Википедија

Nacrt grupe akademika za Memorandum SANU

Nacrt grupe akademika za Memorandum SANU, poznat u javnosti i kao Memorandum SANU, nacrt je dokumenta koji je izradio odbor od 16 članova Srpske akademije nauka i umetnosti u periodu od 1985. do 1986. godine. Jedan od nacrta je kao nezavršena verzija otuđen od akademika i objavljen u dnevnim novinama „Večernje novosti” septembra 1986. godine.

Nacrt grupe akademika za Memorandum SANU
Datum nastankaMaj 1985 — septembar 1986
MestoBeograd
SR Srbija
NaručilacSANU
Autor(i)Komisija od 16 članova
Vrsta medijapisani dokument
Svrhamemorandum

Memorandum je odmah izazvao burne reakcije u Jugoslaviji, zbog svojih pogleda na stanje nacije i zahtijeva za temeljnom reorganizacijom države.[1] Glavna tema je tvrdnja da decentralizacija vodi raspadu Jugoslavije i da su Srbi diskriminisani ustavnim uređenjem Jugoslavije.[2] U dokumentu se tvrdi da je razvoj Srbije erodiran podrškom ostalim dijelovima Jugoslavije. Memorandum je zvanično osuđen 1986. od strane Vlade SFRJ i Vlade SR Srbije zbog podsticanja nacionalizma.[3] Neki smatraju da objava dokumenta ključni momenat u raspadu Jugoslavije.[4]

Pregled

uredi

Memorandum nikada nije bio zvaničan akt Akademije. Njega su pisali neki akademici, ali taj akt ne pripada Akademiji, jer nikada nije usvojen ni na jednom našem organu.[5]

— Nikola Hajdin, predsednik SANU 2003—2015

Maja 1986, nakon što je Ivan Stambolić pozvao vladu na razgovore o Kosovu po prvi put od 1981. godine,[6] SANU je izabrala šesnaest uglednih akademika za izradu nacrta memoranduma istražujući uzroke ekonomsko-političke krize i kako se baviti problemima.[7] Planirano je da akademija usvoji dokument prije nego što se predstavi Savezu komunista Jugoslavije i državnim organima.[7] Posljednji nacrt, međutim, dospio je u režimski tabloid,[7] novine „Večernje novosti” u septembru 1986. godine.[1] Novine su napale tekst memoranduma, opisujući ga kao reakcionarni i nacionalistički, ali ga nisu objavile.[7] Počela je zvanična kampanja SR Srbije i pripadnika Saveza komunista Srbije protiv memoranduma.[7]

Memorandum je podijeljen na dva dijela: „Kriza jugoslovenske privrede i društva” i „Položaj Srbije i srpskog naroda”.[8] Prvi dio se odnosi na ekonomske i političke fragmentacije Jugoslavije koje su uslijedile nakon donošenja ustava iz 1974. godine. Drugi dio se odnosi na inferiorni status SR Srbije u SFRJ i položaj Srba u SR Hrvatskoj i na SAP Kosovu.

U memorandumu se tvrdi da je Josip Broz Tito dodatno oslabio Socijalističku Republiku Srbiju podijelom teritorije i stvaranjem autonomnih pokrajina Vojvodina i Kosovo, što nije urađena i u ostalim jugoslovenskim republikama.

Kosta Mihailović je dao doprinos na polju ekonomije, Mihailo Marković na polju samoupravljanja, a Vasilije Krestić na polju položaja Srba u Hrvatskoj.

Dobrica Ćosić je lažno optuživan u medijima i javnosti da je imao veze sa pisanjem Nacrta, što je deo domena političke propagande.[9] Autori Nacrta Memoranduma SANU bili su, upravo suprotno, protiv uključenja Ćosića, pošto bi njegovo učešće dalo osnova za političku diskreditaciju planiranog dokumenta.[10]

Prijem

uredi

Memorandum je osudio Savez komunista Jugoslavije, uključujući Slobodana Miloševića, budućeg predsjednika Srbije, koji je javno rekao da je memorandum „ništa drugo nego najcrnji nacionalizam”, i Radovana Karadžića, budućeg lidera Srba u Bosni i Hercegovini, koji je izjavio „boljševizam je loš, ali nacionalizam je još gori”.[11] Uprkos ovim izjavama, Milošević, Karadžić i drugi srpski političari su se javno složili sa većim dijelom memoranduma i formirali bliske političke veze sa njegovim piscima kao što su Mihailo Marković, koji je postao zamjenik predsjednika Socijalističke partije Srbije, i Dobrica Ćosić, koji je imenovan za predsjednika Savezne Republike Jugoslavije 1992. godine.[3]

Prema rečima akademika Sime Ćirkovića, sporni Memorandum SANU treba smatrati za „takozvani memorandum“ jer ga Akademija nikada nije zvanično usvojila i smatra da je zato nazivanje dokumenta „memorandumom“ manipulacija.[12]

Jedan od autora nacrta memoranduma istoričar Vasilije Krestić, izjavio je da je nacrt bio primarno antikomunistički a potom i jugoslovenski dokument i da su se akademici zalagali za održavanje Jugoslavije ali i poboljšanja ukupnog položaja srpskog naroda u državi.[13]

Nacrt Memoranduma je izrazito kritikovao Helsinški odbor za ljudska prava.[14]

Tvrdnje u memorandumu

uredi
  • Albanci su počinili genocid nad Srbima na Kosovu (41 str. i 56. str. memoranduma);
  • Slovenija i Hrvatska su preuzele kontrolu nad srpskom ekonomijom. Jugoslavija izvodi industriju iz Srbije (42. str);
  • Postoji potreba za ustavnim promjenama u Jugoslaviji zbog maltretiranja i slabljenja Srbije (46. str);
  • Diskriminacija Srba (50. str)
  • Srbija je dala 2.500.000 žrtava za Jugoslaviju (u Prvom i Drugom svjetskom ratu) i sada je žrtva te države (52. str);
  • Između 1690. i 1912. godine, 500.000 Srba je izbjeglo sa Kosova gdje su Albanci počinili genocid (56. str);
  • Postoji velika diskriminacija Srba na Kosovu i u Hrvatskoj (58. str);
  • Srbi u Hrvatskoj su u opasnosti kao nikada do sada (62. str);
  • Svi pisci srpske nacionalnosti iz Bosne i Hercegovine su srpski, a ne bosanski pisci (65. str);
  • Srpsko pitanje neće biti riješeno prije stvaranja punog nacionalnog i kulturnog jedinstva srpskog naroda bez obzira gdje oni žive (70—73. str);
  • Tokom posljednjih 50 godina Srbi su dva puta bili žrtve fizičkog uništenja, asimilacije, pokrštavanja, kulturnog genocida, ideološke indoktrinacije, a tvrdi se da to nema nikakav značaj (70—73. str);
  • Ako Jugoslavija propadne, Srbija mora gledati svoj nacionalni interes (73. str).

Autori

uredi

Molim vas, nama je podmetnuto da smo hteli da rušimo zemlju. Naprotiv, Memorandum je bio spis kojim se pokušao zaustaviti raspad. …Kada se pojavila memorandumska afera, mi smo na Zapadu doživeli aplauz. Onda je to protumačeno kao antikomunistički spis, kao prodor u neku novu demokratsku državu. Zvanična politika u zemlji nas je napala. ...U Hagu se sada opet poteže Memorandum. ...To je vrtlog dnevne politike.[15]

— Dejan Medaković, potpisnik memoranduma i predsednik SANU 1999–2003

Komisija se sastojala od 16 srpskih intelektualaca:[16]

Reference

uredi
  1. ^ a b Bokovoy, Irvine & Lilly 1997, str. 322.
  2. ^ „Picture stories - ESI”. esiweb.org. Pristupljeno 14. 12. 2014. 
  3. ^ a b Ramet 2006, str. 321.
  4. ^ Silber & Little 1996, str. 31.
  5. ^ Nedeljnik.rs. „"Plakao sam za kraljem Aleksandrom. Za Titom nisam. A kada su ubili Đinđića, bio sam star za suze": Tako je govorio Nikola Hajdin | Nedeljnik” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2019-07-21. 
  6. ^ Jović 2009, str. 248.
  7. ^ a b v g d Đokić 2003, str. 255.
  8. ^ Miller 2008, str. 269.
  9. ^ Krestić, Mihailović 2017, str. 133.
  10. ^ Krestić, Mihailović 2017, str. 96-97.
  11. ^ Lampe 2000, str. 347.
  12. ^ Ćirković, Sima (2020). Živeti sa istorijom. Belgrade: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji. str. 168. 
  13. ^ „Memorandum SANU: „Dinamit pod temeljima Jugoslavije“ ili pokušaj „očuvanja" federacije”. BBC News na srpskom (na jeziku: srpski). 2022-09-24. Pristupljeno 2022-09-25. 
  14. ^ Krestić, Mihailović 2017, str. 138.
  15. ^ „Jadna nam je država - Intervju sa Dejanom Medakovićem”. Nedeljnik Vreme. Pristupljeno 2019-07-23. 
  16. ^ Miller 2008, str. 268.

Literatura

uredi

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Нацрт_групе_академика_за_Меморандум_САНУ&oldid=28452309”