Maksimilijan Šel

Maksimilijan Šel (nem. Maximilian Schell) bio je austrijsko-švajcarski glumac rođen 8. decembra 1930. godine u Beču (Austrija), a preminuo 1. februara 2014. godine u Inzbruku (Austrija).

Maksimilijan Šel
Maksimilijan Šel 1970.
Lični podaci
Datum rođenja	(1930-12-08)8. decembar 1930.
Mesto rođenja	Beč, Austrija
Datum smrti	1. februar 2014.(2014-02-01) (83 god.)
Mesto smrti	Inzbruk, Austrija
Porodica
Supružnik	Natalja Andrejčenko (1985—2005)
Veza do IMDb-a
Nagrade Oskar Najbolji glavni glumac 1961 Nirnberški proces Zlatni globus Najbolji glavni glumac (drama) 1962 Nirnberški proces Najbolji sporedni glumac u seriji, mini-seriji ili TV filmu 1993 Stalin

Godine 1962. osvojio je nagrade Oskar i Zlatni globus za najbolju glavnu ulogu u filmu Nirnberški proces. Nominovan je za Oskara za još dve uloge ostvarene u filmovima Čovek u staklenoj kabini (1975) i Džulija (1977). Za ulogu Vladimira Lenjina u TV seriji Staljin dobio je nagradu Zlatni globus 1993. Zapažene uloge je ostvario u filmovima Mladi lavovi (1958), Topkapi (1964), Simon Bolivar (1969), Sarajevski atentat (1975), Nedostižni most (1977), Duboki udar (1998).

Bavio se i produkcijom dokumentarnih filmova kao što su Marlen (1984) o filmskoj zvezdi Marlen Ditrih i Moja sestra Marija (2002) o svojoj sestri, poznatoj glumici Mariji Šel. Bio je dva puta u braku i imao je jednu kćerku.

Rane godine

Rođen je u Beču i potiče iz ugledne rimokatoličke porodice. Njegova majka je bila glumica, a njegov otac dramski pisac i vlasnik apoteke. Godine 1938. cela porodica beži zbog Anšlusa i nastanjuje se u Švicarskoj, gde je Maks pohađao škole u Bazelu i Cirihu, studirajući na univerzitetima u tim gradovima, a kasnije u Minhenu. Služio je švajcarsku vojsku i tada, u uzrastu od 22 godine, započeo je profesionalnu glumačku karijeru; svoj prvi nastup imao je kada mu je bilo tri godine u jednoj od predstava svog oca. Kada je imao 11 godina, on se pojavio u profesionalnoj produkciji „Vilijama Tela” i iste godine je napisao pozorišni komad u produkciji njegove škole.

U Cirihu, Šel je „odrastao čitajući klasike“, a kada je imao deset godina, napisao je svoju prvu dramu. Šel se priseća da je kao dete, odrastajući okružen pozorištem, uzimao glumu zdravo za gotovo i prvobitno nije želeo da postane glumac: „Ono što sam želeo da postanem je slikar, muzičar ili dramski pisac“, poput njegovog otac.

Šel je kasnije godinu dana pohađao Univerzitet u Cirihu, gde je takođe igrao fudbal i bio u veslačkom timu, zajedno sa pisanjem za novine kao honorarni novinar za zaradu. Po okončanju Drugog svetskog rata on se preselio u Nemačku gde je upisao Univerzitet u Minhenu i studirao filozofiju i istoriju umetnosti. U pauzama se ponekad vraćao kući u Cirih ili odsedao na porodičnoj farmi na selu kako bi da piše bez ometanja:

Moj otac i stric tamo love jelene, ali ja ne volim da ih lovim. Volim da šetam šumom sam. Godine 1948. i 1949, kada sam napisao deo svog prvog romana, koji nisam nikad nikome pokazao, izolovao sam se tokom tri meseca u jednoj od lovačkih kabina, bez telefona, bez struje, sa toplotom samo iz velikog otvorenog kamina.

Šel se zatim vratio u Cirih, gde je godinu dana služio u Švajcarskoj vojsci, nakon čega je ponovo stupio na Univerzitet u Cirihu još godinu dana, a kasnije na Univerzitet u Bazelu na šest meseci. Tokom tog perioda profesionalno je glumio u malim komadima, kako u klasičnim, tako i u modernim predstavama, i odlučio je da će od tada svoj život posvetiti glumi, a ne akademskim studijama:

Tada sam odlučio, ili ste naučnik ili umetnik. ... Za mene je to mnogo važnije ... da se divim i osećam i a budem podstaknut i nadahnut ... Umetnost izlazi iz haosa, a ne iz mehaničkog analiziranja. Dakle, čim sam se odlučio, više nije bilo smisla da nastavim da studiram i da dobijam diplomu. To je poput nagrade; ne znači ništa samo po sebi. ... Univerzitetska diploma je samo naslov. Ja ne mislim da umetnik treba da ima titulu. Bilo je vreme da se koncentrišem na glumu.

Šel je počeo da glumi u Bazelskom pozorištu.

Šelova pokojna starija sestra, Marija Šel, takođe je bila glumica, kao i njihova druga dva srodnika, Karl (1927–2019) i Imakulata „Imi“ Šel (1935–1992).

Filmska karijera

Sa svojom mračnom figurom, zapovedničkim ponašanjem i glasom, on je u početku radio u pozorištu, ali nakon par manjih nastupa na filmu dobiva važniju sporednu ulogu u filmu Kinder, Mütter und ein General (1955). Film je privukao pažnju međunarodne javnosti, delom zbog svog režisera, Lasla Benedeka, čiji je film The Wild One, sa Marlonom Brandom u glavnoj ulozi, izazvao velike kontroverze, uglavnom zbog svog antiratnog stava. Ovaj film zajedno sa filmom Devojka iz Flandrije (1956), u režiji liberalnog nemačkog režisera Helmuta Kojtnera, i veće uloge u nekim slabijim filmovima, dovele su Šela da dobije ulogu, uz Rozmari Haris, u filmu New York in Interlock (1958).

Iste godine je igrao kapetana nemačke vojske u filmu Edvarda Dmitrika The Young Lions, nasuprot Branda. On je takođe preuzeo ulogu Dartanjana u TV verziji Tri musketara. On se vratio u Nemačku da igra Hamleta u filmu iz 1960. godine, zatim se pridružuje čuvenom Suđenju u Nirnbergu, kao branilac Hans Rolfe. Iako su Spenser Trejsi i Bert Lankaster imali odlične nastupe među ostalima, Šel je nagrađen nagradom Oskar za najboljeg glumca na ceremoniji iz 1961. godine, kao i nagradom filmskih kritičara Njujorka. Šel je prvi put igrao Rolfa u televizijskoj seriji iz 1959. godine Playhouse 90..

Sada već međunarodna zvezda, u toku sledećih nekoliko godina našao se rastrgan između sukobljenih izbora karijere. On prihvata, često iz komercijalnih razloga, bioskopske promašaje kao što su Krakatoa, istočno od Jave (1969), Igrači (1979) i Asisi podzemlje (1985). Period neposredno nakon osvajanja Oskara je bio najteži za njega. Nakon filma The Reluctant Saint (1962) snimljenog u Italiji, iste godine on je preuzeo ulogu mentora u ekraniziranoj verziji Five Finger Exercise. Pokazao se promašenom amerikanizacija isključivo engleskog pozorišnog komada autora Petera Šafera. Zatim sledi zbunjena verzija Žan-Pol Sartrovog dela The Condemned of Altona, s tmurnom režijom Vitoria de Sikae.

Maksimilijan Šel scena iz filma Suđenje u Nirnbergu, 1961.

Kao spas mu dolazi uloga u filmu Topkapi, koji se pokazao kao veliki hit - za razliku od bizarnog Povratka iz pepela (1965) u kojem je igrao šahovskog majstora sa nagonima ubice. Preuzeo je glavnu ulogu u filmu Simón Bolívar (1969), te je postao još jedan nacista u slabom Kontrapunktu (1967), gde je bio zadužen za koncentracioni logor u kojem je smešten simfonijski orkestar kojim diriguje Čarlton Heston. Ovi i drugi filmovi pomogli su mu da plati troškove vlastite produkcije Franz Kafkinog The Castle (1968), u kojem je glumio kao K. Sa približavanjem 40-im, postaje nestrpljiv da režira filmove, a ne da samo glumi u njima.

Tokom 1960-ih režirao je opere, uključujući Travijatu, i pozorišne predstave kao što su Hamlet, i Pigmiliona. Godine 1969. došao je u Veliku Britaniju da radi za Petera Hola u Narodnom pozorištu, i režira Priče iz Bečke šume. Mnogo godina kasnije adaptirao je i produkovao ovo delo za film. Do 1970. on je osećao, prema njegovim rečima, da je uspeo „da počne iznova” nakon Oskara i režirao je Prvu ljubav, koja je bila prilagođena iz priče Turgenjeva. On je takođe glumio u filmu kao otac. Film je bio prikazan na Nacionalnom filmskom teatru i sam Šel je impresionirao tokom predavanja i rasprave, otkrivajući svoju inteligenciju i šarm; ali uprkos dobrim recenzijama i velikoj nagradi na filmskom festivalu u San Sebastijanu imao je samo ograničeno izdanje.

On je kasnije režirao Pešaka, po njegovom izvornom scenariju o bogatom industrijalcu raskrinkanom kao nacistički oficir odgovoran za ratne zločine. Sledeće godine nastupa sa svojom sestrom Marijom u filmu The Odessa File, gde ponovo igra zapovednika koncentracijskog logora. Imao je značajniju ulogu u filmu Čovek u staklenoj kabini, portretirajući bogatog Njujorčanina koji je otet i odveden u Izrael na suđenje kao ratni zločinac. Time je stekao nominaciju za Oskara, kao i njegova uloga u Džuliji, u režiji Freda Zinemana. Čudnovato, između ta dva prestižna filma preuzeo je slabu ulogu u Čarls Bronsonovom filmu, St. Ives (1976). Ali ubrzo se otkupljuje sa svojom ulogom kao kapetan vojske u Sem Pekinpovom filmu Željezni krst koji je bio posebno nasilan. On je u službi opet, ovaj put kao general-pukovnik, u epskom filmu Nedostižni most Ričarda Atenbora, uspevajući da se istakne uprkos tome što je bio okružen slavnim glumcima.

Maksimilijan Šel

Tokom sledećih nekoliko decenija, radio je u Evropi živeći u Minhenu i Švajcarskoj, kao i u Americi, gde se pojavio kao otac u Diznijevoj avanturi, Crna rupa (1979), zatim televizijskoj preradi Dnevnika Ane Frank, i bledoj verziji Fantoma iz opere (1983). Sledeće godine režira biografski film Marlene. U poslednjem trenutku njegova zvezda odbija saradnju. Uporni Šel rekonstruira njen pariski stan kao sablasnu pozadinu za njegove razgovore s njom. Film je bio dobro primljen na filmskom festivalu u Berlinu, ali se pokazao previše ezoteričnim za komercijalno tržište. Njegov američki televizijski film Sveće u tami (1993) bio je drukčiji. U ovom porodično orijentisanom filmu, pojavljuje se njegova supruga, Natalija Andrejčenko, ruska glumica koju je oženio 1985. Par se takođe pojavio zajedno u mini seriji Petar Veliki (1986), za koji je Šel dobio puno priznanje za svoje izvođenje u glavnoj ulozi, te u Maloj Odesi (1994), u kojem je igrao otuđenog oca sovjetskog gangstera Tima Rota.

Tokom 90-ih godina imao je puno filmskih uloga, uključujući kameo nasuprot Branda u filmu The Freshman i ulogu Lenjina u televizijskoj drami Staljin, koja mu je donela Zlatni globus za najboljeg sporednog glumca. Zatim dolaze horor filmovi. Godine 1998, u biblijskom Osamnaestom anđelu bio je zli sveštenik, dok je u Vampirima bio unapređen u kardinala. Bio je član crkve opet u televizijskoj obradi Jovanke Orleanske (1999). Među mnogim drugim evropskim ostvarenjima, bili su film s tematikom Drugog svetskog rata Left Luggage (1998) i Na krilima ljubavi (1999). Neuspešni film Deep Impact (1998) ujedinio ga je s redovnim glumačkim partnerom, Vanesom Redgrejv.

Godine 2000, on je bio jedan od nekoliko glumaca filma Festival u Kanu, što je portret neobičnog aspekta sveta filma, sniman na originalnim lokacijama od strane Henrija Džagloma. Kasnije te godine prisustvovao je filmskom festivalu Baltički biser u Latviji, gde je primio nagradu glumca milenijuma; za vreme festivala pozlilo mu je zbog akutnog pankreatitisa. Iako je umanjio svoj rad na snimanju i režiranju on je nastavio sa stvaralaštvom, najviše na televiziji. On se pojavio u Bestseleru (2002), austro-nemačkoj koprodukciji, te u Sva sreća na svetu (2003); u seriji Divovi (2007) on je uzeo ulogu Alberta Ajnštajna, a između 2003. i 2007. godine on se pojavio u 34 epizode televizijske serije Der Fürst und das Mädchen.

Sledeći svoj neumorni međunarodni stil glumio je u filmu Od obale do obale (2003), u adaptaciji Frederika Rafaela po svom sopstvenom romanu i u režiji Pola Mazurskog. Tri godine kasnije u filmu The Shell Seekers, snimanom u Kornvolu i u režiji Piersa Hagarda, on se ponovo ujedinjuje sa Redgrejv. U SAĐu se pojavio u komediji Braća Blum (2008), u Španiji u trileru Crno cveće (2009) te u Češkoj u nezapaženom horor filmu Tama.

On i Andrejčenko su se razveli 2005. Bio je u braku sa operskom pevačicom Ivom Mihanović, nemačko-hrvatskog porekla. Iza njega je ostala njegova kćer iz prvog braka Nastasja.

Filmografija

Uloge Maksimilijana Šela
Godina	Srpski naziv	Izvorni naziv	Uloga	Napomena
1958.	Mladi lavovi
1961.	Nirnberški proces
1975.	Sarajevski atentat
1977.	Nedostižni most
1998.	Duboki udar
1998.	Vampiri

Spoljašnje veze

• Maksimilijan Šel na sajtu IMDb (jezik: engleski)