Manastir Mesić
Manastir Mesić iz 15. veka najveći je manastir Banatske eparhije. Nalazi se u podnožju tzv. Magarećeg brda, u vinogradarskom rejonu, istočno od grada Vršca.
| Manastir Mesić | |
|---|---|
 | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Mesić |
| Opština | Vršac |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 15. vek |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
Manastir Mesić predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja. Danas je to ženski manastir, na čijem je čelu igumanija Ekatarina (Knežević).
Istorija
uredi
Legende vezane za manastir navode učenike Ćirila i Metodije kao osnivače manastira.[1]
Jedan je od najznačajnijih manastira u jugoistočnom Banatu, nastao najverovatnije u 15. veku, mada ga po lokalnoj legendi osniva 1225. godine Arsenije Bogdanović Hilandarac,[1] koga je lično Sv. Sava postavio za igumana manastira. Manastir taj opštežiteljni je dobio ime po potoku Mesiću,[2] koji izvire pod "crnim vrhom" u manastirskoj šumi, i na kojem je 1797. godine bila vodenica "pod manastirom". Monah Arsenije Bogdanović bio je rodom iz Srbije, a za igumana ga je Sv. Sava rukopoložio i izaslao da osnuje manastir Mesić.[3] Arsenije "Sremac” Bogdanović, je potonji naslednik Sv. Save na tronu srpskih arhiepiskopa. Predistoriju Mesića, koja ide u prilog prvoj verziji je izneo u svojoj knjizi o Banatu zrenjaninski prota Miloš Popović 2001. godine. Prema njemu učenici i sledbenici slovenskih apostola Ćirila i Metodija osnovali su još 1030. godine[4], u južnom Banatu manastir Mesić. Nakon izdejstvovane samostalnosti srpske crkve, u južni Banat dolazi 1219. godine iguman Arsenije Sremac. On će 1225. godine, kako je već navedeno, obnoviti manastir Mesić. Druga verzija ima više verovatnoće, naime po njoj je manastir Mesić osnovao Jovan Branković, poslednji iz loze Brankovića, krajem 15. veka. Na osnovu jednog zvaničnog izveštaja, pak, iz 1751. godine manastir Mesić su osnovali između 1493-1502. godine despot Jovan Branković i njegov brat — episkop Maksim (Đorđe) – umro 1502. — koji je manastir Mesić obdarili sa nepokretnim imanjem.
Manastirska crkva posvećena Svetom Jovanu Krstitelju još 1660. godine, što je jedinstven slučaj među srpskim manastirima.
Prvi pisani dokumenat koji pominje manastir Mesić sa hramom je katastih Pećke patrijaršije iz 1660. i 1666. godine. To je vreme osnivanja prvih srpskih manastira na teritoriji južne Ugarske tokom 15. i 16. veka, u vreme velikih migracija srpskog naroda u ove krajeve. Takođe, iz ovog dokumenta se saznaje da je Mesić bio rezidencija vršačkih episkopa u vreme odmah nakon velike seobe, kada je privilegijama austrijskog cara Leopolda I potvrđeno postavljanje Spiridona Štibice za vršačkog vladiku.[5] Pominje se 1660. godine u manastiru Mesiću, hram Sv. proroka Jovana Preteče, sa bratstvom: igumani - jeromonah Makarije i jeromonah Makarije, jeromonah Serafion, jeromonah Filip, jeromonah Siloan, monasi Teofan i Kozma, hadži Spiridon (jeromonah) te pop Teodosije. Šest godina kasnije, 1666. godine opet se pominje hram Sv. Jovana Krstitelja, sa gotovom sasvim drugom monaškom braćom: iguman Siloan jeromonah, proiguman Melentije jeromonah, proiguman Maksim jeromonah, hadži Spiridon jeromonah, Gavril jeromonah te daskal (učitelj) Nikifor.[6]
Manastir je rušen u nekoliko navrata 1716.[1] i 1788. godine od strane Turaka ali i ubrzo obnavljan, drugi put trudom vršačkog episkopa Josifa Jovanovića Šakabente, kao i u zemljotresu 1892. godine kada je najviše oštećenja u manastirskom kompleksu imala sama crkva. U crkvi posvećenoj Sv. Jovanu Preteči, nalaze se ostaci ranijeg živopisa iz 17. veka (detalji u naosu), kao i freske koje su nastale u 18. veku i koje karakteriše izvesna konzervativnost i oslanjanje na ranije srednjovekovno iskustvo i veliki otpor ka nastupajućoj baroknoj umetnosti. Crkva je, kao i većina crkava u Vojvodini, pretrpela intervenciju u vidu dodavanja baroknih zvonika, koji kasnije menja svoj prvobitni oblik nastao po planu majstora Antona Blobergera.
Od 1690. do 1712. stanovao je u manastiru vršački episkop. Manastir su razrušili Turci 1716. g. Nešto posle toga došao je Mojsije Stefanović, jeromonah iz Krušedola sa tri kaluđera a i opet su podigli manastir. Godine 1743. otišao je Mojsije u Rusiju da kupi milodare. Iz Rusije je doneo sobom i crkvene knjige, slike, srebrni putir i crkvene barjake, kao i diplomu carice Jelisavete, kojom je manastiru Mesiću odredila godišnju pomoć od 300 rubalja. Tu diplomu uzeo je jednom vršački vladika i više je nije vratio manastiru. A 1751. bila su u manastiru dva kaluđera sa igumanom Atanasijem. Oni su imali malo zemlje i živeli siromašno. U prnjavoru je bilo samo 15 vlaških domova, koji su caru plaćali porez, ali su u manastiru radili samo jedan dan godišnje.
Godine 1774. predlagano je da se manastir Mesić umanji. U mesićki manastir je 1774. godine došao jeromonah Joanikije Maksimović iz manastira Šemljuga. Unapređen je 1776. iguman za arhimandrita. Izabran je za prvog arhimandrita Jovan Feldvari-Jovanović (1777–1785). Godine 1777. preneta je pokretna imovina ugašenih manastira Šemljuga i Središta u manastir Mesić. Tokom austrijsko-turskog rata 1788. godine razrušili su opet Turci manastir. Rešili su 3. decembra 1792. godine, kaluđeri sa arhimandritom Mojsijem Vasilijevićem (1788–1793) da iznova podignu tu svetinju. Popravka spoljašnja i unutrašnja svetog hrama i doziđivanje novog konaka, tekli su između 1793–1798. godine. Radilo se o trošku pravoslavnih vernika i pomoći vršačkog episkopa Josifa Jovanovića Šakabente. Tokom radova slojem maltera i obojenog kreča, prekriven je srednjevekovni zidni živopis iz vremena ktitora Jovana Brankovića. Spoljašnji deo hrama - kube i krovna konstrukcija obnovljeni su u moldavskom stilu, na štetu starog srpsko-vizantijskog stila. Na zapadnom delu porušenog hrama sazidana je priprata sa baroknim tornjem i zvonikom. Sadašnji konak rađen u neoklasicističkom stilu nikao je između 1840–1846. godine, što se vidi zapisano na čelu trema. Ikone na ikonostasu su iz 1841. godine.
Po testamentu episkopa vršačkog Maksima Nestorovića (1728–1738), pripalo je manastiru Mesiću 100 f. Poslat je 1782. godine jeromonah Partenije Popović iz Kovilja, zbog pijanstva i drugih izgreda, na jednogodišnji zatvor u manastir Mesić. Na mesićkom manastirskom groblju sahranjen je 1785. godine, u novoozidanoj grobnici Vićentije Popović episkop vršački i karansebeški.
U dugoj borbi da manastir sačuva imovinu, naročito se istakao se 1797. godine arhimandrit Vikentije Ljuština (1796–1805). To je bio jedan od najučenijih mesićkih nastojatelja. Napisao je malu knjižicu "Kratka istorija manastira Mesića", i stručno delo "Gramatika italijanskog jezika".[7]
Jedan dopisnik srpskih novina, počinje svoj članak rečima: "Manastir Mesić leži u jednoj guduri, od Vršca k istoku 3/4 sata udaljen. Njegovi se prihodi sastoje iz šume i desetka i spada u smotreniju (pogledu) ovaj u drugu klasu".[8]
Kada su se Rumuni 1868. godine odvojili od Srba, ostali su manastir Mesić i ostali manastiri u srpskim rukama. Rumuni su tražili tri manastira za sebe, među njima i Mesić, ali je srpski narodnocrkveni sabor zauzeo stav 1879. godine da se ni jedan srpski manastir ne ustupi Rumunima. Najezda insekta "sušibube" (filoksere) je 1889–1890. godine uništila 200 jutara manastirskog vinograda, koji je dotad davao glavninu prihoda. Na Veliku subotu 1892. godine zemljotres je oštetio hram (pukao je celom dužinom svod) i monaške ćelije. Manastir se 1898. godine "u vrlo rđavom stanju nalazi. Šuma mu isečena, zemlja isplakana, zadužen je mnogo".[9] 1904. godine pokrenula je sibinjska rumunska mitropolija parnicu protiv srpskih manastira, kojom je tražila tri manastira, ali je parnicu 1906. godine izgubila.
Manastir Krušedol je 1891. godine bio u obavezi da isplaćuje penziju umirovljenom arhimandritu manastira Mesića, Korneliju Živkoviću. Godišnje po 800 f. tromesečno unapred. Određeno je 1893. godine da manastir Mesić godišnje doprinosi Monaškoj školi u manastiru Hopovu sa 200 f. Kaluđer dr Emilijan Radić je tužio svoj manastir Mesić, zbog potraživanja neisplaćenih plata i drugih prinadležnosti, za vreme dok je izbivao iz njega. U tužbi je tražio iznos odštete od 16.000 k, ali je odlukom kraljevskog suda 1900. godine izgubio spor. Status manastira Mesića 1905. godine je "Arhimandrija", što znači da mu se na čelu mora naći neki arhimandrit.
Godine 1905. godine za manastir Mesić piše u crkvenom izveštaju imovinsko stanje. Manastir se tada nalazi u Tamiškoj županiji, u srezu Vršačkom. Leži na teritoriji karansebeške rumunske pravoslavne eparhije i stoji pod neposrednom jurisdikcijom i upravom vršačke srpske pravoslavne eparhije odnosno ondašnjeg episkopa i njene konzistorije. Sam manastir i njenu crkvu je ova crkvena vlast pre nekoliko godina dala zatvoriti. Čast igumana manastirskog (nastojatelja) je ukinula, tačnije više nije popunjavala. Zato manastirskim imanjem rukuje vršačka konzistorija. Zemlja se slobodno izdaje u zakup i od nje uzima prihod. Po gruntovnici (1893) manastir ima zemljišni posed u opštini Mesić 1.416 j. 1.240 kv. hv. čiji je čist katastarski prihod 2.920 k. 90 para. Vrednost te zemlje je 58.418 k. Manastirska zdanja vrede 73.000 k, vrednosni papiri - 133.800 k, dragocenosti - 537 k, opreme - 214 k, a ostale pokretnosti 5.764 k 26 para. Vrednost celokupnog manastirskog poseda iznosi 271.733 k 26 para. Manastiru su pripadale u neke "kontraktualne" kuće u prnjavoru, kućni brojevi 3-9, ali manastir nije imao od toga prihoda.[10]
Tokom Prvog svetskog rata na drugi dan Uskrsa 24. aprila 1916. godine izgoreo je crkveni toranj, a zvona otpala. Za vreme prevrata, 4. novembra 1918. godine manastir je bio opljačkan od strane Rumuna prnjavoraca iz sela Mesića, ali i drugih okolnih sela. Obesni ljudi sekli su noževima portrete srpskih crkvenih velikodostojnika na zidovima. Ono što nisu uzeli sa sobom - polomili su, iscepali, uprljali. Nastojatelj manastira Vićentije Vukosavljević je krenuo iz početka; popravio, olepio, okrečio zdanja, voće sadio.[11] Manastir se vratio u dostojanstveno stanje, pod upravom starešine protosinđela Vladimira Dimitrijevića (1907—1923). Veliki požar u okolini Vršca, uništio je avgusta 1927. godine znatne delove mesićke manastirske šume, i posečena naslagana drva.
Monaštvo
urediManastir Mesić je bio "opštežiteljni" po karakteru. U gruntovnici se 1893. godine navodi kao vlasnik: "Mesićki grčko-istočni nesjedinjeni manastir", što je 1904. godine promenjeno dopunom - "srpski". Kaluđersko bratstvo manastira Mesića upravljalo je duhovnim životom vernih i podmirivalo verske potrebe pravoslavnog stanovništva u selu - prnjavoru Mesiću, kao i u selima Sočici i Jablanki. Godine 1768, bilo je u manastiru osam kaluđera, A već 1784. godine - devet, dok je burne 1848. godine - šest.
Neki od poznatijih i zaslužnijih manastirskih starešina, u dugom spisku, pored nekih već pominjanih su: Makarije iguman (1660), Siloan iguman (1666), Jovan Feldvari arhimandrit, Silvester Radivojević jeromonah (1762–1773), Sinesije Radivojević arhimandrit (1807–1829), Sergije Kaćanski arhimandrit (1846–1852), Antonije Nako arhimandrit (1853–1859), Metodije Milanković arhimandrit (1860), Gedeon Cvetić arhimandrit (1864–1868), Nektarije Dimitrijević arhimandrit (1874–1885), dr Emilijan Radić (1885–1896), Gavrilo Zmejanović jeromonah pa episkop (1896–1899), i poslednja tri igumana (do promene statusa manastira) - Milentije Mikalački (1933–1941), Milutin Vujić (1941–1951) i Kirilo Jovanović (1951–1952). Razbojnička družina Rumuna, pod vođstvom zloglasnog Lazara Stojku "Laje" je noću 12. aprila 1929. godine stigla iz Velikog Bečkereka u Mesićku šumu. Tu je napala nastojnika manastira Mesića, starog kaluđera Kostića. Opljačkali su ga, mučili i ubili noževima. Kuvaricu koja je dozivala u pomoć su pretukli. Tek kad su izašli iz segedinskog zatvora 1937. godine došlo je na red da im se u Jugoslaviji sudi zbog tog a i brojnih drugih zločina, izvršenih širom Banata.[12] Godine 1937. manastir je bio prepušten sam sebi; usamljen i ugrožen. Iako je imao oko 2.000 j. lepe šume, pritiskali su ga veliki dugovi, od preko 150.000 dinara.
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, manastirsko bratstvo mesićko činili su: arhimandrit Arsenije Jovanović Šakabenta (1829–1846), Gedeon Živanović, zatim jeromonasi - Hristifor Stanković i Ambrozije Janković, te đakoni - Gerasim Skitor i Gedeon Mladenović.[13]
Jeromonah mesićki Nektarije Argirović je 1900. godine preveo sa ruskog jezika i objavio Tolstojevu knjigu pod naslovom "Gde je ljubav tu je i Bog". Ta knjižica je preporučivana kao nagrada školskoj deci.[14]
Godine 1900. mesićki jeromonah Jeronim Bogosavljević, po presudi crkvenog suda je zbog teških kanoničkih i monaških prestupa, lišen sveštenomošaškog i monaškog čina. Vraćen je osramoćen među svetovnjake.[15]
Manastir u svojoj riznici čuva više vrednih rukopisnih i štampanih knjiga, kao i niz slika poznatih slikara kao što su Jovan Popović iz Opova ("Portret J. J. Šakabente"), Johan Tobias Kaergling, Arsenije Petrović, Pavel Đurković i drugih manje poznatih autora.[1]
Od 1952. godine Mesić je postao ženski manastir, kada je na njegovo čelo imenovana igumanija Teodora Milošević. Od tada je manastir opravljen, doveden u svakom pogledu u red i pod ženskom rukom, može se slobodno reći "procvetao".
Nakon smrti igumanije Teodore, vođstvo manastira, po blagoslovu tadašnjeg episkopa Amfilohija Radovića, preuzima monahinja Paraskeva Mitrić. Upravo, za vreme stolovanja episkopa Amfilohija, na tronu episkopa banatskih, Mesićko sestrinstvo se umnožava. Ali odlaskom istog episkopa na tron mitropolita crnogorsko-primorskog (1990), značio je i odlazak velikog broja sestara iz manastira, koje su ubrzo postavljene za igumanije obnovljenih manastira u Crnoj Gori.
Od jeseni 2008. godine, blagoslovom episkopa banatskog Nikanora, počelo se sa obnovom manastirske crkve i kompleksa. Trudom mati Paraskeve, u manastirskom konaku ustanovljen je i zimska kapela, posvećena prazniku Sveta Tri Jerarha. Smrću igumanije Paraskeve Mitrić, 24.10.2017, odlukom Episkopa Nikanora, manastirom upravlja monahinja Ekatarina (Knežević).
Manastir danas broji pet monahinja i jednu iskušenicu.
Galerija
uredi
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b v g Grlica, Mirko, ur. (2010). Koliko se poznajemo: iz istorije nacionalnih zajednica u Vojvodini. Novi Sad: Izvršno veće APV. str. 6.
- ^ Vikentije Ljuština: "Kratkaja povjest o obščežiteljnom monastire Mesiće", Budim 1798.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1899. godine
- ^ Miloš Popović, navedeno delo
- ^ „Manastir Mesić (tekst i fotografije)”. Arhivirano iz originala 5. 8. 2009. g. Pristupljeno 2. 3. 2010.
- ^ "Glasnik istorijskog društva u Novom Sadu", Sremski Karlovci 1931. godine
- ^ protojerej-stavrofor Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ "Serbske narodne novine", Pešta 1844. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1898. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1905. godine
- ^ "Vreme", Beograd 1925. godine
- ^ "Pravda", Beograd 1937. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Školski list", Sombor 1900. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1902. godine
