Klerofašizam
Klerofašizam je ideologija koja kombinuje političke, socijalne i ekonomske doktrine fašizma sa klerikalizmom i drugim srodnim oblicima teološkog konzervativizma i religijskog tradicionalizma. Termin se koristi kako bi se opisale organizacije i pokreti koji kombinuju religijske elemente sa fašizmom. Termin takođe može označavati podršku religijskih organizacija fašizmu, ili fašistički režim u kojem sveštenstvo ima vodeću ulogu.[1][2][3]
Istorija termina
uredi
Pojam "klerofašizam" je nastao u Italiji neposredno nakon Prvog svetskog rata i prvobitno se odnosio na saradnju dela sveštenstva Rimokatoličke crkve sa fašističkim režimom Benita Musolinija. Leksikon stranih reči i izraza Milana Vujaklije definiše klerofašizam kao koncept koji predstavlja moralnu i fizičku saradnju i spregu rimokatoličkog sveštenstva (naročito višeg, sa Vatikanom i biskupima na čelu) sa fašizmom i fašističkim državama u borbi protiv naprednih i demokratskih ideologija i država u svetu koji se najčešće pojavljivao za vreme Drugog svetskog rata.[4]
U literaturi srpskom jeziku, pojam "klerofašizam" se sreće i u obliku "klero-fašizam".[5] U ređoj upotrebi je i oblik "klerikofašizam" (ili "kleriko-fašizam"). Takođe, za označavanje klerofašizma neretko se upotrebljava i sintagma "klerikalni fašizam".[6] U literaturi i publicistici se sreće i pojam "kleronacizam" (odnosno "klero-nacizam") koji u suštini ima isto značenje, a po pravilu se upotrebljava za označavanje klerikalnih elemenata u nacističkim pokretima u Nemačkoj i Austriji.
Klerofašizam u NDH
urediMeđu pripadnicima ustaškog pokreta bilo je mnogo istaknutih pojedinaca koji su bili ne samo fašisti, već i klerikalci.[7] Oni su predvodili snažnu klerofašističku struju koja je davala ideološke smernice čitavom ustaškom pokretu. Za vreme Drugog svetskog rata (1941—1945), hrvatski klerofašisti su bili glavni inspiratori progona pravoslavnih Srba na području tadašnje Nezavisne Države Hrvatske. Bliska saradnja između katoličkog sveštenstva i ustaškog režima zasnivala se na ostvarivanju zajedničkih ciljeva, među kojima je bilo i preveravanje pravoslavnih Srba, odnosno njihovo prinudno prevođenje iz pravoslavlja u katolicizam. Uprava grkokatoličke Križevačke eparhije aktivno je saučestvovala u prinudnom i nasilnom pokatoličavanju pravoslavnih Srba, koje je sprovođeno na celokupnom području NDH. U nametanju unije posebno se istakao klerofašista[8] Janko Šimrak, grkokatolički križevački biskup, koji je počevši od 1941. godine, zajedno sa zagrebačkim nadbiskupom Alojzijem Stepincem učestvovao u radu posebnog odbora za sprovođenje pokatoličavanja.[9] Među istaknute klerofašiste i saradnike ustaškog režima spadali su zloglasni franjevac i jasenovački koljač Miroslav Filipović i organizator "pacovskih kanala" rimokatolički sveštenik Krunoslav Draganović.
Reference
uredi- ^ Griffin 2005, str. 7, 17–18, 23, 30, 116–119, 195–196.
- ^ Griffin 2007, str. 213–227.
- ^ Pollard 2008, str. 221-234.
- ^ Milan Vujaklija, Leksikon stranih reči i izraza, str. 431.
- ^ Đorđe Miliša, "Klero-fašizam - glavni činilac ustaške politike", Catena Mundi, knj. 2, Beograd 1992, 192-195.
- ^ Dragan Simeunović, "Džihadizam kao desničarski ekstremizam i klerikalni fašizam", Fašizam u savremenosti, Beograd 2009, 127-142.
- ^ Novak 1948.
- ^ Basta 1986, str. 203.
- ^ Basta 1986, str. 142, 223.
Literatura
uredi- Novak, Viktor (1948). Magnum Crimen: Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj. Zagreb: Nakladni zavod Hrvatske.
- Simić, Sima (1958). Prekrštavanje Srba za vreme Drugog svetskog rata. Titograd: Grafički zavod.
- Paris, Edmond (1961). Genocide in Satellite Croatia, 1941-1945: A Record of Racial and Religious Persecutions and Massacres. Chicago: American Institute for Balkan Affairs.
- Basta, Milan (1986). Rat je završen 7 dana kasnije (5 izd.). Beograd: Privredni pregled.
- Živojinović, Dragoljub R.; Lučić, Dejan V. (1988). Varvarstvo u ime Hristovo: Prilozi za Magnum Crimen. Beograd: Nova knjiga.
- Živojinović, Dragoljub R.; Lučić, Dejan V. (2000). Varvarstvo u ime Hristovo: Vatikanska kandža. 1. Zrenjanin: Ekopres.
- Živojinović, Dragoljub R.; Lučić, Dejan V. (2001). Varvarstvo u ime Hristovo: Vatikan - giljotina za Srbe. 2. Zrenjanin: Ekopres.
- Đurić, Veljko Đ. (1989). Ustaše i pravoslavlje: Hrvatska pravoslavna crkva. Beograd.
- Đurić, Veljko Đ. (1991). Prekrštavanje Srba u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj: Prilozi za istoriju verskog genocida. Beograd: Alfa.
- Bulajić, Milan (1992). Misija Vatikana u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj: "Politika Stepinac" razbijanja jugoslovenske države i pokatoličavanja pravoslavnih Srba po cijenu genocida; Stvaranje Civitas Dei - Antemurale Christiantitatis. 1. Beograd: Politika.
- Bulajić, Milan (1992). Misija Vatikana u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj: "Politika Stepinac" razbijanja jugoslovenske države i pokatoličavanja pravoslavnih Srba po cijenu genocida; Stvaranje Civitas Dei - Antemurale Christiantitatis. 2. Beograd: Politika.
- Riveli, Marko Aurelio (1999). Nadbiskup genocida: Monsinjor Stepinac, Vatikan i ustaška diktatura u Hrvatskoj 1941-1945. Nikšić: Jasen.
- Dimić, Ljubodrag; Žutić, Nikola (1992). Rimokatolički klerikalizam u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941: Prilozi za istoriju. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
- Mužić, Ivan (1991). Pavelić i Stepinac. Split: Logos.
- Mužić, Ivan (2003). Katolička crkva, Stepinac i Pavelić. Split: Marjan Tisak.
- Griffin, Roger, ur. (2005). Fascism, Totalitarianism and Political Religion. Routledge.
- Griffin, Roger (2007). „The 'Holy Storm': 'Clerical fascism' through the Lens of Modernism”. Totalitarian Movements and Political Religions. 8 (2): 213—227.
- Bulajić, Milan (2007). Jasenovac: Uloga Vatikana u nacističkoj Hrvatskoj. Beograd: Pešić i sinovi.
- Pollard, John F. (2008). „Clerical Fascism: Context, Overview and Conclusion”. Clerical Fascism in Interwar Europe. London-New York: Routledge. str. 221—234.
- Kertzer, David I. (2014). The Pope and Mussolini: The Secret History of Pius XI and the Rise of Fascism in Europe. Oxford University Press.