Википедија

Muhamed Šemsudin Hafiz

персијски песник

Hadže Šamsudin Muhamad Hafiz Širazi (persijski: خواجه شمس‌‌الدین محمد حافظ شیرازی‎‎), poznat po svom književnom pseudonimu Hafiz (حافظ - onaj koji napamet zna Kuran), bio je persijski pesnik koji je "opevao radosti ljubavi i vina, ali se bavio i religijskim licemerjem". Njegova sabrana dela smatraju se vrhuncem persijske književnosti i mogu se naći u većini domova na persijskom govornom području (uglavnom u Iranu i Avganistanu), gde se njegove pesme uče napamet i stihovi koriste kao poslovice i izreke. Njegov život i pesme su predmet mnogih analiza, komentara i intepretacija. On je najviše od svih autora uticao na persijsku književnost posle 14. veka.[1][2] Hafiz, koji je bio veliki iranski pesnik iz četrnaestog veka, najpoznatiji je po svojim pesmama koje možemo opisati kao “antinomijske“ i “teozofske” u srednjovekovnom značenju tih pojmova;[3] pojam teofizija je u 13. i četrnaestom veku bio korišćen da ukaže na mistička dela “autora koji su inspirisani svetim knjigama“ (razlikuje se od teologije). Hafiz je prvobitno pisao lirsku poeziju koja predstavlja idealan stil za izražavanje ushićenosti božanskom inspiracijom u mističkoj formi ljubavnih pesama, gazela.

Hafiz Širazi (حافظ شیرازی)
Umetnička predstava Hafiza sa devojkom koja svira harfu
Lični podaci
Puno imeHadže Šamsudin Muhamad Hafiz Širazi
NadimakHafiz Širazi
Datum rođenja1315.
Mesto rođenjaŠiraz, Fars, Iran
Datum smrti1390.
Mesto smrtiŠiraz, Fars, Iran
ZanimanjeDuhovni pesnik, mistik
Književni rad
ŽanrMitska poezija (gazel, gnosticizam)
Uticaji odPersijski liričari koji su usledili, Gete i romantizam
Uticao naIbn Arabi, Hadžu, Sanai, Anvari, Nizami, Saadi, Hakani, Atar
Najvažnija delaDivan

Teme njegovih gazela su voljena osoba, vera i razotkrivanje licemerja. U gazelima on se bavi ljubavlju, vinom i kafanama, koji predstavljaju ekstazu i slobodu od ograničenja. On to čini bilo direktno ili kroz reči ljubavnika[4] koji, u stvari, govori o božanskoj ljubavi.[5] Njegov uticaj na život ljudi sa persijskog govornog područja naročito je prepoznatljiv u tradicionalnom običaju da se u Hafizovom Divanu traže odgovori za budućnost (Fal-e Hafiz, pers.: فال حافظ‎‎) i u čestom korišćenju njegove poezije u tradicionalnoj persijskoj muzici, likovnim umetnostima i persijskoj kaligrafiji. Njegov grob je postao gotovo sveto mesto na koji se masovno hodočasti. Prevodi, prerade i imitacije njegovih pesama postoje na svim većim jezicima sveta.

Biografija uredi

 
Stranice iz primerka Hafizovog Divana iz 19. veka. Desna stranica prikazuje Hafiza kako meceni nudi svoje delo.

Hafiz je rođen u iranskom gradu Širazu. Njegovi roditelji su bili iz mesta Kazerun koje se nalazi u današnjoj provinciji Fars. Uprkos njegovom velikom uticaju na persijsku kulturu i njegovoj popularnosti i značaju koji već vekovima ne jenjavaju, malo je detalja poznato o Hafizovom životu. Stare tezkire (biografski zapisi) u kojima se pominje Hafiz se uopšteno smatraju nepouzdanim izvorima.[6] Hafiz je u ranom životnom dobu naučio Kuran napamet i stekao zvanje hafiz, koju je kasnije koristio kao svoj književnički pseudonim.[7][8] Uvod u njegov Divan, u kojem se govori o njegovoj mladosti, napisao je jedan njegov nepoznati savremenik, čije je ime možda bilo Muhamed Golandam.[9] Dva najpriznatija moderna izdanja Hafizovog Divana su priredili Muhamed Kazvini i Kasem Gani (495 gazela) i Parviz Natel-Hanlari (486 gazela).[10][11] Savremeni stručnjaci se uglavnom slažu da je Hafiz rođen 1315. ili 1317. godine, a prema Džamijevim navodima preminuo je 1390. godine.[9][12] Hafiz je za svoje mecene imao nekoliko uzastopnih lokalnih vladara, počevši od šaha Abu Ishaka, koji je došao na vlast još dok je Hafiz bio tinejdžer, pa preko muzaferidskih vladara Mubarizudina Muhameda i Džalaludin-šaha Šodže sve do Timurlenka pred kraj svog života. Hafizov najplodniji stvaralački period bio je za vreme vladavine Džalaludin-šaha Šodže,[13] mada postoje navodi da je na kratko bio zapao i u njegovu nemilost zbog čega je morao da napusti Širaz i potraži utočište u Isfahanu i Jazdu. Razlog za to je bio taj što je Hafiz ismevao pesnike inferiornije od sebe (šah Šodža je i sam sastavljao poeziju i moguće je da je to shvatio kao ličnu uvredu). Ipak, ne postoje istorijski dokazi koji bi potvrdili ovakve navode. Njegov mauzolej, Hafezije, se nalazi u vrtu Musala, u Širazu.

Legende uredi

 
Hafizov Divan sa persijskom minijaturom sa leve strane i gazelima ispisanim talik rukopisom sa desne strane. Rad Šaha Kasema, 1617. godina, Narodni muzej Irana, Teheran.

Mnoge čudesne, mitske priče se vezuju za Hafiza i nastale su nakon njegove smrti. Prema verovanju, Hafiz je slušajući svoga oce kako recituje naučio ceo Kuran napamet, i to u veoma ranom uzrastu. Takođe, veruje se da je napamet znao i dela Rumija (Dželaludin Muhamed Balhi), Saadija, Atara i Nizamija.

Prema jednom verovanju, pre nego što je upoznao svog mecenu Hadži Zejn al-Atara, Hafiz je radio u pekari i raznosio hleb po jednoj bogatoj gradskoj četvrti. Tu je prvi put video Šahe Nabat, ženu izuzetne lepote kojoj je posveto neke od svojih pesama. Očaran njenom lepotom, ali znajući da njegova ljubav prema njoj neće biti uzvraćena, Hafiz je navodno prvi put pribegao mističkom bdenju u želji da ostvari vezu sa njom. Tada se susreo sa bićem izuzetne lepote koje se predstavilo kao anđeo. Time je Hafiz zaopočeo svoj mistički put ostvarenja i potragu za duhovnim jedinstvom sa božanskim. Ovde se može povući paralela sa Danteom i Beatriče u zapadnoj kulturi.

Kada mu je bilo 60 godina, Hafiz je imao četrdesetodnevno bdenje, čele-nešini (pers. چلّه‌نشینی), u kome je danonoćno sedao u krugu koji je nacrtao. Četrdesetog dana, ponovo se, četrdeset godina nakon njihovog prvog susreta, sreo sa Zejn al-Atarom koji mu je ponudio čašu vina. Tada je, kako se veruje, stekao „kosmičku svest“. Hafiz na ovo ukazuje u jednom svom stihu u kom savetuje čitaoca da „jasnoću vina“ postigne tako što će ga ostaviti da „sedi četrdeset dana“.

Prema jednoj anegdoti, Timurlenk je ljutito pozvao Hafiza, tražeći da mu objasni svoje stihove:

Da mi ta Turkinja iz Širaza uzme srce, Zarad njenog mladeža odrekao bih se Samarkanda i Buhare.

Samarkand je bio Timurlenkova prestonica, Buhara je bila najlepši grad u carstvu. Timur se žalio kako je svojim mačem potčinio veći deo sveta kako bi ulepšao Samarkand i Buharu, sedišta svoje države, a Hafiz bi ih prodao za mladež neke devojke iz Širaza. Hafiz mu je na tu kritiku odgovorio da ga je upravo takvo rasipništvo dovelo do bede u kojoj se nalazi. Oduševljen mudrim pesnikovim odgovorom, Timur ga je bogato darovao.

Uticaji uredi

 
Hafizov distih ispisan Nastalik kaligrafskom pismom.

Intelektualno i umetničko nasleđe uredi

Hafiz je još za svog života dobio priznanja u vidu toga što su pesnici širom islamskog sveta imitirali njegovu poeziju, a brojne mecene od Bagdada do Indije su mu nudile svoje podršku.

Hafizovu poeziju je pri put na engleski preveo Vilijam Džouns još 1771. godine. Tako je on ostvario uticaj na zapadne autore poput Henrija Dejvida Toroa, Getea i Ralfa Volda Emersona koji ga je nazivao „pesnikom pesnika“. Ser Artur Konan Dojl je za svog junaka Šerloka Holmsa napisao „kod Hafiza ima osećajnosti koliko i kod Horacija, kao i znanja o svetu.“ (u Slučaj identiteta). Fridrih Engels pominje Hafiza u svom pismu iz 1853. godine upućenom Karlu Marksu, a Putin ga ubraja među šest autora koje najviše voli.

U savremenoj iranskoj kulturi uredi

Hafiz je najpopularniji pesnik u Iranu i njegova dela se mogu naći u domu skoro svakog Iranca.[14] Štaviše, 12. oktobar se u Iranu obeležava kao Dan Hafiza.[15]

 
Hafizov mauzolej u Širazu

Dvadeset godina nakon Hafizove smrti, mauzolej Hafezije je podignut njemu u čast u vrtu Musala u Širazu. Sadašnji mauzolej je projektovao Andre Godar, francuski arheolog i arhitekta, kasnih tridesetih godina 20. veka. Mauzolej se nalazi na platformi okruženoj ružičnjacima, vodenim kanalima i drvećem narandži. Unutra je Hafizov sarkofag od alabastera na kome su urezane dve njegove pesme. Mauzolej je uvek „prepun pesnikovih ljubitelja“ i vlada opuštena atmosfera u kojoj posetioci recituju omiljene Hafizove stihove.[14]

Mnogi Iranci koriste Hafizov Divan za proricanje sudbine. Iranske porodice obično imaju Hafizov Divan u kući i kada se svi okupe tokom praznika Noruz ili Jalda, otvore Divan na nasumice izabranu stranu i čitaju stihove koji se na njoj nalaze, a za koje veruju da predskazuju ono šta će se dogoditi u budućnosti.

Ne postoji konačna verzija Hafizovih sabranih dela (Divan); različita izdanja variraju od 573 do 994 pesama.[16] Tek od četrdesetih godina 20. veka otpočeli su akademski napori u tome da se utvrdi autentičnost njegove poezije i uklone greške koje su načinili kasniji prepisivači i redaktori. Ipak, mogućnost da se tako nešto sa sigurnošću uradi je osporavana[17] i pojedini stručnjaci poput Iradža Baširija sa Univerziteta u Minesoti smatraju da je mala verovatnoća da će jedan autentični divan Hafizove poezije biti sastavljen.[18] Rukopisi Hafizovog Divana se čuvaju u brojnim bibliotekama i van persijskog govornog područja, a odskora je pronađen jedan rukopis u Rusiji iz 16. veka.

U muzici uredi

Mnogi iranski kompozitori su komponovali dela inspirisana ili zasnovana na Hafizovim pesmama. Iranski pevač Mohsen Namdžu komponovao je muziku za nekoliko Hafizovih pesama kao što su Zolf, Del miravad, Name i druge. Muhamed-Reza Šadžarian snimio je pesmu Del miravad ze dastam za koju je muziku pisao Parviz Meshatian. Osmanski kompozitor iz 17. veka, Buhurizdae Mustafa Itri komponovao je svoje remek-delo Neve kar na osnovu jedne Hafizove pesme. Takođe, i mnogi afganski pevači, uključujući Ahmeda Zahira i Sarbana, komponovali su muziku na Hafizove pesme. Uz to, poljski kompozitor Karol Šimanovski komponovao je svoje delo Hafizova ljubavna pesma na osnovu nemačkog prevoda Hafizove poezije.

Tumačenje uredi

 
Bista Hafiza u ulici koja nosi njegovo ime u Teheranu

Pitanje da li Hafizova dela treba tumačiti bukvalno, kao mistička ili oboje bilo je predmet rasprave mnogih zapadnih stručnjaka.[19] Sa jedne strane, neki od onih koji su se među prvima bavili Hafizovom poezijom poput Vilijama Džounsa videli su ga kao konvencionalnog liričara sličnog evropskim pesnicima koji su pisali o ljubavi poput Petrarke.[20] Drugi stručnjaci poput Henrija Vilberforsa Klarka smatraju da je on bio isključivo pesnik didaktičkog i ekstatičkog misticizma poput Rumija. Ovakvo viđenje savremena nauka odbacuje.[21]

 
Hafizov Divan, persijska minijatura, 1581. godina.

Ovakve zabune potiču od toga što je u ranoj istoriji persijske književnosti pesnički vokabular bio uzurpiran od strane mistika koji su verovali da je ono neopisivo lakše predstaviti kroz poeziju nego prozu. Pišući pesme mističke sadržine, oni su prožimali svaku reč i predstavu mističkim značenjima što je dovelo do toga da se misticizam i poezija međusobno približe i stvore jednu zajedničku tradiciju. Zbog toga, nijedan persijski pesnik u 14. veku nije mogao da napiše lirsku pesmu, a da joj sam pesnički vokabular ne nametne mističke konotacije.[22][23] Iako su pojedini pesnici poput Ubajde Zakanija pokušali da se distanciraju od ove sjedinjene mističko-lirske tradicije pišući satire, Hafiz je to jedinstvo prihvatio. Profesor Viler Takston sa Univerziteta Harvard navodi da je Hafiz „spevao retku mešavinu ljudske i mističke ljubavi, toliko izbalansiranu... da je nemoguće razdvojiti ih jednu od druge.“[24] Hafiz je često koristio ovu nejasnu distinkciju između lirskog, mističkog i panegiričkog pisanja koristeći visoko intelektualizovane, složene metafore i slike koje ukazuju na više mogućih značenja. Iz ovih razloga, prevođenje Hafizovih dela je bilo izuzetno komplikovano, a samo je nekoliko prevoda na zapadne jezike bilo u potpunosti uspešno.

Satira, religija i politika uredi

 
Hafiz-Gete spomenik u Vajmaru, Nemačka

Iako je Hafiz poznat po svojoj poeziji, manje su poznati njegovi intelektualni i politički doprinosi.[25] Ključna karakteristika Hafizove poezije je ironičan ton i osuda licemerja za koju se naširoko smatra da je predstavljala kritiku verskog i vladajućeg establišmenta tog doba.[26][27] Persijska satira se razvila tokom četrnaestog veka na dvorovima mongolskog doba. U to doba, Hafiz i drugi značajni rani satiričari poput Ubajde Zakanija stvorili su opus koji je postao šablon za upotrebu satire kao političkog instrumenta. Veruje se da su mnoge njegove kritike bile usmerene protiv vladavine Amira Mubarezudina Muhameda, a naročito na raspuštanje važnih javnih i privatnih institucija.[26][27][28] Hafizova dela su ignorisala verske tabue tog doba. On se šalio na račun nekih verskih doktrina društva.[27][28] Upotreba humora kao polemičkog sredstva od tog vremena je postala uobičajna u iranskom javnom diskursu i satira je danas možda de facto jezik iranske društvene kritike.[27]

Kod nas uredi

 
Korica zbornika radova "Hafiz i Gete" na srpskom jeziku, Kulturni centar Irana, Beograd, 2003.

Prepisi Hafizovog Divana koji su na naše prostore stigli za posredstvom Osmanlija i danas se čuvaju u javnim i privatnim bibliotekama širom bivše Jugoslavije.

Hafizov Divan je i preveden na naš jezik. Zahvaljujući čika Jovi Zmaju upoznali smo Hafiza najranije na ovim prostorima (zbirka Istočni biseri, 1861).

U Beogradu je održan 2002. g. skup posvećen Geteu i Hafizu, a Iranski kulturni centar objavio tim povodom zbornik pod istim naslovom 2003. godine. Prevod istaknutog bosanskog iraniste Bećira Džake objavljen je u izdanju naučnoistraživačkog instituta „Inb Sina“ u Sarajevu 2009. godine.

Takođe, Kulturni centar I. R. Irana u Beogradu je 2015. godine objavio prepev ovog dela koji je priredio Slobodan Đurović.

 
Korica izdanja knjige "Divan Hafiz" na srpskom jeziku, Kulturni centar Irana, Beograd, 2015.

Korica knjige "Govor Ptica" u izdanju Kulturnog centra I. R. Irana u Beogradu. Ova slika se otprema uz saglasnost izdavača, tj. Kulturnog centra I. R. Irana u Beogradu u cilju ilustracije prevoda knjige "Govora ptice" na srpskiom jeziku.

Reference uredi

  1. ^ Yarshater. Pristupljeno 25 July 2010.
  2. ^ Aga Khan III, "Hafiz and the Place of Iranian Culture in the World", November 9, 1936 London.
  3. ^ "Hafez’s Poetic Art". Encyclopaedia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/hafez-iii Accessed August 23, 2016.
  4. ^ “Hafez’s Poetic Art" Thematics and Imagery." Encyclopaedia Iranica. http://www.iranicaonline.org/articles/hafez-iii Accessed 2016-08-23. Also Shaida, Khalid Hameed . Hafiz, Drunk with God: Selected Odes. Xlibris Corporation. 2014. ISBN 978-1-4653-7091-4. Accessed 2016-08-23.
  5. ^ Shaida, Khalid Hameed . Hafiz, Drunk with God: Selected Odes. Xlibris Corporation. 2014. ISBN 978-1-4653-7091-4. str. 5.
  6. ^ Lit. Hist. Persia III. pp. 271-73
  7. ^ Shaida 2014, str. 5
  8. ^ Jonathan 2002, str. 166.
  9. ^ a b Khorramshahi. Pristupljeno 25 July 2010
  10. ^ Lewisohn, str. 69
  11. ^ Gray, str. 11–12. Gray notes that Ghazvini's and Gani's compilation in 1941 relied on the earliest known texts at that time and that none of the four texts they used were related to each other. Since then, she adds, more than 14 earlier texts have been found, but their relationships to each other have not been studied.
  12. ^ Lewisohn, str. 67.
  13. ^ Gray, str. 2–4
  14. ^ a b Darke, Diana (1. 11. 2014). „The book in every Iranian home”. BBC. 
  15. ^ Hossein Kaji, "Hafez’s incomparable position in Iranian culture: October 12 is Hafez Day in Iran" Arhivirano 2007-10-15 na sajtu Wayback Machine, Mehrnews. Tehran Times Opinion Column, October 12, 2006.
  16. ^ Massoud Khalili#September 9, 2001 Massoud Khalili speaking to BBC correspondent Lyse Doucet
  17. ^ Michael Hillmann in Rahnema-ye Ketab, 13 (1971), "Kusheshha-ye Jadid dar Shenakht-e Divan-e Sahih-e Hafez"
  18. ^ „"Hafiz' Shirazi Turk: A Structuralist's Point of View"”. Arhivirano iz originala 01. 03. 2014. g. Pristupljeno 19. 10. 2017. 
  19. ^ Schroeder, Eric, "The Wild Deer Mathnavi" in The Journal of Aesthetics and Art Criticism, Vol. 11, No. 2, Special Issue on Oriental Art and Aesthetics (December 1952). pp. 118.
  20. ^ Jones, William (1772) "Preface" in Poems, Consisting Chiefly of Translations from the Asiatick Tongues p. iv
  21. ^ Davis, Dick: Iranian Studies, Vol. 32, No. 4 (Autumn) (1999). pp. 587.
  22. ^ Thackston, Wheeler (1994). A Millennium of Classical Persian Poetry. Ibex Publishers Inc. , p. ix in "Introduction"
  23. ^ Davis, Dick, "On Not Translating Hafez" in the New England Review 25:1-2 [2004]: 310-18
  24. ^ Thackston, Wheeler, A Millennium of Classical Persian Poetry, Ibex Publishers Inc.' (1994). pp. 64.
  25. ^ „Hafez, singing love Mahmood Soree, Golbarg magazine, mehr 1382, number 43”. Arhivirano iz originala 11. 02. 2014. g. Pristupljeno 16. 12. 2017. 
  26. ^ a b Views from the Edge
  27. ^ a b v g Hafez humor aftabir.com
  28. ^ a b the body Maede arrived- part 3 tebyan.net

Literatura uredi

Literatura uredi

 
Muhamed Šemsudin Hafiz na Vikimedijinoj ostavi.

Spoljašnje veze uredi

Engleski prevodi poezije Hafiza

Persijski tekstovi i izvori

Izvori na engleskom jeziku

Nemački prevodi

Ostali

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мухамед_Шемсудин_Хафиз&oldid=27674464”