Википедија

Klesar

Klesar (ili i kamenorezac) je zanatlija koji se bavi obrađivanjem kamena.

Klesanje kamena tradicionalnim alatom
Klesar tokom izvođenja komplikovanijeg zanatskog kamenog elementa

Klesar izvodi kamenorezačke i druge radove od kamena koji su u većini slučajeva od privrednog značaja. Mora da savlada obrađivanje kamene forme u većini slučajeva pravilnih kao i alate koji se upotrebljavaju u klesarstvu. Deo klesara zanatlije je savlađivanje klesarskih radova kao što su izvođenje i obražavanje kamenih prostornih formi složenijih kamenih elemenata građevinskih i arhitektonskih konstrukcija, kao što su različiti delovi i konstrukcije svodova, lukova kupola i slično.

Klesarski zanat uredi

Klesarski zanat podrazumeva klesanje i rezanje kamena od koga se izrađuju različiti elementi koji se koriste u gradnji. Klesari izrađuju kamene ploče, kamene blokove različitih oblika i veličina, ornamente za fasade zgrada, stepenice, lukove, podupirače, rukohvate.[1] Takođe, klesari se bave izradom figura i kipova, nadgrobnih spomenika i graviranjem likova na kamenim blokovima za izradu spomenika.[2]

Ovaj zanat podrazumeva dosta stajanja, često u pognutom položaju, povremeno klečeći, čučeći, sedeći, podižu se i prenose teški predmeti, pa je neophodna dobra fizička izdržljivost. Takođe, da bi se ovaj posao obavljao uspešno, potrebna je i određena vrsta talenta, jer često ovaj zanat može da preraste i u umetničko oblikovanje.[2]

Istorija klesarskog zanata uredi

 
Obrada bloka krečnjaka u Starom Egiptu, kako što je prikazano u grobnici Rekhmire

Oblikovanje kamena kao vid čovekovog zanimanja javilo se još u praistoriji. Tokom istorije, klesanjem kamena izgrađeni su mnogi gradovi, razvijali su se arhitektura, građevinarstvo i vajarstvo. Od praistorije i antike, preko srednjeg veka i renesanse, pa sve do modernog doba kamen je bio jedan od medija i pokretača duhovnog i misaonog razvitka čoveka i civilizacije.[3][4][5]

Istorija klesarskog zanata na prostorima bivše Jugoslavije uredi

Obrada kamena, plastični oblici i ukrasi, na prostorima bivše Jugoslavije bili su razvijeni u jadranskoj zoni i krševitim predelima dinarskih planina, u kojima je kamena arhitektura bila gotovo jedini oblik gradnje. U drugim zonama obrada kamena je srazmerno manje zastupljena, nešto češće se javlja u pojedinim regionima Srbije, Makedonije i Slovenije.[6]

Istaknuti vid narodnog umetničkog izražavanja u kamenu je plastika na nadgrobnim spomenicima je. Ima je više nego na objektima narodnog graditeljstva, gde se uglavnom nalazi kao detalj. Nadgrobni spomenici predstavljaju predmete posebne pažnje živih prema mrtvima u svim krajevima zemlje.[6]

 
Stećak, Etnografski muzej u Beogradu

U Hercegovini, Bosni, Crnoj Gori, Dalmaciji i zapadnoj Srbiji, znači većem delu dinarske zone, nalaze se brojna groblja sa Stećcima. Stećci su nastajali u periodu od 13. do 16. veka i oni u ovim krajevima predstavljaju najveću sačuvanu, poznatu i proučenu zaostavštinu narodne i feudalne umetnosti razvijenog i poznog srednjeg veka. Stećke su izrađivali majstori — "kovači" i na njima urezivali i klesali primitivne i jednostavne oblike. Motivi su tordirana traka, cik-cak linije, spirale, polumesec, zvezde, ali i oružje i poljoprivredne alatke. Na njima su prikazane i ljudske figure sa uzdignutim rukama, prizori iz života, žene i muškarci, koji igraju u kolu, scene lova i slično.[6]

Istorija klesarskog zanata u Srbiji uredi

 
Detalj sa fasade manastira Studenica

Ne računajući iskustva drugih epoha i naroda koji su živeli na ovim prostorima od praistorije do srednjeg veka, tradicija klesarskog zanata u Srbiji se razvijala veoma sporo i tek je u skorije vreme poprimila značajniji obim.[3][7]

U srednjem veku na prostoru današnje Srbije je dominirala vizantijska kultura, koja je u arhitekturi obilno koristila kamen. Za vreme dinastije Nemanjića dominira crkveno graditeljstvo, poznato kao „Raška škola“. U tom periodu najčešće korišćen materijal bio je bigar, a tada su sagrađeni manastiri Studenica, Visoki Dečani, Sopoćani, Gračanica i drugi. U tom periodu skoro da nije bilo reljefnih ukrasa. Tokom druge polovine 14. i prve polovine 15. veka razvila se nova arhitektura, poznata kao „Moravska škola„ ili Moravski stil. Iz ovog perioda najpoznatije građevine su Crkva Lazarica, Kalenić i Manastir Ljubostinja. Ovaj stil se odlikuje kamenim fasadama sa reljefnim ukrasima na portalima, prozorima i lukovima ali izrada tih reljefa tada je poveravana stranim majstorima koji su dolazili iz Grčke i Dalmacije.[3]

Padom Srbije pod osmanlijsku vlast zaustavljen je razvoj klesarskog zanata i do 19. veka samo je mestimično održan i negovan.[3] Nestali su domaći feudalci, a sa njima zamire i njihova umetnost. Feudalne odlike nestaju ili se utapaju u narodno stvaralaštvo, koje postaje preovlađujuće umetničko izražavanje na većem delu Balkanskog poluostrva. To stvaralaštvo sadrži u sebi duhovno nasleđe prethodnih generacija, a istovremeno dobija i nova obeležja, preuzimanjem jednog dela umetnosti feudalne klase, primerene svojim potrebama i shvatanjima, ali i unošenjem elemenata novih istočnjačkih uticaja, koje donose Turci. Međutim, klesari ponikli među brđanima, obdareni i nadahnuti tradicijom i oslobođeni srednjovekovnih stega, postaju pravi stvaraoci jedne izuzetne narodne klesarske umetnosti.[6]

Ponovnim uspostavljanjem srpske države u 19. veku i obnovom srpske duhovnosti dolazi i do obnove ove zanatske discipline. Vremenom, oko svih značajnijih kamenoloma iz kojih se vadio kamen dolazi i do stvaranja malih klesarskih radionica. Sve do polovine 20. veka ova disciplina je bila u razvoju ali sa pojavom mašina i mogućnosti koje su one donele, dolazi i do gašenja ovakvih radionica, tako da danas imamo samo mali broj sačuvanih mesta ovakve namene.[3]

  •  
    Detalj sa manastira Visoki Dečani
  •  
    Detalji na prozorima manastira Sopoćani
  •  
    Detalj fasade crkve Lazarice
  •  
    Ukrasi na prozorima manastira Kalenić
  •  
    Ukrasi na prozorima manastira Ljubostinja

Klesarski zanat u narodnoj umetnosti u Srbiji uredi

 
Detalj sa nadgrobnog spomenika na groblju u selu Beršići kod Gornjeg Milanovca

U jugozapadnoj i zapadnoj Srbiji na seoskim grobljima postoji mnoštvo spomenika sa uklesanim predstavama pokojnika i drugim motivima. Za najstarije se smatraju "belezi", "mramori", "kameni" — spomenici u okolini Raške, manastira Studenice i Novog Pazara, isklesani u 16. i 17. veku. Rezani su od studeničkog belog mermera ili tvrdog krečnjaka. Gornji deo spomenika je sa isklesanom glavom ili samo osnovnim konturama ljudskog lika, koji predstavlja pokojnika. Tokom 18. i na početku 19. veka kamenorezačka veština postepeno opada. Vajanje ljudskih glava zamenjuju spomenici sa vrlo plitkim uklesanim reljefom ljudskog lika, nešto ređe cele figure sa umanjenim telom. Polovinom 19. veka likovi i figure se urezuju, kao crtež, često potpuno geometrizovano, kao ornament. Neke figure, koje su predstavljene i u narodnoj nošnji, klešu se verovatno pod uticajem narodne kamenorezačke škole, koja se razvila u susedstvu, u pobrđu doline Zapadne Morave. Pored natpisa, koji su većinom iz 19. i 20. veka, urezivani su i biljni ornamenti, kao što su loza, stilizovani cvetovi i plodovi, predstave golubova, kukavica u paru, koje su okrenute jedna prema drugoj itd.[6]

Procvat likovnog oblikovanja nadgrobnih spomenika od peščara u dolini Zapadne Morave otpočinje u 19. veku, vremenu oslobađanja od viševekovnog turskog ropstva i obnavljanja srpske države. Krstovi i "belezi" od studeničkog mermera u obliku uspravne ploče ustupaju pred novom vrstom spomenika u obliku četvorostranog stuba. Ovi spomenici od peščara izrađivani su u okolini Arilja i drugim majdanima. Rasprostranjeni su u dolini Zapadne Morave i u Šumadiji. Majstori klesari i seljaci poručioci pripadaju istoj klasi. Oni vole ljudsku figuru u punom dostojanstvu makar i neisklesanu dovoljno spretno. Reljefi na spomenicima, kao i celi spomenici, bili su bojeni, a boja, spirana atmosferskim padavinama, u određenim prilikama bila je obnavljana.[6]

Izvore klesanja nadgrobnih spomenika teško je bez dvoumljenja pratiti i utvrđivati kontinuitet razvoja plastike na njima. Klesarsko nasleđe klasične umetnosti i Vizantije imalo je, bez sumnje, uticaja na razvoj rezanja kamena i za nadgrobna obeležja, ali, na najstarijim spomenicima zapažaju se refleksi još starijeg likovnog shvatanja, koje je možda slovensko nasleđe, jer likovi imaju slična obeležja kao i figure slovenskih božanstava. Sa ovima se prepliću i uticaji romanike, unošeni preko majstora graditelja crkava i klesara kamene plastike. U blizini manastira Studenica nalaze se majdani belog mermera od kojeg su isklesani mnogobrojni spomenici za seoska groblja u jugozapadnoj Srbiji.[6]

Klesarski zanat u Srbiji danas uredi

Od kraja 20. veka u srpskim srednjim školama ponovo počinje da se izučava klesarski zanat. U okviru ovog obrazovnog profila sakupljaju se postojeće, obnavljaju „zaboravljene“ i razvijaju savremene tehnike i veštine ovog zanata. Uspostavljanje ovog obrazovnog profila predstavlja značajan korak za istoriju srpskog umetničko-zanatskog iskustva kao i za srpsku umetnost uopšte.[3][8]

Klesarski, odnosno kamenorezački zanat, kao veština obrade i oblikovanja peščarnog kamena, čini deo nasleđa stanovnika mesta Bela Voda i kruševačkog kraja u centralnoj Srbiji. kao takav uvršten je u Nacionalni registar Nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[9]

Tehnike klesanja uredi

 
Urezivanje imena na spomenik ratnim veteranima u Kanadi (oko 1930) tradicionalnim klesarskim alatom - čekićem i dletom

U svom radu klesar najčešće koristi tehniku lomljenja, rezanja, klesanja, brušenja, poliranja. Rad najčešće počinje već u kamenolomu, gde on učestvuje u vađenju i osnovnoj obradi kamena, a dalji rad se odvija u radionici ili pogonu.[2]

Zanatlije koje se bave obradom kamena klesanjem izrađuju tesanike od kojih zidaju u kamenu, zidove (velika je umetnost skladno i pravilno povezati tesanike u zidu da bi lepo izgledao i usaglasiti različite veličine kamenih elemenata u njemu), ili druge vrste konstrukcija od kamena ili obloge od ovih materijala — pored toga oni izvode i kamenorezačke radove ploče i kamen koji se pravi na veštačke načine (treba imati mnogo iskustva i smisla za određivanje i usaglašavanje raznih žica koje na primer nalazimo u mermeru da bi se ovaj imitirao kao veštački stvoreni kamen od strane ovih zanatlija koji se bave obradom kamena) pa se zovu i kamenoresci ili teraceri koji se bave izradom različitih podnih površina od umetnog kamena kao što je običan ili venecijanski teraco, kamena koji imitira razne vrste skupog prirodnog kamena ili i keramičkih podova i zidnih obloga od ovih materijala, reljefa, slika u kamenu ili čak i skulptura bilo od prirodnih ili umetnih materijala koje sami izrađuju tesanjem, rezanjem ili livenjem odlivaka u veštački kamen ili dekorativne elemente od gipsa ili u drugim materijalima koji ponekad mogu biti veoma komplikovani zanatski elementi sa visokim stručnim zahtevima.[traži se izvor]

Vajarsko klesarstvo uredi

Specijalnom vrstom zanatstva i umetnosti je vajarsko klesarstvo. Ovakvi klesari su nekada izvodili i vajarske radove a naročito u 19. veku su bili izvođači vajarskih dela čiji su autori bili vajari, obrazovani na akademijama, danas su ovakve zanatlije pomoćnici vajara i vajari sami izvode naročito završne radove u vajarskim delima - skulpturama.[traži se izvor]

Klesari iz Srbije, kada se radi o primeni i obradi kamena, poznati su po svojim delima u crkvenoj (srednjovekovnoj i savremenoj), ali i modernoj svetovnoj arhitekturi.[10]

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Šarić, Josip. 2002b. Stone as material for production of chipped stone artifacts in Earlyand Middle Neolithic of Serbia. Starinar LII: 11–26
  2. ^ a b v „Kurs za klesara”. Zvanična prezentacija. Akademija Oxford. Pristupljeno 29. 1. 2019. 
  3. ^ a b v g d đ „Klesar IV stepen”. Zvanična prezentacija. Politehnička škola "Milutin Milanković" Kruševac. Pristupljeno 29. 1. 2019. 
  4. ^ Antonović, Dragana 1998. Nastanak i razvoj industrije glačanog kamena u neolitu Srbije. Doktorska disertacija, rukopis. Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu.
  5. ^ Antonović, Dragana . 2003. Neolitska industrija glačanog kamena u Srbiji. Posebna iz-danja 37. Arheološki institut. Beograd
  6. ^ a b v g d đ e Pantelić 1988
  7. ^ Antonović, Dragana 1997. Use of Light White Stone in the Central Balkans Neolithics. Starinar XLVIII: 33–39.
  8. ^ Babović, S. (27. 9. 2015). „Belovodski klesari”. Novosti. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  9. ^ „Klesarski zanat, Bela Voda”. Nematerijalno kulturno nasleđe Srbije. Ministarstvo kulture i informisanja RS i Etnografski muzej u Beogradu. Pristupljeno 4. 2. 2019. 
  10. ^ „Klesarski zanat – Kuće od kamena krase sela na Majevici”. Agroportal. Agro Consulting. Arhivirano iz originala 07. 02. 2019. g. Pristupljeno 4. 2. 2019. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Klesar na Vikimedijinoj ostavi.


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Клесар&oldid=26900527”