bio produžetak segregacionističkog zakonodavstva donetog 1960. godine. Nakon decenija oružane borbe i međunarodne opozicije aparthejda, tokom kojeg je vojnu i političku podršku obezbedio Sovjetski Savez za nerasni Afrički nacionalni kongres (ANK), 27. aprila 1994. godine ANK je odneo pobedu na prvim demokratskim izborima u zemlji u kojoj bi sve rase mogle glasati. Od tada, Afrički nacionalni kongres dominirao je politikom u Južnoafričkoj Republici, u nesigurnom savezu sa Južnoafričkom komunističkom partijom i Kongresom južnoafričkih sindikata.

Rana istorija (pre 1652)

Praistorija

Vidi još: Kojsanci

Dete iz Taunga

Naučnici koji su istraživali periode pre nego što su napravljeni pisani istorijski zapisi, utvrdili su da je teritorija, koja se danas naziva Južnoafričkom republikom, jedan od važnih centara evolucije čoveka. Naseljavali su je australopiteci od pre najmanje 2,5 miliona godina. Moderno ljudsko naselje pojavilo se pre oko 125 hiljada godina u srednjem kamenom dobu, što je pokazano arheološkim otkrićima u Klasies River pećinama. Prvo ljudsko naselje povezano je sa DNK grupom poreklom iz severozapadne oblasti južne Afrike i još uvek je preovlađujući kod domaćih Kojsanaca. Južnu Afriku su kasnije naselili migranti iz zapadnog regiona centralne Afrike koji govore bantu jezik.

Profesor Rejmond Dart otkrio je 1942. godine u Blombos pećini lobanju deteta iz Taunga staru 2,51 miliona godina, prvi primer Australopithecus africanus ikad pronađenog. Prateći Dartove korake, Robert Brum otkrio je novi, mnogo robusniji hominid 1938. godine Paranthropus robustus u Kromdrai, a 1947. godine otkrio je još nekoliko primera Australopithecus africanus u Sterkfontejnu. U daljem istraživanju u pećini Blombos 2002. godine otkrivena su graviranja sa zorcima mreže ili ukrštanja, koja datiraju od pre 70 hiljada godina. Ovo je tumačeno kao najraniji primer apstraktne umetnosti ili simboličke umetnosti koju je stvorio Homo sapiens ikada otkriven.

U poslednjih nekoliko decenija pojavilo se mnogo više vrsta ranih hominida. Najstarije je Malo stopalo, kolekcija kostiju stopala nepoznatih hominida starih između 2,2 i 3,3 miliona godina, otkrivenih u Sterkfontejnu od strane Ronalda Klarka. Važan skoriji pronalazak bio je pronalazak 1,9 miliona godina starog Australopithecus sediba, otkrivenog 2008. godine. Otkriće u blizini Johanezburga objavljeno je 2015. godine, a otkrivena je prethodno nepoznata vrsta Homo, nazvana Homo naledi. Ovo je opisano kao jedno od najvažnijih paleontoloških otkrića u modernom vremenu.

Bušmani i Hotentoti

Kojsanci pokazuju kako se pali vatra trljajući štapove.

Smatra se da su potomci srednjopaleolitskih populacija domorodačka plemena Bušmani i Hotentoti. Naseljavanje južne Afrike od strane predaka Kojsanaca odgovara najranijem razdvajanju populacije Homo sapiens u celini, povezano je sa genetičkom naukom sa onim što je opisano naučnim terminima kao matrilinearna haplogrupa L0 (mtDNK) i patrilinearna haplogrupa A (Y-DNK), poreklom iz severozapadne oblasti južne Afrike.

Bušmani i Hotentoti grupisani su pod nazivom Kojsanci i u suštini im se razlikuju samo zanimanja. Dok su Bušmani bili lovci, Hotentoti su bili pastiri.

Arheološka otkrića kostiju stoke na poluostrvu Kejp ukazuju na to da su se Hotentoti počeli tu naseljavati pre oko 2 hiljade godina. Krajem 15. i početkom 16. veka, portugalski mornari, koji su bili prvi Evropljani na Kejpu, susreli su se sa pastirima Hotentotima sa stokom. Kasnije, engleski i holandski pomorci su krajem 16. i 17. veka razmenili metale za stoku i ovce sa Hotentotima. Konvencionalno je gledište da je dostupnost stoke bio jedan od razloga zašto je sredinom 17. veka Holandska istočnoindijska kompanija osnovala sedište na mestu na kome se danas nalazi luka Kejptaun. Početno poreklo Hotentota ostaje neizvesno.

Uspostavljanje službenog položaja Holandske istočnoindijske kompanije u Kejpu 1652. godine ubrzo je dovelo do sukoba između holandskih naseljenika i Kojsanaca oko vlasništva zemljišta. Počeli su šverc i krađa stoke, dok su Kojsanci silom proterani sa poluostrva, posle ratova. Prvi kojsansko-holandski rat izbio je 1659. godine, drugi 1673. godine, a treći je trajao od 1674. do 1677. godine. Do trenutka njihovog poraza i proterivanja sa poluostrva i okolnih okruga, Kojsanci su desetkovani epidemijom velikih boginja, protiv kojih Kojsanci nisu imali prirodnog otpora ili domaćih lekova. Bolest su doneli na poluostrvo holandski mornari.

Bantu narodi

Širenje Bantua je bilo jedno od najvažnijih demografskih kretanja u ljudskoj praistoriji, čisteći veliki deo afričkog kontinenta tokom drugog i prvog milenijuma pre nove ere. Zajednice ljudi koji govore bantu jezike stigle su do južnih delova Afrike iz sliva Konga. Napredni Bantui prodrli su na teritorije Hotentota, prisiljavajući domorodačko stanovništvo ove regije da se presele na bezvodna područja. Neke migrantske grupe, preci današnjeg naroda Ngoni (Zulu, Kosa, Svazi i Ndebele), više su volele da žive blizu istočne obale što je danas Južnoafrička Republika. Drugi, danas poznati kao Soto-Tsvana narodi (Tsvana, Pedi i Soto), nastanili su se u unutrašnjosti, na visoravni poznatoj kao Hajveld, dok su današnji narodi Venda, Lemba i Tsonga napravili svoje domove u severoistočnim područjima današnje Južnoafričke Republike.

Kraljevstvo Mapungubve, koje se nalazilo blizu severne granice današnje Južnoafričke Republike, na ušću reka Limpopo i Šaše, u neposrednoj blizini današnjeg Zimbabvea i Bocvane, prvo je autohtono kraljevstvo u južnoj Africi između 900. i 1300. godine. Ono se razvilo u najveće kraljevstvo na potkontinentu pre nego što je napušteno zbog klimatskih promena u 14. veku. Kovači su pravili predmete od gvožđa, bakra i zlata, kako za lokalnu dekorativnu upotrebu, tako i za spoljnu trgovinu. Kraljevstvo je kontrolisalo trgovinu preko istočnoafričkih luka prema Arabiji, Indiji i Kini i širom južne Afrike, čineći ga bogatim kroz razmenu zlata i slonovače za uvozne predmete, poput kineskog porcelana i persijskih staklenih perlica.

Specifičnosti kontakta između Bantu naroda i domaćih etničkih grupa Kojsanaca ostaju u velikoj meri nepredviđene, iako postoji jezički dokaz neke asimilacije, pošto nekoliko južnih jezika Bantu (posebno Kosa i Zulu) sadrže mnoge coktave suglasnike kojsanskih jezika. Asimilacija nije slična onoj kod evropskih naseljenika, koji su se prilagodili i asimilirali holandski, flamanski, nemački i malajski jezik u afrikanerski jezik.

Rano evropsko istraživanje

Portugalska uloga

Vidi još: Bartolomeo Dijas i Vasko da Gama

Portugalski pomorac Bartolomeo Dijas bio je prvi Evropljanin koji je istražio obalu Južne Afrike 1488. godine, pokušavajući da otkrije trgovački put do Dalekog istoka preko najjužnijeg dela Južne Afrike, koju je nazvao Kabo das Tormentas, što znači Rt Oluja. Novembra 1497. godine, flota portugalskih brodova pod komandom portugalskog moreplovca Vaska da Game obišla je Rt Dobre Nade. Do 16. decembra flota je prošla Veliku riblju reku na istočnoj obali južne Afrike, gde se Dijas ranije vratio. Da Gama je obali dao ime Natal dok su prolazili, što na portugalskom znači Božić. Flota Da Game nastavila je na sever prema Zanzibaru i kasnije plovila istočno, stigavši na kraju do Indije i time otvorivši Kejp rutu između Evrope i Azije.

Holandska kolonijalizacija (1652–1815)

Holandska istočnoindijska kompanija (na današnjem holandskom: Vereenigde Oostindische Compagnie ili VOC) odlučila je osnovati trajno naselje u Kejpu. Ova kompanija, jedna od najvažnijih evropskih trgovačkih kuća koje plove putem začina na istok, nije imala nameru da kolonizuje ovu oblast, umesto toga želela je samo da uspostavi siguran bazni kamp u kome bi prolazeći brodovi mogli biti smešteni i servisirani i gde bi gladni mornari mogli nabaviti sveže zalihe mesa, voća i povrća. U tu svrhu, mala ekspedicija Holandske istočnoindijske kompanije, pod komandom Jana van Ribeka, stigla je do zaliva Tejbl 6. aprila 1652. godine.

Naselili su se u Kejpu kako bi snabdevali svoje trgovačke brodove. Kojsanci su prestali da trguju sa Holanđanima, Kejp i VOC morali su da uvoze holandske farmere kako bi osnovali farme za opskrbu prolazećih brodova, kao i da obezbede rastuće VOC naselje. Mala početna grupa slobodnih građana, naziv po kome su ovi farmeri bili poznati, postepeno se povećavala i počela da širi svoje farme severno i istočno od teritorije Kojsanaca. Slobodni građani bili su bivši vojnici VOC-a i vrtlari, koji nisu bili u mogućnosti da se vrate u Holandiju kada su njihovi ugovori sa VOC-om istekli. VOC je takođe dovela 71 hiljadu robova u Kejptaun iz Indije, Indonezije, istočne Afrike, Mauricijusa i Madagaskara.

Većina građana imala je holandsko poreklo i pripadali su Holandskoj reformističkoj crkvi, ali je bilo i nekoliko Nemaca, koji su pretežno bili luterani. Holanđanima i Nemcima su se pridružili francuski Hugenoti 1688. godine, koji su bili kalvinistički protestanti koji su pobegli iz verskih progona u Francuskoj pod njenm katoličkim vladarem, kraljem Lujom XIV.

Van Ribek smatrao je nepolitičkim porobljavanje lokalnih domorodaca Bušmana i Hotentota, tako da je VOC počela da uvozi veliki broj robova, prvenstveno iz holandskih kolonija u Indoneziji. Na kraju, Van Ribek i VOC počeli su da prave najamne sluge od Bušmana i Hotentota. Potomstvo mešanih rasa holandskih naseljenika i Kojsanaca i Malajaca postalo je poznato kao Obojeni Kejpa i Kejp Malajci. Značajan broj potomaka iz belih i robovskih sindikata upijen je u lokalnu populaciju koja govori proto-afrikanerski jezik. Simon van der Stel, prvi guverner holandskog naselja, poznat po svom razvoju unosne južnoafričke vinske industrije, bio je mešovitog rasnog porekla.

Britanska kolonijalizacija, Mfekane i burske republike (1815–1910)

Britanci na Rtu dobre nade

Glavni članak: Kolonija Rt dobre nade

Karikatura Sesila Roudsa kako stoji jednom nogom na Rtu dobre nade, a drugom na Kairu.

Netom pre Francuske revolucije, 1787. godine, frakcija unutar politike Nizozemske republike, poznata kao Patriotska partija, pokušala je skinuti sa vlasti štatholdera Viljema Oranjskog. Iako je pobuna ugušena, vaskrsla je nakon francuske invazije u Holandiju od 1794. do 1795. godine, koja je rezultirala bežanjem štatholdera iz zemlje. Patriotski revolucionari su proglasili Batavijsku republiku, koja je bila blisko povezana sa revolucionarnom Francuskom. Kao odgovor, štatholder, koji je prebivao u Engleskoj, izdao je Kju beleške, kojima je naredio kolonijalnim guvernerima da se predaju Britancima. Britanci su zatim preuzeli Rt dobre nade 1795. godine, kako bi sprečili da padne u francuske ruke. Rt dobre nade vraćen je Holanđanima 1803. godine. Dve godine kasnije, Britanci su Rt dobre nade nasledili kao nagradu tokom Napoleonovih ratova, ponovo ga otimajući od francuskog Kraljevstva Holandije, koje je zamenilo Batavijsku republiku.

Kao Holanđani pre njih, Britanci su imali jako malo interesa za Koloniju Kejp, gledali su je samo kao luku sa dobrim strateškim položajem. Članovi o kapitulaciji Rta dobre nade iz 1806. godine dozvoljavali su koloniji da zadrži „sva svoja prava i privilegije koje su do tada uživali”. Britanski suverenitet na ovom području priznat je Bečkim kongresom 1815. godine, a holandski državljani su prihvatili plaćanje 6 miliona funti za koloniju. Britanci zabranjuju upotrebu holandskog jezika 1806. godine u cilju privikavanja Evropskih naseljenika na britanski jezik i kulturu. Ovo je uticalo na prisiljavanje više holandskih kolonista da se presele daleko od britanskog administrativnog domašaja. Mnogo kasnije, 1820. godine, britanske vlasti ubedile su oko 5 hiljada britanskih imigranata da napuste Veliku Britaniju. Mnogi od njih su se naselili u Grejamstaun i Port Elizabet.

Britanska politika za Južnu Afriku varirala je u odnosu na vladu, ali je glavni imperativ tokom 19. veka bio zaštita strateškog puta prema Indiji, sa što manje troška za koloniju. Ovaj cilj bio je komplikovan zbog graničnih sukoba sa Burima, koji su ubrzo postali nenakloni prema britanskoj vlasti.

Evropsko istraživanje unutrašnjosti

Pukovnik Robert Džejkob Gordon iz Holandske istočnoindijske kompanije bio je prvi Evropljanin koji je istraživao delove unutrašnjosti dok je komandovao holandskim garnizonom na Rtu dobre nade, od 1780. do 1795. godine. Četiri ekspedicije Gordona koje su se desile između 1777. i 1786. zabeležene su u seriji od nekoliko stotina crteža poznatih kolektivno kao Gordon Atlas, kao i u njegovim časopisima, koji su otkriveni tek 1964. godine.

Rani odnosi između evropskih naseljenika i Kosa, prvih Bantu naroda koje su upoznali, bili su mirni. Međutim, došlo je do nadmetanja oko zemlje, a ova napetost dovela je do preokreta u vidu racija nad stokom 1779. godine.

Britanski istraživači Dejvid Livingston i Vilijam Ozvel veruje se da su prvi ljudi koji su prešli pustinju Kalahari 1849. godine. Kraljevsko geografsko društvo je kasnije nagradilo Livingstona zlatnom medaljom za otkrivanje jezera Ngami u pustinji.

Zulu militarizam i ekspanzionizam

Glavni članci: Zulu i Mfekane

Kralj Šaka u tradicionalnoj vojnoj odeći Zulu naroda.

Zulu narod deo je plemena Nguni i u početku su bili mali klan u današnjem severnom delu pokrajine Kvazulu-Natal, a osnovao ga je Zulu kaNtombela oko 1709. godine.

Dvadesetih godina 19. veka došlo je do velikog preokreta koji se odnosio na vojnu ekspanziju Zulu kraljevstva, koja je zamenila prvobitni afrički sistem klanova sa kraljevstvima. Ljudi koji govore soto jezik ovaj period nazivaju difakane („prisilna migracija”), dok ljudi koji govore zulu jezik ga nazivaju mfekane („lom”).

Postoji više različitih teorija o uzroku difakane, koji se kreću od ekoloških faktora do konkurencije u trgovini slonovače. Druga teorija kaže da je glavni uzrok Zulu nasilja trgovina robovima iz zaliva Delgoa u Mozambiku, smeštenom severno od Zululenda. Prema ovoj teoriji, portugalski robovlasnici su bili primorani da odu na jug zbog povećane pomorske aktivnosti za vreme Napoleonovih ratova; bežanje izbeglica od nadolazećih robovlasnika podsticalo je nasilnu nestabilnost u regionu.

Nguni plemena su 1818. godine u Zululendu postala militarističko kraljevstvo pod vodstvom Šake Zulu, sina poglavice Zulu klana.

Narodi su se sklanjali sa puta Šakine vojske i time i sami postajali agresori nad svojim komšijama. Ovaj talas raseljavanja se širio južnom Afrikom ali i dalje. Takođe je ubrzao formiranje nekoliko novih država, naročito država Soto naroda (danas Lesoto) i Svazi (danas Esvatini).

Šaku su ubili njegova polubraća Dingani i Umlangana 1828. godine. Slabiji i nesposobniji Dingani postao je kralj, otpustio je vojsku, ali nastavio despotizam. Dingani je takođe pokušao da uspostavi odnose sa britanskim trgovcima na obali Natal, ali su se događaji počeli razvijati naslućujući propast nezavisnosti Zulu. Procene broja žrtava mfekane su od 1 do 2 miliona.

Buru ljudi i republike

Glavni članak: Burske republike

Burska porodica iz 1886. godine.

Posle 1806. godine, brojni holandski doseljenici Kolonije Kejp selili su se u unutrašnjost, u početku u malim grupama. Na kraju je, tridesetih godina 18. veka, veliki broj Bura migrirao u onom što je danas poznato kao Veliki put. Među inicijalnim razlozima za njihov odlazak iz Kolonije Kejp bilo je pravilo za engleski jezik. Religija je bila veoma važan aspekt kulture doseljenika, a biblijske i crkvene službe bile su na holandskom. Slično tome, u školama, pravosuđu i trgovini koristio se holandski jezik sve do dolaska Britanaca. Zakon o jeziku prouzrokovao je nepoverenje, nezadovoljstvo i otpor.

Još jedan od razloga za odlazak holandskih farmera iz Kejpa bilo je ukidanje ropstva od strane britanske vlasti na Dan emancipacije 1. decembra 1838. godine. Poljoprivrednici su se žalili da ne mogu nadoknaditi rad svojih robova bez gubitka prevelike svote novca. Ulagali su velike količine kapitala u robove, a vlasnici koji su kupili robove na kredit ili ih koristili kao sigurnost kod kredita suočili su se sa velikim gubicima. Ovo je traženo pošto su Buri podržavali ukidanje ropstva konvencijama Blumfontejn (1854) i Sand river (1852), a Britanija je dodelila sumu od 1.200.000 britanskih funti kao nadoknadu holandskim naseljenicima, pod uslovom da svoje zahteve podnesu u Britaniji. Ovo je prouzrokovalo dalje nezadovoljstvo holandskih naseljenika. Pogrešno su verovali da je uprava Kejpa uzela taj novac sebi kao otplatu za oslobađanje njihovih robova. Oni naseljenici kojima je dodeljen novac mogli su to samo lično ili preko posrednika podignuti u Britaniji. Proviziju koju su uzimali posrednici bila je vrednost jednog roba, zbog toga oni naseljenici koji su tražili novac za samo jednog roba nisu mogli dobiti ništa.

Južnoafrička Republika

Glavni članak: Južnoafrička Republika (Transval)

Zastava Južnoafričke republike (Transval)

Južnoafrička Republika (holandski: Zuid-Afrikaansche Republiek ili ZAR, ne treba mešati sa kasnijom Južnoafričkom Republikom), Transval i ponekad Republika Transval, bila je nezavisna i međunarodno priznata nacionalna država u južnoj Africi od 1852. do 1902. godine. Nezavisni suverenitet republike formalno je priznala Velika Britanija potpisivanjem Konvencije reke Sand 17. januara 1852. godine. Republika je, pod premijerom Polom Krugerom, porazila britanske snage u Prvom burskom ratu i ostala nezavisna do kraja Drugog burskog rata 31. maja 1902. godine, kada je bila primorana da se preda Britancima. Teritorija Južnoafričke republike posle ovog rata postala je poznata kao Transvalska kolonija.

Fri Stejt

Glavni članak: Slobodna Država Oranje

Zastava Slobodne Države Oranje

Nezavisna burska republika Slobodna Država Oranje, razvila se iz suvereniteta britanske Kolonije reka Oranje, podstaknuta prisustvom britanskih trupa i trajala je od 1848. do 1854. godine na teritoriji između reka Oranje i Val, zvanoj Transoranje. Britanija je, zbog vojnog tereta koji joj je nametnuo Krimski rat u Evropi, potom povukla svoje trupe sa teritorije 1854. godine, kada su teritorije zajedno sa drugim područjima u regionu proglašene Slobodnom Državom Oranje. Marta 1858. godine, nakon sporova o zemljištu, švercovanja goveda i serija napada i kontranapada, Slobodna Država Oranje objavila je rat kraljevstvu Basoto, koje nije uspela da porazi. Naziv Slobodne Države Oranje promenjen je ponovo u Kolonija reke Oranje, koju je stvorila Britanija nakon što ju je drugi put okupirala 1900. godine i potom aneksirala 1902. godine, tokom Drugog burskog rata. Kolonija, sa procenjenom populacijom manjom od 400 hiljada 1904. godine, prestala je da postoji 1910. godine, kada je pripojena u Južnoafričku uniju kao Fri Stejt.

Republika Natal

Glavni članak: Republika Natal

Zastava Republike Natal

Republika Natal bila je kratkotrajna burska republika osnovana 1839. godine od strane Bura koji su emigrirali iz Kolonije Kejp. Grupa od 25 Britanaca stigla je iz Kejpa i osnovala naselje na severnoj obali zaliva Natal, koji će kasnije postati luka Durban. Buri su 1838. godine osnovali Republiku Nataliju sa Pitermaricburgom kao glavnim gradom. U noći sa 23. na 24. maj 1842. godine, britanske kolonijalne sile napale su logor Bura. Napad nije uspeo, a britanske snage povukle su se u Durban, koji su opkolili Buri. Lokalni trgovac Dik King i njegov sluga Ndongeni, koji su kasnije postali narodni heroji, uspeli su da pobegnu iz blokade i odu u Grejamstaun, na udaljenosti od 600 km za 14 dana kako bi prikupili britansko pojačanje. Pojačanje je stiglo u Durban 20 dana kasnije, opsada je slomljena, a Buri su se povukli. Buri su prihvatili britansku aneksiju 1844. godine. Mnogi natalski Buri, koji su odbili da priznaju britansku vladavinu, prešli su preko planine Drakensberg kako bi se naselili u Slobodnoj Državi Oranje i Transvalskoj republici.

Kolonija Rt dobre nade (Kejp)

Glavni članak: Kolonija Rt dobre nade

Ser Hari Smit

Između 1847. i 1854. godine, ser Hari Smit, guverner i visoki poverenik Kolonije Kejp, aneksirao je teritoriju severno do izvornog britanskog i holandskog naselja.

Smitova ekspanzija Kolonije Kejp rezultirala je sukobom sa nezadovoljnim Burima u suverenitetu reke Oranje, koji su 1848. godine otpočeli neuspelu pobunu u Bumplatsu. Aneksija je takođe ubrzala rat između britanskih kolonijalnih sila i domaćeg naroda Kosa 1850. godine u istočnom primorskom regionu.

Počev od sredine 19. veka, Rt dobre nade, koji je tada bio najveća država u južnoj Africi, počeo je da se kreće ka većoj nezavisnosti od Britanije, a 1854. godine odobren im je prvi lokalno izabrani parlament, Parlament Rta dobre nade.

Nakon dugog političkog sukoba, 1872. godine, uspeli su dobiti odgovornu vladu sa lokalnim odgovornim izvršnim premijerom. Kejp je ipak ostao deo Britanske imperije, iako je u praksi bio samoupravan. Kolonija Kejp bila je neuobičajena u Južnoj Africi jer su njeni zakoni zabranili bilo kakvu diskriminaciju na osnovu rase i, za razliku od Burskih republika, održani su izbori gde su sve rase imale pravo glasa.

U početku je bio period snažnog ekonomskog rasta i društvenog razvoja. Međutim, slabo obavešteni Britanci pokušali su da države Južne Afrike ujedine u Britansku federaciju, što je dovelo do međunacionalnih tenzija i Prvog burskog rata. U međuvremenu, otkriće dijamanata u blizini Kimberlija i zlata u Transvalu dovelo je do ponovne nestabilnosti, naročito zato što su podstakli ambicioznog kolonijalistu Sesila Roudsa. Kao premijer Kejpa, Rouds je ukinuo pravo glasa za sve rase, a njegova ekspanzionistička politika dovela je do Drugog burskog rata.

Natal

Glavni članak: Kolonija Natal

Indijski najamni radnici dolaze u Durban

Indijski robovi iz holandskih kolonija dovedeni su u oblasti Kejpa 1654. godine od strane holandskih naseljenika.

Do kraja 1847. godine, nakon britanske aneksije bivše burske republike Natalije, gotovo svi Buri su napustili nekadašnju republiku koju su Britanci preimenovali u Natal. Ulogu burskih naseljenika preuzeli su subvencionisani britanski imigranti od kojih je 5 hiljada stiglo između 1849. i 1851. godine.

Do 1860. godine, sa ropstvom ukinutim 1834. godine, a nakon aneksije Natala kao britanske kolonije 1843. godine, britanski kolonijalisti u Natalu (sada Kvazulu-Natal) okrenuli su se Indiji da bi rešili nedostatak radne snage. Muškarci lokalnog ratnog Zulu naroda odbijali su da usvoje svoj pokorni radnički položaj. Te godine, u luku Durban stigao je brod sa preko 300 Indijaca.

Tokom narednih 50 godina, stiglo je još 150 hiljada indijskih najamnih sluga i radnika, kao i brojnih slobodnih „indijskih putnika”, gradeći temelj za ono što je kasnije postalo najveća indijska zajednica van Indije.

Do 1893. godine, kada je u Durban stigao advokat i društveni aktivista Mahatma Gandi, Indijci su nadmašili belce u Natalu. Borba za građanska prava Gandijevog Indijskog kongresa Natala nije uspela; dok 1994. godine nije došlo do demokratije, Indijci u južnoj Africi bili su predmet većine diskriminacionih zakona koji su se primenjivali na sve stanovnike zemlje koji nisu bili belci.

Grikva narod

Nikolas Vaterburi, vođa Grikva naroda

Do kraja 18. veka, stanovništvo Kolonije Kejp poraslo je toliko da je uključivalo veliki broj ljudi mešovite rase, „obojenih” koji su bili potomci ekstenzivnih međurasnih odnosa između belih, muških, holandskih naseljenika i žena Hotentota i ženskih robova uvezenih iz istočnih holandskih kolonija. Pripadnici ove zajednice mešovite rase bili su jezgro onoga što je postao narod Grikva.

Pod vođstvom bivšeg roba po imenu Adam Kok, ovi „obojeni” ili Basteri (što znači „kopile”), kako su ih nazivali Holanđani, započeli su put na sever u unutrašnjost, ono što je danas provincija Severni Kejp. Put Grikva, kako bi izbegli uticaj Kolonije Kejp, opisan je kao „jedan od velikih epova 19. veka”. Na ovom dugačkom putovanju pridružili su im se brojni Bušmani i Hotentoti, pripadnici lokalnih afričkih plemena, kao i neki beli odmetnici. Oko 1800. godine počeli su prelaziti severnu granicu koju je formirala reka Oranje, pojavljujući se konačno u nenaseljenom području koje su nazvali Grikvalend.

Dr. Džon Filip, nastojnik Londonskog misionarskog društva u Južnoj Africi, podstakao je 1825. godine frakciju naroda Grikva da se preseli u mjesto zvano Filipolis, misionarsku stanicu nekoliko stotina kilometara južno od Grikvalenda. Filipova namera bila je da Grikve zaštite misionarsku stanicu od bandita u regiji, kao i bedeme od pokreta severnjačkih belih naseljenika iz Kolonije Kejp. Sukob oko zemlje između Grikva naroda i naseljenika doveo je do toga da su poslate britanske trupe u region 1845. godine. To je označilo početak devetogodišnje britanske intervencije u sukobima u regionu, koji su Britanci nazvali Transoranje.

Većina filipoliskih Grikva krenuli su na dalji put 1861. godine kako bi izbegli da budu kolonizovani od strane Kolonije Kejp ili da stupe u sukob sa proširenom burskom republikom Slobodnom Državom Oranje. Otišli su oko 500 mi (800 km) istočno, preko Kvatlambe (danas poznato kao planinski masiv Drakensberg), naseljavajući se na kraju na području zvanično nazvanom „Nomenslend”, koji su Grikve preimenovali u Istočni Grikvalend. Istočni Grikvalend je kasnije aneksirala Britanija 1874. godine i pripojen je Koloniji Kejp 1879. godine.

Prvobitni Grikvalend, severno od reke Oranje, aneksirala je britanska Kolonija Kejp i preimenovala je u Zapadni Grikvalend nakon otkrića najbogatijeg nalazišta dijamanata na Kimberliju 1871. godine, koji je ime dobio po britanskom kolonijalnom sekretaru, Erlu Kimberliju.

Iako nisu zvanično postojale granice, vođa Grikva Nikolas Vaterbur je tvrdio da su se dijamantska nalazišta nalazila na teritoriji koja je pripadala Grikvama. Burske republike Transval i Slobodna Država Oranje su se takođe takmičile za vlasništvo nad tom teritorijom, ali Britanija, kao najznačajnija sila u regionu, osvojila je kontrolu nad spornom teritorijom. Vaterbur je 1878. godine vodio neuspešnu pobunu protiv kolonijalnih vlasti, zbog čega je uhapšen i nakratko prognan.

Pogranični ratovi u Kejpu

U ranijem periodu Južnoafričke Republike, evropsko poimanje nacionalnih granica i vlasništva nad zemljom nije imalo protivnike u afričkoj političkoj kulturi. Za poglavicu jednog plemena u Lesotu, uobičajeni danak su konji i goveda za korišćenje zemljišta koje je pod njegovom upravom. I za burske i britanske naseljenike veruje se da su ovaj način smatrali da predstavlja kupovinu i trajno vlasništvo nad zemljom pod nezavisnom upravom.

Kako su britanski i burski naseljenici počeli da osnivaju trajne farme nakon putovanja preko zemlje u potrazi za najboljim poljoprivrednim zemljištem, naišli su na otpor lokalnog Bantu naroda koji je prvobitno migrirao južno iz centralne Afrike stotinama godina ranije. U jugoistočnom delu Južnoafričke Republike, Buri i Kose su se sukobili duž Velike riblje reke i 1779. godine izbio je prvi od devet pograničnih ratova. Skoro 100 godina, Kosa narod se borio sa doseljenicima, prvo sa Burima ili Afrikanerima, a kasnije sa Britancima. U Četvrtom pograničnom ratu, koji je trajao od 1811. do 1812. godine, Britanci su prisilili Kose da se povuku nazad preko Velike riblje reke i izgradili su tvrđave duž ove granice.

Sve veće ekonomsko učešće Britanaca u južnoj Africi dvadesetih godina 19. veka, a posebno nakon otkrića prvih dijamanata u Kimberliju i zlata u Transvalu, dovelo je do pritiska na zemlju i afričke poslove, što je dalje vodilo ka napetim odnosima sa afričkim državama.

Sukob između dve vođe Kosa naroda, Ndlambe i Ngkika, 1818. godine završio je porazom Ngkike, ali su Britanci nastavili da priznaju Ngkiku kao glavnog poglavicu. On je pozvao Britance za pomoć u borbi protiv Ndlambea, koji se povredio tokom Petog pograničnog rata 1819. godine, napadajući britanski kolonijalni grad Grejamstaun.

Ratovi protiv Zulu naroda

Kralj Setšvajo

U istočnom delu današnje Južnoafričke Republike, u regiji nazvanoj Natalija od strane burskog plemena, Buri su pregovarali sa kraljem Zulu naroda Dinganijem kaSenzangakona, koji im je omogućio da se nasele u delu tadašnjeg Zulu kraljevstva. Usledilo je švercovanje goveda i ubijanje stranke Bura pod vođstvom Pita Retifa.

Nakon ubistva Retifove stranke, Buri su se branili od napada Zulua na reci Nkome 16. decembra 1838. godine. Procenjuje se da je ratovalo oko 5 hiljada Zulu ratnika. Buri su zauzeli defanzivnu poziciju sa visokim obalama reke Nkome, koje su formirale prirodne prepreke u njihovom zaleđu, i volovske zaprege koje su bile barikade između njih i napadačke vojske Zulu. Oko 3 hiljade Zulu ratnika umrlo je u sukobu koji je istorijski poznat kao Bitka kod Krvave reke.

U kasnijoj britanskoj aneksiji kraljevstva Zulu, Anglo-zulu rat vođen je 1879. godine. Nakon uspešnog uvođenja federacije u Kanadi, verovalo se da slični politički napori, zajedno sa vojnim kampanjama, mogu uspeti i sa afričkim kraljevstvima, plemenskim oblastima i burskim republikama u Južnoj Africi.

Ser Henri Bartl Frere je poslat u Južnu Afriku 1874. godine, kao visoki komesar za Britansku imperiju kako bi ostvario takve planove. Među preprekama bilo je prisustvo nezavisnih država Južnoafričke Republike i Kraljevine Zululenda i njihove vojske. Frere je, na vlastitu inicijativu, bez odobrenja britanske vlade i sa namerom da podstakne rat sa Zulu, postavio Zulu kralju Kečvaju ultimatum 11. decembra 1878. godine, kojem kralj nije mogao da se pokori. Bartl Frere je zatim poslao lorda Čelmsforda da napadne Zululend. Rat je poznat po nekoliko krvavih bitaka, uključujući i ogromnu pobedu Zulua u bici kod Isandluane, kao i po tome da je bio velika tačka u istoriji imperijalizma na ovim prostorima.

Potencijalna pobeda Britanije nad Zulu narodom, koja bi obeležila kraj nezavisnosti Zulu naroda, postignuta je uz pomoć saradnika Zulua koji su imali kulturne i političke ozlojeđenosti protiv centralizovane Zulu vlasti. Britanci su zatim postavili ogromne plantaže šećera na području koji je danas poznat kao provincija Kvazulu-Natal.

Ratovi sa Basoto narodom

Od 1830-ih pa nadalje, veliki broj belih naseljenika Kolonije Kejp prešao je reku Oranje i počeo naseljavati plodni južni deo teritorije poznate kao Niža kaledonska dolina, koja je bila okupirana od strane Basoto stočara pod nadležnošću osnivačkog monarha Basoto naroda Mošvešvea I. Godine 1845. potpisan je ugovor između britanskih kolonista i Mošvešvea, koji je priznavao naseljavanje belaca na tom području. Nisu postavljene čvrste granice između područja koje su naseljavali belci i Mošvešveovog kraljevstva, što je dovelo do sukoba na granici. Mošvešve je verovao da je iznajmljivao pašnjake naseljenicima, dok su naseljenici verovali da su dobili trajno pravo na zemljište. Afrikanerski naseljenici su se posebno gnušali ideje da žive pod Mošvešveovom vlašću i među Afrikancima.

Britanci, koji su u to vreme kontrolisali područje između reka Oranje i Val, nazvano Suverenitet reke Oranje, odlučili su da je vidna granica neophodna i proglašena je linija nazvana Upravna linija koja deli područje između britanskih i basotskih teritorija. Ovo je dovelo do sukoba između Basota i Britanaca, koji su poraženi od strane Mošvešveovih ratnika u bici kod Firvoeta 1851. godine.

Kao kazna Basotu, guverner i glavni komandant Kolonije Kejp, ser Džordž Ketkart, rasporedio je trupe pokraj reke Mohokare; Mošvešveu je naređeno da plati novčanu kaznu. Kada nije platio tu kaznu u potpunosti, na planini Berea 1852. godine izbila je bitka, gde su Britanci pretrpeli velike gubitke. Britanci su predali teritoriju Burima 1854. godine, potpisujući Konvenciju reke Sand. Ova i ostale teritorije u regionu tada su postale Slobodna Država Oranje.

Usledio je niz ratova od 1858. do 1868. godine između Basoto kraljevstva i burske republike Slobodne Države Oranje. U bitkama koje su usledile, Slobodna Država Oranje neuspešno je pokušala zauzeti Mošvešveovo planinsko uporište na Taba Bosiju, dok je Soto vršio racije na teritoriji Slobodne Države Oranje. Obe strane usvojile su taktiku spaljivanja zemljišta, tako uništavajući velike pašnjake i njive. Suočeni sa gladovanjem, Mošvešve je 15. oktobra 1858. godine potpisao mirovni ugovor, iako su ključna pitanja o granicama ostala nerešena. Ponovo je izbio rat 1865. godine. Nakon neuspešnog apela za pomoć od Britanskoj imperiji, Mošvešve je potpisao sporazum iz Taba Bosije 1866. godine, pri čemu je Basoto ustupio značajnu teritoriju Slobodnoj Državi Oranje. Britanski parlament je 12. marta 1868. godine proglasio Basoto kraljevstvo britanskim protektoratom i delom Britanske imperije. Prestala su otvorena neprijateljstva između Slobodne Države Oranje i Basoto. Zemlja je kasnije nazvana Basutolend, a trenutno se zove Lesoto.

Ratovi sa Ndebele narodom

Putujući Buri

Kada su Buri stigli u severozapadni deo današnje Južnoafričke Republike 1836. godine, došli su u sukob sa podgrupom Ndebele naroda, koje su naseljenici nazvali „Matabele”, sa poglavicom Milikazijem. Usledio je niz bitaka, u kojima je Milikazi na kraju poražen. Povukao se iz ove oblasti i vodio svoje ljude na sever, do onog što će kasnije postati Matabele regija Južne Rodezije (danas Zimbabve).

Ostali članovi Ndebele etničke jezičke grupe u različitim područjima na sličan način došli su u sukob sa Burima, naročito u oblasti koja je kasnije postala Severni Transval. Septembra 1854. godine, 28 Bura, optužena za šverc stoke, ubijena su u tri odvojena incidenta od strane saveza Ndebele poglavica Mokopanija i Mankopanija. Mokopani i njegovi sledbenici, predviđajući odmazde naseljenika, povukli su se u planinske pećine poznate kao Gvasa (afr. Makapansgat). Krajem oktobra, burski komandosi, podržani od strane lokalnih tribalskih saradnika Kgatla, postavili su opsade oko pećina. Krajem opsade, oko tri nedelje kasnije, Mokopane i između 1.000 i 3.000 ljudi umrli su u pećinama. Preživeli su uhvaćeni i navodno porobljeni.

Ratovi sa Pedima

Pedski ratovi, takođe poznati i kao Sekukunijevi ratovi, sastojali su se od tri odvojene operacije koje su vođene između 1876. i 1879. godine protiv naroda Pedi, koje je predvodio vladar kralj Sekukuni, u severoistočnoj regiji poznatoj kao Sekukunilend, koja se graniči sa Svazilendom. Dalji sukobi prouzrokovani su jer Sekukuni nije dozvolio da se traži zlato na teritoriji koju je smatrao suverenom i nezavisnom pod njegovom vlašću. Prvi Sekukunijev rat 1876. godine započeli su Buri, a dve odvojene operacije Drugog Sekukunijevog rata 1878. i 1879. godine započeli su Britanci.

Tokom poslednje operacije, Sekukuni i članovi njegove pratnje, sklonili su se u planinsku pećinu gde su bili odsečeni od vode i hrane. Na kraju se predao burskim i britanskim snagama 2. decembra 1879. godine. Sekukuni, članovi njegove porodice i neki pedski generali zatim su zatvoreni dve godine u Pretoriji, dok je Sekukunilend postao deo Transvalske Republike. Na aneksiranoj teritoriji nikada nije pronađeno blago.

Otkriće dijamanata

Sesil Rouds, saosnivač De Birs ujedinjenih rudnika u Kimberliju.

Prva otkrića dijamanata između 1866. i 1867. godine bila su aluvijalna, na južnim obalama reke Oranje. Do 1869. godine dijamanti su nađeni na nekoj razdaljini od bilo kojeg vodotoka ili reke, u tvrdom kamenu zvanom plavo tlo, kasnije nazvano kimberlit, po rudarskom gradu Kimberli gde su koncentrisani iskopi dijamanata. Iskopi su se nalazili u oblasti nejasnih granica i spornog vlasništva nad zemljištem. Pravo na ovo zemljište raspravljali su Južnoafrička Republika (Transval), Slobodna Država Oranje i narod mešovite rase Grikva pod vodstvom Nikolasa Vaterbura. Guverner Kolonije Kejp ser Henri Barkli ubedio je sve koji su tražili pravo na zemljište da odluku predaju arbitru, pa je tako Robert Kit, zamenik guvernera Natala tražen da arbitrira. Kit je dodelio vlasništvo Grikvama. Vaterburi, strahujući od sukoba sa burskom republikom Slobodnom Državom Oranje, potom je tražio i dobio britansku zaštitu. Grikvalend je zatim postao posebna Kolonija Kruna, koja je preimenovana u Zapadni Grikvalend 1871. godine, sa general-pukovnikom i zakonodavnim savetom.

Kolonija Kruna Zapadnog Grikvalenda aneksirana je Koloniji Kejp 1877. godine, a usvojena zakonom 1880. godine. Grikva narod nije ostvario nikakvu materijalnu korist zbog kolonijalizacije ili aneksiranja; nisu dobili nikakav deo dijamantskog bogatstva koja su nastala u Kimberliju. Zajednica Grikva kasnije je raspuštena.

Do sedamdesetih i osamdesetih godina 19. veka rudnici Kimberlija proizvodili su 95% svetskih dijamanata. Sve veća potraga za zlatom i drugim resursima bila su finansirana bogatstvom i praktičnim iskustvom stečenim u Kimberliju. Prihodi koji su nastali u Koloniji Kejp iz dijamantskih iskopa Kimberlija omogućili su da se Koloniji Kejp odobri odgovorni državni status 1872. godine, pošto više nije zavisila od britanskog trezora i time je omogućeno da bude potpuno samoupravna, na sličan način kao što su i federacija Kanade, Novog Zelanda i nekih australijskih država. Bogatstvo dobijeno iz dijamantskih iskopa Kimberlija, koje je efektivno utrostručilo carinske prihode Kolonije Kejpa od 1871. do 1875. godine, takođe je udvostručilo i njenu populaciju i dozvolilo da proširi svoje granice i železnice na sever.

Britanski imperijalista Sesil Džon Rouds je 1888. godine osnovao De Birs ujedinjene rudnike u Kimberliju, nakon što je otkupio i spojio pojedinačne delove pomoću finansija koje je pružila dinastija Rotšild. Obilna, jeftina afrička radna snaga bila je osnova za uspeh rudnika dijamanata u Kimberliju, s obzirom da će kasnije biti razlog za uspeh rudnika zlata na Vitvatersrandu. U nekim akademskim krugovima predloženo je da je bogatstvo koje je nastalo u Kimberliju bilo značajan faktor za osvajanje Afrike, u kojem su se evropske sile do 1902. godine takmičile jedna sa drugom oko postavljanja granica na skoro čitavom kontinentu i delile ga međusobno.

Otkriće zlata

Johanezburg pre nego što ga je kopanje zlata transformisalo u savremeni grad.

Iako postoji mnogo priča, ne postoji pouzdan dokaz o tome ko je prvi otkrio zlato ili način na koji je prvobitno otkriveno krajem 19. veka u Vitvatersrandu (engleski: White Waters Ridge, doslovno prevedeno Greben Bele Reke) u Transvalu. Otkriće zlata u februaru 1886. godine, na farmi Langlagte u Vitvatersrandu, posebno je izazvalo jurnjavu za zlatom kod prospektora i tragače za bogatstvom iz celog sveta. Međutim, izuzev u retkim izbijanjima zlata na površinu, glavni zlatni nanosi tokom mnogo godina postepeno su pokrivani hiljadama stopa tvrdog kamena. Pronalaženje i vađenje duboko ispod zemlje zahtevalo je kapital i inženjerske veštine koje su ubrzo rezultirale da duboki rudnici u Vitvatersrandu proizvode četvrtinu svetskog zlata, a „instant grad” Johanezburg postaje glavni zlatni greben.

U roku od 2 godine od otkrića zlata u Vitvatersrandu, osnovane su četiri rudarske finansijske kuće. Prvu je formirao Herman Ekstajn 1887. godine, koja je na kraju postala Rend rudnici. Hermana slede Sesil Rouds i Čarls Rad, sa svojom kompanijom Zlatna Polja Južne Afrike. Rouds i Rad su se ranije obogatili na rudarenju dijamanata u Kimberliju. U akcijama Vitvatersrandskog zlatnog rudnika 1895. godine došlo je do investicionog uspona. Dragoceni metal koji je podupirao međunarodnu trgovinu dominirao je južnoafričkim izvozom u narednim decenijama.

Od vodećih 25 stranih industrijalaca koji su bili instrumentalni u otvaranju dubokih rudarskih operacija na zlatnim poljima Vitvatersranda, 15 je bilo Jevreja, 11 je bilo iz Nemačke ili Austrije, od kojih su 9 takođe bili Jevreji. Komercijalne mogućnosti otvorene otkrivanjem zlata privukle su mnoge druge ljude evropskog jevrejskog porekla. U Južnoj Africi 1880. godine bilo je oko 4.000 jevrejskog stanovništva; do 1914. godine porastao je na više od 40.000, uglavnom migranata iz Litvanije.

Radno okruženje rudnika, u međuvremenu, kako je jedan od istoričara opisao, bilo je „opasno, brutalno i tegobno”, te je zbog toga bilo nepopularno među lokalnim crnim Afrikancima. Zapošljavanje crne radne snage počelo je da se otežava, čak i uz ponudu boljih plata. Sredinom 1903. godine ostalo je gotovo pola od 90.000 crnih radnika koji su bili zaposleni u industriji sredinom 1899. godine. Donesena je odluka da se počnu uvoziti kineski najamni radnici koji su spremni da rade za daleko manje plate od lokalnih afričkih radnika. Prvih 1.000 najamnih kineskih radnika stiglo je u junu 1904. godine. Do januara 1907. godine, 53.000 kineskih radnika radilo je u rudnicima zlata.

Prvi anglo-burski rat

Glavni članak: Prvi burski rat

Regionalna podela tokom anglo-burskih ratova:
  Južnoafrička Republika (Transval)
  Slobodna Država Oranje
  Britanska Kolonija Rt dobre nade
  Republika Natal

Burska republika Transval prinudno je aneksirana Britaniji 1877. godine, prilikom pokušaja Britanije da ujedini države južne Afrike pod svojom vlašću. Dugogodišnje nezadovoljstvo Bura dovelo je do pobune u Transvalu i do Prvog anglo-burskog rata, takođe poznatog i kao Burski ustanak, 1880. godine. Sukob je završen skoro odmah nakon što je počeo kada su Buri odneli pobedu u Bici kod Madžuba Hila 27. februara 1881. godine.

Republika je ponovo stekla nezavisnost kao Zuid-Afrikaansche Republiek ("Južnoafrička Republika (Transval)") ili ZAR. Pol Kruger, jedan od vođa pobune, postao je predsednik Južnoafričke Republike 1883. godine. U međuvremenu, Britanci, koji su svoj poraz kod Madžube videli kao nešto neočekivano, nastavili su sa svojom željom da ujedine sve južnoafričke kolonije i republike. Ovo su smatrali najboljim načinom da se usaglase sa većinskim belim afrikanerskim stanovništvom, kao i da promovišu svoje velike strateške interese u ovoj oblasti.

Uzrok anglo-burskih ratova bio je pripisan takmičenju oko toga koja će nacija kontrolisati i imati najviše koristi od vitvatersrandskih rudnika zlata. Ogromno bogatstvo rudnika bilo je u rukama evropskih "randlordova" koji su zapošljavali uglavnom britanske inostrane upravnike, rudarske stručnjake, inženjere i tehničke stručnjake, koje su Buri opisivali kao uitlander, što znači stranci. „Stranci” su prigovarali za uskraćivanje parlamentarne zastupljenosti i prava glasa, žalili su se na kašnjenje birokratske vlade u izdavanju licenci i dozvola i na opštu administrativnu nesposobnost vlade.

Kolona najamnika, vođena kapetanom Linderom Starom Džejmesonom, ušla je 1895. godine u Južnoafričku Republiku sa namerom da izazove ustanak u Vitvatersrandu i da tamo uspostavi britansku upravu. Ovaj oružani upad postao je poznat kao Džejmesonova racija. Završen je kada je upadnička kolona napadnuta iz zasede i zarobljena od strane burskih komandosa. Predsednik Kruger je sumnjao da je pobuna dobila bar prećutno odobrenje vlade Kejp Kolonije pod premijerom Sesilom Roudsom, a da je Krugerova Južnoafrička Republika bila u neposrednoj opasnosti. Kruger je reagovao formiranjem saveza sa susednom burskom republikom Slobodnom Državom Oranje. To nije spriječilo izbijanje Drugog anglo-burskog rata.

Drugi anglo-burski rat

Glavni članak: Drugi burski rat

Emili Hobhaus je vodila kampanju protiv užasnih uslova britanskih koncentracionih logora u Južnoj Africi, što je uticalo na britansko javno mnjenje protiv rata.

Obnovljene tenzije između Britanaca i Bura dostigle su vrhunac 1899. godine kada su Britanci tražili prava glasa za 60.000 stranih belaca u Vitvatersrandu. Sve do tog trenutka, vlada predsednika Pola Krugera isključila je sve strance iz glasanja. Kruger je odbacio zahtev Britanaca i zahtevao povlačenje britanskih trupa sa granica Južnoafričke Republike. Kada su Britanci odbili, Kruger je objavio rat. Ovaj Drugi anglo-burski rat, poznat i kao Južnoafrički rat, trajao je duže od prvog, a britanske trupe su dopunjene kolonijalnim trupama iz Južne Rodezije, Kanade, Indije, Australije i Novog Zelanda. Procenjeno je da je ukupan broj britanskih i kolonijalnih trupa raspoređenih u Južnoj Africi tokom rata nadbrojao populaciju dve burske republike za više od 150.000.

Do juna 1900. godine, Pretorija, poslednji glavni burski grad, se predala. Ipak, otpor burskih biterajndera (čije ime znači „oni koji su se borili za gorak kraj”) opstao je još dve godine kroz gerilski rat, na koji su Britanci odgovorili taktikom spaljene zemlje. Buri su se nastavili boriti.

Britanska sifražetkinja Emili Hobhaus posetila je britanske koncentracione logore u Južnoj Africi i napisala izveštaj u kojem je osudila tamošnje užasne uslove. Do 1902. godine 26.000 žena i dece Bura umrlo je od bolesti i zanemarivanja u logorima.

Anglo-burski rat uticao je na sve rasne grupe u Južnoj Africi. Obe strane su regrutovale crnce ili na drugi način prisiljavale da rade za njih kao borci ili kao nešto drugo, kako bi održali ratne napore i Bura i Britanaca. Zvanična statistika crnaca ubijenih u akciji je netačna. Većina leševa bačena je u neobeležene grobnice. Međutim, potvrđeno je da je 17.182 crnaca umrlo uglavnom od bolesti u koncentracionim logorima na Rtu dobre nade, ali ova brojka nije istorijski prihvaćena kao pravi odraz ukupnih brojeva. Nadzornici koncentracionih logora nisu uvek beležili smrti crnih zatvorenika u logorima.

Od samog početka neprijateljstva u oktobru 1899. godine, do potpisivanja mira 31. maja 1902. godine, rat je uzeo 22.000 života imperijalističkih vojnika i 7.000 republikanskih boraca. Prema uslovima mirovnog sporazuma poznatog kao Ugovor u Ferinihingu, burske republike su priznale britanski suverenitet, dok su se Britanci zauzvrat obavezali na rekonstrukciju oblasti pod njihovom kontrolom.

Južnoafrička unija (1910–1948)

Glavni članak: Južnoafrička Unija

Daniel Fransoa Malan, lider Nacionalne stranke od 1934. do 1953. godine

Tokom godina koje su sledile nakon Anglo-burskih ratova, Britanija je počela da ujedinjuje četiri kolonije, uključujući nekadašnje burske republike, u jednu samoupravnu zemlju nazvanu Južnoafrička unija. Ovo je postignuto nakon nekoliko godina pregovora, kada je donet Zakon o Južnoj Africi 1909. godine, kojim su udružene kolonije Kejp, Natal, Transval i Slobodna Država Oranje u jednu naciju. U skladu sa odredbama zakona, Unija je postala nezavisan dominion Britanske imperije, u obliku ustavne monarhije i u kojem je britanskog monarha predstavljao generalni guverner. Tužilaštva u sudovima Južnoafričke Unije radila su u ime Krune i službenici vlade su služili u ime Krune. Britanske teritorije Basutolend (danas Lesoto) i Bečuanalend (danas Bocvana) ostali su pod direktnom vladavinom Britanije.

Među ostalim oštrim segregacionim zakonima, koji uključuju oduzimanje prava glasa crnom stanovništvu, parlament Unije je doneo Zakon o zemljištu domorodaca 1913. godine, koji je izdvojio samo 8% slobodnog zemljišta Južne Afrike za stanovanje crnih stanovnika. Beli stanovnici, koji su činili 20% stanovništva, držali su 90% zemlje. Zakon o zemlji bio je kamen temeljac za legalizovanu rasnu diskriminaciju u narednih deset decenija.

General Luis Bota je bio na čelu prve vlade nove Unije, sa generalom Janom Smutsom, koji je bio njegov zamenik. Njihova Južnoafrička nacionalna partija, kasnije poznata kao Nacionalna stranka, pratila je generalno probritansku politiku belog jedinstva. Radikalniji Buri su se podelili pod rukovodstvom generala Berija Hercoga, formirajući Nacionalnu stranku (NS) 1914. godine. NS zagovarala je interese Afrikanera, zagovarajući zaseban razvoj dve bele grupe i nezavisnost od Britanije.

Nezadovoljstvo britanskim uticajem u poslove Unije dostiglo je vrhunac u septembru 1914. godine, kada su Buri pokrenuli pobunu. Pobuna je ugušena, a najmanje jedan oficir je osuđen na smrt i pogubljen streljanjem.

Nacionalna partija, kojom su dominirali Afirkaneri, došla je na vlast 1924. godine u koalicionoj vladi sa Radničkom strankom. Afrikanerski, koji je ranije smatran nižerazrednim holandskim žargonom, zamenio je holandski jezik kao službeni jezik Unije. Engleski i holandski jezik postali su dva zvanična jezika 1925. godine.

Južnoafrička unija raspala se nakon referenduma 5. oktobra 1960. godine, tokom koje je većina belih Južnoafrikanaca glasala za jednostrano povlačenje iz britanskog Komonvelta i osnivanje Južnoafričke Republike.

Prvi svetski rat

Na početku Prvog svetskog rata, Južnoafrička Republika pridružila se Velikoj Britaniji i saveznicima protiv Nemačkog carstva. I premijer Luis Bota i ministar odbrane Jan Smuts bili su nekadašnji generali u Drugom burskom ratu koji su se ranije borili protiv Britanaca, ali su sada postali aktivni i poštovani članovi Ratnog kabineta Imperije. Članovi južnoafričke vojske odbili su da se bore protiv Nemaca i zajedno sa drugim protivnicima vlade podigli su otvorenu pobunu poznatu kao Maric pobuna. Vlada je objavila borbeni zakon 14. oktobra 1914. godine, a snage lojalne vladi, pod komandom generala Luisa Bota i Jana Smutsa, pobedile su pobunu. Vođe pobunjenika su krivično gonjeni, dobili velike novčane kazne i osuđeni na kazne zatvora od 6 do 7 godina.

Generali Smuts (desno) i Bota (levo) bili su članovi britanskog Ratnog kabineta Imperije tokom Prvog svetskog rata.

Skoro 250 hiljada Južnoafrikanaca služilo je u južnoafričkim vojnim jedinicama koje su podržavale saveznike tokom Prvog svetskog rata. Ovo je uključivalo 43 hiljade u Nemačkoj Jugozapadnoj Africi i 30 hiljada na Zapadnom frontu. Procenjeno je da se 3 hiljada Južnoafrikanaca pridružilo Kraljevskom letačkom korpusu. Tokom rata bilo je oko 18.600 žrtava ukupno u Južnoafričkoj Republici. Južnoafrička Republika pomogla je saveznicima da uhvate dve nemačke kolonije Nemačke Zapadne Afrike i Nemačke Istočne Afrike, a učestvovala je i u bitkama u zapadnoj Evropi i Bliskom istoku. Jula 1916. godine, četiri bataljona Južnoafričke brigade, pripojena Devetoj škotskoj diviziji, pretrpela su 766 smrtnih slučajeva od približno 3.150 južnoafričkih vojnika koji su se borili u bici kod Delvil Vuda u Francuskoj. To je bila najskuplja akcija za Južnoafričku brigadu na Zapadnom frontu. Mrtvi su brojniji od ranjenih u odnosu četiri prema jedan.

Javno mnjenje u Južnoj Africi podeljeno je rasnim i etničkim linijama. Britanci su podržavali rat i formirali su najveću vojnu komponentu. Isto tako, Indijci (vođeni od strane Mahatme Gandija) generalno su podržavali rat. Afrikaneri su bili podeljeni, neki kao što su Bota i Smuts imali su istaknuto vođstvo u britanskim ratnim akcijama. Ovaj položaj odbacili su mnogi ruralni Afrikaneri koji su podržali Maric pobunu. Sindikalni pokret je takođe bio podeljen. Mnogi urbani crnci podržali su rat i očekivali da će rat podići njihov status u društvu. Drugi su smatrali da to nije bitno u borbi za njihova prava. Obojeni su generalno podržavali, a mnogi su i služili u Obojenom korpusu u Istočnoj Africi i Francuskoj, takođe se nadajući da će im biti bolje posle rata. Na zahtev Britanaca oko 25 000 južnoafričkih crnaca regrutovano je u SANLC (SANLC — South African Native Labour Contingent) za poslove koji nisu vezani za bitke. Od toga je 21.000 raspoređeno u Francuskoj kao lučki radnici u francuskim lukama, gde su smešteni u odvojene jedinice. Ukupno 616 muškaraca iz Petog bataljona SANLC-a udavilo se 21. februara 1917. godine kada se transportni brod SS Mendi, na kojima su transportovani u Francusku, sudario sa drugim brodom u blizini ostrva Vajt. Katastrofa Mendi bila je jedna od najgorih tragedija Južnoafričke Republike u Velikom ratu, verovatno druga nakon Bitke kod Delvil Vuda. Južnoafrička vlada nije izdala medalju za ratne službe crnim vojnicima, a specijalna medalja koju je kralj Džordž V izdao za „domorodačke trupe” koje su služile Carstvu, bronzana Britanska ratna medalja, nije odobrena i nije izdata SANLC-u. Crne i mešovite rase Južnoafrikanaca, koje su podržavale rat, bile su ogorčene kada posleratna Južnoafrička Republika nije promenila dominaciju belaca i segregaciju crnaca.

Južnoafrička Republika imala je glavno ekonomsku države koja je Britanskoj imperiji obezbeđivala dve trećine proizvodnje zlata, a najveći deo ostatka dolazio je iz Australije. Kada je rat započeo, zvaničnici Banke Engleske radili su sa vladom Južnoafričke Republike kako bi blokirali svako slanje zlata Nemačkoj i prisilili su vlasnike rudnika da prodaju zlato samo Britanskom trezoru, po ceni koju oni postave. Ovo je olakšalo kupovinu municije i hrane u SAD i neutralnim državama.

Drugi svetski rat

Luku i mornaričku bazu Simonstaun koristili su saveznici tokom Drugog svetskog rata.

Tokom Drugog svetskog rata, južnoafrička pristaništa i luke, kao što su Kejptaun, Durban i Simonstaun, bila su važna strateška sredstva za Britansku ratnu mornaricu. Južnoafrička tajna specijalna služba odigrala je značajnu ulogu u ranom razvoju i primeni radara koji se koristio širom Južne Afrike kako bi se zaštitio važan priobalni putni pravac. Do avgusta 1945. godine, avijacija Južnoafričkog ratnog vazduhoplovstva, u saradnji sa britanskom i holandskom avijacijom stacioniranom u Južnoj Africi, presrela je 17 neprijateljskih brodova, pomogla u spašavanju 437 preživelih potopljenih brodova, napala 26 do 36 neprijateljskih podmornica koje su delovale u blizini južnoafričke obale i odletela 15.000 obalnih patrolnih letova.

Oko 334.000 Južnoafrikanaca se dobrovoljno prijavilo za puno radno vreme u službi podrške saveznicima u inostranstvu. Skoro 9.000 je ubijeno u akciji. Bezmalo 10.000 južnoafričkih vojnika, koji su predstavljali jednu trećinu celokupne južnoafričke sile na bojnom polju, 21. juna 1942. godine zarobljeni su u padu Tobruka u Libiji od strane sila nemačkog feldmaršala Ervina Romela. Jedan broj južnoafričkih pilota služio je Kraljevskoj vazduhoplovnoj jedinici tokom bitke za Britaniju, uključujući kapetana grupe Adolfa „Mornara” Malana, koji je vodio 74. eskadrilu i uspostavio rekord lično uništavajući 27 neprijateljskih aviona.

General Jan Smuts bio je jedini važan nebritanski general čiji je savet stalno tražio britanski premijer za vreme rata Vinston Čerčil. Smuts je pozvan u Ratni kabinet Imperije 1939. godine kao najstariji Južnoafrikanac u korist rata. Smuts je imenovan za feldmaršala britanske vojske 28. maja 1941. godine, postajući prvi Južnoafrikanac koji je imao taj čin. Kada se rat završio, Smuts je predstavljao Južnu Afriku u San Francisku pri izradi Povelje Ujedinjenih nacija u maju 1945. godine. Baš kao što je to učinio i 1919. godine, Smuts je podsticao delegate da stvore moćno međunarodno telo za očuvanje mira; bio je odlučan da će, za razliku od Društva naroda, UN biti spreman na surovije odluke. Smuts je takođe potpisao Pariski mirovni sporazum, rešavajući mir u Evropi, čime je postao jedini potpisnik oba sporazuma kojima su završeni i Prvi i Drugi svetski rat.

Doba aparthejda (1948–1994)

Glavni članak: Aparthejd

Zakon o aparthejdu

"Za upotrebu belaca" - znak iz doba aparthejda.

Rasističko zakonodavstvo tokom doba aparthejda bilo je nastavak i produženje diskriminatornih i segregacionih zakona koji su formirali kontinuum koji je započeo 1856. godine, pod holandskom vladavinom na Kejpu i proširio se po čitavoj zemlji pod britanskim kolonijalizmom.

Od 1948. godine, uzastopna uprava Nacionalne stranke formirala je i proširila postojeći sistem rasne diskriminacije i poricanja ljudskih prava u pravnom sistemu aparthejda, koji je trajao do 1991. godine. Ključni akt zakonodavstva tokom ovog perioda bio je Zakon o građanima države iz 1970. godine. Ovaj akt dopunjuje Zakon o rodnoj zemlji iz 1913. godine uspostavljanjem „domovina” ili „rezervi”. Ovo je autorizovalo prinudno iseljavanje afričkih naroda iz urbanih centara u Južnoafričkoj Republici i Jugozapadnoj Africi (današnja Namibija) u ono što je kolokvijalno opisano kao „Bantustani” ili „prvobitni domovi” crnačkih plemena Južne Afrike. Isto zakonodavstvo se primenjivalo i na Jugozapadnu Afriku. Branioci aparthejda pokušali su da opravdaju politiku „domovina”, citirajući podelu Indije 1947. godine, kada su Britanci učinili, a nisu pobudili međunarodnu osudu.

Iako su se tokom ovog perioda dogodili brojni važni događaji, aparthejd je ostao glavna tačka oko koje su se brojna istorijska pitanja obrtala, uključujući nasilne sukobe i militarizaciju južnoafričkog društva. Do 1987. godine, ukupni vojni rashodi iznosili su oko 28% nacionalnog budžeta.

Posledica ustanka Soveto 1976. godine i bezbednosnog potiskivanja koje ga je pratilo, Zajednički centri za upravljanje, koji rade u najmanje 34 područja sa visokim rizikom za državu, postali su ključni element u sistemu upravljanja nacionalnom bezbednošću. Policija i vojska, koje su kontrolisale centre do kraja osamdesetih godina 20. veka, imale su uticaj na donošenje odluka na svakom nivou, od kabineta do lokalne samouprave.

Embargo UN-a

Karta Bantustana pred kraj doba aparthejda.

Generalna skupština Organizacije ujedinjenih nacija je, 16. decembra 1966. godine, donela je odluku da je aparthejd „zločin protiv čovečanstva”. Konvencija o aparthejdu, kako je postala poznata, usvojena je od strane Generalne skupštine 30. novembra 1973. godine sa 91 državom članicom, od kojih su 4 glasale protiv (Portugalija, Južnoafrička Republika, Ujedinjeno Kraljevstvo i SAD) i 26 uzdržanih. Konvencija je stupila na snagu 18. jula 1976. godine. Savet bezbednosti Organizacije ujedinjenih nacija je 23. oktobra 1984. godine odobrio je ovu formalnu odluku. Konvencija je objavila da je aparthejd nezakonit i kriminalan zbog kršenja Povelje Organizacije ujedinjenih nacija. Generalna skupština je već 12. novembra 1974. godine suspendovala Južnoafričku Republiku iz Organizacije ujedinjenih nacija. Savet bezbednosti je 4. novembra 1977. godine nametnuo obavezni embargo na oružje na osnovu uslova rezolucije 181 kojom se pozivaju sve države da prestanu sa prodajom u isporukom oružja, municije i vojnih vozila u Južnoafričku Republiku. Država je ponovno primljena u UN 1994. godine, nakon njene tranzicije u demokratiju. Aparthejdska Južnoafrička Republika odgovorila je na ovaj embargo UN-a jačanjem svojih vojnih veza sa Izraelom i uspostavljanjem sopstvene industrije oružja uz pomoć Izraela. Četiri stotine oklopnih vozila M-113A1 i 106mm bestrzajnih pušaka, proizvedeno je u Sjedinjenim Američkim Državama, dostavljeno je u Južnoafričku Republiku preko Izraela.

Vanpravna ubistva

Sredinom osamdesetih godina 20. veka, policijski i vojni eskadroni smrti izvršavali su atentate na disidente i aktiviste, koje je finansirala država. Do sredine 1987. godine, Komisija za ljudska prava znala je najmanje 140 političkih atentata u zemlji, dok je oko 200 ljudi umrlo od ruku južnoafričkih agenata u susednim državama. Tačan broj svih žrtava možda nikad neće biti poznat. Stroga cenzura nije dozvoljavala novinarima da izveštavaju, snimaju ili fotografišu takve incidente, dok je vlada pokrenula svoj tajni program dezinformacije koji je pružio iskrivljene izveštaje o vanpravnim ubistvima. U isto vreme, osvetničke grupe koje su sponzorisane od strane države izvršavale su nasilne napade na zajednice i vođe zajednica, povezane sa otporom na aparthejd. Zatim je vlada te napade lažno pripisivala nasilju „crnac na crnca” ili frakcionom nasilju unutar zajednice.

Komisija za istinu i pomirenje (TRC) kasnije će utvrditi da je prikrivena, neformalna mreža bivših ili još uvijek službenih vojnih i policijskih operativaca, često djelujući zajedno sa ekstremnim desničarskim elementima, uključena u akcije koje se mogu tumačiti kao podsticanje nasilja i što je rezultiralo velikim kršenjima ljudskih prava, uključujući slučajna i ciljana ubistva. Između 1960. i 1994. godine, prema statistici Komisije za istinu i pomirenje, Partija slobode Inkata bila je odgovorna za 4.500 smrtnih slučajeva, južnoafrička policija za 2.700, a Južnoafrički nacionalni kongres za oko 1.300.

Početkom 2002. godine, planirani vojni državni udar od strane pokreta koji je zagovarao nadmoć belaca poznatog kao Burimag (Sila Bura), osujećen je od strane južnoafričke policije. Dvadesetak zaverenika, među kojima su bili i viši južnoafrički oficiri, uhapšeni su zbog izdaje i ubistva, nakon eksplozije bombe u Sovetu. Efikasnost policije u ublažavanju planiranog udara povećala je percepciju javnosti da je demokratski red posle 1994. godine neizmenjiv.

TRC je, na kraju svog mandata 2004. godine, predao listu 300 imena navodnih počinilaca Nacionalnom tužilačkom organu za istragu i krivično gonjenje. Manje od šačice počinilaca je ikada krivično gonjeno.

Vojne operacije na liniji fronta

Vidi još: Južnoafrički granični rat i Angolski građanski rat

Članovi 44. padobranske brigade u izvidnici tokom Južnoafričkog graničnog rata.

Južnoafričke snage bezbednosti tokom drugog dela ere aparthejda imale su politiku destabilizacije susednih država podržavajući opozicione pokrete, sprovodeći sabotažne operacije i napadajući baze Afričkog nacionalnog kongresa (ANC) i mesta za prognanike u tim državama. Ove države, koje su formirale regionalni savez južnoafričkih država, nazivale su kolektivno kao države Fronta: Angola, Bocvana, Lesoto, Mozambik, Svazilend, Tanzanija, Zambija i, od 1980. godine, Zimbabve.

Početkom novembra 1975. godine, odmah nakon što je Portugal oslobodio svoju bivšu afričku koloniju Angolu, izbio je građanski rat između suparničkih pokreta Nacionalne unije za potpunu nezavisnost Angole (UNITA) i Narodnog pokreta za oslobađanje Angole (MPLA). U cilju sprečavanja kolapsa UNITA-e i cementiranja vladavine prijateljske vlade, Južnoafrička Republika je intervenisala 23. oktobra šaljući između 1.500 i 2.000 trupa iz Namibije u južnu Angolu kako bi se borile protiv MPLA-e. Kao odgovor na južnoafričku intervenciju, Kuba je poslala 18.000 vojnika u okviru velike vojne intervencije pod nadimkom Operacija Karlota za podršku MPLA. Kuba je prvobitno obezbedila MPLA sa 230 vojnih savetnika pre intervencije Južnoafričke Republike. Kubanska intervencija bila je odlučujuća za pomoć oko preokretanja napretka Južnoafričkih odbrambenih snaga i UNITA-e i cementiranja vladavine MPLA u Angoli. Više od jedne decenije kasnije, 36.000 kubanskih trupa bilo je raspoređeno širom zemlje kako bi pružile podršku MPLA u borbi protiv UNITA-e. Građanski rat u Angoli doneo je od 550.000 do 1.250.000 smrti ukupno, uglavnom od gladi. Većina smrtnih slučajeva desila se između 1992. i 1993. godine, nakon što su južnoafričke i kubanske intervencije završile. Direktna ratna šteta samo u Angoli iznosila je preko 17.000.000.000 dolara u periodu od 1980. do 1988. godine. Gubitak u poljoprivrednoj proizvodnji iznosio je dodatnih 1.000.000.000 dolara.

Između 1975. i 1988. godine, Južnoafričke odbrambene snage nastavile su da se bave masivnim konvencionalnim racijama u Angoli i Zambiji kako bi eliminisale napredne operativne baze Narodne oslobodilačke armije Namibije preko granice iz Namibije, kao i kako bi pružile podršku UNITA-i. Kontroverzno bombardovanje i vazdušni napad od strane 200 južnoafričkih padobranaca 4. maja 1978. godine u Kasingi u južnoj Angoli rezultiralo je da je ubijeno oko 700 jugozapadnih Afrikanaca, uključujući i vojna lica Narodne oslobodilačke armije Namibije i veliki broj žena i dece. Pukovnik Jan Brejtenbah, južnoafrički komandant padobranskih bataljona, tvrdio je da je „priznat u zapadnim vojnim krugovima kao najuspešniji vazdušni napad od Drugog svetskog rata”. Vlada Angole opisala je metu napada kao izbeglički kamp. Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija je 6. maja 1978. godine osudio Južnoafričku Republiku za ovaj napad. Dana 23. avgusta 1981. godine, južnoafričke trupe ponovo su pokrenule upad u Angolu uz saradnju i ohrabrenje koje je pružila američka Centralna obaveštajna agencija (CIA). Angolska vojska, u suprotstavljanju onome što je percipirala kao južnoafričku invaziju, podržala je kombinacija kubanskih snaga i PLANA i ANC gerilaca, svi naoružani oružjem snabdevenim od strane Sovjetskog Saveza. Južnoafričke vojne i političke obaveštajne službe, sa svoje strane, blisko su radile sa američkim, britanskim i zapadno-nemačkim tajnim službama tokom hladnog rata.

I Južnoafrička Republika i Kuba pobedile su u odlučujućoj bici kod Kvito Kvanavalea, koja je opisana kao „najžešća u Africi još od Drugog svetskog rata”. Međutim, južnoafrička vojska izgubila je vazdušnu nadmoć i svoju tehnološku prednost, uglavnom zbog međunarodnog embarga na oružje protiv zemlje. Učešće Južnoafričke Republike u Angoli završeno je formalno nakon potpisivanja sporazuma koji su organizovale Ujedinjene nacije, poznat kao Njujorški sporazum između vlade Angole, Kube i Južnoafričke Republike, što je rezultiralo povlačenjem svih stranih trupa iz Angole, a takođe i povlačenjem Južnoafričke Republike iz Jugozapadne Afrike (danas Namibije), za koju je UN smatrao da je ilegalno okupirana od 1966. godine.

Južnoafrička Republika je tokom 1980-ih takođe pružala logističku i drugu prikrivenu podršku pobunjenicima Resistência Nacional Moçambicana (RENAMO) u susednom Mozambiku, koji su se borili protiv vladajuće vlade FRELIMO tokom Građanskog rata u Mozambiku i pokrenuli su prekogranične racije u Lesotu, Svazilendu i Bocvani, ubijanja ili zarobljavanja velikog broja južnoafričkih prognanica. Građanski rat u Mozambiku doneo je oko 1.000.000 smrti od nasilja i gladi.

Otpor aparthejdu

Slika Šarpvilskog masakra marta 1960. godine.

Organizovani otpor afrikanerskom nacionalizmu nije bio isključivo ograničen na aktiviste potlačene crnačke populacije. Pokret poznat kao Torč Komando osnovan je pedesetih godina 20. veka, na čelu sa belim ratnim veteranima koji su se borili protiv fašizma u Evropi i Severnoj Africi tokom Drugog svetskog rata, a kada su se vratili kući zatekli su fašizam u Južnoj Africi. Sa 250 hiljada plaćenih članova u svom najboljem periodu, to je bio najveći protestni pokret u istoriji zemlje. Do 1952. godine, kratki plamen belog radikalizma mase je ugašen, kada je Torč Komando raspušten zbog vladinog zakonodavstva Zakonom o suzbijanju komunizma iz 1950. godine. Neki pripadnici Torč Komandoa postali su vodeće figure u oružanom krilu zabranjenog Afričkog nacionalnog kongresa.

Od četrdesetih do šezdesetih godina 20. veka, anti-aparthejdski otpor u zemlji imao je oblik uglavnom pasivnog otpora, na koji delimično utiče pacifistička ideologija Mahatme Gandija. Posle masakra 69 miroljubivih demonstranata u martu 1960. godine u Šarpvilu, kao i naknadnog proglašenja vanrednog stanja i zabrane partija koje su protiv aparthejda, uključujući Afrički nacionalni kongres, Pan-afrički kongres i Komunističku partiju Južnoafričke Republike, fokus nacionalnog otpora prešao je na oružanu borbu i ilegalne aktivnosti.

Nacionalno-oslobodilački pokret je bio podeljen početkom 1960-ih kada je „afrikanistička” frakcija Afričkog nacionalnog kongresa pristala na savez ANK i Komunističke partije Južne Afrike. Lideri Komunističke partije Južne Afrike uglavnom su bili belci. Afrikanisti su se odvojili od ANK-a kako bi formirali Sveafrički kongres (SAK) i njegovo vojno krilo po imenu Poko, koje je postalo aktivno uglavnom u pokrajinama Kejpa. Početkom devedesetih, Poko je preimenovan u Azanijan narodnooslobodilačku vojsku (engl. Azanian People's Liberation Army — APLA). Njegove ilegalne ćelije sprovele su oružane pljačke za prikupljanje sredstava i nabavku oružja i vozila. Civili su ubijani ili povređivani u mnogim od ovih pljački. Broj napada na bele civilne žrtve na javnim mestima povećao se 1993. godine. APLA je demantovala da su napadi bili rasističkog karaktera, tvrdeći da su bili usmereni protiv vlade aparthejda, jer su svi belci, prema Sveafričkom kongresu, bili skriveni u politici aparthejda. Napad na hrišćansku crkvu u Kejptaunu 1993. godine rezultirao je sa jedanaest poginulih i 58 ranjenih.

Stotine studenata i drugih koji su izbegli u susedne zemlje, posebno u Bocvanu, kako bi izbegli hapšenje nakon Soveto ustanka 16. juna 1976. godine, pružili su plodno područje za regrutovanje kako za ANK, tako i za SAK. Ustanak je ubrzalo vladino zakonodavstvo koje je afričke učenike primoralo da prihvataju afrikanerski jezik kao zvanični školski jezik, uz podršku šireg Pokreta crne svesti. Ustanak se proširio širom zemlje. Do trenutka kada je zvanično zaustavljen, stotine demonstranata su ubijeni sa mnogo ranjenih ili uhapšenih od strane policije.

Nerasna koalicija Ujedinjeni demokratski front (UDF) sa oko 400 građanskih, crkvenih, studentskih, sindikalnih i drugih organizacija, nastala je 1983. godine. Na vrhuncu 1987. godine, UDF je imala oko 700 podružnica i oko 3.000.000 članova. Ona je sprovodila nenasilnu strategiju poznatu kao „nepovredivost”, uključujući bojkote rentiranja, studentske proteste i štrajkove. Postojala je snažna veza između Afričkog nacionalnog kongresa (ANK) i UDF-a, zasnovanog na zajedničkoj izjavi o misiji Povelje slobode. Nakon ograničenja koja se odnose na njegove aktivnosti, UDF je 1988. godine zamenio masovni demokratski pokret, labav i amorfan savez grupa protiv aparthejda koji nije imao stalnu strukturu, što je otežavalo vladi da zabrani njegove aktivnosti.

Ukupno 130 političkih zatvorenika obešeno je na gubilištu Centralnog zatvora u Pretoriji između 1960. i 1990. godine. Osuđeni su uglavnom bili članovi Sveafričkog kongresa i Ujedinjenog demokratskog fronta.

Doba posle aparthejda (1994–danas)

Frederik Vilem de Klerk i Nelson Mandela, dve pokretačke snage u okončanju aparthejda.

Raspad Sovjetskog Saveza krajem osamdesetih značio je za Afrički nacionalni kongres (ANK) koji je bio u savezu sa Komunističkom partijom Južne Afrike, da više ne može zavisiti od Sovjetskog Saveza za oružje i političku podršku. To je značilo i da vlada aparthejda više ne može povezati aparthejd i njegov navodni legitimitet za zaštitu hrišćanskih vrednosti i civilizacije suočeni sa rooi gevaar, što znači „crvena opasnost” ili pretnja komunizma. Obe strane su bile primorane na pregovaranje, tako da su u junu 1991. godine svi zakoni o aparthejdu konačno ukinuti — otvarajući put za prve multirasne demokratske izbore u zemlji tri godine kasnije. Kako je opozicija aparthejdu 1980-ih godina raširila građanske nemire, ekonomske i kulturne sankcije od strane međunarodne zajednice, te pritisak od strane antiaparthejdskog pokreta širom sveta, predsednik države Frederik Vilem de Klerk objavio je ukidanje zabrane Afričkog nacionalnog kongresa, Sveafričkog kongresa i Komunističke partije Južne Afrike, kao i oslobađanje političkog zatvorenika Nelsona Mandele 2. februara 1990. godine, nakon dvadeset sedam godina zatvora. Na referendumu održanom 17. marta 1992. godine, beli birači su izglasali 68% u korist demokratije.

Nakon dugih pregovora pod pokroviteljstvom Konvencije za demokratsku Južnu Afriku (CODESA — Convention for a Democratic South Africa), nacrt ustava objavljen je 26. jula 1993. godine, koji sadrži koncesije prema svim stranama: federalni sistem regionalnih zakonodavstava, ravnopravnost prilikom glasanja bez obzira na rasu, te dvodomno zakonodavstvo.

Od 26. do 29. aprila 1994. godine, južnoafrička populacija glasala je na prvim opštim izborima. Afrički nacionalni kongres je pobedio, ispred vladajuće Nacionalne stranke i Partije slobode Inkata. Demokratska stranka i Sveafrički kongres, između ostalog, formirali su parlamentarnu opoziciju u prvom nerazjašnjenom parlamentu u zemlji. Nelson Mandela je izabran za predsednika 9. maja 1994. godine i formirao je vladu nacionalnog jedinstva, koju čine ANK, Nacionalna stranka i Partija slobode Inkata. Dana 10. maja 1994. Mandela je inaugurisan kao novi predsjednik Južne Afrike u Pretoriji sa Tabom Mbekijem i F. V. de Klerkom za njegove potpredsednike. Vlada nacionalnog jedinstva propala je na kraju prve sednice parlamenta 1999. godine, a ANK je postao jedina stranka na vlasti, dok je održavao strateški savez sa Kongresom sindikata Južne Afrike (COSATU — Congress of South African Trade Unions) i Komunističkom partijom Južne Afrike. Posle značajne debate i podnesaka iz zagovaračkih grupa, pojedinaca i običnih građana, Skupština je usvojila novi Ustav i Predlog zakona 1996. godine. Smrtna kazna je ukinuta, uvedena je reforma zemljišne politike i preraspodela i zakonom propisani pravični zakoni o radu.

Emigracija, teret duga i siromaštvo

Neposredni period posle aparthejda obeležio je egzodus kvalifikovanih, belih Južnoafrikanaca iz sigurnosnih razloga. Južnoafrički institut za rasne odnose procenio je 2008. godine da je 800.000 ili više belih ljudi emigriralo od 1995. godine, od približno 4.000.000 koji su bili u Južnoafričkoj Republici kada je aparthejd formalno završio godinu dana ranije. Velike bele dijaspore Južnoafričke Republike, kako na engleskom tako i na afričkom, nikle su u Australiji, Novom Zelandu, Severnoj Americi, a posebno u Velikoj Britaniji, u koje je emigriralo oko 550.000 Južnoafrikanaca.

Vlada aparthejda objavila je moratorijum o vraćanju duga u inostranstvu sredinom osamdesetih godina 20. veka, kada je proglasila vanredno stanje uoči eskalacije civilnih nemira. Sa formalnim završetkom aparthejda 1994. godine, nova demokratska vlada bila je opterećena velikim spoljnim dugom u iznosu od 86.700.000.000 rundi (5.136.454.800 evra po tekućim deviznim kursevima) nastalih u bivšem režimu aparthejda. Vlada nakon aparthejda vezana za gotovinu dužna je da otplati taj dug ili da se suoči sa smanjenjem kredita stranih finansijskih institucija. Dug je konačno rešen u septembru 2001. godine.

Dodatno finansijsko opterećenje nametnuto je novoj vladi posle aparthejda kroz njenu obavezu pružanja antiretroviralnog lečenja (ARV) osiromašenim žrtvama epidemije HIV / AIDS-a koja je brisala zemlju. Južnoafrička Republika je imala najveću prevalenciju HIV / AIDS-a u poređenju sa bilo kojom drugom zemljom u svetu, sa 5.600.000 ljudi pogođenih ovim bolestima, a 2011. godine zabeleženo je 270.000 smrtnih slučajeva vezanih za HIV. Do tog vremena više od 2.000.000 dece je bilo siročad zbog epidemija. Obezbeđivanje ARV tretmana dovelo je do 100.000 manje smrtnih slučajeva vezanih za AIDS u 2011. godini nego u 2005. godini.

Crkva na trgu zelene pijace u Kejptaunu u Južnoafričkoj Republici, sa banerom koji spominje masakr u Marikani.

Migrantski rad je ostao osnovni aspekt južnoafričke rudarske industrije, koja je zaposlila pola miliona uglavnom crnih rudara. Radni nemiri u industriji rezultirali su masakrom sredinom avgusta 2012. godine, kada je policija protiv štrajkača ubila 34 uhvaćenih rudara i ranila još mnogo njih, u onome što je poznato kao masakr u Marikani. Incident je široko kritikovan od strane javnosti, organizacija civilnog društva i verskih lidera. Migrantski sistem rada identifikovan je kao glavni uzrok nemira. Višenacionalne rudarske korporacije, uključujući Anglo-američku korporaciju, Lonmin i Anglo Platinum, optužene su zbog neuspeha da se bave trajnim nasleđem aparthejda.

Do 2014. godine, oko 47% (uglavnom crnih) Južnoafrikanaca je nastavilo da živi u siromaštvu, što je čini jednim od najneravnopravnijih zemalja na svetu. Rasprostranjeno nezadovoljstvo sa sporim tempom društveno-ekonomskih preobražaja, nesposobnosti vlade i nepravilnosti i drugih žalbi javnosti u post-aparthejdskom dobu, izazvalo je mnogo nasilnih protestnih demonstracija. U 2007. godini, manje od polovine protesta bilo je povezano sa nekom vrstom nasilja, u poređenju sa 2014. godinom, kada je gotovo 80% protesta uključilo nasilje od strane učesnika ili vlasti. Spori tempo transformacije takođe je podstakao tenzije unutar tročlanog saveza ANK-a, Komunističke partije i Kongresa sindikata južnoafričkih zemalja.

ANK je došao na vlast preko sila socijalističke agende sadržane u Povelji Slobode, koja je imala za cilj da osnuje socijalne, ekonomske i političke politike ANK. Povelja je donela odluku da će „nacionalno bogatstvo naše zemlje, nasleđe Južnoafričkih naroda biti obnovljeno ljudima, a rudno bogatstvo ispod zemlje, banaka i monopolske industrije prebacuje se u vlasništvo ljudi”. ANK-ova ikona Nelson Mandela, tvrdi u saopštenju objavljenom 25. januara 1990. godine: „Nacionalizacija rudnika, banaka i monopolnih industrija je politika ANK-a, i promena ili modifikacija naših stavova u ovom pogledu je nezamisliva”. Ali, posle izborne pobede ANK-a 1994. godine, iskorenjivanje masovnog siromaštva kroz nacionalizaciju nikada nije bilo sprovedeno. Vlada predvođena ANK-om, u istorijskom preokretu politike, usvojila je neoliberalizam. Porez na bogatstvo jako bogatih za finansiranje razvojnih projekata je izdvojen, dok su domaće i međunarodne korporacije, obogaćene od strane aparthejda, oslobođene bilo kakvih finansijskih reparacija. Velikim korporacijama je bilo dozvoljeno da prebace svoje glavne listinge u inostranstvo. Prema rečima jednog vodećeg stručnjaka za ekonomiju Južne Afrike, koncesije vlade velikim biznisima predstavljale su „neverovatne odluke koje će proganjati Južnu Afriku kroz generacije koje dolaze”.

Ksenofobija

Period nakon aparthejda obeležen je brojnim izbijanjima ksenofobičnih napada na strane migrante i tražioce azila iz različitih konfliktnih zona u Africi. Akademska studija sprovedena 2006. godine pokazala je da su Južnoafrikanci pokazali više nivoe ksenofobije nego bilo ko u svetu. Visoki komesarijat Ujedinjenih nacija za izbeglice (UNHCR) utvrdio je da je konkurencija oko poslova, poslovnih prilika, javnih službi i stanovanja dovela do tenzije među izbeglicama, azilantima, migrantima i domaćim zajednicama, što je identifikovano kao glavni uzrok ksenofobičnog nasilja. Južnoafrička Republika primila je više od 207 hiljada individualnih zahteva za azil 2008. godine i još 222.300 u 2009. godini, što predstavlja skoro četvorostruki rast u obe godine u odnosu na 2007. godinu. Ove izbeglice i migranti dolaze uglavnom iz Zimbabvea, Burundija, Demokratske Republike Kongo, Ruande, Eritreje, Etiopije i Somalije.

Šefovi države posle aparthejda

Prema Ustavu posle aparthejda predsednik je šef države i vlade. Predsednika bira Narodna skupština i služi mandat koji ističe na sledećim opštim izborima. Predsednik može osvojiti najviše dva mandata. U slučaju upražnjene pozicije, zamenik predsednika služi kao vršilac dužnosti predsednika.

Predsednik			Mandat			Politička partija
#	Fotografija	Ime	preuzeo funkciju	napustio funkciju	Trajanje
1		Nelson Mandela (1918–2013)	10. maj 1994.	16. jun 1999	5 godina, 37 dana	Afrički nacionalni kongres
2		Tabo Mbeki (1942–)	16. jun 1999.	24. septembar 2008. (podneo ostavku)	9 godina, 100 dana	Afrički nacionalni kongres
3		Halema Motlante (1949–)	25. septembar 2008.	9. maj 2009.	226 dana	Afrički nacionalni kongres
4		Džejkob Zuma (1942–)	9. maj 2009.	14. februar 2018. (podneo ostavku)	8 godina, 264 dana	Afrički nacionalni kongres
5		Siril Ramafosa (1952–)	15. februar 2018.	trenutno	199 dana	Afrički nacionalni kongres

Vidi još

• Istorija Afrike
• Osvajanje Afrike

Literatura

• Beck, Roger B. (2000). The history of South Africa. Westport, Conn.: Greenwood Press. str. 74. ISBN 978-0-313-00031-7. OCLC 50322092. 
• Eldredge, Elizabeth A. (1993). A South African kingdom : the pursuit of security in nineteenth-century Lesotho. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-511-00329-5. OCLC 47010089. 
• Roberts, Brian (1976). Kimberley : turbulent city. Cape Town: D. Philip in association with the Historical Society of Kimberley and the Northern Cape. ISBN 978-0-949968-66-1. OCLC 3033656. 
• The British presence in the Transorange, 1845-1854. Schoeman, Karel. Cape Town: Human & Rousseau. 1992. str. 11. ISBN 978-0-7981-2965-7. OCLC 28697131. 
• Nigel, Penn (2005). The forgotten frontier : colonist and Khoisan on the Cape's Northern Frontier in the 18th century. Athens: Ohio University Press. ISBN 978-0-8214-1682-2. OCLC 61731287. 
• Neil, Parsons (1993). A new history of southern Africa (2. izd.). London. ISBN 978-0-333-57010-4. OCLC 28546762. 
• The British presence in the Transorange, 1845-1854. Schoeman, Karel. Cape Town: Human & Rousseau. 1992. ISBN 978-0-7981-2965-7. OCLC 28697131. 
• An Illustrated history of South Africa. Cameron, Trewhella., Spies, S. B. (Stephanus Burridge). Newton Abbot: David & Charles. 1987. ISBN 978-0-7153-9051-1. OCLC 60040799. 
• Barnard, Alan J. (2007). Anthropology and the bushman. Oxford: Berg. ISBN 978-1-84788-330-8. OCLC 560526388. 
• Brockman, Norbert (2006-07-01). An African Biographical Dictionary (na jeziku: engleski) (2. izd.). Millerton, N.Y.: Grey House Publishing. ISBN 9781592371129. 
• Cullinan, Patrick; Gordon, Robert Jacob (1992). Robert Jacob Gordon, 1743-1795: the man and his travels at the Cape (na jeziku: engleski). Struik Winchester. ISBN 9780947430337. Arhivirano iz originala 05. 09. 2018. g. Pristupljeno 04. 09. 2018. 
• Dugard, John (1978). Human rights and the South African legal order. Princeton, N.J.: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-09236-2. OCLC 3413799. 
• Eybers, G. W. (1918). Select constitutional documents illustrating South African history, 1795-1910. London: Routledge. OL 24129017M. 
• Giliomee, Hermann (2011). The Afrikaners : biography of a people (Expanded izd.). London: Hurst & Co. ISBN 9781849041485. OCLC 781573894. 
• Davis, Hanson, Victor (2007). Carnage and culture : landmark battles in the rise of Western power. New York: Anchor. ISBN 9780307425188. OCLC 696011736. 
• Walter, Eugene Victor (1972). Terror and Resistance: A Study of Political Violence ; with Case Studies of Some Primitive African Communities (na jeziku: engleski). Oxford University Press. ISBN 978-0-19-501562-1. 
• The earth and its peoples : a global history. Bulliet, Richard W., Houghton Mifflin Company. (4. izd.). Boston, MA: Houghton Mifflin. 2008. ISBN 978-0-618-77148-6. OCLC 154310552. 
• Fernández-Armesto, Felipe (2006). Pathfinders : a global history of exploration (1. American izd.). New York: W.W. Norton. ISBN 978-0-393-06259-5. OCLC 71312966. 
• Kruger, Paul (1902). The memoirs of Paul Kruger, four times President of the South African Republic. Gerstein - University of Toronto. Toronto : Morang. ISBN 9780804610773. 
• Noble, John (1893). Illustrated official handbook of the Cape and South Africa; a résumé of the history, conditions, populations, productions and resources of the several colonies, states, and territories. University of California Libraries. Cape Town, Johannesburg : J.C. Juta & Co. 
• Noël, Mostert (1993). Frontiers : the epic of South Africa's creation and the tragedy of the Xhosa people (Pimlico izd.). London: Pimlico. ISBN 978-0-7126-5584-2. OCLC 28747529. 
• Knight, Ian; Scollins, Richard (1989). Queen Victoria's enemies. London: Osprey. ISBN 978-0-85045-901-2. OCLC 19271600. 
• Childress, David Hatcher (2010). A hitchhiker's guide to Armageddon. Kempton, IL: Adventures Unlimited Press. ISBN 9781935487500. OCLC 778092154. 
• The handbook of world Englishes. Kachru, Braj B., Kachru, Yamuna., Nelson, Cecil L. Malden, MA: Blackwell Pub. 2009. ISBN 9781405111850. OCLC 62342809. 
• Doyle, Sir Arthur Conan (2014-05-01). The War in South Africa (na jeziku: engleski). CreateSpace Independent Publishing Platform. ISBN 9781499286236. 
• Rubinstein, W. D. (2004). Genocide: A History (na jeziku: engleski). Pearson Longman. ISBN 9780582506015. Arhivirano iz originala 06. 09. 2018. g. Pristupljeno 06. 09. 2018. 
• Theal, George McCall (1973). History of the Boers in South Africa 1837-1919 (3. izd.). Cape Town: C. Struik. ISBN 978-0-86977-036-8. OCLC 769311. 
• Willan, BP (1918). The South African Native Labour Contingent. Journal of African History. 
• Woodhouse, H. C (1996). The rock art of the Golden Gate and Clarens Districts : an enthusiast's guide (na jeziku: engleski) (1. izd.). Rivonia [South Africa] : W. Waterman Publications. ISBN 978-1-874959-31-1. Arhivirano iz originala 25. 08. 2021. g. Pristupljeno 02. 09. 2018. 

Spoljašnje veze

• South African History Archive
• Democratic Development in South Africa Архивирано на сајту Wayback Machine (3. март 2016) from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives Архивирано на сајту Wayback Machine (12. јануар 2012)
• South African History Online
• The History of South Africa Архивирано на сајту Wayback Machine (30. новембар 2018)
• South Africa Government Online
• Dr Cyril Hromník on research into ancient history of Africa
• Bearer of an Ideal
• Full text of the UN convention
• South Africa, 10 years later Архивирано на сајту Wayback Machine (30. новембар 2018)
• „History: Useful links”. LibGuides. University of KwaZulu-Natal Libraries. 
• „Registry”. Archivalplatform.org. Rondebosch. Arhivirano iz originala 05. 10. 2017. g. Pristupljeno 30. 11. 2018.