Nikodim Tismanski
Prepodobni Nikodim Tismanski (1310-26. decembar 1406) (poznat i kao Nikodim Osvećeni, Nikodim Grčić (zbog grčkog porekla?) ili Nikodim Vratnenski (po manastiru Vratni) je pravoslavni monah i svetitelj.
| Nikodim Tismanski | |
|---|---|
 Nikodim Tismanski | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | oko 1310. |
| Mesto rođenja | Prilep ili Kostur, ili Prilepac na Kosovu, |
| Datum smrti | 26. decembar 1406. |
| Mesto smrti | Tismana, Rumunija |
| Svetovni podaci | |
| Poštuje se u | Pravoslavna crkva |
| Kanonizacija | 1955. od strane Rumunska pravoslavna crkva |
| Praznik | 26. decembar |
Rođen je svetitelj ili u Prilepu ili u Kosturu[1], mada postoje i neki izvori koji navode da je rođen u gradu Prilepac u blizini Novog Brda na Kosovu[2]. Bio je jedan od isihaista — sledbenika svetog Grigorija Sinaita, koji su se podvizavali umnom molitvom[3].
Nacionalna pripadnost i mesto rođenja
U Bugarskoj su krajem 20. veka počeli da ga svrstavaju u bugarske svetitelje, smatrajući da je Makedonija u kojoj je rođen bila nastanjena Bugarima. Srpski i rumunski izvori ga smatraju Srbinom[2]. Radojčić pretpostavlja da mu je otac bio "Grk" iz Kostura, a majka Srpkinja iz Prilepca.[4] Radoslav Grujić smatra da je Nikodim samo zbog dobrog vladanja grčkim jezikom, prozvan "Grčić".[5]
Postoji više mogućih mesta rođenja. Jedno je oblast Makedonija (Kostur ili Prilep)[1]. Međutim srpski istoričar i akademik Đorđe S. Radojičić koji se bavio srpskom srednjevekovnom istorijom smatra da je rođen u mestu Prilepac[6] u blizini Novog Brda na Kosovu, rodnom mestu Kneza Lazara, sa kojim je bio u srodstvu). Tom činjenicom objašnjava da je Knez Lazar izabrao Nikodima da učestvuje u rešavanju spora između Srpske pravoslavne crkve i Carigradske patrijaršije, kao i činjenicu da je Lazar finansirao izgradnju manastira sa obe strane Dunava[2].
Rumunski mitropolit Nestor Voroničesku (rum. Nestor Vornicescu) smatra da je Nikodim bio Srbin, a da je tečno govorio Grčki i Slovenski jezik[2]. Rumunski istoričar Aleksandru Piru (rum. Alexandru Piru) navodi da je prvo žitije Nikodima Tismanskog bilo na srpskom jeziku, a da ga je posle preradio i na rumunski jezik zapisao Stefan Tismanski 1839. godine. On takođe navodi da mu je otac bio Grk iz grada Kostura i da je Nikodim bio rođak Kneza Lazara[2]. Rumunski istoričar Nikola Jorga (rum. Nicolae Iorga) u nekim delima navodi da je poreklom bio Cincar, dok u drugim navodi da je bio Srbin i da je pisao srpskim jezikom[2].
Rumunski književni istoričar Đorđe Ivašku (rum. George Ivașcu) smatra da je Nikodim bio srpsko-grčkog porekla[2].
Nikodim je prepisivao četiri jevanđelja i u rumunskoj literaturi se navodi da su ona zapisana na Slovenskom jeziku, dok Bugari smatraju da je to „starobugarski jezik“[2]. Međutim po Ljubi Stojanoviću, tekst tismanskog jevanđelja iz 1405. godine je očigledno srpski.[7]
Biografija
Tačan datum njegovog rođenja nije poznat. Monasi u manastiru Tisman navode da je umro sa 109. godina života. Po toj verziji je rođen oko 1297. godine. Drugi izvori navode da je rođen oko 1320. godine[2]. Mesto rođenja je takođe sporno. Po najnovijim saznanjima Nikodim je rođen 1310. godine, a umro 26. decembra 1406. godine.[6] Kao moguća mesta rođenja se pominju Prilep, Kostur i Prilepac na reci Prilepnici.
Od rane mladosti odgajan u pobožnosti i čestitosti, istakao se velikom darovitošću za učenje. Upoznavši neke monahe iz manastira Hilandara, Nikodim je sa njima otišao na Svetu goru gde se revnosno i istrajno podvizavao. Po smrti tadašnjeg igumana hilandarskog, bratija na njegovo mesto postavlja prepodobnog Nikodima, koji je bio čuven po svom vrlinskom životu. Bio je prijatelj sa mnogim poznatim ljudima tog vremena, između ostalih to su bili Knez Lazar, Isaija Svetogorac, patrijarh Jevtimije Trnovski i mnogi drugi[1]. Postoje izvori koji tvrde da je bio u srodstvu sa Knezom Lazarom[2].
Napustivši Atos, zbog čestih turskih upadanja, prepodobni Nikodim je došao u Srbiju. Knez Lazar je želeo da ga postavi na visoku duhovnu funkciju, no on je to odbio i nastanio se u istočnim krajevima zemlje, u blizini mesta Kladova na Dunavu[1]. Čuvši za njegov podvižnički život, oko njega se okupila brojna bratija, i na tom mestu ustrojiše manastir sa crkvom Svete Trojice. Ovaj manastir je poznat kao Manastirica. U novoosnovanom manastiru je uveo ishaistički način života koji je naučio na Svetoj gori[3].
Po otkrovenju Božijem, Prepodobni je prešao reku Dunav i nastanio se u severinskom Banatu, gde je podigao manastir Vodicu i posvetio ga prepodobnom Antoniju Velikom, utemeljitelju monaštva. Kada je blagoverni knez Lazar poslao grupu monaha na čelu sa starcem Isaijom u Carigrad, radi izmirenja Srpske i Carigradske patrijaršije, sa njima je išao i prepodobni Nikodim, jer je bio odličan znalac grčkog jezika. Po povratku iz Carigrada, prepodobni je na reci Tisman u mestu Pišetor podigao manastir Tisman u Rumuniji, posvećen Presvetoj Bogorodici. Sin vojvode Radu Negrua, Dan je posle smrti oca nastavio gradnju tog manastira i završio ga, što se vidi iz njegove povelje od 3. oktobra 1386. godine.[8] U podizanju manastira dosta su mu pomogli srpski knez Lazar i vlaški vojvoda Radu I. Knez Lazar je manastirima Vodici i Tismanu, ne samo novcem pomogao nego i podario imanja u svojoj srpskoj državi, što potvrđuje njegov sin despot Stefan, hrisovuljom iz 1396. godine.[9] Za vreme života obnovio je Nikodim i manastir Vratnu, kao i manastir Prislop[1].
U podizanju i razvoju manastira pomogla mu je podrška grčkog mitropolita u Vlaškoj Antinoma Kristopulosa, poznatih isihasta koji su bili na visokim funkcijama u crkvenim organizacijama okolnih zemalja, ali i velika finansijska pomoć srpskog kneza Lazara i vlaških vojvoda (Radu I), kao i despota Stefana Lazarevića, ugarskog kralja Žigmunda i Jovana Hunjadija[10]. Sv. Nikodim je izgradio pored navedenih, još nekoliko pravoslavnih manastira. Bili su to: Gura Motruluj, Topolnica, Visina u Vlaškoj.
Do kraja života je živeo kao ishatista, povučen u pećinu u blizini manastira Tisman[2].
Prosvetitelj
Sveti Nikodim Tismanski je jedan od osnivača književnosti i pismenosti u srednjem Podunavlju. Između 1359. i 1360. godine na srpskoj redakciji ispisan je i vidinski „Zbornik žitija“. Jedan od primera jakog uticaja koji je Nikodim ostavio na pismenost Podunavlja je činjenica da je 7. 11. 1462. godine vlaški ugarski vazal Vlad sultanu Mehmedu II poslao pismo na srpsko-slovenskom, moleći pomoć u ratu protiv Ugarske, a 1455. godine Osmanlije izdaju povelju, takođe na srpsko-slovenskom, kojom se Moldaviji i njenom vladaru Petru III Aronu garantuje mir.[10]
Poznat je i po prepisivanju Četvorojevanđelja na srpsko-slovenskom (iz rumunskog manastira Tismana) koje se danas nalazi u Nacionalnom muzeju u Bukureštu[10]. Tekst jevanđelja u čisto srpskoj redakciji ima zapis da ga je 1405. godine pisao "pop Nikodim iz Ugarske zemlje".[11]
Pošto je vizantijski car Jovan V Paleolog u oktobru 1369. godine prešao u rimokatolicizam uticaj te crkve se širio. Takođe jačanjem Ugara na teritoriji srednjeg podunavlja su počeli progoni hrišćana. Težak period za pravoslavlje i progoni prestaju tek 1404. godine kada je despot Stefan Lazarević sklopio savez sa Ugarima. Tada ujedno počinje i sa jačanjem privilegija pravoslavnim crkvama u Ugarskoj[10].
Smrt
Posle velikih trudova zemaljskih, prepodobni Nikodim je preminuo 26. decembra 1406. godine u manastiru Tisman gdje je i sahranjen. Pravoslavni rumunski narod poštuje prepodobnog Nikodima, kao svog prosvetitelja nazivajući ga „Nikodim Osvećeni“. U manastiru Tisman se svake godine, 26. decembra skupljaju vernici iz cele okoline[2].
Danas je nepoznato gde se nalaze njegove mošti. U manastiru Tisman se nalazi samo jedan prst koji se čuva u zlatnom kovčegu, a gde se nalazi ostatak moštiju, nije poznato[2]. Još početkom 15. veka, nekoliko godina po upokojenju mošti su sakrivene od Turaka, ali nije sačuvan njihov položaj. Ostavljen je desni kažiprst za celivanje.
Pravoslavna crkva veruje da sveti Nikodim od mladosti ima dar čudotvorstva, a posle smrti isceljivanja bolesti i izbavljenja od nečistih duhova[12] .
Pravoslavna crkva ga slavi 26. decembra, Rumunska po Milankovićevom prilagođenom gregorijanskom kalendaru, a Srpska po julijanskom (tj. 8. januara po zvaničnom sekularnom kalendaru).
Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve je 1986. godine objavio knjigu „Srbljak“ u kojoj se nalaze službe posvećene ovom svetitelju koje se pevaju na velikom večernju, na jutrenju i na liturgiji. Ove službe su prevedene sa rumunskog jezika. Služba posvećena svetom Nikodimu se u crkvama održava 26. decembra (osim nedeljom kada se prenosi u neki drugi dan). U hramovima koji su posvećeni svetom Nikodimu, peva se zajedno sa vaskršnjom službom i službom svetih Otaca.[12]
Reference
- ^ a b v g d Justin Popović. „Žitija svetih 26. decembar”. svetosavlje.org. Arhivirano iz originala 09. 11. 2013. g. Pristupljeno 8. 11. 2013.
- ^ a b v g d đ e ž z i j k l T. Balkanski. „Transilvanskite (sedmigradskite) bъlgari. Etnos. Ezik. Etnonimiя. Onomastika. Prosopografii”. svetosavlje.org. Pristupljeno 8. 11. 2013.
- ^ a b „Prepodoben Nikodim Prilepski-Tismanski”. Projekat Rastko Makedonija. Pristupljeno 8. 11. 2013.
- ^ Đorđe S. Radojičić: "Tvorci i dela stare srpske književnosti", Beograd 1963.
- ^ Radoslav Grujić, Slobodan Mileusnić: "Azbučnik srpske pravoslavne crkve po Radoslavu Grujiću", Beograd 1993.
- ^ a b "Mitološki zbornik", Beograd 2006.
- ^ Ljuba Stojanović: "Stari srpski zapisi i natpisi", knjiga prva, Beograd 1902.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 4. mart 1907. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1907. godine
- ^ a b v g Ranko Jakovljević (2008. godine). „Pravoslavlje i delo svetog Nikodima”. Projekat Rastko. Pristupljeno 18. 01. 2015. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|date=(pomoć) - ^ Zoran Kolundžija: "Vojvodina I", Novi Sad 2008.
- ^ a b Nepoznati prevodilac sa rumunskog (1986. godine). „Srbljak, pp. 224,225” (PDF). Sveti arhijerejski sinod Srpske pravoslavne crkve. Pristupljeno 8. 11. 2013. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|date=(pomoć)
Literatura
- Speake, Graham (2018). „A History of the Athonite Commonwealth: The Spiritual and Cultural Diaspora of Mount Athos”. Cambridge, UK: Cambridge University Press.
- Srbski sveti, Manastir Rukumija, 2000.
Spoljašnje veze
- „Žitija svetih“, 26. decembar, Justin Popović (jezik: srpski)
- Službe posvećene svetitelju, iz knjige Srbljak, objavljene 1986. godine. Autor: Sinod SPC. (jezik: srpski)
- Žitije Nikodima Tismanskog (jezik: srpski)