Pank rok u Jugoslaviji
Pank rok u Jugoslaviji je bila pank supkultura bivše Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije. Najrazvijenije scene širom federacije postojale su u Socijalističkoj Republici Sloveniji, na Jadranskoj obali Socijalističke Republike Hrvatske, u Socijalističkoj autonomnoj pokrajini Vojvodini i Beogradu, glavnom gradu Jugoslavije i Socijalističke Republike Srbije. Neki od značajnijih dela su bili: Pankrti, Paraf, Pekinška patka, KUD Idijoti, Niet, Patareni i KBO!.
Istorija uredi
Iako komunistička zemlja, nesvrstana SFR Jugoslavija nije bila deo Istočnog bloka i bila je otvorena za zapadne uticaje. Jugoslovenska rok scena bila je dobro razvijena i medijski propraćena. Pank scena se pojavila krajem 1970 -ih, pod uticajem prvog talasa pank rok bendova iz Ujedinjenog Kraljevstva i Sjedinjenih Država, poput Seks Pistols, Kleš i Ramones. Počela je da se razvija i „uradi sam“ punkzine scena. Jugoslovenski pank rok bendovi prvi su osnovani u jednoj komunističkoj zemlji.
Pank rok se proširio Jugoslavijom u pravcu severozapad-jugoistok, nalazeći svoje prve pristalice u: Ljubljani, Rijeci, Zagrebu, Novom Sadu i drugim gradovima. Prvi punk rok bendovi u zemlji bili su Pankrti iz Ljubljane i Paraf iz Rijeke, oba nastala oko 1977. godine. Ostali značajni činovi bili su: Buldogi, Berlinski Zid, Grupa 92, Problemi, Termiti i drugi. Među ovom generacijom bendova bilo je i rano Prljavo kazalište, ali su kasnije postali mejnstrim rok bend. Ovi umetnici su predstavljeni na kompilacijskom albumu "Novi Punk Val 78-80", koji je sastavio Igor Vidmar. U međuvremenu, u Novom Sadu se pojavio zapaženi bend Pekinška patka.
Bendovi iz kasnih sedamdesetih i ranih osamdesetih iz Beograda uključivali su: Defektno Efektni, Urbana Gerilu i Radničku Kontrolu. Značajni članovi ovih bendova bili su: Cane, koji se kasnije istakao kao vokal Partibrejkersa; Srđan Todorović, kasnije filmski glumac; i Vladimir Arsenijević, kasnije zapaženi pisac. Ova generacija bendova uvrštena je na kompilaciju "Artistička Radna akcija".
Električni orgazam je takođe bio pank rok bend u svom ranom periodu, ali je kasnije postao mainstream rok. Tokom ovog perioda pojavio se punkabili umetnik Toni Montano, prvo kao vokal benda Radost Evrope, ali je kasnije postao solo umetnik. Takođe, u ovom periodu se pojavio pank pisac Ivan Glišić iz Šapca.
Smatra se da je prvi pank bend u Skoplju bio Fol jazik, osnovan 1978. Ostala značajna dela iz Skoplja su Badmingtons i Saraceni, oba predvođena Vladimirom Petrovskim Karterom. Basista Saracena Goran Trajkoski prethodno je svirao sa Klimeom Kovačeskim u pank bendu Afektiven naboj iz Struge. Kasnije su prešli na post punk i gothic rock i zajedno osnovali bendove Padot na Vizantija i Anastasia.
U Sarajevu su se pojavili sledeći bendovi: Ozbiljno pitanje (koje se kasnije razvilo u mainstream bend Crvena Jabuka), Ševa (kasnije Bombaj Štampa koju vodi međunarodno priznati glumac Branko Đurić) i kultni bend Zabranjeno pušenje. Ovi bendovi formirali su punk-inspirisan pokret "Nju primitivs".
Krajem 1970-ih, neki pank bendovi bili su povezani sa jugoslovenskom novotalasnom scenom i označeni su i kao punk rok i kao novi talas. Tokom određenog perioda, termin novotalasna muzika bio je zamenljiv sa punkom. Jedna od najvažnijih kompilacija jugoslovenske ere novog talasa je "Paket Aranžman".
Osamdesetih godina pojavio se stritpank i Oi !, kasnije su usledili: hardkor pank i drugi podžanrovi. Značajna hardkor pank dela tokom 1980 -ih uključuju: Niet, U.B.R., Ćao pičke, Odpadki civilizacije, Tožibabe, III kategorija, Stres DA, Epidemija i Kuod Masakr (svi iz Ljubljane); S.O.R. (iz Idrije); C.Z.D. (Maribor); Blickrig, Z.R.M., Patareni i Skol (Zagreb); KUD Idijoti, Gola jaja, Besposličari i Pasmateri (svi iz Pule); Rukopotezno povlačilo (Slavonska Požega); Disidenti (Prijedor) i Ženevski Dekret (Mostar); Solunski front, Nevolja, Nekrofilija, Crist i Mrgudi (svi iz Beograda); KBO! (Kragujevac); Nade iz Inkubatora, Đusepe Karabino, Marseljeza i Process (svi iz Subotice); Incest (Novi Bečej); Napred U Prošlost (Banatsko Novo Selo); i Oi! ili streetpunk bendovi Dva minuta mržnje i Vrisak generacije (oba iz Novog Sada).
Značajan pop punk bend tokom 1980 -ih bio je Psihomodo pop iz Zagreba, na koji su Ramones imali veliki uticaj.
Mnogi strani pank bendovi svirali su u bivšoj Jugoslaviji krajem 1970-ih i tokom 1980-ih: The Ruts, Siouksie and the Banshees, UK Subs, Angelic Upstarts, The Ekploited, Charged GBH, The Anti-Novhere League, Discharge, Iouth Brigade i Amebik. 1983. godine Anti-Novhere League je objavila album Live in Iugoslavia, dok je Angelic Upstarts 1985. godine izdao album sa istim naslovom uživo.
Pank ideologija uredi
Iako su jugoslovenski pank muzičari radili u jednopartijskoj državi, bilo im je dozvoljeno da u svoje pesme uključe društvene komentare, uz povremene slučajeve cenzure. Anarho-pank i Strejt edž scene su takođe postojale, dok su neki bendovi bili čisto nihilistički. Jugoslovenski pank tekstovi često su uključivali društvenu i političku kritiku, antiratne, antišovinističke, antifašističke, anti-autoritarne i anarhističke poruke, što se odrazilo na imena bendova, kao što su: Vrisak Hirošime (što znači: Plač Hirošima), Apatridi (lica bez državljanstva), Disidenti (disidenti), Patareni (Patarenes), Marselieza (La Marseillaise), Stres Državnega Aparata (Stres državnog aparata), Sistem Organizirane Represije (sistem organizovane represije) itd. bilo je i mnogo apolitičnih radnji, čije su se pesme bavile ličnim temama, humorom, zloupotrebom supstanci, seksom ili samo nevinom pobunom mladih.
Značajan skandal pojavio se u komunističkoj Jugoslaviji kada su vlasti 1981. uhapsile nacističkog pankera i nacističku skinhead grupu pod nazivom Četrvrti Rajh u Ljubljani, iako su bile u velikoj meri nejasne, bend je izveden pred sud, a njegovi članovi su zatvoreni prije nego što su imali priliku izdati bilo kakve snimke ili svirati uživo, stoga ne ostavljajući nikakvo nasleđe. Jednom ih je odbio i ugledni promoter i menadžer Pankrta, Igor Vidmar, koji je odbio da ih potpiše jer se ne odobrava njihov tekst.
Iako se pank rok u Jugoslaviji tolerisao, sistem je na to gledao sa sumnjom. Vlasti su iskoristile ovaj skandal kao priliku da označe pokret kao subverzivan i da neselektivno progone sve pankere i skinhedse, iako je većina njih zapravo bila antifašistička. Ironično, i Pankrti i KUD Idijoti imaju odgovarajuće obrade italijanske antifašističke i komunističke pesme Bandiera Rossa.
Skandal je doveo do moralne panike. Reakcija vlasti na pankere, označavajući ih kao "neonaze", dostigla je vrhunac tokom procesuiranja Igora Vidmara, koji je uhapšen zbog nošenja znaka antinacističkih pankera Ded Kenedis - "značke sa precrtanim kukastim krstom". Ta antifašistička značka pogrešno je protumačena kao "nacistička provokacija" i Vidmar je pritvoren.
Nakon što je skandal izblijedio, jugoslovenska pank scena je nastavila da postoji, iako sa manje medijskog izveštavanja. Dok su prva generacija bendova kao što su: Pankrti, Paraf, Prljavo kazalište i Pekinška patka bili dobro medijski eksponirani, nastupajući na javnim TV stanicama i sklapajući ugovore za velike izdavačke kuće kao što su: Jugoton, Suzi Records i ZKP RTL, bendovi koji su se pojavili kasnije, suočili su se sa problemima i stekli ugled samo u andergraund krugovima.
Takođe, neki mediji su smatrali da je pank rok zastareo, pa su svoju pažnju usmerili na druge žanrove, ostavljajući veliki deo nove pank generacije potcenjenim ili nezapaženim. Ovo mišljenje delili su i neki muzičari, pa su, na primer, Paraf i Pekinška patka prešli u post-pank, dok su Prljavo kazalište i Električni orgazam postali konvencionalni rok bendovi.
Krajem osamdesetih i početkom devedesetih došlo je do prelaska na parlamentarnu demokratiju, koja je donijela liberalizaciju u zemlju, ali i porast ekstremnog nacionalizma, koji je prethodno držao pod kontrolom komunistički režim. Ovi procesi su doveli do raspada SFR Jugoslavije.
Uprkos problemima koje je Igor Vidmar svojevremeno imao sa jugoslovenskim komunističkim sistemom, u intervjuu objavljenom u postkomunističkom i postjugoslovenskom periodu citiran je: „Ironija je što je sada teže raditi u ovoj liberalnoj demokratiji , nego u poslednjih 10 godina komunizma SFRJ “.
Raspad Jugoslavije uredi
Nasilnim raspadom Jugoslavije početkom devedesetih, njena pank rok scena prestala je da postoji. Njegovi bivši pristalice zauzeli su različite stavove po tom pitanju. Neki muzičari su učestvovali u antiratnim, antinacionalističkim i antifašističkim aktivnostima i napali su ih nacionalisti u nezavisnim zemljama nastalim nakon raspada Jugoslavije. Neki muzičari su prisilno mobilisani i poslati u rat, ali drugi su prihvatili nacionalističke stavove (po njihovom mišljenju, patriotske stavove) i dobrovoljno su se pridružili oružanim snagama, pa čak i vodili aktivnu borbu.
Godine 1992. supergrupa Rimtutituki sa članovima Partibrejkersa, Električnog orgazama i Ekatarine Velike izdala je pacifistički singl, ali pošto im vlasti nisu dozvolile da to promovišu svirkom, nastupile su na prikolici kamiona koja se vozila ulicama Beograda, kao njihova pozornica. Srpski muzičar Branislav Babić Kebra iz programa Urbana Gerila i Obojeni mobilisan je u vojsku i poslat u rat u Hrvatsku, ali je dezertirao uz pomoć svog hrvatskog prijatelja Gorana Bare iz grupe Majke. Kompilacija antiratnih pank pesama iz 1993. godine, "Preko zidova nacionalizma i rata", uključivala je bendove iz zemalja bivše Jugoslavije. Posle Desetodnevnog rata i povlačenja Jugoslovenske vojske iz Slovenije, njene bivše kasarne su bile skvotirane i osnovan Gradski autonomni kulturni centar Metelkova. Metelkovu su napali nacistički skinhedi jer su ugostili pank rokere, anarhiste, antirasiste, ekološke i lezbejske i gej aktiviste.
U Hrvatskoj su se neki muzičari pridružili hrvatskim snagama. Značajan primer bio je Ivica Čuljak, poznatiji kao Satan Panonski, pank pevač, pank pesnik i bodi umetnik iz Vinkovaca. Prije rata je bio osuđenik optužen za ubistvo (u samoodbrani) i proveo je nekoliko godina u mentalnim ustanovama. Bio je otvoreni protivnik nacionalizma i bio je otvoreno homoseksualac, ali je nakon početka rata odlučio da se pridruži hrvatskim snagama. Ubijen je 27. januara 1992. Pre rata bio je blizak prijatelj Ivana Glišića, pank pisca iz Srbije. Neki muzičari su takođe nastupali uživo na prvim linijama fronta ili snimali pesme, poput "Hrvatska mora pobijediti" (Psihomodo pop), što je podiglo moral slabo naoružanih hrvatskih snaga. Tokom ovog perioda, naročito skinhedsi i fudbalski huligani izražavali su nacionalističke stavove.
Lokalne pank scene u nezavisnim zemljama nastale nakon raspada Jugoslavije nastavile su postojati, a neke od njih teško su stradale tokom rata. Andergraund muzička scena se nastavila, čak i u skloništima za vrieme opsade Sarajeva, a kompilacijski album "Rok pod opsadom"(Radio Zid Sarajevo, Stichting Popmuziek Nederland) objavljen je 1995. godine.
Nakon što su Slovenija, Hrvatska, Makedonija i Bosna i Hercegovina proglasile nezavisnost, a SFR Jugoslavija raspuštena, uspostavljena je nova savezna država koja se sastojala samo od Srbije i Crne Gore, nazvana "Savezna Republika Jugoslavija". Pank rok bendovi u Saveznoj Republici Jugoslaviji uključivali su: Ateist rap, Ritam Nereda i Zbogom Brus Li iz Novog Sada; Direktori i Šaht iz Beograda; i Goblini iz Šapca.
2000-e i kasnije uredi
Nakon završetka rata i odlaska nacionalističkih vođa, poput Slobodana Miloševića i Franje Tuđmana, bivši jugoslovenski narodi počeli su normalizaciju svojih odnosa. Njihove muzičke scene sada bi mogle da povrate nekadašnju saradnju. Anti-Novhere League ponovo je došla na tlo bivše Jugoslavije (u Hrvatskoj) i objavila njihov live album, "Return to Iugoslavia". 2003. Igor Mirković iz Hrvatske snimio je rokumentarni film "Sretno dijete", nazvan po pjesmi Prljavog kazališta. Film pokriva ranojugoslovensku punk i novotalasnu scenu sa umetnicima iz Zagreba, Ljubljane i Beograda. Inspirisan "Sretnim djetetom", rokumentarni film "Bilo jednom ..." nastao je 2006. godine, a sadrži novosadske pank-rokere koji su bili aktivni tokom prve polovine devedesetih.
Aktuelna zapažena dela u zemljama bivše Jugoslavije su: Niet, Scuffi Dogs, Aktivna Propaganda, GUB, Pero Lovšin (ranije Pankrti), Gollivog, In-Sane, Kreshesh Nepitash, No Limits, svi iz Slovenije; Hladno pivo, Pasi, KUD Idijoti, Let 3 (sa bivšim članom Termitija Damirom Martinovićem Mrleom), Kavasaki 3P, Fat Prezident, Gluvoća od buke, Overflov, FOB, No More Idols, Hren, Lobotomija, Brkovi, Grupa tvog života, FNC Diverzant, Titov Bojs i Gužva u 16ercu iz Hrvatske; Superhiks, Tvo Sides, Noviot Pochetok i Denni Te Chuva iz Republike Makedonije; Red Union, Zbogom Brus Li, Atheist Rap, Sik Pack, Vok Populi, SMF, BOL, Ritam Nereda, Šaht, Miki Pirs, Birtija, Prilično Prazni, KBO !, Potres, Gavrilo Princip, Zvoncekova Bilježnica, Mitesers, Pogon BGD, Hitman , Nor, Concrete Vorms, Ringišpil, The Baionets, The Bomber iz Srbije i ostali..
Ponovno okupljenje uredi
Pankrti su 1. decembra 2007. godine svirali koncert za ponovno okupljanje u dvorani Tivoli u Ljubljani, Slovenija, kao proslavu svoje 30. godišnjice. Oni su takođe putovali po delovima bivše Jugoslavije sa novim gitaristom, Ivanom Kralom, koji je ranije svirao sa Patti Smith, Blondie i Iggi Popom. U međuvremenu, u Skoplju, Republika Makedonija, grupa Badmingtons se reformisala, a njihova muzika je uključena u muziku za igrani film Prevrteno (Naopako), u režiji Igora Ivanova Izija. Na Egzit festivalu u Novom Sadu 13. jula 2008, Pekinška Patka je odsvirala koncert za ponovno okupljanje, delijući scenu sa Sek Pistols-ima, koji su kasnije te večeri svirali.