Википедија

Istorija Republike Srpske (1992—1995)

Istorija Republike Srpske od 1992. do 1995. godine je obilježena njenim proglašenjem, uspostavom vlasti na terenu, odbranom granica i političkog sistema Republike od muslimansko—hrvatske agresije tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata (1992—1995), te međunarodnim priznanjem unutar nove Bosne i Hercegovine, priznate Dejtonskim mirom. Iako prvobitno formirana sa namjerom da svoju budućnost nastavi u okviru (neke nove) Jugoslavije, Republika Srpska je faktički od aprila 1992. do decembra 1995. djelovala kao nezavisna država.

Republika Srpska u svom najvećem obimu

Formiranje Republike Srpske uredi

U toku raspada Jugoslavije, Srbi su stvorili posebnu skupštinu 24. oktobra 1991. godine pod nazivom Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini, nakon što su 14. oktobra srpski poslanici preglasani u Skupštini tadašnje SR BiH.[1] Početkom novembra već je bilo proglašeno je pet srpskih autonomnih oblasti na području SR Bosne i Hercegovine: Autonomna Oblast Krajina, SAO Severoistočna Bosna, SAO Romanija, SAO Istočna i Stara Hercegovina i SAO Sjeverna Bosna.[2] Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini je 9. januara 1992. godine donijela Deklaraciju o proglašenju republike pod imenom Republika srpskog naroda Bosne i Hercegovine[3][4], dok je 28. februara 1992. godine donijet Ustav Srpske Republike Bosne i Hercegovine, u kojem je pisalo da teritorija ove republike obuhvata srpske autonomne oblasti, opštine i druge srpske etničke cjeline u SR Bosni i Hercegovini, uključujući i područja na kojima je nad srpskim narodom u Drugom svjetskom ratu izvršen genocid. Republika je proglašena dijelom jugoslovenske savezne države.[5][6]

Kada su nelegitimne muslimansko-hrvatske vlasti sprovele referendum i proglasile nezavisnost, Srpska Republika Bosna i Hercegovina je takođe 7. aprila 1992. godine proglasila samostalnost, ali i ostanak u jugoslovenskoj federaciji, a gotovo svi poslanici Srbi u Skupštini SR Bosne i Hercegovine pridružili su se početkom rata Skupštini srpskog naroda.[7][8]

Na zahtev nepotpune Vlade BiH, Savet ministara EZ na sastanku 6. aprila 1992. godine, usvojio deklaraciju prema kojoj od članice EZ treba da priznaju Republiku Bosnu i Hercegovinu kao nezavisnu državu.[9] Zbog toga, Srpska Republika Bosna i Hercegovina proglasila je 7. aprila 1992. godine odvajanje od SR Bosne i Hercegovine i ostanak u SFR Jugoslaviji.[8] Ime republike je 12. avgusta 1992. godine promenjeno u Republika Srpska.[5]

S obzirom da je SFR Jugoslavija prestala da postoji, a da su novu Saveznu Republiku Jugoslaviju činile samo Srbija i Crna Gora,[10] Republika Srpska je faktički počela da djeluje kao nezavisna država.

  •  
    Srpske autonomne oblasti u Bosni i Hercegovini (septembar 1991)
  •  
    Srpske autonomne oblasti u Bosni i Hercegovini (novembar 1991)
  •  
    Srpske autonomne oblasti u Bosni i Hercegovini (novembar 1991)
  •  
    Srpske autonomne oblasti u Bosni i Hercegovini (novembar 1991)

Početak rata u Bosni i Hercegovini i podela Sarajeva uredi

„Zbog suverene Bosne ja bih žrtvovao mir, a zbog mira u Bosni ne bih žrtvovao suverenu Bosnu.“

Alija Izetbegović, 21. decembar 1991. godine, [11]

Rat u Bosni i Hercegovini je počeo u martu 1992. godine. U vreme referenduma, u nedelju 1. marta 1992. u starom središtu Sarajeva dogodilo se ubistvo na Baščaršiji Nikole Gardovića, a ubice su bili Muslimani povezani sa Zelenim beretkama.[12] Zbog toga i Srbi i Muslimani u noći 1. na 2. marta 1992. postavili su nekoliko prepreka na putevima i naoružane straže pored njih u Sarajevu, a došlo je i do pucnjave i ubistava iste noći.[13] Radovan Karadžić, Alija Izetbegović i general Milutin Kukanjac (zapovednik JNA u Sarajevu) dogovorili su se 3. marta 1992. da se prepreke sklone sa ulica, a red u gradu da nadgledaju mešovite patrole, koje će se sastojati od vojnika (JNA) i milicije BiH (MUP), a da u njima budu i Srbi, i Muslimani, ali to je odgodilo početak opšteg oružanog sukoba u Sarajevu samo za nekoliko nedelja.[14]

Od kraja marta 1992. došlo je do oružanih sukoba širom SR BiH. Krajem marta 1992. u Bosanski Brod i Posavinu su ušle regularne jedinice hrvatske vojske i izvršile više ubistava.[15][16] Na jugu Hrvati iz zapadne Hercegovine uz pomoć vojske iz Hrvatske su osvojile privremeno i strateški važan Kupres početkom aprila 1992. godine i ubili nekoliko desetina civila.[17]

U centru Bijeljine 31. marta 1992. naoružani [Muslimani sukobili su se sa Srbima (pristalicama Vojislava Šešelja) i pokušali su staviti grad pod svoju vlast, ali su ih Srbi od 1. do 6. aprila 1992. pobedili uz pomoć paravojne jedinice Željka Ražnatovića Arkana.[18]

Od ubistva na Baščaršiji i prvih prepreka na saobraćajnicama u centru Sarajeva sve više Srba premeštalo se iz središta grada (opštine: Centar, Stari Grad, Novo Sarajevo i deo opštine Novi Grad), u rubne opštine (Vogošća, Hadžići, Ilijaš, Ilidža, Pale, Trnovo i delove opština Novi Grad i Novo Sarajevo). Od prvih dana aprila 1992. došlo je do čestih sukoba u Sarajevu, a središnji deo ostajao je pod kontrolom sledbenika SDA i Alije Izetbegovića.[19] U Sarajevu 5. i 6. aprila 1992. veliki broj građana okupljao se ispred Skupštine SR BiH i tražio prestanak oružanih sukoba i ostavku vlade SR BiH (koja je izabrana posle izbora 1990), ali pristalice oružanog sukoba poslali su strelce koji su pucali na okupljene građane i ubili nekoliko lica.[20] Protivnici oružanog sukoba i vlade SR BiH morali su se povući sa ulica.

Države Evropske ekonomske zajednice od 6. aprila 1992. odlučile se da bezuslovno priznaju SR Bosnu i Hercegovinu kao nezavisnu državu, a već sutradan 7. aprila 1992. i Sjedinjene Američke Države priznale su nezavisnost Bosne i Hercegovine.[21][16]

Na severu, hrvatska vojska nastavila je da osvajaja Posavinu zauzela je Derventu i prodrla do prilaza Doboju.[22] Na jugu Hrvati iz zapadne Hercegovine uz pomoć vojske iz Hrvatske su osvojile i strateški važan Kupres početkom aprila 1992. godine i ubili nekoliko desetina civila.[23][16]

U Podrinju srpsko stanovništvo je preuzelo vlast u strateški važnim gradovima na reci Drini u Zvornik 8. aprila 1992. i Foči od 7. do 15. aprila 1992.[24]

Napadima muslimanskih vojnika 2. i 3. maja 1992. godine na JNA u središtu Sarajeva grad je potpuno podeljen na deo pod kontrolom Muslimana i SDA i deo pod kontrolom Srba i JNA. Zelene beretke i HOS napali su Dom JNA 2. maja 1992. u centru Sarajeva, a posle su napali i vojnike JNA koji su poslati kao pomoć prema Domu JNA. Od pomoći poslate Domu JNA oko 20 vojnika je ubijeno, a oni su deo od oko 40 lica u JNA koja su ubijena 2. i 3. maja 1992. u tzv. slučaju Dobrovoljačka. Istog, 2. maja 1992. na Sarajevskom aerodromu, JNA je zarobila Izetbegovića sa pratnjom, a držala ih je u kasarni u Lukavici. Posredovanjem UNPROFOR-a, 3. maja 1992. dogovoreno je oslobađanje Izetbegovića, ali da Muslimani u Sarajevu dopuste miran izlazak iz nje general-pukovniku Milutinu Kukanjcu sa oficirima i vojnicima JNA prema Lukavici. U pratnji general-majora Luisa Makenzija i UNPROFOR-a, Kukanjac i oko 300 vojnika i oficira u oko 40 vozila krenuli su na zapad prema Lukavici. Prvi deo kolone JNA je propušten, a kada se Izetbegović odvojio i otišao prema zgradi Predsedništva BiH, prema naređenju Ejupa Ganića, Izetbegovićevi vojnici napali su kolone JNA između Skenderije i Komande 2. vojne oblasti u Dobrovoljačkoj ulici. Pripadnici JNA se nisu branili, ali 7 lica u JNA ubijeno je, a oko 200 lica je zarobljeno, posle podne 3. maja 1992.[25]

Od središnjih delova Sarajeva, naoružani Srbi su postavili straže na Grbavici i bez mnogo borbi u maju 1992. pomerili liniju razdvajanja na Miljacku (Vrbanja most i Most bratstva i jedinstva).[26] U većinskim muslimanskim delovima grada Specijalne jedinice MUP-a Republike BiH, Zelene beretke i Patriotska liga počele su da vrše nasilja nad Srbima. Tako su muslimanske trupe Armije BiH zauzele Pofaliće (naselje u neposrednoj blizini središta Sarajeva) 16. maja 1992. u kojima je živelo oko 200 srpskih porodica. U napadu su ubili veći broj Srba, a njihovu imovinu pljačkali su i uništavali. [16][27]

Odbrana Republike 1992—1995. uredi

Između 1992. i 1995. Republika Srpska je bila u ratu sa novoproglašenom muslimanskom Republikom Bosnom i Hercegovinom i Hrvatskom Republikom Herceg-Bosnom. 30. avgusta 1995. počinje NATO bombardovanje Republike Srpske. Na kraju rata, potpisan je Dejtonski mirovni sporazum, 21. novembra 1995. godine. Republika Srpska je tada međunarodno priznata kao jedan od dva entiteta, koji čine državu Bosnu i Hercegovinu (drugi entitet je Federacija Bosne i Hercegovine). Republika Srpska je priznata na 49% teritorije Bosne i Hercegovine, a Federacija Bosne i Hercegovine na 51%.

Uspostavljanje mira i međunarodno priznanje uredi

30. avgusta 1995. počinje NATO bombardovanje Republike Srpske. Posle rata, koji je trajao od 1992. do 1995. godine, potpisan je Dejtonski mirovni sporazum, 21. novembra 1995. godine. Republika Srpska je međunarodno priznata kao jedan od dva entiteta, koji čine Bosnu i Hercegovinu (drugi entitet je Federacija Bosne i Hercegovine). Republika Srpska je priznata na 49% teritorije Bosne i Hercegovine, a Federacija Bosne i Hercegovine na 51%. Arbitražnom odlukom o statusu Brčkog, te uspostavljanjem Brčko Distrikta 2000. godine, posed teritorije oba entiteta je smanjen za otprilike 0.5-1.0%.

  •  
    Republika Srpska 1994. godine
  •  
    Teritorije pod kontrolom vojske Republike Srpske u toku rata
  •  
    Granice Republike Srpske nakon Dejtonskog sporazuma
  •  
    Granice Republike Srpske nakon formiranja Brčko Distrikta

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Logos 2019, str. 131-132 sa napomenom 438. O tome se raspravljalo i 14.10.1991. a predsednik Skupštine BiH Momčilo Krajišnik objavio je kraj sednice i poslanici Srbi su otišli iz Skupštine. Bez Srba, sastanak je nastavljen posle ponoći 15.10.1991. uz prisustvo potpredsednika Mariofila Ljubića i poslanika SDA i HDZ-a, kao i dela poslanika opozicije. Oni su, bez pristanka poslanika SDS-a usvojili oko 03:00, 15.10.1991. Rezoluciju o suverenosti Bosne i Hercegovine i Memorandum (Pismo o namjerama).
  2. ^ Logos 2019, str. 130 sa napomenama 429-430.
  3. ^ „Istorijske odluke za nastanak Srpske”. Arhivirano iz originala 30. 07. 2017. g. Pristupljeno 30. 07. 2017. 
  4. ^ „Fotomonografija Narodne skupštine Republike Srpske” (PDF). www.narodnaskupstinars.net. Narodna skupština Republike Srpske. Pristupljeno 9. 11. 2017. 
  5. ^ a b Logos 2019, str. 134.
  6. ^ Antić & Kecmanović 2016, str. 285.
  7. ^ Antić & Kecmanović 2016, str. 285-286.
  8. ^ a b Logos 2019, str. 135, 138-139, 160. „Zbog objavljivanja odluke Saveta ministara EZ da se prizna nezavisnost BiH, u Banjaluci se sastala Skupština Republike Srpske BiH i na sednici 7.4.1992. donela je odluku o proglašenju Republike Srpske BiH „nezavisnom”, a na istoj sednici Skupština je obaveštena da su B. Plavšić i N. Koljević podneli ostavke na mesta u Predsedništvu SR BiH“.
  9. ^ Logos 2019, str. 159-160.
  10. ^ Logos 2019, str. 167.
  11. ^ Antić & Kecmanović 2016, str. 254.
  12. ^ Logos 2019, str. 139.
  13. ^ Logos 2019, str. 139 sa napomenom 486.
  14. ^ Logos 2019, str. 140.
  15. ^ Logos 2019, str. 146. ZNG, redovna vojska Republike Hrvatske, oko 1.000 vojnika (Hrvata i Bošnjaka) sa tenkovima, prešla je iz Slavonskog Broda i zauzela Bosanski Brod. Naoružani Hrvati i Bošnjaci u selu Sijekovac ( Bosanski Brod) u noći 26. na 27.3.1992. ubili su devetoricu Srba i tako započeli brojna nasilja i ubistva na području Bosanski Broda koja su trajala do prvih dana oktobra 1992.
  16. ^ a b v g Antić & Kecmanović 2016, str. 305.
  17. ^ Logos 2019, str. 147. "Od 6. do 8. aprila 1992. na području Kupresa, pod komandom pukovnika Slavka Lisice JNA i Srpski borci potisnuli su hrvatsku vojsku.
  18. ^ Logos 2019, str. 151-152 sa napomenom 572. „U Opštini Bijeljina 1991. bilo je skoro 97.000 stanovnika. Od toga bilo je Srba skoro 58.000 lica, Jugoslovena više od 4.000 lica, a Muslimana više od 30.000 lica“.
  19. ^ Logos 2019, str. 157-158. “Od 3.4.1992. u stanicama MUP-a u Sarajevu vršeno je nasilno razoružavanje, ali i ubijanje Srba milicionera”.
  20. ^ Logos 2019, str. 159.
  21. ^ Logos 2019, str. 159-160. Posle dogovora ministara spoljnih dela država EZ sa ministrom spoljnih dela SAD Džejmsom Bejkerom, Savet ministara EZ na sastanku u Luksemburgu 6.4.1992. godine, usvojio je deklaraciju prema kojoj od 7.4.1992. članice EZ treba da priznaju Republiku BiH kao nezavisnu državu.
  22. ^ Logos 2019, str. 154-155, 175-176. “oslobađanjem Kotorskog i Johovca (9.6.1992) grad je postao sigurniji".
  23. ^ Logos 2019, str. 147.
  24. ^ Logos 2019, str. 151-153.
  25. ^ Logos 2019, str. 169.
  26. ^ Logos 2019, str. 158 u napomeni 605.
  27. ^ Logos 2019, str. 173 sa napomenom 712. „Pofalići su bili u opštini Novo Sarajevo u kojoj je prema popisu iz 1991. bilo više od 95.000 lica, a više od 50% lica bili su Srbi i Jugosloveni, to jest pristalice Jugoslavije mogle su biti većina“.

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Републике_Српске_(1992—1995)&oldid=27703639”