Perm (perioda)
| ERA | PERIOD |
| Kenozoik | Kvartar |
| Neogen | |
| Paleogen | |
| Mezozoik | Kreda |
| Jura | |
| Trijas | |
| Paleozoik | Perm |
| Karbon | |
| Devon | |
| Silur | |
| Ordovicijum | |
| Kambrijum |
Perm je period pre 290 do 245 miliona godina.[1] On je poslednji period paleozoika. Perm (zajedno sa paleozoikom) završio se velikim izumiranjem, najvećim masovnim izumiranjem u istoriji Zemlje, u kojem je izumrlo gotovo 81% morskih vrsta i 70% kopnenih vrsta. Tek se sredinom trijasa život oporavio od ove katastrofe; na kopnu je ekosistemima trebalo 30 miliona godina da se oporave.[2][3]
Koncept perma uveo je 1841. godine geolog ser Roderik Marčison, koji ga je nazvao po regionu Perma u Rusiji.[4][5][6][7][8]
Perm je bio svedok diverzifikacije dve grupe amniota, sinapsida i sauropsida (gmizavaca). Tadašnjim svetom je dominirao superkontinent Pangea, koji je nastao usled sudara Evroamerike i Gondvane tokom karbona. Pangea je bila okružena superokeanom Pantalasa. Urušavanje prašume karbona ostavilo je za sobom ogromne pustinjske oblasti unutar kontinentalne unutrašnjosti.[9] Amnioti, koji su mogli bolje da se nose sa ovim sušnijim uslovima, postali su dominantni umesto svojih predaka vodozemaca.
Različiti autori prepoznaju najmanje tri,[10] i verovatno četiri[11] događaja izumiranja u permu. Krajem ranog perma (kisuralijan) došlo je do velike promene faune, pri čemu je većina loza primitivnih sinapsida „pelikozaura” izumrla, zamenjena naprednijim terapsidima. Kraj kapitanskog stadijuma perma obeležen je velikim događajem kapitanskog masovnog izumiranja,[12] povezanog sa erupcijom Emejšanovih trapova. Perm (zajedno sa paleozoikom) se završio događajem permsko-trijaskog izumiranja, najvećim masovnim izumiranjem u istoriji Zemlje (koje je poslednja od tri ili četiri krize koje su se dogodile u permu), u kojem je skoro 81% morskih vrsta a 70% kopnenih vrsta je izumrlo, povezano sa erupcijom Sibirskih trapova.
Podela uredi
Perm se deli na dve epohe: donji perm i gornji perm. Epohe se dalje dele na vekove.
| Perioda | Epoha | Vek | Početak (Ma) | Kraj (Ma) |
|---|---|---|---|---|
| Perm | ||||
| Gornji perm | Tatarij | 260,4 ± 0,7 | 251,902 ± 0,024 | |
| Kazanij | 270,6 ± 0,7 | 260,4 ± 0,7 | ||
| Ufimij | 272,95 ± 0,11 | 270,6 ± 0,7 | ||
| Donji perm | Kungurij | 283,5 ± 0,7 | 272,95 ± 0,11 | |
| Artinškij | 290,1 ± 0,26 | 283,5 ± 0,7 | ||
| Sakmarij | 293,52 ± 0,17 | 290,1 ± 0,26 | ||
| Aselij | 298,9 ± 0,15 | 293,52 ± 0,17 |
Zvanična podela prema ICS:[13]
| Perioda | Epoha | Kat | Ma | |
|---|---|---|---|---|
| Trijas | Donji trijas | Indij | mlađa | |
| Perm | Lopingij | Čangsingij | 254,14—251,9 | |
| Vukjapingij | 259,1—254,14 | |||
| Gvadalupij | Kapitanij | 265,1—259,1 | ||
| Vordij | 268,8—265,1 | |||
| Roadij | 272,95—268,8 | |||
| Cisuralij | Kungurij | 283,5—272,95 | ||
| Artinškij | 290,1—283,5 | |||
| Sakmarij | 295,0—290,1 | |||
| Aselij | 298,9—295,0 | |||
| Karbon | Gornji karbon | Gzelij | starija | |
| Podela perma prema ICS (od 2016) | ||||
Živi svet u permu uredi
Perm je okarakterisan rivalstvom između dve grupe gmizavaca:[14]
- zveroliki, tj. one razvojne grupe gmizavaca iz kojih nastaju sisari. Oni su tokom evolucije poprimili sisarske osobine;
- diapsidi, ili gmizavci sa dve slepoočne jame na lobanji. Njihovi potomci su: dinosaurusi, leteći gmizavci – pterosauri, krokodili, gušteri i zmije.
U permu su prevlast imali zveroliki gmizavci. U mezozoiku su oni izumrli, ali ne pre nego što su se od njih razvile male životinje pokrivene dlakom, prethodnici današnjih sisara.[14]
Perm je okončan najvećim masovnim izumiranjem u istoriji Zemlje. Nivo svetskog mora opao je za nekih 150 m, a niz vulkanskih erupcija zasenio je Sunce. To je prouzrokovalo efekat staklene bašte, i dovelo do izumiranja 95% vrsta morskih organizama. Među njima su trilobite i većina tadašnjih vrsta glavonožaca, korala i krinova. Sa kopna je nestalo 75% kičmenjaka, i gotovo sve listolike biljke. Ovo veliko masivno izumiranje je ostavilo skoro pustu planetu. Na početku sledeće geološke ere, mezozoika, preživele životne forme su imale na raspolaganju ogroman životni prostor i spektar različitih ekoloških uslova za razvoj.
Reference uredi
- ^ Haq, B. U.; Schutter, SR (2008). „A Chronology of Paleozoic Sea-Level Changes”. Science. 322 (5898): 64—68. Bibcode:2008Sci...322...64H. PMID 18832639. doi:10.1126/science.1161648.
- ^ „GeoKansas--Geotopics--Mass Extinctions”. ku.edu. Arhivirano iz originala 20. 9. 2012. g. Pristupljeno 5. 11. 2009.
- ^ Sahney, S.; Benton, M. J. (2008). „Recovery from the most profound mass extinction of all time”. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 275 (1636): 759—65. PMC 2596898
. PMID 18198148. doi:10.1098/rspb.2007.1370.
- ^ Olroyd, D.R. (2005). „Famous Geologists: Murchison”. Ur.: Selley, R.C.; Cocks, L.R.M.; Plimer, I.R. Encyclopedia of Geology, volume 2. Amsterdam: Elsevier. str. 213. ISBN 0-12-636380-3.
- ^ Ogg, J.G.; Ogg, G.; Gradstein, F.M. (2016). A Concise Geologic Time Scale: 2016. Amsterdam: Elsevier. str. 115. ISBN 978-0-444-63771-0.
- ^ Murchison, R.I.; de Verneuil, E.; von Keyserling, A. (1842). On the Geological Structure of the Central and Southern Regions of Russia in Europe, and of the Ural Mountains. London: Richard and John E. Taylor. str. 14. „Permian System. (Zechstein of Germany — Magnesian limestone of England)—Some introductory remarks explain why the authors have ventured to use a new name in reference to a group of rocks which, as a whole, they consider to be on the parallel of the Zechstein of Germany and the magnesian limestone of England. They do so, not merely because a portion of deposits has long been known by the name "grits of Perm," but because, being enormously developed in the governments of Perm and Orenburg, they there assume a great variety of lithological features ...”
- ^ Murchison, R.I.; de Verneuil, E.; von Keyserling, A. (1845). Geology of Russia in Europe and the Ural Mountains. Vol. 1: Geology. London: John Murray. str. 138—139. „...Convincing ourselves in the field, that these strata were so distinguished as to constitute a system, connected with the carboniferous rocks on the one hand, and independent of the Trias on the other, we ventured to designate them by a geographical term, derived from the ancient kingdom of Permia, within and around whose precincts the necessary evidences had been obtained. ... For these reasons, then, we were led to abandon both the German and British nomenclature, and to prefer a geographical name, taken from the region in which the beds are loaded with fossils of an independent and intermediary character; and where the order of superposition is clear, the lower strata of the group being seen to rest upon the Carboniferous rocks.”
- ^ Verneuil, E. (1842). „Correspondance et communications”. Bulletin de la Société Géologique de France. 13: 11—14. „Le nom de Système Permien, nom dérivé de l'ancien royaume de Permie, aujourd'hui gouvernement de Perm, donc ce dépôt occupe une large part, semblerait assez lui convener ...”
- ^ Sahney, S., Benton, M.J. & Falcon-Lang, H.J. (2010). „Rainforest collapse triggered Pennsylvanian tetrapod diversification in Euramerica”. Geology. 38 (12): 1079—1082. Bibcode:2010Geo....38.1079S. S2CID 128642769. doi:10.1130/G31182.1.
- ^ Didier, Gilles; Laurin, Michel (9. 12. 2021). „Distributions of extinction times from fossil ages and tree topologies: the example of mid-Permian synapsid extinctions”. PeerJ. 9: e12577. doi:10.7717/peerj.12577.
- ^ Lucas, S.G. (jul 2017). „Permian tetrapod extinction events”. Earth-Science Reviews. 170: 31—60. Bibcode:2017ESRv..170...31L. doi:10.1016/j.earscirev.2017.04.008.
- ^ Day, Michael O.; Ramezani, Jahandar; Bowring, Samuel A.; Sadler, Peter M.; Erwin, Douglas H.; Abdala, Fernando; Rubidge, Bruce S. (22. 7. 2015). „When and how did the terrestrial mid-Permian mass extinction occur? Evidence from the tetrapod record of the Karoo Basin, South Africa”. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 282 (1811): 20150834. PMC 4528552 . PMID 26156768. doi:10.1098/rspb.2015.0834.
- ^ „International Stratigraphic Chart v2018/08”. International Commission on Stratigraphy. Pristupljeno 28. 3. 2018.
- ^ a b Vesna Dimitrijević. „Postanak i razvoj života, Kambrijumska “eksplozija Života””.
Literatura uredi
- Ogg, Jim (jun 2004). „Overview of Global Boundary Stratotype Sections and Points (GSSP's)”. stratigraphy.org. Arhivirano iz originala 19. 2. 2004. g. Pristupljeno 30. 4. 2006.
- Davydov, Vladimir; Glenister, Brian; Spinosa, Claude; Ritter, Scott; Chernykh, V.; Wardlaw, B.; Snyder, W. (mart 1998). „Proposal of Aidaralash as Global Stratotype Section and Point (GSSP) for base of the Permian System” (PDF). Episodes. 21: 11—18. doi:10.18814/epiiugs/1998/v21i1/003 . Pristupljeno 7. 12. 2020.
- Hongfu, Yin; Kexin, Zhang; Jinnan, Tong; Zunyi, Yang; Shunbao, Wu (jun 2001). „The Global Stratotype Section and Point (GSSP) of the Permian-Triassic Boundary” (PDF). Episodes. 24 (2): 102—114. doi:10.18814/epiiugs/2001/v24i2/004 . Pristupljeno 8. 12. 2020.
- Mays, Chris; McLoughlin, Stephen; et al. (17. 9. 2021). „Lethal microbial blooms delayed freshwater ecosystem recovery following the end-Permian extinction”. Nature Communications. 12 (5511): 5511. Bibcode:2021NatCo..12.5511M. doi:10.1038/s41467-021-25711-3 .
- Over, Jess (editor), Understanding Late Devonian and Permian–Triassic Biotic and Climatic Events (Volume 20 in series Developments in Palaeontology and Stratigraphy (2006)). The state of the inquiry into the extinction events.
- Sweet, Walter C. (editor), Permo–Triassic Events in the Eastern Tethys : Stratigraphy Classification and Relations with the Western Tethys (in series World and Regional Geology)
Spoljašnje veze uredi
- University of California offers a more modern Permian stratigraphy (jezik: engleski)
- Classic Permian strata in the Glass Mountains of the Permian Basin (jezik: engleski)
- „International Commission on Stratigraphy (ICS)”. Geologic Time Scale 2004. Pristupljeno 19. 9. 2005. (jezik: engleski)
- Examples of Permian Fossils (jezik: engleski)
- Permian (chronostratigraphy scale) (jezik: engleski)
- Schneebeli-Hermann, Elke (2012), „Extinguishing a Permian World”, Geology, 40 (3): 287—288, Bibcode:2012Geo....40..287S, doi:10.1130/focus032012.1 (jezik: engleski)