Opsada Negotina (1813)
Opsada Negotina (1813) je jedna od bitaka koja je označila slom Prvog srpskog ustanka.
| Opsada Negotina (1813) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Prvog srpskog ustanka | |||||||
 Hajduk-Veljkova pogibija. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
 Osmansko carstvo |
 Srpski ustanici | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
|
Huršid-paša Gušanac Alija |
Hajduk-Veljko Petrović † | ||||||
| Jačina | |||||||
| 20.000 sa 37 topova[1] | 3.000 sa 14 topova[1] | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| laki | teški | ||||||
Uvod uredi
Naselje Negotin prvi put se pominje 1627; u vreme austrijske okupacije 1718-39. Nemci su na mestu današnjeg groblja sagradili kasarnu. Vremenom su se oko nje razvile mahale i nekoliko dućana, a u Negotinu se 1784. smestio srpski obor-knez, koji je upravljao sa 47 sela, i turski vojvoda. 1792. zauzeo ga je vidinski paša Osman Pazvanoglu, utvrdio ga visokim zidom od kamena sa nekoliko kula i poseo ga vojskom. U Prvom srpskom ustanku Negotin je posle boja na Štubiku i Malajnici, 24. juna-19. jula 1807. bezuspešno opsedala rusko-srpska vojska pod komandom generala Isajeva i Milenka Stojkovića. Nakon više neuspelih srpskih napada, Negotin je najzad zauzela rusko-srpska vojska generala Cukata i Petra Dobrnjca (oko 2.500 Rusa i 6.000 Srba) 19. septembra 1810, nakon što su ga Turci napustili bez borbe. U Negotinu je za kneza postavljen Miša Stanković Karapandža, a u leto 1811. za krajinskog vojvodu i komandanta Negotina Hajduk-Veljko Petrović, do tada vojvoda Soko Banje. U isto vreme, za carinika u obližnjem Kladovu postavljen je mladi pisar iz Sovjeta, Vuk Karadžić.[1]
Turska ofanziva na Srbiju uredi
Početkom juna 1813. glavna turska sila udarila je na Srbiju sa tri strane: od Niša na Deligrad, od Bosne na Drinu i od Vidina na Negotin. Očekujući napad, i ustanička vojska se podelila na tri strane: na Deligradu je bio Mladen Milovanović sa 10-12.000 ljudi, na Drini knez Sima Marković sa još toliko, u Krajini Hajduk-Veljko sa oko 3.000, a Karađorđe je bio u Jagodini sa 4-5.000 ljudi kao strategijska rezerva. Po ostalim graničnim utvrđenjima i šančevima bilo je po 500-1.000 ljudi. Na Negotin je došao sam veliki vezir Huršid-paša sa više od 15.000 ljudi; Bošnjaci, načinivši na Drini ćupriju, zauzeše šančeve u Lešnici i Loznici i opkoliše Zasavicu, a turska glavnina udari na Deligrad.[2]
Suprotstavljene snage uredi
Pred napad Turaka na Srbiju 1813. Negotin je bio uređen za odbranu: na najvišem mestu bio je uređen Hajduk-Veljkov šanac, četvorostran, sa 4 topa na dve topovske platforme, utvrđen rovom i palisadama. Veljkova kula Baba-Finka imala je više spratova; na severnoj strani grada, pored kamenog mosta, bio je Martinov šanac, a na istočnoj Abrašev šanac, svaki sa po 3 topa; na jugozapadnoj strani šanac Cvetka Bregovljanina sa 1 topom i na zapadnoj strani šanac Cvetka Kuljanina sa 3 topa. Na severoistočnoj i jugoistočnoj strani grada bile su po jedna drvena kula, koje su branili meštani pod svojim buljubašama.[1]
Hajduk-Veljko je u Negotinu imao oko 3.000 boraca sa 14 topova, od kojih je on plaćao 300 bećara (konjanika), 4 kapetana i 13 buljubaša. Turske snage pod Huršid-pašom imale su oko 20.000 ljudi, 30 topova i 7 kumbara; a niži zapovednici bili su Redžep-aga Adakalski, Alija Gušanac (bivši dahija beogradski), Mula-paša i Jusuf-aga.[1]
Bitka uredi
Napad Turaka na Negotin počeo je 11. jula, a već sutradan zauzeli su selo Kobišnicu i 13. jula zaustavili se u rovu na 1 km od Negotina prema šancu Cvetka Bregovljanina (na zapadnoj strani grada). Do 16. jula Turci su opkolili Negotin sa severne i istočne strane i prišli mu na daljinu puščanog dometa.[1] Snagama s juga komandovao je Redžep-aga, a s istoka i severa Huršid-paša. Turci su zatim počeli danju i noću tući grad artiljerijskom vatrom. Za to vreme Hajduk-Veljko je vršio uspešne ispade u turske redove i nanosio im gubitke. Međutim, turski topovi su rušili kulu za kulom, pa i Veljkovu, zbog čega je on sišao u šanac. Pri obilasku šančeva pogodilo ga je 31. jula topovsko đule u Abraševom šancu i ubilo. Komandu nad posadom primio je njegov brat Milutin, koji je preostalu posadu noću 9/10. avgusta povukao neprimetno od Turaka u Poreč, ostavivši topove, municiju, hranu i ranjenike u crkvi. Turci su 10. avgusta zauzeli Negotin bez borbe.[3]
Posledice uredi
Prosti vojnici, preplašeni od turskih topova, na zadrže se u Poreču nego se razbeže kućama, napustivši i šančeve u Brzoj Palanci i Velikom ratnom ostrvu. Zatim polovina turske vojske sa velikim vezirom ode na Deligrad, a ostatak ratnim lađama na Kladovo, koje se preda već posle nekoliko topovskih hitaca, dok preostala vojska u Poreču (gde su bila i Veljkova braća sa bećarima) delom pobegne lađama u Banat, a delom padne u ropstvo.[4]
U Negotinu je do 1833. bio turski vojvoda sa manjom posadom. Krajem aprila 1833. grad je zauzeo knez porečke nahije Stevan Stevanović Tenka sa 600-700 Srba; od tada je Negotin u sastavu Srbije.[3]
Zanimljivosti uredi
Bitka je ekranizovana u seriji Vuk Karadžić u 5 epizodi.
Reference uredi
- ^ a b v g d đ Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 17.
- ^ Stefanović Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta. str. 91—92.
- ^ a b Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 18.
- ^ Stefanović Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta. str. 93.
Literatura uredi
- Stojančević, Vladimir (2004). Prvi srpski ustanak 1804-1813. Beograd: Medija centar "Odbrana". str. 326. ISBN 978-86-3350-153-8.
- Stevanović, Dr Miladin (1994). Prvi srpski ustanak. Gornji Milanovac: Dečje novine. str. 343. ISBN 978-86-3670-689-3.
- Đorđević, Dr Miroslav R. (2004). Oslobodilački rat srpskih ustanika 1804-1806. Beograd: Medija centar "Odbrana". str. 447. ISBN 978-86-335-0154-5.
- Janković, Dragoslav (1984). Srpska država Prvog srpskog ustanak. Beograd: Nolit. str. 293.
- Pavićević, Branko; Stojančević, Vladimir; Ratković-Kostić, Slavica (1998). Od Careva Laza 1712. i Boja kod Ivankovca 1805. do odlaska Turaka iz Srbije 1867. [Znamenite bitke i bojevi srpske i crnogorske vojske: od Careva Laza 1712. do Dobropoljske bitke 1918.], Knj. 1. Novi Sad: Pravoslavna reč; Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 616. ISBN 86-335-0038-8.
- Ljušić, Radoš (2018). Vojvode i vojvodski barjaci: Vojno uređenje ustaničke Srbije (1804-1815). Beograd: Medija centar "Odbrana". str. 344.
- Novaković, Stojan (2021). Vaskrs države srpske: političko-istorijska studija o Prvom srpskom ustanku 1804-1813. Beograd - Zemun: Ukronija. str. 210. ISBN 978-86-6002-071-2.
- Hamović, Dragan; Jovanović, Nebojša; Ilijin, Dušan (2004). Ustanička čitanka (1804 - 1815). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 418. ISBN 86-17-11342-1.
- Stefanović Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta. str. 91—92.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 17.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 17—18.
- Stefanović Karadžić, Vuk (1969). Istorijski spisi. Beograd: Prosveta. str. 91—93.
