Lacio

Lacio
Lazio
Lacio; Lazio;
	; Zastava ; Grb
Država	Italija
Admin. centar	Rim
Najveći grad	Rim
Službeni jezik	italijanski jezik
Predsednik	Renata Polverini
Površina	17.208 km2
— broj st.	5.610.709
— gustina st.	326,05 st./km2
	Zvanični veb-sajt

Lacio (ital. Lazio), ranije poznat i kao Lacijum (lat. Latium), jedna od 20 regija Italije. Nalazi se u njenom središnjem delu. Glavni grad pokrajine je Rim, glavni grad Italije, a poznati gradovi su i Latina, Viterbo, Tivoli.

Lacio je poznat kao „srce Italije“ zajedno sa glavnim gradom pokrajine, ali i cele Italije. Takođe, oblast drevnog Lacijuma, koja se približno poklapa sa današnjom pokrajinom, bila je središte starorimske države i matično područje latinskog jezika.

Poreklo naziva

Naziv „Lacio“ ili „Lacijum“ izveden je od imena drevnog plemena Latina, osnivača grada Rima i začetnika starorimske države. Oni su, opet, po predanju dobili ime po drevnom vladaru Latinusu. Postoje pretpostavke da je ime izvedeno od reči „latus“ (lat. latus), što znači „široko“ i vezuje se za širinu močvarnog područja na ušću Tibra. Na kraju, u nekim izvorima stoji i da je ovaj naziv znatno stariji i vezan za jezike i narode preindoevrpskog porekla.

Položaj

Lacio je središnja pokrajina Italije, sa izlaskom na Tirensko more na jugozapadu i jugu. Takođe, Lacio ima državnu granicu sa malenim Vatikanom na prostoru grada Rima, koga okružuje sa svih stana. Sa ostalih strana nalaze se druge italijanske pokrajine:

severozapad - Toskana
sever - Umbrija
severoistok - Marke
istok - Abruco i Molize
jugoistok - Kampanija

Prirodne odlike

Rim je već gotovo 3 milenijuma središte Lacija

Okruzi Lacija

Površina pokrajine je 17.208 km² i po ovome je Lacio jedna od srednje prostranih italijanskih pokrajina.

Reljef

U okviru Lacija razlikuje se nekoliko prirodnih celina. Istočni deo obuhvata 26% površine pokrajine i čine ga središnji Apenini, koji u potpunosti zatvaraju pokrajinu sa istoka. Njihovi najviši vrhovi dosežu i preko 2.000 m nadmorske visine (Vrh Gorcano 2.458 m n. v.). U središnjem delu nalazi se prostrano pobrđe (54% pokrajine), poznato po vinogradarstvu i voćarstvu. Ova celina pokrajine, dodatno prošarana brojnim manjim starim naseljima i usamljenim veleposedima, poseduje izuzetnu lepotu. Zapadna celina je ravničarska, Pontinska ravnica. Ona obuhvata priobalnu ravnicu i donji, ravničarski deo doline reke Tibar, nekada močvaran. Mada najmanja (20% površine) ona obuhvata najaktivniji deo pokrajine, privredno razvijen i gusto naseljen. Tu je smešten i grad Rim.

Klima

Klima u većem delu Lacija je sredozemna klima, da bi u planinskim krajevima dobila oštrije, planinske crte.

Vode

Lacio je primorska pokrajina sa izlaskom na istočnu obalu Tirenskog mora na svom zapadu i jugozapadu. U ovom moru smešten je i omanji Pontinski arhipelag, sastavni deo pokrajine. Od rečnog sistema najznačajniji je Tibar, koji se gotovo može poistovetiti sa područjem Lacija, jer protiče kroz njegove najvažnije delove. Druge značajne reke su Liri i Sako, pritoke Tibra. U severnoj polovini pokrajine nalaze se i tri značajna jezera: Bolsena, Vičo, Brakijano. Nekadašnje močvare oko ušća Tibra isušene su tokom prošlog veka.

Biljni i životinjski svet

Lacio je poznat po svojim brdovito-brežuljkastim predelima, koji su ukrašeni borovima čempresima, drvećem masline i mnogim vinogradima. Posebno je slikovit severni deo pokrajine, sa sličnim pejzažom kao u obližnjoj Toskani, koji je postao ugled za stvaranje pojma „kulturni pejzaž“.

Upravna podela

Lacio je podeljen u 5 okruga, odn. provincija sa istoimenim gradovima kao upravnim središtima:

Istorija

Tibar pri protoku kroz Rim

Planinski deo Lacija

Očuvani rimski put, Vija Apija, na severu Lacija

Tarkvinija ima istoriju još od Etruraca

Grad Gaeta je važno središte pomorskog turizma

Praistorija i antika

Oblast Lacija bila je naseljena već u doba praistorije. Severni deo su naseljavali Etrurci, a južni Latini. Po predanju osnivanjem grada Rima 753. p. n. e. počinje istorijski razvoj ovih krajeva. Tokom vremena starorimske države istorija tadašnjeg Lacijuma usko je vezana za njeno glavno središte, grad Rim. Važan podatak je da je u doba vladavine Oktavijana Avgusta Lacijum postao rimska provincija. Krajem rimske ere Rim je postao i sedište važnom episkopa, kasnije nazvanog Papom, što će biti izuzetno značajno za istoriju Lacija u sledećim vekovima.

Srednji vek

Nakon pada Zapadnog rimskog carstva oblast Lacijuma je zajedno sa ostalim italijanskim provincijama pala pod vlast Ostrogota. Uskoro je njihova vlast bila ugrožena nadiranjem Langobarda sa severa, što je dovelo do sukoba i slabljenja ostrogotske vlasti. Ovo je iskoristio episkop grada Rima, kasnije nazvanog Papom. Njegova vrhovna vlast održala se oblašću Lacija i susednim italijanskim oblastima više vekova sve do Avinjonskog ropstva u 14. veku. Posle povratka Pape u Rim ponovo je uspostavljena Papska država sa središtem u Laciju, ali ona više nije imala moć kao nekada.

Savremeno doba

Pomeranje trgovačkih puteva na Atlantik dovodi postepeno do slabljenja celog italijanskog prostora. Međutim, Papska država se održala i pored spoljnih pritisaka. Ona postepeno potpada pod snažan uticaj Francuske, da bi tokom Napoleonovih ratova Papska država sa Lacijumom postala deo Rimske republike, a potom bila pod snažnim uticajem Habzburške monarhije. 1870. g. došlo je do pripajanja ove oblasti novoosnovanoj Italiji. Odmah je osnovana pokrajina Lacio, a Rim je postao glavni grad države i to je do danas. Nova vladavina je pokrajini donela privredni procvat, prvenstveno gradu Rimu i njegovoj okolini. Kao središte države on se brzo razvijao i oko sebe sakupljao velike resurse. 1929. g. sasvim mali deo pokrajine u gradu Rimu je odvojen i od toga je obrazovana papska država, Vatikan. Poslednjih decenija nagli uspon Rima i Lacija je donekle usporen u cilju što ravnomernijeg razvoja države.

Stanovništvo

Danas Lacio ima preko 5,5 miliona stanovnika i to je jedna od najnaseljenijih pokrajina Italije. To je čak 3 puta više stanovnika nego pre jednog veka, odnosno za 15% više nego pre 25 godina. Po ovome se može reći da je rast stanovništva bio znatno brži nego u drugim delovima države, a razlog ovome je nagli rast grada Rima, posebno u prvoj polovini 20. veka.

Gustina naseljenosti je oko 320 st./km², što je osetno više od državnog proseka (200 st./km²). Međutim, deo pokrajine oko grada Rima je izuzetno gusto naseljen - preko 750 st./km². Ravničarski i priobalni deo pokrajine je takođe gusto naseljen, gustine naseljenosti slične pokrajinskom proseku. Ovaj deo je i razvijeniji i okrenut industriji i turizmu. Apeninsko područje na istoku ili oblast pobrđa na severu, kao usmereni mahom na poljoprivredu, su slabo naseljeni (<100 st./km²).

Etnička slika

U pokrajini dominira italijansko stanovništvo. Uticaj naglog razvoja pokrajine u poslednjem veku vidi se i u primetnom udelu novouseljenog stanovništva (5,2%), mahom useljenika sa svih strana sveta, naseljenih u Rimu i okolini. Ne treba zanemariti ni poveći broj novog, bogatog stanovništva nastalog od nekadašnjih turista, mahom Britanaca i Amerikanaca.

Privreda

Pontinska ravnica

Tradicionalne privredne grane u većini delova pokrajine su uglavnom industrija i poljoprivreda. Poljoprivreda se uglavnom temelji na uzgajanju vinove loze i proizvodnji maslinovog ulja. U ravničarskim krajevima gaji se žito i agrumi.

Industrija je mahom razvijena oko Rima i raznovrsna je.

Međutim, najveći deo stanovništva (73%) upošljen je u tercijarnom i kvartarnom sektoru. Oba sektora su vezna za grad Rim, kao prestonicu države i važno turističko odredište - turizam i ugostiteljstvo, trgovina, bankarstvo, državna uprava, javne, kulturne, obrazovne ustanove. Turizam je izuzetno bitna razvojna grana pokrajine. Razvijene su sve vrste turizma, od kojih se najviše ističe kulturološki i hodočasnički turizam, vezan za očuvano graditeljsko, versko i umetničko nasleđe grada Rima.

Kuhinja

Jedan od najpoznatijih oblika hrane u Laciju je testenina. Jela koja su prvi put potvrđena unutar granica regiona uključuju:

Spaghetti alla carbonara
Bucatini all'amatriciana
Penne all'arrabbiata
Spaghetti alla Gricia

Guansijale se koristi u nekoliko sosova. Guansijale je komad svinjskog mesa dobijenog od svinjskog obraza, isprepletenog mršavim venama mišića sa komponentom vredne masti, sastava drugačijeg od larda (leđna mast) i pancete (trbušna mast): konzistencija je tvrđa od pancete i poseduje karakterističniji ukus. Guansijale je slana svinjska mast, različita od slanine koja se dimi. To je tipičan proizvod Lacija, Umbrije i Abruca. Još jedan važan sastojak je sir Pekorino Romano.

Povrće je uobičajeno, a među najpopularnijim su artičoke. Ostalo popularno povrće su brokoli, špargle, pasulj fava, čima di rapa, zelena salata, bundeva, tikvice i cikorija.

Začini

U kuhinji Lacija, začini se široko koriste. Među najčešće korišćenim su mala mačja menta, koja se u Rimu naziva "Mentuća" (za artičoke i pečurke), skuav menta, koja se u Rimu naziva "Menta romana" (za jagnjetinu i tripice), lovor, ruzmarin, žalfija, kleka, čili i rendani tartuf.

Kvinto kvarto

Iako rimska i Lacio kuhinja koriste jeftine sastojke poput povrća i testenina, siromašnim ljudima je bio potreban izvor proteina. Stoga su koristili takozvani „Kvinto kvarto“ (Peta četvrtina), ostatke životinjskih leševa koji su ostali nakon prodaje cenjenih delova bogatima.

Kvinto kvarto uključuje tripice (najvredniji deo retikuluma, koji se naziva i "ćufija", "lomaso" ili "lampredoto"), bubrege (koje je potrebno dugo namakati u vodi sa limunom da bi se uklonio miris urina), srce, jetra, slezina, slatkiši (pankreas, timus i pljuvačne žlezde), mozak, jezik, volovski rep, kasači i pajata (creva teleta, hranjena samo majčinim mlekom). Creva se očiste i skinu sa kože, ali himus (masa delimično svarene hrane) ostaje unutra. Tipična jela ovog stila su:

Rigatoni con la pajata
Trippa alla romana
Lampredotto sendvič
Coda alla vaccinara

Jela od mesa

Tradicionalna jela od mesa su Saltimboka (teletina umotana u pršutu iz Parme i žalfije i kuvana u belom vinu, puteru i brašnu) i Abačo (pečeno jagnjeće sa belim lukom, ruzmarinom, biberom i seckanom pršutom).

Saltimbocca alla Romana (nekuvano)
Abbacchio