Википедија

Okrugla crkva

Okrugla crkva (bug. Кръгла църква, Kragla tsarkva), takođe poznata i kao Crkva Svetog Jovana (bug. църква Свети Йоан, tsarkva Sveti Yoan), velika je i delimično očuvana pravoslavna crkva. Nalazi se u Velikom Preslavu, gradu u severoistočnom delu Bugarske, nekada glavnom gradu Prvog bugarskog carstva. Crkva datira iz 10. veka, a izgrađena je za vreme vladavine bugarskog kneza Simeona I. Otkopana je i prvi put ispitana u periodu 1927–1928. godine.

Okrugla crkva
Krъgla cъrkva
Ostaci Okrugle crkve u Velikom Preslavu
Okrugla crkva na karti Bugarske
Okrugla crkva
Okrugla crkva
Lokacija na mapi Bugarske
Osnovne informacije
LokacijaVeliki Preslav, Šumenska oblast  Bugarska
Koordinate43° 08′ 32″ S; 26° 48′ 47″ I / 43.1423° S; 26.81295° I / 43.1423; 26.81295
Religijahrišćanstvo
GradVeliki Preslav
Godina posvećenjaPočetkom 10. veka, verovatno pre 907.
VlasništvoBugarska pravoslavna crkva
Arhitektonski opis
Tip arhitekturesaborna crkva
Stil arhitektureRani vizantijski
Specifikacije
Dužina38,5 m(sa atrijumom)
Širina14,3 matrijum
10,5 m rotonda

Smatra se da je ova crkva jedan od najupečatljivijih primera srednjovekovne bugarske arhitekture. Okrugla crkva dobila je ime zbog prepoznatljivog kružnog oblika cele, koja služi kao mesto održavanja liturgije. Crkva ima široki atrijum, pravougaoni ulaz odnosno narteks, okružen sa dve male kule.

Dizajn crkve podudara se sa religijskom arhitekturom iz kasnog rimskog perioda, odnosno pripada ranoj hrišćanskoj umetnosti. Zbog svog karakterističnog plana i arhitekture, koji se značajno razlikuje od bugarskih i vizantijskih crkvenih objekata, smatra se da je tokom gradnje ove crkve veliki uticaj imala kavkaska arhitektura i arhitektura dinastije Karolinga. Drugi naziv za ovaj objekat je Zlatna crkva i on proizilazi iz njegove moguće i popularne identifikacije sa „novom zlatnom crkvom” u Velikom Preslavu koja se spominje u srednjovekovnim književnim izvorima.

Ova crkva ima bogatu unutrašnju dekoraciju, ukrašena je mozaicima, keramikom i detaljima od mermera, pa se tako značajno razlikuje od drugih crkava u Velikom Preslavu. Na zidovima crkve nalazi se stotine crteža koji prikazuju brodove, prirodu i hrišćanske simbole. Srednjovekovni natpisi na zidovima kreću se od imena svetaca na srednjovekovnom grčkom jeziku, sve do kratkih tekstova napisanih na glagoljici i ćirilici.

Kratak istorijat uredi

 
Ulaz u Okruglu crkvu
 
Ostaci preslavske crkve
 
Crkva iznutra
Glavni članci: Kultura Bugarske i Istorija Bugarske

Osnovana 681. godine kao paganska država, Bugarska je formalno hrišćanizovana od strane vizantijskog sveštenstva šezedesetih godina 9. veka pod Borisom I. Pravo da se Bugarska hrišćanizuje bio je predmet političkog spora između Vizantijskog carstva i pape.[1][2] Sa prelaskom u hrišćanstvo, vladar Bugarske, Boris I, nadao se da će se rešiti unutrašnja etnička pitanja zemlje, kao i da će Bugarska unaprediti odnose sa drugim zemljama, jer je smatrao da hrišćanski vladari u Evropi nisu ravnopravno tretirali Bugarsku kao druge hrišćanske države.[3]

Okrugla crkva izgrađena je tokom vladavine sina Borisa I, bugarskog kneza Simeona I, koji je vodio uspešnu politiku i uspostavio privremenu superiornost Bugarske nad Vizantijom,[4] ponekad preteći napadom na glavni grad Vizantije, Konstantinopolj. Proširio je teritoriju Prvog bugarskog carstva preko velikog dela Balkana, sve do Jadranskog i Egejskog mora.[5] Simeon I je takođe osvajao teritorije današnje Srbije i Crne Gore. Zbog svojih poduhvata, Simeon I našao se u velikom broju srednjovekovnih bugarskih knjiga i njegova vladavina smatra se Zlatnim dobom srednjovekovne bugarske kulture.[6][7][5][8]

Grad Preslav postao je glavni grad Bugarske, za vreme rane vladavine Simeona I, koji ga je pretvarao u kulturni centar, želeći da ga napravi po uzoru na suparnički Konstantinopolj.[9][10] Jedna od najistaknutijih obrazovnih institucija u vreme Zlatnog doba bila je Preslavska književna škola.[7] Grad se izuzetno dičio[5] zbog izgradnje velikog broja objekata, koji je uključivao desetine palata i crkvi, uključujući i Okruglu crkvu,[9][11] koja se smatra jednim od najimpresivnijih spomenika srednjovekovne bugarske arhitekture[12] i jednim od najvećih dostignuća stare kulture Bugarske.[12][13]

Identifikacija i istorija crkve uredi

Okrugla crkva se popularno identifikuje sa „novom zlatnom crkvom” koja se u kolofonu spominje u starom pripovedu Atanasija Aleksandrijskog, Oracije protiv Arijana. U tekstu se navodi da je prevod izvršen po nalogu kneza Simeona I, od strane bugarskog pisca Konstantina Preslavskog, a kasnije je prevod štampao Teodor Doks.

Na ušću reke Tiče po vizantijskoj 6415. godini odnosno 907. godini izgrađena je nova zlatna crkva u Preslavu[14]

Ipak, nije poznato da li se ušće Tiče odnosi na uski deo reke, na Ustiju, prolaz u blizini grada, na određenu lokaciju ili na spoljne gradske zidine u čijoj blizini se nalaze ostaci Okrugle crkve. Takođe, nije jasno da li je ova crkva proglašena novom među drugim zlatnim crkvama ili smatrana jedinom zlatnom crkvom u Velikom Preslavu.[15]
Istoričar Stanko Vaklinov smatra da postoji spor oko naziva Okrugle crkve zlatnom,[16] dok istoričar umetnosti Nikola Mavrodinov smatra da nema dileme da je ova crkva nazvana zlatnom, a da su pre nje mnoge druge tako nazivane.[17]Sa druge strane, istoričar A. P. Vlastro smatra da ova identifikacija crkve nije apsolutno sigurna.[18]

U spisima crkve stoji da je ona izgrađena pre 907. godine.[15][19] Iako se crkva može pripisati najkasnije 10. veku, neki naučnici sugerirali su da je zbog svog zastarelog plana mogla da bude konstruisana neposredno uz mnogo ranije kasno-rimske bazilike.[18] Mogući ktitor i donator dela crkvene gradnje bio je visoki zvaničnik crkve po imenu Paul, koji se pominje u natpisu unutar crkve.[20][21] Najveći deo posla verovatno je finansirao Simeon I, koji se smatra najveći donatorom u izgradnji ove crkve.[22]

U bugarskim akademskim krugovima postoji debata o tome da li je crkva izgrađena kao manastirska crkva ili kao zasebna saborna crkva. Objekti u blizini crkve tumače se kao stambeni deo manastira, koji su najverovatnije uspostavljeni nakon izgradnje Okrugle crkve, tokom vladavine Petra I Bugarskog. Odsustvo ulaza na ovim na bočnim stranama prema crkvi i prisustvu velikog atrijuma ipak čini tvrdnju da je ovaj objekat izgrađen kao manastir malo verovatnom.[23] Naučnica Bistra Nikolova smatra ovaj objekat gradskom sabornom crkvom i upoređuje ga sa Velikom bazilikom u Pliski.[24] Istraživač Krastju Mijatev ovaj objekat vidi kao kraljevsku crkvu Simeona I,[25] dok istoričar umetnosti Nikola Mavrodinov i arheolog Totju Totev smatraju da je ovaj objekat izgrađen kao manastir.[26][27]

Najranija iskopavanja na ovom području izvršena su u periodu između 1927. i 1928. godine, od strane arheologa Nacionalnog arheološkog muzeja u Sofiji, odnosno od arheološkog društva pod upravom Jordana Gospodinova.[13] Drugo istraživanje na čijem čelu je bio Krasti Mitajev rezultiralo je detaljnijom studijom, a istraživanja se i danas vrše.[28]
Okrugla crkva, zajedno sa čitavim srednjovekovnim delom grada Velikog Preslava, proglašena je 1927. godine za istorijski i arheološki rezervat i stavljena pod zaštitu države. Godine 1970. uvršćena je na spisak spomenika kulture nacionalnog značaja sa publikacijom u državnoj gazeti Bugarske.[29] U sklopu arhitektonskog rezervata Veliki Preslav, Okrugla crkva je navedena pod brojem 98. i zavedena u 100 turističkih destinacija Bugarske.[30][31]
Crkva svete Petke u gradu Ruse otvorena je 1944. godine i izgrađena po uzoru na Okruglu crkvu u Velikom Preslavu.[32] Okrugla crkva je delimično obnovljena devedesetih godina 20. veka i početkom 21. veka.[33]
U decembru 2009. godine najavljeni su planovi za rekonstrukciju crkve u celosti, bez uništavanja ili izmene bilo kog originalnog materijala, a njeno renoviranje završeno je 2011. godine.[34] Spomenik posvećen caru Simeonu I predstavljen je u neposrednoj blizini Okrugle crkve 27. maja 2007. godine u čast 1080. godišnjice njegove smrti.[35] Uprkos tome što nije aktivna, crkva se redovno koristi za krštenja i venčanja.[36]

Arhitektura uredi

Lokacija i stil uredi

 
Maketa na kojoj je predstavljen originalni izgled crkve
 
Unutrašnji deo crkve
 
Pogled na zapadni deo crkve

Okrugla crkva bila je izgrađena izvan unutrašnjeg grada Preslava i u najvećoj meri uključivala je kraljevsku palatu i njegove povezane objekte kao što je Kraljevska bazilika.[37] Izgrađena je u tada okolnim delovima grada, oko 250 metara od južnih kapija ka ulazu u uži deo grada.[23] Situirana je na blagom uzvišenju,[16][38] a danas se zajedno sa ostalim ruševinama srednjovekovnog Preslava nalazi nedaleko od urbane zone grada,[39] koji je administrativni centar Šumenske oblasti u severoističnoj Bugarskoj.[40]
Na prostoru Balkana nalazi se mali broj crkava iz ovog vremena koje su izgrađene u vizantijskoj arhtekturi, a Okrugla crkva se značajno razlikuje od ostalih zbog svog kružnog oblika, jedinstvenog u bugarskoj arhitekturi.[41] Zaobljeni i dinamični oblik ovog objekata je u kontrastu sa oštrim pravougaonim dizajnom tog perioda.[25] Iako je veliki uticaj na izgradnju Okrugle crkve imala kavkaska arhitektura i dinastija Karolinga, smatra se da je objekat građen po ugledu na kasne rimske ili ranovizantijske zgrade koje su postojale na području Bugarske. Zbog prisustva rotonde, ova crkva značajno podseća na verske objekte iz perioda vladavine Justinijana I, kao što je Bazilika svetog Vitalija u Raveni, crkva svetih Srđa i Vaha u Istanbulu[18] i Galerijeva Kapija u Solunu.[41] Čak i ako je plan neuobičajen, tehnologija i principi koji su se koristili u izgradnji Okrugle crkve su bili savremeni za 10. vek, a istim metodama građeni su i drugi objekti u Velikom Preslavu.[42][43]

Vizantijske crkve nisu jedini izvor inspiracije koju istraživači pripisuju Okrugloj crkvi. Neki naučnici povezuju njen dizajn sa dizajnom kojim su se gradile crkve u Jermeniji,[44][45] a ideje su možda poznate na prostorima Bugarske, zbog dolaska zanatlija sa Kavkaza u njihovu zemlju. Generalno, crkve sa takvim zastarelim planom na Balkanu su povezane sa migracijom Kapadočana, Jermena ili gruzijskih monaha. Još jedan mogući model za Okruglu crkvu u Preslavu se može naći u arhitekturi dinastije Karolinga iz vremena Karla Velikog, posebno prema modelu Dvorske kapele Karla Velikog u Ahenu u zapadnom delu Nemačke, koja ima velike sličnosti sa Okruglom crkvom.[45][46][47] U vreme izgradnje Okrugle crkve, Bugarska je bila u direktnom kontaktu sa Franačkom.[46] Jedna od osobina ovog objekta, koju naučnici pripisuju veoma prepoznatljivom karolinškom uticaju, jeste prisustvo velikog vestverka.[48][49]

Karakteristike uredi

Okrugla crkva sastoji se iz tri odseka: širokog atrijuma, narteksa i cele, a svaki služi kao premisa drugom.[19][23][38][41][50]
Istoričar umetnosti Nikola Mavrodinov i arheolog Karel Škorpil smatrali su da su narteks i cela izgrađeni u periodu prve gradnje, a da je atrijum napravljen nešto kasnije, po projektu istog arhitekte.[26] Crkva je dužine 38,5 m, uključujući i atrijum.[26] Izgrađena je od pravougaonih blokova koji su povezani malterom.[51] Unutrašnji deo apside izrađen je od maltera crvene boje. Pod je bio prekriven mermernim i kamenim pločicama, postavljenim na vrhu crvenog maltera u narteksu.[23] Crvene i žute cigle korišćene su za izgradnju atrijuma, luka i eventualno za kupolu. Delovi opeke su korišćeni kako bi se popunili prostori između kamena na zidovima.[25]

Atrijum uredi

Najstariji deo Okrugle crkve je njen atrijum. Dostupan je kroz tri kapije (po jedna na svakom zidu), od kojih je ona na glavnom, zapadnom zidu najraskošnijeg izgleda. Atrijum je kvadratnog oblika, a njegove dimenzije su 12,20 m × 14.30 m. Bunar se nalazi u centralnom delu dvorišta[16][23] i bio je povezan sa vodovodom.[52] Stranice atrijuma su ukrašene mnoštvom svodova sa stubovima između njih. Ukupno postoji četrnaest svodova, četiri na svakom od tri zida dvorišta i po jedan na mestima gde se završavaju delovi zapadnog zida.[23][44]

Narteks uredi

Pravougli narteks predstavlja srednji deo objekta, između atrijuma i cele i služi kao predvorje crkve. Nalazi se istočno od atrijuma preko široke kapije, okruženom sa dve visoke kupole.[16][43][53] Naučnica Bistra Nikolova poredi narteks Okrugle crkve sa onima na verskim objektima na Svetoj gori, zbog toga što su iste dubine.[26][16]
Severni deo uključuje malu nekropolu, dok je južni deo verovatno služio kao krstionica, jer ima kvadratnu instalaciju sa glinenim cevima koja podseća na kupelj. Međutim, Nikolova smatra da je njen oblik previše neuobičajen i da njena dubina nije prikladna za krštenje, i veruje da je umesto toga dizajnirana kao posuda za svetu vodicu.[54]
Narteks je dimenzija 5 h 9,5 m, dobro je očuvan i nije naknadno rađen, već originalan, pravljen kad i sam objekat. Kule objekta su visine 3,20 m i svaka ima tri prozora. Viši stubovi kula su postignuti preko spiralnog stepeništa, koje su pronađene zajedno sa arheološkim ostacima u severnoj kupoli. Postoji dva para stubova unutar narteksa[16] i oni služe kako bi bili potpora drugom spratu, do kojeg se danas može doći samo iz severnog tornja.[43][53] Stubovi razdvajaju narteks na tri dela.[26][55]

Rotonda uredi

Okrugla cela je najistočniji i najvažniji deo crkve, jer se na tom delu vrši liturgija. Prečnik rotonde je 10,5 m,[19][38] a dostupna je sa sve tri kapije objekta i u potpunosti je prekrivena kupolom.[16][55][19][44] Dvanaest svodova izgrađeno je polukružno, severno i južno od istočnog dela rotonde i apside koja se sama uklapa u jedan od svodova.[43][53] Veliki potporni stubovi ojačavaju strukturu objekta, kako unutar, tako i spolja. Deset[55] ili dvanaest[26][43][53] kolona belog mermera[53] nalazilo se unutar rotonde, sa spoljašnje strane. Kapiteli stubova su slični onima u Kraljevskoj palati u Preslavu.[26] U grobnici se nalazi drveni sanduk, u blizini apside.[55]
Polukružna apsida[38] prirodno se uklapa sa drugim svodovima rotonde.[16] Mermerni amvon nalazi se u centralnom delu između stubova i rotonde, direktno ispod centra kupole.[16][38][56][55]

Dekoracija uredi

 
Pod crkve
 
Južna strana atrijuma

Enterijer Okrugle crkve bio je bogato ukrašen šarenim mozaikom u vizantijskom stilu,[44] kao i sa karnizima i keramikom.[53][57] Sa izuzetkom prelaznih stubova koji potiču iz rimskog ili vizantijskog doba, ostatak dekoracije stvoren je posebno, tokom izgradnje crkve.[18][51] Istoričar A. P. Vlastro pronašao je vezu između Prabugara i umetnošću Persije i Azije, stoga on ističe da se dekorativni simboli nisu zasnivali na vizantijskoj kulturi, već veruje da su stvoreni od strane ljudi koji su živeli na ovom prostoru.[18] Istraživač Krastju Mijatev je suprotnog mišljenja i on ukazuje na značajne sličnosti između dekoracije Okrugle crkve i Crkve Presvete Bogorodice koja datira iz 908. godine.[58] Istoričar umetnosti Nikola Mavrodinov ide korak dalje da i tvrdi da je arhitekta Okrugle crkve bio direktno inspirisan drevnim primerima, navodeći naročito bogatu skulpturalnu dekoraciju.[59]

Okrugla crkva bila je sa svojom keramičkom dekoracijom neuporediva sa bilo kojom drugom crkvom u Preslavu i bila jedini poznat objekat u gradu koji je sadržao keramičke pločice.[60] Keramičke i mozaične ikone, koje su se nalazile unutar objekta, predstavljale su svece u njihovoj prirodnoj veličini, sve do minijatura. Dok su ikone bile izgrađene od glinenih pločica, ikone na mozaiku su bile više raznovrsne u svom materijalu, što uključuje glinu, staklo i kamen različitih nijansi na zlatnoj pozadini.[25] Među prikazanim svecima i biblijskim figurama su Haralampije i verovatno prorok Joil.[51]
Okrugla crkva imala je mermerne i krečnjačke karnize, sa velikim brojem ornamenata i drugih detalja kao što su palmete, otisci i oluci.[51] Pored klasičnih ukrasnih oblika, karnizi su imali neke od potpuno novih karaktera ili poznatih, ali redizajniranih motiva. Na pločicama koje se nalaze unutar objekta nacrtane su ptice i druge životinje, kao i razni geometrijski oblici i cvetni motivi, u plavoj, braon, žutoj i zelenoj boji.[25][51]

Epigrafika uredi

Okrugla crkva sadrži brojne srednjovekovne natpise na svojim zidovima kao i crteže. Jedna studija je popisala ukupno 193 znaka i 30 crteža, a većina njih predstavlja hrišćanske simbole.[61] Epigrafika objekta datira iz 10. veka, a pisana je na grčkom jeziku, glagoljici i ćirilici.[50][20] Natpisi na glagoljici korišćeni su u Preslavu uporedo kad i ćirilica.[47]

Jedan od najpoznatijih i najznačajnijih natpisa na zidovima crkve je ćirilički natpis na južnom zidu u prostorijama južno od narteksa, koji je konvencionalno poznat kao krstionica. Natpis glasi: Crkva Svetog Jovana, izgrađena od strane hartofilaksa Paula[21] i datira iz 10. veka.[62] Ipak, ovaj dokaz se ne uzima kao siguran, jer je nespretno pisan i ne nalazi se na lokaciji gde inače stoje potpisi donatora crkve. Naučnica Bistra Nikolova smatra da je autor bio pismena osoba koja je služila hartofilaksu Paulu i želela da proširi njegovu slavu. Ipak, ona tvrdi da se ovaj tekst može odnositi samo na izgradnju narteksa, a ne celokupne crkve.[20] Drugi primeri epigrafike Okrugle crkve uključuju nekoliko kratkih tekstova na glagoljici i ćirilici i nekoliko odvojenih slova.[63] Pojedina slova upisana na zidove ilustruju način kombinovanja grčkih i pojednostavljenih slovnih formi glagoljice u obliku rane ćirilice.[64] Na zidu se takođe nalaze crteži časnog krsta, crteži životinja[50] i jedanaest crteža brodova.[61] Do sada je otkriven jedan epitaf u čast žene opisane kao božji sluga Tudora.[63][65]

Reference uredi

  1. ^ Vasilʹev 1952, str. 282–283
  2. ^ Washburn, Dennis Charles; A. Kevin Reinhart (2007). Converting Cultures: Religion, Ideology, and Transformations of Modernity. Boston: Brill. str. 132–133. ISBN 978-90-04-15822-1. 
  3. ^ Crampton, str. 9–11
  4. ^ Stephenson, str. 18
  5. ^ a b v Stavreva, str. 19
  6. ^ Otfinoski, Steven (2004). Nations in Transition: Bulgaria. New York: Infobase Publishing. str. 5. ISBN 978-0-8160-5116-8. 
  7. ^ a b Crampton, str. 16–17
  8. ^ MacDermott, Mercia (1998). Bulgarian Folk Customs. Philadelphia; London: Jessica Kingsley. str. 25. ISBN 978-1-85302-485-6. 
  9. ^ a b Stephenson, str. 18–19
  10. ^ Bakalov, Georgi; Kumanov, Milen (2003). „SIMEON I Veliki (864-27.V.927)” [SIMEON I The Great (864 — 27 May 927)]. Elektronno izdanie "Istoria na Balgaria" [Electronic edition "History of Bulgaria"] (CD) (na jeziku: bugarski). Sofia: Knigoizdatelska kashta "Trud"; Sirma AI. ISBN 978-954-528-613-1. 
  11. ^ Frucht, Richard C. (2005). Eastern Europe: An Introduction to the People, Lands, and Culture. Santa Barbara: ABC-CLIO. str. 821. ISBN 978-1-57607-800-6. 
  12. ^ a b Delev
  13. ^ a b Totev, str. 58
  14. ^ Curta, str. 220
  15. ^ a b Nikolova, str. 88–89
  16. ^ a b v g d đ e ž z Vaklinov, str. 196
  17. ^ Mavrodinov, str. 150
  18. ^ a b v g d Vlasto, str. 171
  19. ^ a b v g Balgarska entsiklopedia A–Ya
  20. ^ a b v Nikolova, str. 91–92
  21. ^ a b Nachev, str. 17
  22. ^ Nachev, str. 18
  23. ^ a b v g d đ Nikolova, str. 89
  24. ^ Nikolova, str. 54
  25. ^ a b v g d Miyatev, str. 98
  26. ^ a b v g d đ e Mavrodinov, str. 151
  27. ^ Totev, str. 63
  28. ^ Nikolova, str. 88
  29. ^ „Spisak na pametnitsite na kulturata s kategoria "Natsionalno znachenie" na teritoriata na Oblast Shumen /po naseleni mesta/” [List of monuments of culture with the category "national importance" on the territory of Shumen Province by populated places] (PDF) (na jeziku: bugarski). Ministerstvo na kulturata na Republika Balgaria. str. 9—10. Arhivirano iz originala (PDF) 1. 11. 2010. g. Pristupljeno 1. 11. 2010. 
  30. ^ „98. Natsionalen istoriko-arheologicheski rezervat "Veliki Preslav"” [98. Veliki Preslav National Historical and Architectural Reserve] (na jeziku: bugarski). Balgarski turisticheski sayuz. Arhivirano iz originala 1. 11. 2010. g. Pristupljeno 1. 11. 2010. 
  31. ^ „Sbornik "100-te natsionalni turisticheski obekta"” [Collection "The 100 National Tourist Sites"] (PDF) (na jeziku: bugarski). Natsionalno obedinenie "Sahrani balgarskoto". str. 386—387. Arhivirano iz originala (PDF) 1. 11. 2010. g. Pristupljeno 1. 11. 2010. 
  32. ^ Nikiforova, Violeta. „Tsarkvata "Sveta Petka" v Ruse se rushi” [The Church of St Petka in Ruse is suffering damage] (na jeziku: bugarski). Balgarska natsionalna televizia. Arhivirano iz originala 1. 11. 2010. g. Pristupljeno 1. 11. 2010. 
  33. ^ Greenway, Paul (2002). Lonely Planet Bulgaria (1st izd.). Footscray, Vic.; Oakland, CA: Lonely Planet. str. 210. ISBN 978-1-86450-148-3. 
  34. ^ „Vdigat Zlatnata tsarkva v original” [The Golden Church to be constructed in its original size]. Trud (na jeziku: bugarski). Vestnikarska Grupa Balgaria OOD. 2009-12-20. Arhivirano iz originala 22. 10. 2010. g. Pristupljeno 15. 10. 2010. 
  35. ^ „Pametnik na tsar Simeon Veliki beshe otkrit do Zlatnata tsarkva vav Veliki Preslav po povod 1080-godishninata ot konchinata na balgarskia vladetel.” [A monument to Tsar Simeon the Great was unveiled next to the Golden Church in Veliki Preslav on the occasion of the 1080th anniversary of the Bulgarian ruler's death.]. Sega (na jeziku: bugarski). Sega AD. 2007-05-27. Arhivirano iz originala 22. 10. 2010. g. Pristupljeno 15. 10. 2010. 
  36. ^ Ivanova, Emilia (2010-07-31). „I dnes krashtavat i venchavat v ruinite na Zlatnata preslavska tsarkva” [People are still getting baptised and married in the ruins of the Golden Church of Preslav today] (na jeziku: bugarski). Dveri na Pravoslavieto. Arhivirano iz originala 22. 10. 2010. g. Pristupljeno 15. 10. 2010. 
  37. ^ Nikolova, str. 93
  38. ^ a b v g d Koeva
  39. ^ „Istoria” [History] (na jeziku: bugarski). Obshtina Veliki Preslav. Arhivirano iz originala 22. 10. 2010. g. Pristupljeno 18. 10. 2010. 
  40. ^ „Obshtina Veliki Preslav” [Veliki Preslav Municipality] (na jeziku: bugarski). Oblastna administratsia Shumen. Arhivirano iz originala 22. 10. 2010. g. Pristupljeno 18. 10. 2010. 
  41. ^ a b v Curta, str. 221
  42. ^ Vaklinov, str. 199–200
  43. ^ a b v g d Miyatev, str. 69
  44. ^ a b v g Kazhdan, str. 335
  45. ^ a b Vaklinov, str. 200
  46. ^ a b Redgate, Anne Elizabeth (2000). The Armenians. Oxford; Malden, Mass.: Wiley-Blackwell. str. 242. ISBN 978-0-631-22037-4. 
  47. ^ a b Totev, str. 61
  48. ^ Georgiev, Pavel (2002). „Bazilikata "Gebe Klise" i vaprosat za vrazkite mezhdu Balgaria i Rim v kraya na IX vek” [The Gebe Klise Basilica and the matter of relations between Bulgaria and Rome in the late 9th century] (PDF). Preslavska Knizhovna Shkola (na jeziku: bugarski). Sofia: Shumenski universitet; Universitetsko izdatelstvo "Sv. Kliment Ohridski". 6: 49. ISBN 978-954-430-885-8. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 10. 2010. g. 
  49. ^ Hodinot, R. (1968). „Zapadni vliyania varhu Kraglata tsarkva v Preslav” [Western influences on the Round Church in Preslav]. Arheologia (na jeziku: bugarski) (1): 20. ISSN 0324-1203. OCLC 630557039. 
  50. ^ a b v Nikolova, str. 92
  51. ^ a b v g d Nikolova, str. 91
  52. ^ Mavrodinov, str. 152
  53. ^ a b v g d đ Totev, str. 60
  54. ^ Nikolova, str. 89–90
  55. ^ a b v g d Nikolova, str. 90
  56. ^ Mavrodinov, str. 164
  57. ^ Vaklinov, str. 198–199
  58. ^ Miyatev, str. 100
  59. ^ Miyatev, str. 157
  60. ^ Mango, str. 114
  61. ^ a b Rashev, str. 339
  62. ^ Vaklinov, str. 227
  63. ^ a b Vaklinov, str. 226
  64. ^ Vlasto, str. 41
  65. ^ Andreev, Yordan; Lazarov, Ivan; Pavlov, Plamen (1999). Koy koy e v srednovekovna Balgaria [Who is Who in Medieval Bulgaria] (na jeziku: bugarski). Sofia: Izdatelska kashta "Petar Beron". str. 385. ISBN 978-954-402-047-7. 

Literatura uredi

Na engleskom uredi

Na bugarskom uredi

  • Vasilʹev, Aleksandr Aleksandrovich (1952). History of the Byzantine Empire, 324–1453. 1 (2nd izd.). Madison: University of Wisconsin Press. str. 282—283. ISBN 978-0-299-80925-6. 
  • Delev, Petar; Katsunov, Valeri; Mitev, Plamen; Kalinova, Evgenia; Baeva, Iskra; Dobrev, Boyan (2006). „10. Zlatniyat vek na balgarskata kultura” [10. The Golden Age of Bulgarian culture]. Istoria i tsivilizatsia za 11. klas [History and Civilisation for the 11th Grade]. Sofia: Knigoizdatelska kashta "Trud"; Sirma AI. ISBN 978-954-9926-72-9. 
  • Koeva, Margarita (2003). „Arhitektura na Parvoto balgarsko tsarstvo” [Architecture of the First Bulgarian Empire]. Vavedenie v arhitekturnata teoria i istoria. Uchebnik za studenti po izkustvoznanie [Introduction to Architectural Theory and History. Textbook for Art History Students]. Varna: LiterNet. ISBN 978-954-304-027-8. Arhivirano iz originala 22. 10. 2010. g. 
  • „Kraglata tsarkva” [The Round Church]. Balgarska entsiklopedia A–Ya [Bulgarian Encyclopedia A–Ya] (CD). Sofia: Balgarska akademia na naukite; Knigoizdatelska kashta "Trud"; Sirma AI. 2002. ISBN 978-954-8104-08-1. 
  • Mavrodinov, Nikola (1959). Starobalgarskoto izkustvo: izkustvoto na Parvoto balgarsko tsarstvo [Old Bulgarian Art: The Art of the First Bulgarian Empire]. Sofia: Izdatelstvo "Nauka i izkustvo". str. 150—164. OCLC 456107079. 
  • Miyatev, Krastyu (1965). Arhitekturata v srednovekovna Balgaria [Architecture in Medieval Bulgaria]. Sofia: Izdatelstvo na Balgarskata akademia na naukite. str. 95—100. OCLC 10198565. 
  • Nachev, Ventseslav (1994). Balgarski nadpisi [Bulgarian Inscriptions]. Sofia: Izdatelska kashta "Hristo Botev". str. 17—19. ISBN 978-954-445-128-8. 
  • Nikolova, Bistra (2002). Pravoslavnite tsarkvi prez Balgarskoto srednovekovie IX–XIV v. [The Orthodox Churches During the Bulgarian Middle Ages 9th–14th Century]. Sofia: Akademichno izdatelstvo "Marin Drinov". str. 88—92. ISBN 978-954-430-762-2. 
  • Rashev, Rasho (1995). „Korabat kato simvol v Preslav prez X vek” [The Ship as a Symbol in Preslav in the 10th Century] (PDF). Preslavska Knizhovna Shkola. Sofia: Shumenski universitet; Universitetsko izdatelstvo "Sv. Kliment Ohridski". 1: 338—343. ISBN 978-954-07-0403-6. Arhivirano iz originala (PDF) 22. 10. 2010. g. 
  • Totev, Totyu (1993). Veliki Preslav: Patevoditel [Veliki Preslav: Guidebook] (na jeziku: bugarski). Varna: Hronos. str. 58—63. ISBN 978-954-592-001-1. 
  • Vaklinov, Stancho (1977). „IV. Izgrazhdane na edinna starobalgarska kultura (vtorata polovina na IX — nachaloto na XI v.” [IV. The establishment of a united Old Bulgarian culture (second half of 9th — early 11th century]. Formirane na starobalgarskata kultura VI–XI vek [The Formation of Old Bulgarian Culture 6th–11th Century]. Sofia: Balgarsko istorichesko druzhestvo; Izdatelstvo "Nauka i izkustvo". OCLC 314653227. 

Spoljašnje veze uredi

 
Okrugla crkva na Vikimedijinoj ostavi.

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Округла_црква&oldid=27723583”