Matica slovačka (Skraćeni naziv MS) je najstarija slovačka nacionalna kulturna i naučna organizacija. Sedište Matice slovačke je grad Martin kao centar nacionalne kulture Slovaka u kojem je 1863. godine osnovana, a 1919. godine reosnovana Matica slovačka. Matica slovačka je pravno lice. Svoje organizacione jedinice osniva na teritoriji Slovačke Republike, kao i u inostranstvu. Status i delatnost Matice slovačke definiše Zakon broj 68/1997 Zbirke zakona o Matici slovačkoj sa izmenama i dopunama zakona[1], kao i Statut Matice slovačke.[2]
Pečat Matice slovačkeSpomen tabla na prvoj zgradi Matice slovačkeUkrašen poklopac statuta Matice slovenskaDelegacija Matice slovačke u Matici srpskoj
Matica slovačka je javno-pravna ustanova. Deluje kao nacionalna, nezavisna, nestranačka, nadkonfesionalna, nadresorna, naučna i kulturna ustanova. Matica slovačka imala je posebnu ulogu u procesu nacionalnog samoopredeljenja i zaštite nacionalnih prava, očuvanja identiteta i razvoja kulture slovačkog naroda. Misija Matice slovačke u 21. veku je da sistematski razvija duhovni, nacionalni, kulturni i društveni život svih pripadnika slovačkog naroda, kao i pripadnika drugih zajednica koje žive na teritoriji Slovačke Republike. Matica slovačka razvija i jača nacionalno-kulturni život slovačkog naroda, njegovu nacionalnu svest i obrazovni nivo, takođe podstiče stvaranje i očuvanje kulturnog nasleđa i tradicija. Uspostavlja saradnju sa pripadnicima narodnosti koje žive na teritoriji Slovačke Republike, kao i sa ostalim narodima u inostrnstvu, sa ciljem upoznavanja i razmene kulturnih vrednosti. Matica slovačka doprinosi razvoju slovačke nauke, kulture, umetnosti i obrazovanja i svih formi duhovnog i društvenog života, koje jačaju nacionalnu svest, posebno kod slovačke inteligencije, studenata i omladine.[3] Posebnu saradnju neguje i razvija sa maticama slovenskih naroda i maticama slovačkim koje deluju izvan teritorije Slovačke Republike.
Glavni ciljevi koje je država odredila Matici slovačkoj, a koji su definisani odredbama Zakona o Matici slovačkoj, jesu: jačanje slovačkog rodoljublja; jačanje odnosa građana prema slovačkoj državnosti; vršenje osnovnih istraživanja u slovakistici; učestvovanje u razvoju lokalne i regionalne kulture; delovanje na omladinu u duhu nacionalnih, moralnih i demokratskih vrednosti; povećavanje nacionalne svesti Slovaka u višejezičkim sredinama Slovačke Republike; unapređivanje odnosa među kulturama građana pripadnika nacionalnih manjina i etničkih grupa na teritoriji Slovačke Republike i slovačke nacionalne kulture; ujedinjavanje stvaralaca i privrženika slovačke kulture i nauke u svetu; pružanje podrške promovisanju Slovačke Republike vlastitim informacionim i kulturnim centrima osnovanim u inostranstvu; razvijanje odnosa sa evropskim i svetskim organizacijama za pitanja kulture, nacionalnog identiteta, duhovnog života i očuvanja opštih vrednosti čovečanstva; osnivanje u Slovačkoj i u inostranstvu fondacija i fondova za podršku nacionalnom i kulturnom životu Slovaka, kao i za nagrađivanje najznamenitijih pojedinaca iz određenih oblasti stvaralaštva; saradnja sa državnim organima i sa organima lokalnih samouprava u cilju razvoja kulture i društvenog života; objavljivanje autentičnog slovačkog umetničkog stvaralaštva, naučnih dela, prosvetnih i naučno-popularnih radova, publicistike i periodične štampe; propagiranje slovačke istorije, kulture i ličnosti posredstvom autentičnih audiovizuelnih dokumentarnih dela, kao i produkovanje kulturnog izveštavanja o vlastitom delovanju putem elektronskih medija i internet mreža; saradnja u procesu izrade udžbenika i školskih tekstova pojedinih predmeta društvenih nauka za osnovne i srednje škole, a u skladu sa ovlašćenjem Ministarstva prosvete Slovačke Republike.[4]
Izgradnja prve istorijske zgrade sa sedištem Matice slovačke, čiji je naziv i Nacionalna vodilja, započeta je 1864. godine prema projektu Karola Harera, uz dopune graditelja Jana Nepomuka Bobule, kome je izgradnja bila poverena. Kamen temeljac u centru grada Martin položen je 6. aprila 1864. godine, a svečanom polaganju prisustvovao je tadašnji vršilac dužnosti prvog potpredsednika Matice slovačke, Karol Kuzmanji, evangelički sveštenik i superintendant. Delimično završena zgrada je svečano otvorena 8. avgusta 1865. kao Dom Matice slovačke, a druga etapa izgradnje završena je 1869. Ugarsko ministarstvo unutrašnjih poslova u okviru sveprisutne mađarizacije nemađarskih naroda 1875. godine je obustavilo rad Matice slovačke, a njenu ukupnu imovinu, uključujući i zgradu sedišta, konfiskovalo je u korist ugarske države. U periodu od 1899. do 1900. zgrada je dozidana i ujedno prilagođena isključivo za administrativne potrebe ugarskih državnih ureda. Nakon reosnivanja Matice slovačke 1.1.1919. čehoslovačka vlada je, putem Ministarstva ovlašćenog za upravu Slovačkom, prvobitno sedište vratila Matici. Ovog puta u zgradi su svoje sedište imali i čehoslovački državni uredi, a svojim kapacitetom nije bila dovoljna za realizaciju razvojnog plana matične delatnosti. U avgustu 1919. rodila se ideja o izgradnji nove, veće i modernije matične zgrade, koja je i ostvarena 1926. godine, kada je prva zgrada prestala da vrši funkciju sedišta Matice slovačke. Godine 1963. proglašena je za spomenik kulture, a danas ima status nacionalnog spomenika kulture. Danas je u ovoj zgradi smeštena stalna postavka istorije slovačke književnosti, u njoj se nalaze izložbeni prostori, depoi i stručna odeljenja Književnog muzeja Slovačke nacionalne biblioteke.
Druga zgrada Matice slovenskaTrenutno je druga zgrada Matice slovenskePark sv. Kirila i Sv. Metod ispred druge stambene zgrade Matice slovenske
Druga zgrada (zdanje) Matice slovačke danas je u funkciji sedišta Matice i nalazi se u ulici Pavla Mudronja u širem centru grada Martin. Projektovao ju je arhitekta Jan Palkovič, a izvođačke radove sproveo je graditelj Stanislav Zahar iz mesta Vrutki. Kamen temeljac položen je 13. avgusta 1924. godine tokom avgustovskih matičnih svečanosti. Gradnja je tekla od jeseni 1924. godine do februara 1926. Svečano otvaranje zgrade održano je 29. avgusta 1926. godine. Na platou ispred zgrade otkriven je spomenik poznatom slovačkom piscu i rodoljubu Svetozaru Hurbanu Vajanskom. Godine 1965. na tom mestu postavljena je alegorijska statua Matice slovačke akademskog vajara Jana Kuliha, dok je spomenik Svetozaru Hurbanu Vajanskom premešten i postavljen ispred prve zgrade Matice slovačke. Druga zgrada Matice slovačke, na osnovu svojih arhitektonskih karakteristika, pripada reprezentativnim građevinskim delima grada Martina. Karakteristične odlike zgrade, kao što su visoki stubovi, portikus, timpanoni i stroga simetrija, zgradu svrstavaju u dela neoklasične arhitekture. Zbog njenog celodruštvenog značaja 1963. godine proglašena je za spomenik kulture, a od 2002. godine je narodni spomenik kulture. Ovo zvanje, pored administrativnog dela zgrade, odnosi se i na pomoćne zgrade, baštenski park i spomen-ploču posvećenu četrdesetosmorici mučki ubijenih učesnika Slovačkog narodnog ustanka 1944. godine. U Parku sv. Ćirila i Metodija nalazi se reprezentativni panteon bista značajnih narodnih i matičnih pregalaca. Prva bista otkrivena je 2. oktobra 2012. godine povodom 250. godišnjice rođenja kodifikatora književnog slovačkog jezika Antona Bernolaka. U arealu je do kraja 2020. godine otkriveno ukupno četrnaest bista narodnih pregalaca i to sledećim redom:
2. oktobra 2012 – kodifikator književnog jezika Anton Bernolak;
2. avgusta 2013 – prvi predsednik Matice slovačke Šćefan Mojzes, prvi potpredsednik Matice slovačke Karol Kuzmanji i počasni predsednik Matice slovačke Jan Francisci;
1. avgusta 2014 – vodeći predstavnik nacionalnog pokreta prve polovine 20. veka i član odbora Matice slovačke Andrej Hlinka;
7. avgusta 2015 – vodeći predstavnik slovačkog narodnog pokreta u 19. veku i kodifikator književnog slovačkog jezika Ljudovit Štur i upravnik Matice slovačke i pisac Jozef Ciger Hronski;
17. avgusta 2015 – pisac i narodni pregalac Svetozar Hurban Vajanski i osnivač Slovačke lige u Americi Šćefan Furdek;
11. avgusta 2017 – prvi predsednik Slovačke narodne skupštine Jozef Miloslav Hurban i osnivač Matice slovačke i Udruženja sv. Vojteha Andrej Ljudovit Radlinski;
30. oktobra 2018 – predsednik Matice slovačke, Slovačke narodne stranke i Slovačke narodne skupštine Matuš Dula;
4. avgusta 2019 – predsednik Matice slovačke, prvi predsednik i prvi generalni nadzornik Slovačke evangeličke a.v. crkve Jan Vanovič;
23. septembra 2020 – doživotni upravnik Matice slovačke Jozef Škulteti
Svečano polaganje kamena temeljca za novu, treću zgradu Matice slovačke, koja se nalazi na Hostihoru, održano je u sklopu velike proslave stogodišnjice Matice slovačke 4. avgusta 1963. godine. Na korišćenje je predata 31. avgusta 1975. godine, te je treća matična zgrada postala novo moderno i višefunkcionalno sedište Matice. Nakon stupanja na snagu novog zakona o bibliotekama br. 183 u maju 2000. godine, Slovačka nacionalna biblioteka odvojena je od Matice slovačke, kao njene matične institucije, i od 1. jula 2000. postala je samostalni pravni subjekat sa sedištem na Hostihoru. Paradoksalno, na osnovu zakona iz matične strukture izdvojena je, osim treće, i prva istorijska zgrada Matice slovačke. Treća je postala sedište Slovačke nacionalne bibioteke, a matično sedište se vratilo u drugu matičnu zgradu.
Iz istorije Matice slovačke – kalendarijum[6]uredi
U vreme 6–7. juna na Slovačkoj narodnoj skupštini u Martinu, u političkom programu poznatom pod nazivom Memorandum naroda slovačkog, formulisan je zahtev za osnivanje slovačkog kulturnog društva. Osnivanjem društva Stalni narodni odbor je poverio Privremeni odbor Matice slovačke, koji je izvršio sve organizacione korake koji vode ka osnivanju, sačinio je prvi matični Statut i bio je zaslužan za dobijanje dozvole na carskom dvoru u Beču.
Letopis Matice slovenskej - prvog slovačkog naučnog časopisaNa osnivačkoj 1. generalnoj skupštini 4. avgusta u Martinu, koja je održana u okviru proslave hiljadugodišnjice dolaska slovenskih apostola sv. Ćirila i Metodija na našu teritoriju, nastala je Matica slovačka. Njen cilj, u duhu nacionalnih i hrišćanskih ideja, bio je da „kod članova slovačkog naroda moralnu i umnu obrazovanost budi, širi i utvrđuje; da slovačku književnost i lepe umetnosti neguje i podržava, i time i materijalnu dobrobit slovačkoga naroda podstiče, i na njenom unapređivanju radi”. Za predsednika Matice slovačke odabran je katolički biskup iz Banske Bistrice, Šćefan Mojzes, a za prvog vršioca funkcije potpredsednika odabran je evangelički superintendant Karol Kuzmanji. U prvom matičnom odboru aktivno su radili najznačajniji predstavnici slovačkog naroda, kao što su: Jozef Miloslav Hurban, Mihal Miloslav Hodža, Jan Francisci, Šćefan Marko Daksner, Vilijam Paulinji-Tot, Adolf Dobrjanski i drugi.
Odlukom 2. generalne skupštine Matica slovačka je za štampu svih matičnih publikacija i dokumenata usvojila normativ književnog jezika po Ljudevitu Šturu (u skladu sa reformom Martina Hatale), a kao pismo latinicu.
Nacionalna vodilja, prva zgrada Matice slovačke u Martinu, svečano je otvorena 8. avgusta u okviru 3. generalne skupštine. Njena izgradnja finansirana je iz svenarodnih novčanih zbirki.
Austrijski car Franćišek Jozef I primio je u Beču matičnu delegaciju, koju je predvodio Vilijam Paulinji-Tot, koja je vladaru u ime Matice slovačke i slovačkog naroda iskazala odanost nakon gubitka austrijsko-pruskog rata. Predali su mu i svedočanstvo o članu osnivaču Matice slovačke, koje je vladar primio.
U Martinu je 3. marta osnovano Štamparsko deoničarsko društvo, koje je kao primarni cilj imalo zalaganje za stvaranje dobrih uslova za izdavanje slovačke i matične štampe i uopšte dobrih uslova za štamparsku delatnost. U Svetom križu (danas Žjar nad Hronom) na praznik Sv. Ćirila i Metodija preminuo je prvi predsednik Matice slovačke i banskobistrički biskup Šćefan Mojzes (rođen 24. oktobra 1797. godine).
Izdavačka produkcija Matice slovenskej od 1863. - 1875Potpredsednik Matice slovačke Vilijam Pauljinji-Tot i njen sekretar Franćišek Vićazoslav Sasinek reagovali su u apologetičnom spisu Pro memoria Matice slovačke, koji je štampalo Štamparsko deoničarsko društvo, a naslovljeno je bilo na ugarskog premijera Jožefa Slavija, na napade protiv matičnog pokreta od strane mađarske šovinistički nastrojene politike i štampe.
Ugarska vlada je 12. novembra obustavila delatnost Matice slovačke. Oduzela joj je ukupnu imovinu, a finansijska sredstva Matice slovačke je kasnije (1885. godine) prosledila renegatskom Ugarsko-krajinskom slovačkom obrazovnom društvu (MTKE), koje je radilo na mađarizaciji Slovaka. Zbirke je prosledila županijskim muzejima. Matica slovačka je u periodu od 1863–1875. godine realizovala veliku sakupljačku, izdavačku, prosvetnu i naučnu delatnost. Pohranjivala je arhivske, bibliotečke i muzejske zbirke. Objavila je 82 toma knjiga, od toga 12 godišnjaka prvog slovačkog naučnog časopisa Letopis Matice slovačke. Slovačkim naučnicima i studentima davala je stipendije, uspostavljala je domaće i inostrane kontakte sa slovačkim kulturnim institucijama i maticama, kao što je bila Matica srpska (1826), Matica češka (1831), Matica ilirska (1842), Matica lužičko-srpska (1847), Matica haličko-ruska (1848), Matica moravska (1849) i Matica slovenačka (1864). Uzastopni pokušaji za obnavljanje delatnosti Matice slovačke nakon njenog zatvaranja u novembru 1875. bili su neuspešni. Ipak, ove delatnosti nastavljala su kulturna društva, koja su imala svenarodnu pokrivenost, osobito Živena (1869), Štamparsko deoničarsko društvo (1869), Društvo sv. Vojćeha (1870), Slovačko pevačko društvo (1872) i Muzejsko slovačko društvo (1893).
Ceremonija otvaranja nove, druge zgrade Matice slovenskeAktivista među Slovacima u inostranstvu i rimokatolički sveštenik, Šćefan Furdek, osnovao je u Čikagu (Ilinoja, SAD) Maticu slovačku u Americi. Zahvaljujući njemu, razvijala su se slovačka kulturna i crkvena društva i škole u Sjedinjenim Američkim Državama. Furdek je bio i prvi predsednik Slovačke lige u Americi (1907), krovne organizacije društava američkih Slovaka.
Nakon nastanka Čehoslovačke Republike ministar sa punim ovlašćenjem za upravljanje Slovačkom, Vavro Šrobar, objavio je 1. januara Dekret o obnovi delatnosti Matice slovačke. Do reosnivanja organizacije došlo je 5. avgusta u Martinu. Za predsednike bili su imenovani Pavol Orsag Hviezdoslav, Franćišek Rihard Osvald, Matuš Dula (predsednik Slovačke narodne skupštine 1918–1919) i Vavro Šrobar, za matične upravnike bili su imenovani Jozef Škulteti i Jaroslav Vlček. Matica se nadovezala na svoju naučnu, prosvetnu, sakupljačku i izdavačku delatnost. Člansko jezgro počelo je da se organizuje po svojim mesnim odborima Matice slovačke. Istorijski prvi mesni odbor Matice slovačke nastao je 2. novembra u Martinu. Do kraja godine, u periodu od dva meseca, u Slovačkoj je osnovano ukupno devet mesnih odbora Matice slovačke.
Na 2. generalnoj skupštini Matice slovačke 25. avgusta 1920. osnovani su naučni odbori Matice slovačke. Među prvima bili su Istorijski, Jezički i Etnološki odbor. Kasnije su nastali i Umetnički (1921), Književnoistorijski (1922), Pedagoški (1926), Geografski (1927), Filozofski (1941) i Sociološki odbor (1944).
Matica slovačka preuzela je rukovodstvo u objavljivanju najstarijeg slovačkog i evropskog kulturnog časopisa Slovački pogledi, koji je pokrenuo Jozef Milan Hurban 1846. godine, a obnovili Svetozar Hurban Vajanski i Jozef Škulteti 1881. godine. Na inicijativu Matice slovačke u Martinu je osnovan Centar slovačkih amaterskih pozorišta.
Dana 29. avgusta svečano je otvorena nova, druga zgrada Matice slovačke u Martinu. Ovom svečanom događaju prisustvovalo je 15–20 hiljada ljudi. Po svom arhitektonskom stilu ova zgrada se ubraja u reprezentativne arhitektonske objekte grada Martina. Zgrada je zaštićena kao spomenik kulture, a danas je u službi sedišta Matice slovačke.
Generalna skupština, održana 12. maja, u znatnoj meri je uticala na dalje delovanje Matice slovačke, posebno u vezi sa prihvatanjem Pravila slovačkog pravopisa. Fokusirala se na nacionalni program, pojačala naučnu i razvila bogatu izdavačku delatnost.
Ministarstvo obrazovanja i narodne prosvete u Bratislavi je 12. februara odobrilo nova Pravila slovačkog pravopisa bez tendencija čehizama, koja je pripremila i objavila Matica slovačka i njen Lingvistički odbor (urednik Anton Avgustin Banjik). Na Generalnoj skupštini Matice slovačke u Prešovu 12. maja Jozef Škulteti je postao doživotni počasni upravnik Matice. Za novog upravnika Matice slovačke imenovan je Jozef Ciger Hronski, za sekretare Jan Martak, Stanislav Mečjar i Jozef Cincik. Uprava Matice slovačke odbacila je predlog Skupštine da se članstvo u Matici automatski odrazi i na političko članstvo u Hlinkovoj slovačkoj narodnoj stranci.
Na inicijativu Matice slovačke 1. maja u Martinu je osnovano društvo Slovačka narodna biblioteka. U glavne ciljeve ovog društva uvršteno je pribavljanje i čuvanje štampanih izdanja vezanih za Slovake i Slovačku.
Kuća Jozefa Cigera Hronskog u MartinuNa osnovu ovlašćenja matičnog odbora u Martinu je osnovano deoničarsko društvo „Neografija” kao jedno od najmodernijih štamparskih preduzeća u Evropi.
Marian Gešper, predsednik Matice slovenskaDana 29. avgusta 1944. počeo je Slovački narodni ustanak kao jedan od najznačajnijih oružanih otpora u nacističkom Nemačkom okupiranoj Evropi. U akcije otpora uključile su se na hiljade članova i funkcionera Matice slovačke, između ostalih i Jan Martak, Julius Barč-Ivan, Aleksandar Hirner, Franćišek Oktavec, Vavro Šrobar, Laco Novomeski, te Vladimir Minač, Roman Kaliski, kao i Eva Kristinova.
Maticu slovačku u Martinu 25. januara napustili su mnogi njeni istaknuti radnici i funkcioneri: Jozef Ciger Hronski (upravnik), Franćišek Hrušovski (sekretar naučnih odbora), Stanislav Mečjar, Jozef Cincik (oboje sekretari) i referenti Koloman Geraldini, Dezider Nagel, Jan Okalj i Jozef Kobela, koji su se izjašnjavali pozitivno prema režimu Slovačke Republike iz 1939–1945. Kasnije su doživotno ostali u slovačkom iseljeništvu. Njihova imena trebala su biti izbrisana ne samo iz matične tradicije, već i iz kolektivne svesti čitavog naroda. Na osnovu odluke Povereništva Slovačke narodne skupštine za obrazovanje i prosvetu od 11. aprila privremenu upravu Maticom slovačkom preuzeo je Jan Martak. Na generalnom zasedanju u avgustu 1945. u Martinu za nove predsednike Matice imenovani su Laco Novomeski i Jura Hronec.
Komunistički režim nacionalizovao je matično izdavačko preduzeće „Neografija”. U periodu od 1949. do 1953. politički organi postepeno su od Matice preuzeli naučnu delatnost, raspustili su člansku zajednicu i instituciju redukovali na centar za prosvetne delatnosti. Dotadašnju naučnu delatnost preuzeli su pojedini instituti Slovačke akademije nauka i umetnosti u Bratislavi.
Slovačka narodna skupština u aprilu je donela zakon o Matici slovačkoj na osnovu kojeg je, u suprotnosti sa misijom i istorijskim statusom Matice, organizacija nacionalizovana, a njenu centralu spojila je sa Slovačkom nacionalnom bibliotekom. Matica slovačka je kao takva počela da vrši zadatke nacionalne biblioteke i bibliotečkog instituta.
Komunistički režim inscenirao je proces protiv uređivača leksikografskog dela – Nacionalna enciklopedija, tačnije prema članovima Matice Aleksandru Hirneru, Janu Oleksi, Jozefu Telgarskom, Franćišku Oktavcu, koje je osudio na višegodišnju robiju. U vezi sa ovim monstruoznim procesom, stranačkim proverama i drugim političkim udarcima usmerenim protiv Matice slovačke, mnogi radnici su bili primorani da je napuste, uradio je to čak i matični upravnik Jan Martak.
S obzirom na bitna ograničavanja slobode Matice slovačke u domovini, u argentinskom gradu Buenos Airesu osnovana je Iseljenička Matica slovačka, na čelu sa predsednikom Jozefom Cigerom Hronskim.
Matica slovačka je svoju stogodišnjicu proslavila velikom svečanošću u relaksiranoj političkoj situaciji. Matica slovačka dobila je najviše državno odlikovanje Orden Republike, koje joj je udelio tadašnji najviši državni i stranački predstavnik Aleksandar Dubček. Dana 4. avgusta položen je kamen temeljac treće zgrade Matice slovačke u Martinu na Hostihoru.
Politička relaksacija društvu je donela nadu u oživotvorenje prvobitne misije i delatnosti Matice slovačke, uključujući i ponovno obnavljanje njenog članstva i razvoja brige o Slovacima u iseljeništvu. Ovo obećavajuće razdoblje trajalo je kratko i prestalo je 21. avgusta nakon okupacije Čehoslovačke od strane vojske Varšavskog pakta i trajalo je i u periodu normalizacije. Iz Matice slovačke je iz političkih razloga za vreme tzv. normalizacije otkaz dobilo više radnika (Tomaš Vinkler, Ivan Kadlečik, Pavol Hruz, Jaroslav Reznjik st. i drugi), kao i funkcionera (Imrih Sedlak).
Slovačka narodna skupština usvojila je 20. decembra zakon o Matici slovačkoj, koji je ovu organizaciju delimično vratio u period od pre dvadeset godina. Članska baza bila je značajno oslabljena, sa radom je nastavio samo mali broj odbora, delatnost Matice se ponovno fokusirala pre svega na bibliotečku delatnost, bibliografije, književno-muzejsku i arhivsku delatnost. U periodu od 1974, pa do 1990. godine, za vreme ere socijalističke kulture, funkciju predsednika Matice slovačke vršio je prozaik, publicista i politički činilac Vladimir Minač, koji ima velike zasluge za razvoj naučne delatnosti u Matici slovačkoj u pomenutom periodu.
30. avgusta u Martinu na Hostihoru otvorena je nova, velelepno koncipirana, treća zgrada Matice slovačke, delo arhitekata Dušana Kuzme i Antona Cimermana.
Ministar kulture 20. januara raspušta rukovodstvo Matice slovačke na čelu sa Vladimirom Minačem, a za privremenu upravu imenuje predsednika Vilijama Grusku i upravnika Imriha Sedlaka. Mnogi bivši radnici, članovi i privrženici se vraćaju Matici slovačkoj. U vreme od 10–11. avgusta održana je reosnivajuća generalna skupština Matice slovačke u Martinu. Generalna skupština je na mesto predsednika Matice imenovala Jozefa Markuša.
Slovačka narodna skupština je 26. jula usvojila novi zakon o Matici slovačkoj, koji je omogućio postepeni povratak od državom upravljane institucije do nezavisne ustanove. Značajno se razvija i potencira delatnost odbora Matice slovačke i sa ciljem podrške niče mreža inctitucionalnih odeljenja.
Matica slovačka u saradnji sa Svetskim kongresom Slovaka po prvi put organizuje susret mladih Slovaka iz celog sveta pod nazivom Svetski festival slovačke omladine. Održan je u periodu od 12. do 19. jula u Martinu. Matični festival organizovala je Matica slovačka periodično svake treće godine.
Nastanak samostalne Slovačke Republike ujedno je završetak višedecenijske borbe Matice slovačke za slovački nacionalni identitet. Postepeno dolazi do ostvarenja teza Nacionalnog programa Matice slovačke, koncipiranih od 1991. do 1992. godine. Matici slovačkoj je vraćena štamparija „Neografija”, nacionalizovana od strane totalitarnog režima, časopis Slovački pogledi, kao i pojedini nacionalizovani matični domovi.
Zakon donet 13. februara, koji je usvojila Narodna skupština Slovačke Republike, Maticu slovačku određuje za javnopravnu ustanovu, pri čemu uz svoje istorijske uloge ona dobija i druge državne uloge. Dana 17. jula u Martinu je započela Svetska godina Slovaka.
Narodna skupština Slovačke Republike usvojila je zakon o bibliotekama broj 183/2000, koji je, izuzevši Maticu slovačku pri njegovom donošenju, pripremio ministar kulture Milan Knjažko. Zakon se u negativnom smislu dotakao i delatnosti Matice slovačke. Matica je morala da napusti zgradu u kojoj je imala sedište u Martinu na Hostihoru, ali i istorijski prvu zgradu – obe su pripale pod nadležnost Slovačke nacionalne biblioteke.
Generalna skupština Matice slovačke (16. do 17. novembra) u Martinu protekla je u napetoj atmosferi, koja je nastala zbog usvajanja Zakona o bibliotečkoj delatnosti na osnovu kojeg je Matica slovačka izuzeta iz Slovačke nacionalne biblioteke.
Generalna skupština Matice slovačke u Spišskoj Novoj Vesi usvojila je Programske zahteve za period od 2004. do 2007. godine sa izgledima do 2010. godine, kao i Memorandum Slovaka u domovini i u inostranstvu.
Matica slovačka organizovala je 1. evropski kongres Matica slovenskih naroda, na kojem su uzeli učešće predstavnici svih pozvanih država (Češka, Hrvatska, Nemačka, Slovenija, Srbija, Ukrajina), u kojima deluju nacionalna matična društva.
Istorijski prvo zasedanje vlade Slovačke Republike uz učešće najviših statutarnih predstavnika i predsednika Matice slovačke održano je 2. januara povodom 15. godišnjice nastanka Slovačke Republike u zgradi u kojoj se nalazi sedište Matice slovačke u ulici Pavla Mudronja u Martinu.
U okviru Martinskih matičnih svečanosti otvorena je Godina Jozefa Cigera Hronskog (avgust 2009. do jula 2010), a povodom 50. godišnjice nastanka Matice slovačke u iseljeništvu i 50. godišnjice smrti Jozefa Cigera Hronskog.
Matica slovačka, u saradnji sa Njitrjanskim samoupravnim regionom, gradom Njitra i drugim gradovima i mestima, u periodu od 1. do 5. jula organizovala je 11. po redu Matični svetski festival slovačke omladine. U novembru je Generalna skupština Matice slovačke u Martinu izabrala novog predsednika Matice Marjana Tkača, koji je zamenio Jozefa Markuša – kontroverznog predsednika, koji je ovu funkciju vršio dvadeset godina.
U Martinu je 1. avgusta 2013. održan 2. evropski kongres matica slovenskih naroda, na kojem su učešće uzeli predstavnici Matice slovačke, Matice šleske, Matice slovenačke, Matice bunjevačke, Matice češke, Matice crnogorske, Matice serbske (Matice lužičko-srpske), Matice slovačke u Zakarpatju, Saveza Slovaka u Hrvatskoj, Matice slovačke u Srbiji i Foruma slovenskih kultura iz Slovenije. U Memorandumu Kongresa se konstatuje: „Intenziviraćemo svoje kulturno delovanje u okviru nacionalnih kultura i uvažavaćemo vrednosti menjinskih i regionalnih kultura, jer je ignorisanje istih u krajnjem slučaju osiromašenje bogatstva i različitosti ljudskog duha, koji u svojim najrazličitijim aspektima štite sve kulture i jezici sveta”. U vremenu od 1. do 4. avgusta u Martinu su održane Nacionalne matične svečanosti, kao najveći događaj u okviru obeležavanja 150. godina od osnivanja Matice slovačke. Svečano je otvoren Park sv. Ćirila i Metodija, koji se nalazi u okviru zgrade sedišta Matice slovačke, otkriven je spomenik sv. Ćirilu i Metodiju, kao i biste Šćefanu Mojzesu, Karolu Kuzmanjiju i Janu Francisciju.
U godini posvećenoj Ljudovitu Šturu Matica slovačka je realizovala ukupno 86 događaja u Slovačkoj, koji su bili povećeni velikanu Ljudovitu Šturu, uključujući i tri naučne konferencije.
Na generalnoj skupštini Matice slovačke u Ljiptovskom Mikulašu u novembru za novog predsednika ustanove imenovan je, po godinama istorijski najmlađi predsednik ustanove, Marijan Gešper. Došlo je do generacijske smene, kao i do dolaska novih mladih predstavnika Matice.
Matica slovačka proglasila je 2018. godinu Godinom slovačke državnosti. Javnosti je predstavila istorijski put Slovaka do samostlane i demokratske Slovačke Republike i obeležila jubileje ličnosti i događaja bez kojih Slovaci ne bi postali emancipovan i nezavistan narod vlastite državnosti. Matica slovačka organizovala je seriju tematskih događaja sa ciljem obeležavanja 100. godišnjice potpisivanja Deklaracije slovačkog naroda i nastanka prve Čehoslovačke Republike 1918. godine. Nastao je i novi časopis za matični pokret Glas Matice. Njegovo osnivanje predstavljalo je ispunjavanje jednog od dugogodišnjih zahteva mesnih odbora i članske baze Matice slovačke.
Matica slovačka obeležila je stogodišnjicu reosnivanja i tom prilikom fokusirala se na naučna istraživanja iz prve polovine 20. veka, kao i na istorijski prve mesne odbore osnovane 1919. godine u Martinu, Ljiptovskom Mikulašu, Ružomberku, Košicama, Trenčinu, Zvolenu, Breznu, Banskoj Bistrici i Užgorodu. U Martinu je u periodu od 5–6. juna održan 4. Kongres matica i institucija slovenskih naroda (3. Kongres slovenskih matica održan je u Sloveniji 4. februara 2014. godine). U odnosu na prethodne kongrese, ovoga puta učešće je prošireno i na naučne ustanove drugih slovenskih naroda, kao i na druge društvene organizacije koje se bave slovenskom kulturom i naukom. Učesnici su usvojili proglas: „U tekućim procesima globalizacije, liberalizacije, informacionih, internet i kibernetičkih tehnologija i ratova, posleindustrijskog razdoblja i postmoderne, slovenske matice i kulturne institucije slovenskih naroda moraju i nadalje propagirati i širiti tradicionalne konzervativne vrednosti, pre svega hrišćanstvo i patriotizam. Osobito u slovenskom i evropskom okruženju nastojimo da očuvamo ćirilo-metodijevsku tradiciju, da podupiremo utemeljenje sveslovenskog i nacionalnog identiteta i istorijske svesti”. Dana 12. oktobra sastalo se 364 delegata na zasedanju Matice slovačke u Ljiptovskom Mikulašu. Na zasedanju je usvojen revidiran Statut Matice slovačke i Program Matice slovačke za period od 2019. do 2021. godine sa izgedima do 2025. godine.
Matica slovačka proglasila je 2020. godinu Godinom nacionalnog identiteta u smislu intenzivne podrške i širenja slovačkog nacionalnog identiteta i razvoja slovačke državnosti. Objavljena su prva dva broja novog stručnog časopisa Matice slovačke Slovačka – Nacionalni spektar. Časopis izlazi dva puta godišnje. U sedištu institucije obnovljen je rad Biblioteke Matice slovačke i započet je njen sistematski razvoj. Iako je od imenovanja novog predsednika Matice slovačke Marijana Gešpera 2017. godine realizovan niz pozitivnih promena u ovoj instituciji, nakon najnovijih parlamentarnih izbora u Slovačkoj 2020. godine započeto je novo ministarsko, administrativno i medijsko degradiranje Matice slovačke. Ove političke i ideološki motivisane tendencije i intervencije protiv tradicionalizma, nacionalnih i hrišćanskih ideala, koji oličavaju matični pokret, kulminirale su istorijski najnižom državnom finansijskom podrškom rada Matice slovačke za 2021. godinu
Matica slovačka je 2021. proglasila Godinom Aleksandra Dubčeka i otkrila njegovu bistu u Aleji narodnih umetnika u Martinu. Marijan Gešper, koji je osvojio 213 glasova, ponovo postaje novoizabrani predsednik, dok je Štefan Martinkovič osvojio 88 glasova. Ona je 2021. godine, pored Aleksandra Dubčeka, obeležila i stogodišnjicu rođenja Štefana Boleslava Romana, kanadskog industrijalca i prvog predsednika Svetskog kongresa Slovaka, kome je otkrila istorijski prvu bistu u Slovačkoj, a 190. godišnjicu Istočnoslovačkog seljačkog ustanka Matica slovačka obeležila je nizom događaja i aktivnosti širom Slovačke
Matica slovačka obeležila je oko 160 godina od donošenja važnog emancipatorsko-političkog dokumenta, Memoranduma slovačkog naroda.
Posle kodifikacionog priručnika Kratki rečnik slovačkog jezika, u izdanju Izdavačke kuće Matice slovačke izašlo je još jedno značajno lingvističko delo Savremeni dokumentarni jezik. Matica slovačka je 2021. proglasila Godinom Aleksandra Dubčeka i otkrila njegovu bistu u Aleji narodnih umetnika u Martinu. Marijan Gešper, koji je dobio 213 glasova, ponovo postaje novoizabrani predsedavajući, dok je Štefan Martinkovič dobio 88 glasova.
Ona je 2021. godine, pored Aleksandra Dubčeka, obeležila i stogodišnjicu rođenja Štefana Boleslava Romana, kanadskog industrijalca i prvog predsednika Svetskog kongresa Slovaka, kome je otkrila istorijski prvu bistu u Slovačkoj, a 190. godišnjicu Istočnoslovačkog seljačkog ustanka Matica slovačka obeležila je nizom događaja i aktivnosti širom Slovačke.
Matica slovačka je obeležila 160. godišnjicu od donošenja važnog emancipatorsko-političkog dokumenta, Memoranduma slovačkog naroda.
Posle kodifikacionog priručnika Kratki rečnik slovačkog jezika, u izdanju Izdavačke kuće Matice slovačke izašlo je još jedno značajno lingvističko delo Savremeni dokumentarni jezik.
Matica slovačka je 2022. godinu proglasila za GODINU ZADOVOLjSTVA ŠTUROVIĆA i ovom prilikom pripremila i učestvovala u nizu svečanih, kulturnih, obrazovnih, obrazovnih i turističkih manifestacija, otvaranja i izložbi, naučnih konferencija, otkrivanja spomen soba, spomen-ploča. , biste, objavljivanje naučnih i naučno-popularnih članaka, naučno-popularnih brošura kao i priprema dokumentarnih filmova.
Bista Štefana Mareka Daksnera otkrivena je u Martinskoj Aleji narodnih umetnika, u Rimavskoj Soboti, bista Vladimira Minača je otkrivena u Aleji narodnih umetnika povodom stogodišnjice.
Matica Slovačka uručila je Specijalnu nagradu IN MEMORIAM Romanu Kaliskom i organizovala komemorativni kolokvijum povodom njegove stogodišnjice.[Zajedno sa Savezom antifašističkih boraca, Matica slovačka je uručila nagrade i drugim značajnim ličnostima slovačke kulture.
Septembra 2022. godine, nakon sveslovačke konferencije Nasleđe Šturovske generacije, svečano je otvorena Matice slovačka biblioteka.
Naučnik matrice avol Parenička je nagrađen Nacionalnom nagradom Vojtech Zamarovskы za publicistiku.[50] Matica slovačka je dobila zvaničnu Potvrdu o osposobljenosti za istraživanje i razvoj koju dodeljuje Ministarstvo prosvete, nauke, istraživanja i sporta Republike Slovačke.
Matica je krajem godine obeležila pomen Slovaku Jozefu Miloslavu Oršagu i Štefanu Marku Daksneru.
Matica slovačka 2023. nastavlja da obeležava dvestogodišnjice porodice Šturov, ali i porodice Bernolak. 2023. godina proglašena je za 160 godina od osnivanja ustanove, GODINE MATICE SLOVAČKE. Pored toga, Matica obeležava 1400. godišnjicu Samoskog carstva i 1160. godišnjicu dolaska Ćirila i Metodija u Veliku Moravsku i 30. godišnjicu od uspostavljanja nezavisne Slovačke Republike.
2023. godine otkrivena je bista Štefana Boleslava Romana i objavljena knjiga. Takođe su prikazani filmovi u produkciji Informativnog centra Matice o Františeku Fugi, Vladimiru Hurbanu, Tomašu Červenu, Semu Tomašiku i Imrichu Sedlaku.
Matica Slovačka obeležila je jubileje ličnosti Ambra Pitora, Martina Čulena, Danijela Miniha, Jozefa Podhradskog, kao i godišnjice porodice Bernolak i godišnjicu smrti Antona Bernolaka.
Naučni centar (Pavol Madura, Pavol Parenička) izradio je izložbu i informativnu brošuru povodom 160. godišnjice osnivanja Matice slovačke, a Slovački književni institut objavio je knjigu Klementis i Minač, rodoljubi ili buržoaski nacionalisti.
U Bratislavi je osnovana Galerija Matice slovenske i revitalizovano je umetničko odeljenje Matice slovenske.
Osnovana su dva naučna odeljenja: kulturno-filozofsko odeljenje Matice slovenske i slovensko odeljenje Matice slovačke.
Održana je Svečana skupština Matice slovačke na kojoj je odobren Program Matice slovačke i ažuriran Statut Matice slovačke.
Objavljeno je nekoliko e-knjiga koje su dostupne besplatno.
održan 5. kongres majki i ustanova slovenskih naroda.
Usled produbljivanja kontakata između Slovaka u Jugoslaviji i Slovačke rodila se ideja da se osnuje Matica slovačka u Jugoslaviji, što je omogućeno zahvaljujući prilozima za osnivanje Matice slovačke u Jugoslaviji još pre nego što je ona osnovana od strane Slovaka iz Kulpina, Bačkog Petrovca, Novog Sada, Padine, Pivnica, Kovačice i drugih sela u kojima su živeli Slovaci. Prilikom osnivanja Matice slovačke u Jugoslaviji u Bačkom Petrovcu 18. maja1932. godine bilo je 132 osnivača i 360 redovnih članova, a za prvog predsednika izabran je dr. Jan Bulik.
Razvijati, ispoljavati i unapređivati kolektivna prava Slovaka u Srbiji; ispoljavanje, očuvanje, gajenje narodnog identiteta i svesti Slovaka u oblasti prosvete, školstva, nauke, kulture i umetnosti, izdavačke delatnosti i javnog informisanja; zalaganje za dosledno ostvarivanje Ustavom, zakonom i međunarodnim konvencijama određenih manjinskih prava u praksi; uspostavljanje, razvijanje i učvršćivanje saradnje sa drugim, odgovarajućim društvenim organizacijama, institucijama i udruženjima u zemlji i inostranstvu.
Plan i Program rada donosi Skupština Matice slovačke u Jugoslaviji i preduzima mere za njihovo ostvarivanje: organizovanje raznovrsnih delatnosti iz oblasti prosvete, školstva, nauke, kulture i umetnosti; smotre iz svih oblasti delatnosti jugoslovenskih Slovaka; organizovanje Slovačkih narodnih svečanosti u Bačkom Petrovcu svake godine, kao oblika učvršćivanja narodne pripadnosti; putem sredstava javnog informisanja (radio, TV, štampa) Matica slovačka u Jugoslaviji informiše pripadnike slovačke narodne manjine o svojim delatnostima, o zbivanjima u društvenom životu kako u zemlji, tako i u Slovačkoj republici .
GREGUŠ, Ivan – KOVAČKA, Miloš (ed.). Voljom naroda obnovljena: o događajima iz 1968. godine sećanja u životu Matice slovačke. Martin : Matica slovačka, 1969. 200 s.
VINKLER, Tomaš – ELIAŠ, Mihal i kolektiv. Matica slovačka: istorija i sadašnjost. Bratislava : Matica slovačka, 2003. 495 s. ISBN80-7090-694-4.
ELIAŠ, Mihal – HAVJAR, Šćefan. Zlatna knjiga Matice slovačke. Martin : Matica slovačka, 2008. 105 s. ISBN978-80-7090-875-4.
GEŠPER, Marijan – Parenjička, Pavol. Predsednici Matice slovačke 1863– 2019. Martin : Matica slovačka, 2019. 167 s. ISBN978-80-8128-240-9.
MADURA, Pavol. Druga zgrada Matice slovačke: od ideje do danas. Martin : Matica slovačka, 2019. 176 s. ISBN978-80-8128-227-0.
Kulpinsky Matičiar Časopis MOMS v Kulpíne 3. augusta 2003, DrSc. Ján Babiak Kulpín 2003.
Kulpinsky Matičiar Časopis MOMS v Kulpíne 28. júla 2001, DrSc. Ján Babiak Kulpin 2001.
Obnoveni Matice slovenskej v Juhoslaviji, Mgr. Michal Spevaák, Kultura- Báčsky Petrovec 2000.
Matica slovenská v Juhoslaviji 1932 - 1941 Hlas Ľudu 31. marec 1990, Báčsky Petrovec 1990.
Desať rokov činnosti obnovenia MS v Juhoslaviji, Sámuel Boldocký, Báčsky Petrovec 2001.
Slovenské národné slávnosti Dr. Ján Babiak, Matica slovenská v Srbsku, B. Petrovec 2006.
II kniha o starom Martine, Július Vankovič, Bratislava 1999.
III kniha o starom Martine, Július Vankovič, Martin 1993.
Petrovec 1745- 1995, Sámuel Boldocký, B. Petrovec 1995.
^Zakon br. 68/1997 Z. z. o Matici slovačkoj [online]. Bratislava : Ministarstvo pravde SR, 1997-02-13, [cit. 2017-11-11]. Dostupno onlajn. https://www.slov-lex.sk/pravne-predpisy/SK/ZZ/1997/68/
^Statut Matice slovačke usvojen na zasedanju Matice slovačke 12.10.2019, sa stupanjem na snagu 1.1.2020. [cit. 2021-03-02]. Dostupno onlajn https://matica.sk/wp-content/uploads/2020/01/STANOVY-MS.pdf
^Statut Matice slovačke usvojen na zasedanju Matice slovačke 12.10.2019, sa stupanjem na snagu 1.1.2020, [cit. 2021-03-02]. Dostupno onlajn https://matica.sk/wp-content/uploads/2020/01/STANOVY-MS.pdf
^Zakon br. 68/1997 Z. z. o Matici slovačkoj [online]. Bratislava : Ministarstvo pravde SR, 1997-02-13, [cit. 2017-11-11]. Dostupno onlajn. https://www.slov-lex.sk/pravne-predpisy/SK/ZZ/1997/68/
^MADURA, Pavol. Druga zgrada Matice slovačke: od ideje do danas. Martin : Matica slovačka, 2019. 176 s. ISBN 978–80–8128–227–0.
.jpg)
