Википедија

Laramani

Laramani (alb. Laramanët) izraz je koji se na albanskom odnosi na kriptohrišćane koji su se zvanično pridržavali islama, ali su nastavili da praktikuju hrišćanstvo u domaćinstvu tokom osmanske vlasti. Izraz je izveden iz albanskog pridjeva i larmë, koji znači „šaren, pjegav, dvoličan”,[1] metafora za „dvovjerje” (l'arë),[2] referenca na laramane koji slijede i hrišćanstvo (tajno) i islam (formalno).

Crkva i džamija u Đakovici, mjesto u kojem živi dosta laramana.

Fenomen je bio široko rasprostranjen u srednjoj i kasnoj osmanskoj eri među sjevernim i južnim Albancima, a nastao je nakon polovičnih preobraćanja u kontekstu protivhrišćanskog progona, da bi se izbjeglo plaćanje poreza i da bi se stekle prednosti kao što je zapošljavanje u vladi.[3] Dok je Pravoslavna crkva obično tolerisala kriptohrišćane u svojoj pastvi, stav Katoličke crkve je varirao u zavisnosti od mjesta i vremena između dopuštanja sveštenicima da tajno posjećuju domove laramana i kategoričnog odbijanja svakog ko se naziva muslimanom u javnim svetim tajnama. Pravno, osmanska država je laramane smatrala muslimanima prema miletskom sistemu po kojem su građani različitih konfesija postojali u različitim pravnim kategorijama. Pojedini laramani su često imali dva imena, jedno muslimansko i hrišćansko, a viđeni su kao mješavina hrišćanskih i muslimanskih obreda.

Vremenom su mnoge laramanske zajednice postale potpuno muslimanske. U 19. vijeku različite laramanske zajednice, naročito kriptokatolici na Kosovu, otvoreno su se izjašnjavali o svom hrišćanstvu, i zahtijevali su da ih osmanska država ponovo pravno prizna kao hrišćane. Iako je u nekim slučajevima ovaj zahtjev bio odobren, laramani iz Stuble kod Vitine su bili proganjani kada su odbili da se vrate u islam i deportovani su u Anadoliju, sve dok osmanske vlasti nisu dozvolile njihov povratak pod pritiskom velikih sila. U nekim dijelovima Kosova i srednje Albanije, postojale su zajednice koje su ostala laramanske u 20. vijeku, a u 21. vijeku zabilježeni su slučajevi na Kosovu i Metohiju gdje su se pojedinci koji tvrde da su laramani formalno pridružili (ili „vratili”) katoličkoj zajednici.

Danas, fenomen laramana je ostao nepotpuno shvaćen. Dok neki stručnjaci, kao i crkveni zvaničnici, smatraju da su laramani ostali u potpunosti hrišćani prema vjerovanju i da islam ispovijedaju zbog potrebe, dok su drugi ukazali na praktična razmatranja koja podupiru ovaj fenomen. Drugi su primijetili postojanje pojedinaca koji su podjednako ispovijedali i hrišćanstvo i islam. Laramansko naslijeđe na Kosovu i Metohiji simbolizuje percepciju „zapadnog” identiteta uprkos integraciji u „istočni” osmanski sistem.

Istorija uredi

Vidi još: Islamizacija Albanaca
 
Brdska crkva u Tetiju, selu kojeg su osnovali katolici kako bi sačuvali svoju vjeri tokom osmanske ere.[4]

Tokom 1600-ih, Osmanlije su organizovale usaglašenu kampanju islamizacije koja se inače nije primjenjivala u ostatku Balkana, kako bi osigurali lojalnost pobunjenog albanskog stanovništva.[5] Iako je bilo izvjesnih slučajeva nasilnog preobraćanja, obično se to postizalo ekonomskim podsticajima — naročito je povećan porez namijenjen hrišćanima.[6] Dok je porez nametnut albanskim hrišćanima tokom 1500-ih iznosio oko 45 akči, sredinom 1600-ih je iznosio 780 akči.[7]

Preobraćanje u islam je takođe pomoglo teško stanje Katoličke crkve u tom periodu, koja nije imala dovoljno osoblja sa često nepismenim sveštenicima.[8] Dok su u prvoj deceniji 17. vijeka srednja i sjeverna Albanija ostale čvrsto katoličke (prema izvještajima Vatikana, muslimana u sjevernoj Albaniji nije bilo više od 10%[9]), do sredine 17. vijeka 30—50% sjeverne Albanije se preobratilo u islam, dok je do 1634. veći dio današnjeg Kosova i Metohije takođe prešao u islam.[10] Nakon neuspjele mletačke zavjere da se zauzme Skadar uz pomoć mjesnih katolika 1645. uslijedio je talas progona katolika koji je doveo do većeg broja prevjeravanja, kao i bjekstva albanskog stanovništva u mletačku Dalmaciju.[11] Nakon što je osmanska vojska slomila još jedan promletački ustanak 1649, uslijedio je novi talas progona i otpadništva, a katolički misionari su primorani da napuste teritoriju današnje Albanije.[12]

Kriptokatolicizam uredi

Za vrijeme brzog opadanja broja albanskog katoličkog stanovništva uslijed prelaska u islam, pojavio se kriptokatolicizam.[11] Prvi konkretni dokazi o kriptohrišćanstvu kod Albanaca datiraju iz 1610, iako su sigurno postojali i prije toga. Dokazima je svjedočio barski nadbiskup Marin III Bici, koji je imao jurisdikciju nad Albanijom, koji je posjetio selo Kalevač kod Drača i izvijestio da je šesnaest kuća u selu „muslimanskih”, ali da su ipak imali sveštenika, jer su sve žene bile hrišćanke. Biciju je prišao čovjek koji je ispovijedao islam, ali mu je rekao da u svom srcu još uvijek drži hrišćansku vjeru, i da želi da živi i umre u njoj. Bici je primijetio da je ovo bio jedan od mnogih takvih slučajeva, a na osmanskim teritorijama to je prije svega bilo rasprostranjeno u Albaniji, gdje su se čitava sela odmetnula da bi izbjegla plaćanje poreza.[11]

Malkolm bilježi jedan izvještaj fra Kerubina iz 1637, koji je bio dio franjevačke misije, u kojem bilježi domaćinstvo u kojem su praktikovani katolicizam, islam i pravoslavlje, i da su plemenski (fis) i drugi porodični odnosi bili društveno važniji od religijskih razlika, sa raznim plemenima uključujući Krasnićije, Tačije i Beriše.[a] Tokom tridesetih i četrdesetih godina 20. vijeka, i dalje je postojao značajan broj proširenih albanskih domaćinstava na Kosovu mješovite katoličke i muslimanske vjere; na praznike, katolici su se tradicionalno uzdržavali od konzumiranja svinjetine ili vina iz obzira prema svojoj muslimanskoj braći, ali su i jedni i drugi pili rakiju.[14]

Stav Katoličke crkve uredi

Skendi bilježi da je neko vrijeme pitanje da li treba davati svete tajne laramanima izazvalo „akutnu polemiku” unutar crkvene jerarhije. Napominje da su neko vrijeme uzastopni skopski nadbiskupi smatrali da sveštenicima treba dozvoliti da svete tajne daju i laramanima i da im pružaju „svu pomoć koja im je potrebna”.[12]

Albanski crkveni sabor uredi
 
Papa Kliment XI je bio papa rimski od 1700. do 1721. godine. Rođen u plemićkoj porodici Albani italijanskog i albanskog porijekla, a zazvao je Albanski sabor da bi zaustavio talas prevjeravanja na islam i pravoslavlje.[15]

Đovani Frančesko Albani je postao papa Kliment XI 1700, bio je albansko-italijanskog porijekla i veoma zainteresovan za dobrobit svojih katoličkih albanskih srodnika, a postao je poznat i po tome što je sačinio Illyricum sacrum. U strahu da uskoro više neće ostati katolika u njegovoj albanskoj prapostojbini, sazvao je Albanski crkveni sabor (alb. Kuvendi Kishtar i Arbërit) kako bi pronašao načine da spriječi dalju apostazu u Albaniji i sačuva katolicizam u zemlji.[16] Pokrajinski crkveni sabor se sastao u Lješu u sjevernoj Albaniji 1703, da bi konačno odlučio o dopuštenju svetih tajni laramanima. Sabor (alb. Kuvend) je naredio da oni koji su se spolja ponašali kao muslimani, ali su privatno bili hrišćani — posebno oni koji su javno jeli meso u dane posta i nosili očigledna muslimanska imena — moraju javno da se odreknu islama i iskažu svoje hrišćanstvo, inače bi im bilo zabranjeno da primaju svete tajne.[12]

Papa Benedikt XIV uredi
 
Papa Benedikt XIV je odredio da svete tajne budu ograničene na katolike koji su javno iskazali svoju vjeru, ali je njegov proglas možda ima neželjeni efekat prevjeravanja mnogih kriptokatolika u prave muslimane.

Apostolski vizitator Nikolić je 1743. izvijestio papu Benedikta XIV o stanju „crkve Srbije”, za koju Skendi primjećuje da je bila teritorija prizrenske i skopske biskupije, i „na različite načine povezana sa užom Albanijom”, tim prije što je stanovništvo bilo uglavnom albansko i bilo pod jurisdikcijom Bara.[17] Nikolić je napomenuo da u „Srbiji i Albaniji” ima na hiljade „tajnih katolika” i da iako su se pokrajinski sinodi i Sveta kongregacija za širenje vjere složili da takvi katolici ne mogu da učestvuju u svetim tajnama, biskupi i misionari im to i dalje dozvoljavaju. Nikolić se plašio da će ih situacija na kraju „srcem i dušom” okrenuti islamu, i tražio od pape da izda naredbu chiaro e chiarissimo da se takvim hrišćanima uskrate svete tajne; papa Benedikt XIV je to učini 2. februara 1744. godine.[18] Bez obzira na to, papin dekret je dozvolio sveštenicima da krste djecu kriptohrišćana, naročito pred smrt.[19]

Zapadna Makedonija uredi

Fetva kojom je predviđena oštra kazna za one koji su spolja ispovijedali islam, ali su tajno nastavili da budu hrišćani izdata je 1568. godine.[20]

Suva Reka uredi

Gregor Mazreku iz katoličke misije u Prizrenu izvijestio je 1650. da je svih 160 hrišćanskih kuća Suve Reke postalo muslimansko, dok je 36—37 žena ostale hrišćanke, a mještani su mu rekli da „u našim srcima mi smo hrišćani; samo smo promijenili imena [tj. usvojili muslimanske imena] da ne bismo plaćali poreze koji su nametnuli Turci”. Mještani su Mazreku rekli da žele da tajno dođe kod njih radi ispovijesti i pričešća. Navodno, islamizovani katolici su se vjenčali samo sa hrišćankama, jer nisu željeli da „hrišćansko ime” nestane iz njihove kuće.[12]

Veliki turski rat uredi

 
Petar Bogdani je bio katolički albanski intelektualac koji je predvodio proaustrijski albanski ustanak krajem 17. vijeka, nakon kojeg je veliki broj Albanaca protjeran i prevjeren, što je dovelo do rasta laramana.

Tokom Velikog turskog rata (1683—1699), albanske katoličke vođe Petar Bogdani i Toma Raspasani okupili su Albance katolike i muslimane iz Skopskog i Prizrenskog sandžaka radi proaustrijske stvari, a pomogli su i mletačkom generalu Danijelu Delfinu. Oštre represalije uslijedile su nakon povlačenja[12] austrijske i mletačke vojske. Veliki broj katolika[21] je pobjegao na sjever gdje su mnogi „umrli, neki od gladi, drugi od bolesti” nedaleko od Budimpešte.[21] Poslije seobe Srba 1690,[12] pećki paša je primorao Albance katolike na sjeveru Albanije da se presele u prazne ravnice južne Srbije i primorao ih da tamo pređu na islam.[22]

Vitina uredi

 
Katolička crkva Svetog Josipa u Stubli kod Vitine.

Albanska kriptokatolička zajednica laramana postojala je u Letničkoj župi, sa središtem u Stubli kod Vitine. Zajednica je nastala od Albanaca katolika sa sjevera Albanske visoravni koji su se doselili na Kosovo početkom 18. vijeka, koji su se preobratili u islam da bi osigurali bolji položaj u odnosu na mjesne Srbe. Prema albanskim katoličkim sveštenicima i crkvenim istoričarima, oni su bili samo formalno muslimani, koji su se prevjerili da bi izbjegli represalije ili plaćanje hrišćanskog poreza (džizija itd.).[23]

Napori da se zajednica vrati katolicizmu počeli su 1837; međutim, taj napor je nasilno ugušen — mjesni osmanski paša je zatvorio laramane.[24] Nakon što je veliki vezir priznao kriptokatolike u Prizrenu, Peći i Đakovici 1845, 25 laramana iz Letničke župe je otišlo u Gnjilane da ubijede pašu i kadiju da ih priznaju kao katolike; paša je to odbio i pokušao da ih ubijedi da se predomisle. Kada su rekli da su u stvari katolici, zatvorio ih je u Skoplju i Konstantinopolju.[1]

Nekoliko mjeseci kasnije, vratili su se sa zvaničnim fermanom kojim su priznati kao katolici, ali su ponovo zatvoreni.[1] Pošto se muslimanska elita na Kosovu plašila da bi njihov prelazak na katolicizam mogao imati domino efekat. Kao sredstvo odvraćanja, oni su deportovani u zimu i proljeće 1845. i 1846. u Anadoliju, gdje su mnogi umrli.[25]

Vraćeni su domovima u novembru 1848. nakon diplomatske intervencije velikih sila.[26] Tanzimatske reforme 1856. poboljšale su situaciju i nije prijavljena nikakva ozbiljna zloupotreba.[27] Najveći dio vraćanja laramana otvorenom katolicizmu dogodio se između 1872. i 1924. godine. [28] Skopski biskup slovenačkog porijekla Janez Frančišek Gnidovec (1924—1939) uložio je energiju u to područje i izgradio crkvu u Dunavu, kriptokatoličkom središtu na Crnoj gori; štaviše, mjesni katolici su nastojali da pomognu preostalim laramanima i njihovom formalnom prevjeravanju u katolicizam. Poteškoće su nastale zbog protivljenja kako mjesnih muslimana, tako i jugoslovenskih vlasti.[29]

Danas postoje katoličkih potomci onih laramana koji su preživjeli deportaciju u Anadoliju, koji žive u Stubli i njenoj okolini. Mnogi od njih su prepoznatljivi pod islamskim prezimenima.[30] Kao dio zaostavštine laramana, Albanke katolkinje u Stubli i dalje nose dimije, harem pantalone koje obično nose samo muslimanke, pored ostalih „muslimanskih” navika.[31]

Metohija uredi

U kasnom osmanskom periodu, u Peći su živjeli kriptokatolici.[32]

Sredinom 18. vijeka, kriptokatolici su bili rasprostranjeni naročito oko Peći, Đakovice i Prizrena.[19] Dio kriptokatolika u Peći, Đakovici i Prizrenu veliki vezir je zvanično priznao kao katolike 1845. godine.[33]

Kriptopravoslavlje uredi

Krajem 17. i početkom 18. vijeka, naročito nakon brojnih ustanaka, uključujući i ustanak tokom Velikog turskog rata i kasnijih sukoba sa pravoslavnom Rusijom, osmanski vladari su činili koordinisane napore da prevjere Albance pravoslavce u južnoj i središnjoj Albaniji (kao i u okolnim regijama).[34] Kao i na sjeveru, prevjeravanje je ostvareno raznim nasilnim, prinudnim[35] i neprinudnim sredstvima, ali glavni faktor su bili povećani porezi.

Sulova uredi

Kriptopravoslavlje je postojalo u i oko Dragota unutar Sulove (Elbasanski okrug) do ranog 18. vijeka, nakon čega su stanovnici postali muslimani, kako u praksi, tako i po imenu.[36] Samo selo Dragot je u potpunosti preobraćeno u islam početkom 18. vijeka.[37]

Tropoja uredi

U Tropoju su kriptohrišćani koji nisu bili katolici, nego pravoslavci postojali do kraja 18. vijeka.[36] U Tropoju je i danas opstala brojna katolička manjina.

Špati uredi

U oblasti Špati u Elbasanskom okrugu, ustanovljeno je i opstalo kriptopravoslavlje.[7] Prisustvo kriptohrišćana može se otkriti po neskladu između statistike osmanskih vlasti i Patrijaršije: Patrijaršija je brojala 38 hrišćanskih sela i pet muslimanskih, dok su Osmanlije brojale 20 muslimanskih.[38] Kriptopravoslavci bi često imali dva imena, kao što je bio slučaj sa Josifom Ćosjom (pravoslavno ime), albanskim kriptohrišćaninom iz Špatije, koji je bio poznat i kao Isuf Ćosja (muslimansko ime).[39] Posljednji tragovi kriptohrišćanstva primijećeni su poslije Prvog svjetskog rata, a nestali su do Drugog svjetskog rata.[40]

Čamerija uredi

Proces islamizacije Čama (stanovnici Čamerije) započet je u 16. vijeku, ali je dostigao velike razmjere tek u 18. i 19. vijeku. Prema popisu stanovništva (defteru) iz 1538, stanovništvo ove regije bilo je skoro u potpunosti pravoslavno, a samo manjina, procijenjena na manje od 5%, prešla je u islam. Glavni podstrekač za početak masovnih prevjeravanja u regiji bile su drakonske mjere koje su Osmanlije usvojile poslije dva bezuspješna mjesna ustanka, u kojima su učestvovali i hrišćani i muslimanska (tadašnja) manjina. Nakon ustanaka, osmanske paše su utrostručile poreze za nemuslimansko stanovništvo, jer su smatrali da je pravoslavni element stalna prijetnja. Drugi razlog prevjeravanja je odsustvo liturgijskih obreda.[41] Prvi talas prevjeravanja počeo je u 18. vijeku, među siromašnim zemljoradnicima. Ratovi u 18. i ranom 19. vijeku između Rusije i Osmanskog carstva negativno su uticali na regiju. Uslijedilo je povećano prevjeravanje, često iznuđeno.[35] Tokom čitavog 18. vijeka muslimani su još uvijek bili manjina među Albancima u regiji, a većina su postali tek u drugoj polovini 19. vijeka. Procjene zasnovane na defteru iz 1875. prokazuju da su Čami muslimani u broju nadmašili Čame pravoslavce.[41]

Međutim, u velikom broju slučajeva samo je jedna osoba, najčešće najstariji muslimanski član porodice, prešla u islam, da ne bi plaćala porez, dok su svi ostali članovi ostali hrišćani. Kao ishod, istoričari tvrde da su Čami bili ili hrišćani ili kriptohrišćani još u prvoj polovini 19. vijeka. Tokom druge polovine vijeka, većina Čama je postala potpuno islamizovana i kriptohrišćanstvo prestaje da postoji.[41]

Izvještaji o savremenim laramanima uredi

Stubla i Crna gora uredi

U planinskom zaleđu Crne gore sa središtem u Stubli kod Vitine, i dalje žive laramani. Laramana u ovoj oblasti i danas ima u „zabačenim i skoro napuštenim zaseocima”. Odlučili su da se u ovim prostorima ne vrate otvoreno katolicizmu, zbog tradicionalnih bračnih veza sa muslimanskim plemenima. Većina laramana koji su prvobitno živjeli u ovim udaljenim oblastima na kraju se preselila u ravnice i postala ili potpuno katolička ili potpuno muslimanska, češće birajući preovlađujuću religiju mjesta u koje su se preselili.[30]

„Prevjeravanje” u 21. vijeku uredi

 
Katedrala Majke Tereze u Prištini.

Bilo je izvještaja da su Albanci u Klini i okolini,[42] kao i u Rugovi, Drenici[43] i na jugu Kosova, prešli u katolicizam i potvrdili laramansko naslijeđe, u kojim su katoličku vjeru održavale i prenosile njihove majke, ćerke i sestre, a Ramazan je proslavljan uz Božić i Vaskrs. U Kravoseriji kod Suve Reke, središtu mnogih koji su se „vratili”, izgrađena je nova crkva 2005. godine.[42] Muslimanska zajednica protestovala je protiv prijedloga da se izgradi nova crkva u Lapušniku, radi potrebe preobraćenika.[44] Od 2008, nova crkva se gradila i u Klini da bi služila „preobraćenicima” (koji se ne identifikuju kao „preobraćenici”, tvrdeći da su imali katoličko naslijeđe koje je jednostavno bilo skriveno).[42][45] Mjesni katolički sveštenik Don Šan Zefi kaže da Katolička crkva nije tražila preobraćenike, nego da su ga kosmetski Albanci kontaktirali,[42] a on je 2008. izjavio da ima „desetine sela” koja žele da se preobrate.[42][45]

Diskurs o trendu je bio pomiješan. Preobraćenici često navode laramansko naslijeđe, ili barem vezu predaka sa katolicizmom,[46] kao i neki albanski akademici i sveštenstvo na tu temu, kao što su Don Šan Zefi i Luš Đerđi.[44] Albertini primjećuje da su preobraćenici primijetili i da „zapadne zemlje ne vole muslimane”, dok su istovremeno tražili podršku i zaštitu od Zapada. Takođe tvrdi da je „’kriptokatolička’ ruta djelimično ’izmišljena tradicija’ — dobra za opravdavanje potrebe za ’identitetskim krštenjem’ više nego za ’kulturnim krštenjem’”, istovremeno napominjući i ulogu djelotvornosti „socijalno-humanitarne katoličke mašine”.[46] Glavni muftija Islamske zajednice Kosova Naim Ternava protivio se gradnji novih crkava, kao i novoj katedrali u Prištini.[42] Istoričar Jahja Drankoli fenomen pripisuje kombinaciji želje za povratkom svojim korijenima, kao i želji da se demonstrira „evroatlantska” orijentacija.[45][46]

Savremeni diskurs uredi

U brojnim naučnim radovima kada se raspravlja o laramanima uglavnom se drže priče koje podržavaju laramani i sveštenstvo po kojoj postoji „kontinuitet”[47] kriptokatoličke prakse na Kosovu, u kojoj su laramanske zajednice simulirale muslimanski identitet, zadržavajući neiskvareni katolički identitet u svom domu, uključujući neodlazak u džamiju, odlazak u crkvu, pozivanje sveštenika u svoje domove, proslavljanje važnih hrišćanskih praznika i krštenje djece.[48] Laramanstvo je, u tom smislu, bilo odgovor na osmanski progon hrišćana i primoravanje na nevoljan prelazak u islam. Dejzings, međutim, sumnja da je kriptohrišćanska tradicija djelimično „ponovo izmišljen” identitet. Sumnja da je laramanstvo postalo „zastarjelo” u Crnoj gori (Letničkoj župi) zbog nedostatka sveštenika i crkava početkom 19. vijeka u tom kraju[49] i pita se koliko je zapravo katolički identitet bio zastupljen među stanovnicima Stuble prije njihovog „mučeništva”. Sugeriše da su se mnogi od njih izjašnjavali kao katolici više zbog izbjegavanja vojne službe, a „kriptohrišćanska” praksa je postala održivija nakon što je Katolička crkva ponovo uspostavila stabilno prisustvo na tom području krajem 19. vijeka.[50] Skendi u međuvremenu napominje da „postoji moguća zabuna između kriptohrišćanstva i nesavršenog muslimanskog preobraćenja u kojem preobraćenici zadržavaju barem tragove svoje prethodne religije”, primjećujući prethodne napomene R. M. Dokinsa u analognim slučajevima vezanim za Valahade u Grčkoj, u kojim je postojala „mješovita religija… nema dokaza da nisu podjednako vjerovali u oba elementa”.[51]

Malkolm vjerovatno primjećuje poseban fenomen religioznog amfibijanizma, posebno vrijedan pažnje onaj na Kosovu, gdje su porodice mješovitih religioznih opredjeljenja praktikovale obje religije. Takve situacije su često nastajale kroz prevjeravanje jednog člana porodice, ali ne i drugih, ili kroz međuvjerske brakove.[13] Ipak, takvi slučajevi su često doveli do situacionog kriptohrišćanstva, gdje su katolički članovi porodice često imali i katolička i muslimanska imena, i koristili su svoje intimno poznavanje islama da se pretvaraju da su muslimani kada su daleko od kuće kako bi imali koristi od višeg društvenog položaja i privilegije date muslimanima u osmanskom sistemu. Takve prakse bile su uobičajene posebno u Velikoj Malesiji.[14] Malkolm takođe primjećuje slučajeve gdje su porodice kriptohrišćana na Kosovu zapravo postale dvokonfesionalne, iskreno praktikujući obje vjere.[52]

Brojni naučnici objašnjavaju širenje bektaškog sufijskog reda među Albancima djelimično zato što je dozvolio sebi da bude sredstvo za izražavanje kriptohrišćanskih vjerovanja i rituala.[53] Bektašijstvo je muslimanski panteistički derviški red (tarikat) za koji se smatra da je nastao u 13. vijeku u pograničnoj regiji Anadolije, gdje su hrišćanstvo, islam i paganizam koegzistirali, dozvoljavajući inkorporaciju sličnih paganskih i mjesnih nemuslimanskih vjerovanja u popularni islam, što je olakšalo proces prevjeravanja u nove muslimane. To je bila zvanična naredba osmanskih janjičara, koji su je, izgleda, uveli u Albaniju, gdje je postala sekta za mjesno stanovništvo i raširila se kao nigdje na Balkanu. Smatra se da je velika ekspanzija bektašijstva u južnoj Albaniji nastala od početka 19. vijeka pod uticajem Ali-paše Janjinskog koji je vladao regijom u kojoj su živjeli hrišćani i muslimani.[54]

Ger Dejzings primjećuje upotrebu laramana, naročito „Mučenici iz Stuble” u albanskom nacionalizmu da bi se pojačao osjećaj prkosa i „odbrane Albanije” pod osmanskom okupacijom. U savremenom dobu, kosmetski Albanci su pokazali interesovanje i pozivali se na albansko hrišćansko porijeklo i naslijeđe, naročito laramansko naslijeđe, koje je iskorišteno kako bi Albance predstavilo kao Evropljane, iako su muslimani.[55]

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Kako je saopšteno Kerubinu, Tačiji su imali tri ogranka: jedan katolički, jedan muslimanski i jedan koji su činili katolici koji nisu jeli svinjetinu. Beriše su bile podijeljene na katolički i islamski dio bez ikakvih unutrašnjih tenzija.[13]

Reference uredi

  1. ^ a b v Duijzings 2000, str. 89.
  2. ^ Bellé 1972, str. 14.
  3. ^ Skendi 1967, str. 235.
  4. ^ Young, Antonia. „Northern Albanian Tribal Systems: An Historical Study of Ethnic Identity Formation and Conflict in the Shala River Valley”. IPRA Foundation (na jeziku: engleski). Pristupljeno 3. 7. 2023. 
  5. ^ Marmullaku 1975, str. 16; Bieber 2000, str. 15–19.
  6. ^ Jelavich1983, str. 80–81.
  7. ^ a b Zhelyazkova 2000, str. 22.
  8. ^ Elsie 2010, str. 74–75.
  9. ^ Zhelyazkova 2000, str. 21.
  10. ^ Elsie 2010, str. 201–202.
  11. ^ a b v Skendi 1967, str. 235–236.
  12. ^ a b v g d đ Skendi 1967, str. 237.
  13. ^ a b Malcolm 2020, str. 56–57.
  14. ^ a b Malcolm 2020, str. 57.
  15. ^ Martucci 2010, str. 154: "Nel 1703, per iniziativa di Papa Clemente XI (che era di origini albanesi) si tenne il primo Concilio Nazionale Albanese, in cui si cercò di promuovere l'applicazione dei decreti del Concilio di Trento nelle diocesi albanesi, di arginare la marea di conversioni all'islam"
  16. ^ Elsie 2010, str. 7.
  17. ^ Cordignano 1934, str. 248; Skendi 1967, str. 238.
  18. ^ Radonić 1950, str. 570–571; Skendi 1967, str. 238.
  19. ^ a b Skendi 1967, str. 238.
  20. ^ Matkovski 1973, str. 230–231.
  21. ^ a b Malcolm 1998, str. 162.
  22. ^ Pahumi 2007, str. 18: "The pasha of Ipek forcibly removed Catholic inhabitants of northern Albania into the plains of southern Serbia after a failed Serb revolt in 1689 and the flight of many Serbs to the Habsburg Empire. The transferred villagers were forced to convert over to Islam."
  23. ^ Duijzings 2000, str. 91.
  24. ^ Duijzings 2000, str. 92.
  25. ^ Duijzings 2000, str. 89–90.
  26. ^ Duijzings 2000, str. 90.
  27. ^ Duijzings 2000, str. 93.
  28. ^ Duijzings 2000, str. 96.
  29. ^ Sopi 1972, str. 182–183; Duijzings 2000, str. 97–99.
  30. ^ a b Duijzings 2000, str. 40.
  31. ^ Duijzings 2000, str. 42.
  32. ^ Skendi 1967, str. 240; Gawrych 2006, str. 34.
  33. ^ Gasper 1986, str. 145–146; Duijzings 2000, str. 89.
  34. ^ Isufi 2004, str. 17–32; Schmitt 2010, str. 8–11.
  35. ^ a b Giakoumis 2010, str. 85–86: "In the 18th century Islamization increased and a large number of inhabitants of Labëri, Filiates, Pogon and Kurvelesh converted. [...] "In 1739, twenty five villages in Thesprotia were forced to convert to Islam en masse. It has also been noted that conversions intensified after the wars of Russia with the Porte (1710-1711, 1768-1774, 1787-1792, 1806-1812)."
  36. ^ a b Çarçani 2007, str. 11: "Pas pushtimit osman një pjesë e popullsisë ortodokse për të patur lehtësira. Nga organet e këtij pushtimi konvertoheshin me emër në myslimanë zyrtarisht, por realisht nëpër shtëpia kryenin rite ortodokse. Si dukuri egzistonte në Tropojë dhe në zonën e Dragotit të Sulovës deri në fund të shek XVIII.Më pas këta banorë u islamizuan..."
  37. ^ Çarçani 2007, str. 11: "Bartl kriptokristianizmin e quan faza e fundit e krishtërimit dhe faza e pare e islamizimit.Ndoshta ka të drejtë pasi fshati Dragot I Sulovës në fund të shek XVII ishte kriptokristian dhe në fillim të shek XVIII u konvertuan në myslimanë."
  38. ^ Çarçani 2007, str. 11: "E përmendëm dhe më lart sipas Bartl patriarkana theksonte se nga 43 fshatra 5 ishin myslimane, kurse statistikat osmane theksonin 20. Dhe këto 20 fshatra mund të ishin në fakt kriptokristiane."
  39. ^ Çarçani 2007, str. 56.
  40. ^ Çarçani 2007, str. 76.
  41. ^ a b v Isufi 2004, str. 17–32.
  42. ^ a b v g d đ Bytyci, Fatos (29. 9. 2008). „Out of hiding, some Kosovars embrace Christianity”. Reuters (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 7. 2023. 
  43. ^ Zefaj, Engelbert (1. 6. 2008). „Kosovo: the reawakening of”. Fondazione Internazionale Oasis (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 7. 2023. 
  44. ^ a b Lellio, Anna Di (21. 5. 2008). „Kosovan - and Catholic”. The Guardian (na jeziku: engleski). Pristupljeno 7. 7. 2023. 
  45. ^ a b v „Conversion rate”. The Economist. 30. 12. 2008. Pristupljeno 7. 7. 2023. 
  46. ^ a b v Albertini, Matteo (2011). „The Vatican’s Growing Prominence in Kosovo”. Balkanalysis.com (na jeziku: engleski) (04): 1—5. Pristupljeno 7. 7. 2023. 
  47. ^ Duijzings 2000, str. 88.
  48. ^ Bartl 1967; Malcolm 1998, str. 131–133.
  49. ^ Duijzings 2000, str. 88–89.
  50. ^ Duijzings 2000.
  51. ^ Skendi 1967, str. 244–245.
  52. ^ Malcolm 2020, str. 67.
  53. ^ Skendi 1967, str. 244–245; Elsie 2019, str. 116.
  54. ^ Skendi 1967b, str. 12–13; Minkov 2004, str. 103–104; Fleming 2014, str. 66–68.
  55. ^ Takeyh & Gvosdev 2004, str. 81.

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ларамани&oldid=27723593”