Rafaelo Santi
Rafaelo Santi da Urbino[2] (ital. Raffaello Santi da Urbino; Urbino, 6. april 1483 — Rim, 6. april 1520) jedan je od najpoznatijih slikara italijanske renesanse.[3]
| Rafaelo Santi | |
|---|---|
 Pretpostavljeni portret Rafaela[1] | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 6. april 1483. |
| Mesto rođenja | Urbino, Vojvodstvo Urbino |
| Datum smrti | 6. april 1520. (37 god.) |
| Mesto smrti | Rim, Papska država |
| Umetnički rad | |
| Najvažnija dela | |
Rođen je 6. aprila 1483. godine u Urbinu, sin Đovanija Santija (1435—1494), koji je na dvoru Montefeltro bio zaposlen kao slikar i majke Mađe de Batista Čarle.
Pored oca Rafael upoznaje poznate slikare koji su u to vreme radili takođe na dvoru u Urbinu. Na mladog Rafaela su ostavile naročiti utisak geometrijski oblikovane slike Pjero dela Frančeska.
Prvo obrazovanje u slikarstvu Rafaelo dobija kod svog oca, koji je samim tim i njegov prvi učitelj. Kada je prešao u radionicu kod Pjetra Vanučija (Peruđina) nije poznato da li još u vremenu dok mu je otac bio živ i od njega preporučen, ili tek nakon njegove smrti, a čak se smatra da ga je slikar Timoteo Viti lično preporučio Peruđinu. Po Vazariju koji je pisao o Rafaelovom životu, to bi bilo 1494. godine. Peruđino je u to vreme imao veliku radionicu u Peruđi i u Firenci gde je obučavao veliki broj učenika.
Dana 7. oktobra 1491. godine umire mu majka, a tri godine kasnije umire mu i otac, 1. avgusta 1494. godine u Urbinu.
Rafael je bio enormno produktivan i vodio je neobično veliku radionicu. On je uprkos svojoj ranoj smrti u 37. godini života, ostavio za sobom veliki broj radova. Mnogi njegovi radovi se nalaze u Vatikanskoj palati, pri čemu su freske u Rafaelovim sobama centralni i najveći radovi u njegovoj karijeri. Njegov najpoznatiji rad je Atinska škola u vatikanskoj Stanza della Segnatura. Nakon ranih godina u Rimu veliki deo njegovog rada izveden u njegovoj radionici polazeći od crteža, sa znatnim gubitkom kvaliteta. Bio je izuzetno uticajan tokom svog života, mada je izvan Rima njegov rad bio poznat uglavnom iz njegovog kolaborativnog štampanja.
Nakon smrti, uticaj njegovog velikog rivala Mikelanđela bio je sve rasprostranjeniji do 18. i 19. veka, kada su Rafaelovi mirniji i harmoničniji kvaliteti ponovo smatrani najvišim modelima. Njegova karijera prirodno pada u tri faze i tri stila, prvi je opisao Đorđo Vazari: njegove godine u Umbriji, zatim period od oko četiri godine (1504–1508) tokom koga je apsorbovao umetničku tradiciju Florence, čemu je sledilo njegovih zadnjih hektičkih i trijumfalnih dvanaest godina u Rimu, radeći za dvojicu papa i njihove bliske saradnike.[4]
Biografija uredi
Bio je učenik kod svog oca zlatara i vajara Điovanija Santija,[5][6] koji je radio za humanistu i ljubitelja umetnosti, vojvodu Urbina, Federika III Montefeltra. Rafael je rođen i odrastao u njegovoj palati u Urbinu[7] koju je dizajnirao Frančesko Laurana, a koja je tada bila na glasu po svojoj umetnosti[8]. Njegova majka, Magija, preminula je 1491, a Rafaelov otac, koji se u međuvremenu ponovno oženio, preminuo je 1494, te je Rafael postao siroče s nepunih 11 godina. Njegov ujak Bartolomeo je postao njegov staralac, koji je prepustio mladom Rafaelu vođenje očeve radionice[9]. Rafaelov otac mu je osim velikog bogatstva ostavio i dobre veze s mnogim umetnicima tog doba, što mu je pomoglo kasnije u njegovoj karijeri[8].
Između 1498. i 1500. radio u radionici umbrijskoga slikara Peruđina u Peruđi. U prvom razdoblju stvaralaštva radio je u duhu Peruđinovog slikarstva pretežno kompozicije iz života blažene device Marije. Likove smirene lepote smeštao je u prostore s dubokim perspektivnim rešenjima (Krunidba majke božje; Madona Konestabile; Veridba blažene device Marije)[10]. Godine 1501. dobio je titulu „majstora“, čime je njegovo školovanje bilo okončano. Njegovo prvo samostalno delo bila je oltarna slika za crkvu sv. Nikole Tolentinskog u mestu Čita di Kastelo (danas sačuvana samo u delovima koji su u različitim muzejima), a najpoznatije delo mu je oltarna slika Raspeća u obližnjoj crkvi sv. Dominika.
Od jeseni 1504. Rafael boravi i radi u Firenci na svojim prvim slikama. Tu se upoznaje sa radovima ondašnjih slikara, Leonarda da Vinčija, Andrea del Sarta, Mikelanđela i Fra Bartolomea. U Firencu je došao sa namerom da ostane nekoliko meseci i da prouči radove tih slikara, međutim tu ostaje četiri godine i 21. aprila 1508. potpisuje pismo koje je poslao svom stricu sa „Rafaelo, slikar u Firenci”.
Firentinski uticaj uredi
Rafael je vodio "nomadski" život, radio je u raznim centrima u severnoj Italiji, ali je proveo dobar deo vremena u Firenci, možda oko 1504. Međutim, iako je tradicionalno datiranje njegovog "firentinskog razdoblja" oko 1504—08., on verovatno nikada nije bio stalni stanovnik Firence. Možda je prvobitno posetio grad kako bi osigurao materijale za radionicu u Peruđi, dobivši mogućnost da asimilira uticaj firentinske umetnosti, gradeći svoj originalni stil. Freske u Peruđi iz oko 1505. pokazuju novi monumentalni kvalitet u kompoziciji, što može da predstavlja uticaj Fra Bartolomea, za kojeg Vasari kaže da je bio prijatelj Rafaela. Međutim najupečatljiviji uticaj u radu tih godina je Leonardo da Vinci, koji se vratio u grad 1500—1506. Rafael je počeo da koristi dinamične i složene kompozicije, a iako su njegove figure još uvek uglavnom mirne, napravio je studije borbe golih muškaraca, jedne od opsesija firentinskog razdoblja. Drugi crtež je portret mlade žene koja koristi tročetvrtinski piramidalni sastav tek završene Mona Lise, ali još uvek izgleda potpuno rafaelovski. Još jedna Leonardova kompozicija je piramidalna Sveta porodica koju Rafael ponavlja u nizu radova koji ostaju među njegovim najpoznatijim štafelajnim slikama. Tu je i Rafaelov crtež Leonardovog izgubljenog dela Leda i labud, iz kojega je iskoristio kontrapost pozu na svojoj slici Sveta Katarina Aleksandrijska. Takođe je usavršio i svoju verziju Leonardovog sfumato modelovanja, čime daje suptilnost svom slikanju, ali čuva lagano jasno svetlo Peruđina[11].
Leonardo je bio više od trideset godina stariji od Rafaela, dok je Mikelanđelo, koji je bio u Rimu u tom razdoblju, bio stariji tek osam godina. Rafael bi bio svestan njegovih dela u Firenci, što se može videti na njegovom Skidanju s krsta gde npr. Velflin prepoznaje uticaj Gospe s Mikelanđelovog Doni tondoa u klečećoj figuri na desnoj strani, ali ostatak slike je daleko od njegovog ili Leonardovog stila i postaje Rafaelov prepoznatljiv stil koji se temelji na plastičnosti i monumentalnosti.
Rimsko doba uredi
Krajem 1508. po preporuci Bramantesa, Rafael dobija poziv od pape Julija II da dođe u Rim da bi ulepšao privatne odaje sa freskama u Vatikanu.
U Rimu dobija nalog od pape da freskama ulepša tri sale (Stance). Devet godina je radio na te tri Stance u Vatikanu:
Godine 1511. Rafaelo upoznaje Mikelanđela koji je radio tavanicu Sikstinske kapele. Kroz poznanstvo sa Sebastijanom del Pjombom, koji je takođe u to vreme radio u Rimu, Rafaelo se upoznaje sa venecijanskim slikarstvom. Kod svih fresaka koje je Rafael uradio za Vatikan, pomagali su mu učenici iz njegove radionice kao i ostali radnici koje je on angažovao.
Kod programa za Sala di Constantino za koju je Rafaelo napravio idejnu skicu očigledno je malo figura koje je on lično svojom rukom nacrtao, dalje izvođenje preuzeli su njegovi učenici od 1520. do 1524. Đulio Romano i Đovani Frančesko Peni.
Tokom radova na stancama umire papa Julije II 21. februara 1513. i Đovani de Mediči dolazi kao papa Lav X na presto 11. marta. I novi papa je takođe bio privržen Rafaelu i nakon smrti Bramantesa 11. marta 1514. proglašen je za naslednika, i već 1. aprila te iste godine Rafaelo postaje arhitekta i izvođač radova.
Godine 1515, postaje konzervator antičkih spomenika u Rimu, a pritom ga podržava njegov prijatelj Baldasare Kasfiljone. Novembra te godine Rafaelo kupuje kuću u Borgo. Prvih sedam tepiha koji su tkani u Flandriji, okačeni su 20. decembra 1519. na zidove u Sikstinskoj kapeli. Na Veliki petak, 6. aprila 1520. u 37. godini života Rafael umire od neprekidne visoke temperature. Sahrana se izvršila sledećeg dana uz veliku počast, a sahranjen je u Panteonu.
Dela uredi
Rafael je majstor sklada, a njegova umetnost je lirska i dramska. On je bio najreprezentativniji slikar renesanse koji je u svoju umetnost uklopio sve dotadašnje spoznaje i iskustvo umetnosti (kjaroskuro, sfumato i kompozicije od Leonarda, te karakternost i voluminoznost likova od Mikelanđela).
U firentinskom razdoblju nastaju njegove velike oltarne slike (Madona pod baldahinom; Polaganje u grob), veći broj Gospi (Madona u zelenom (1505, Sveta porodica (1507), Venčanje device (1504, Madona del Granduka; Madona sa češljugarom; Madona Tempi; Madona Kolona; Lepa vrtlarica, La Belle Jardinière), nekoliko prikaza svete porodice i portreta (Angiolo Doni), te mnogobrojni crteži i studije aktova[10]. Njegova rana slika Venčanje device (Brera) pokazuje lirsku atmosferu; hram je u pozadini, komplikovana izvedba perspektive … nagoveštavaju Rafaelove kasnije radove kao arhitekta. Bio je i izvrstan portretista te je razvio svoj način slikanja Bogorodice kao čistu i idealizovanu. Ona će postati modelom generacija slikara koji slede.
Dok je Mikelanđelo radio na tavanici Sikstinske kapele, Rafael je slikao freske u Vatikanskim polujavnim sobama – stanze (oko 1510). Tri od ovih fresaka, Atinska škola, Sveti razgovori i Poetika, su slavna remekdela koja predstavljaju vrhunske discipline koje su se poštovale u renesansi: filozofiju, religiju i umetnost. Predivno komponovane, jasne i mirne; one zrače spokojem.
Povremeno se ogledao i u scenografiji (Lodoviko Ariosto, Zamena osoba, 1519). Za boravka u Rimu izradio je više portreta visoke umetničke vrednosti (Baldasare Kastiljone; Kardinal Tomaso Inghirami; Žena s velom; Julije II; Leon X s kardinalom Điulijem de’ Mediči i Luiđijem de’ Rosi) te nekoliko madona, u kojima je dosegnuo vrhunac svojeg izraza (Madona di Foligno; Madona dela sedija; Sikstinska madona i poznata okrugla slika, Madona dela seđiola). Poslednje su mu velike kompozicije Sv. Sisilija sa svecima i Isusovo preobraženje, koje su dovršili Điulio Romano i Điovan Franćesko Peni[10].
Kao graditelj sledbenik je Bramanteova stila visoke renesanse i klasicizma Andrea Paladija. Projektovao je veći broj građevina: vilu Madama, palate dela Vale i Vidoni-Kafareli te grobnu kapelu Čiđi u crkvi Sta Marija del Popolo u Rimu[10].
Slikarski materijali uredi
Rafael je naslikao nekoliko svojih radova na drvenoj podlozi (Madonna of the Pinks) ali je isto tako koristio platno (Sistine Madonna) i bio je poznat po upotrebi sušnih ulja kao što su lanena ili orahova ulja. Njegova paleta je bila bogata i koristio je gotovo sve dostupne pigmente kao što su teget, olovo-limeno-žuti, karmin, cinober, alizarin, verdigris i oker. U nekoliko njegovih slika (Ansidei Madonna) on je čak koristio retki ekstrakt stabla Paubrasilia, metalni prah zlata i čak manje poznati metalni prah bizmuta.[12][13]
Radionica uredi
Vazari navodi da je Rafael na kraju imao radionicu sa pedeset učenika i pomoćnika, od kojih su mnogi kasnije postali značajni umetnici. Ovo je verovatno bio najveći radionički tim sastavljen pod bilo kojim starim majstorom slikarstva, i daleko prevazilazi normu. Tim je obuhvatao uspostavljene majstore iz drugih delova Italije, koji su verovatno radili sa svojim timovima kao podizvođačima, kao i učenike i šegrte. Postoji veoma malo dokaza o unutrašnjim radnim aranžmanima radionice, osim samih umetničkih dela, koja je često teško dodeliti određenoj ruci.[14][15]
Galerija uredi
-
-
-
Galatejin trijumf, Vila Farnesina, Rim -
-
Skidanje s krsta, 1507, ulje na dasci, 184 x 176 cm, Galerija Borgeze, Rim -
Galateja, freska iz vile Farnese, Rim (1511). -
Sikstinska madona, Dresden (1513–14). -
Frančesko Marija dela Rovere (1514), nestala 1945. iz Muzeja Čartorijski, Krakov. -
Madona dela Sedija, palata Piti, Firenca (1514). -
-
Kapela Kiđi, Santa Marija del Popolo, Rim, 1516. -
Papa Lav X, Ufici, Firenca (1518–19).
Reference uredi
- ^ Jones & Penny. str. 171. The portrait of Raphael is probably "a later adaptation of the one likeness which all agree on": that in The School of Athens, vouched for by Vasari.
- ^ Varijante takođe uključuju Rafaelo Santi, Rafaelo da Urbino ili Rafael Sancio da Urbino. Prezime Sancio izvodi se iz latinizacije italijanskog Santi u Santijus. Dokumente je obično potpisivao sa Rafael Urbinas — latinizirana forma. (Gould:207)
- ^ See, for example Honour, Hugh; Fleming, John (1982). A World History of Art. London: Macmillan Reference Books. str. 357. ISBN 9780333235836. OCLC 8828368.
- ^ Vasari. str. 208, 230 and passim.
- ^ Vasari, at the start of the Life. Jones & Penny:5
- ^ Ashmolean Museum „Image”. z.about.com. Arhivirano iz originala 4. 3. 2010. g.
- ^ Osborne, June. Urbino: The Story of a Renaissance City. str. 39on the population, as a "few thousand" at most; even today it is only 15,000 without the students of the University.
- ^ a b Raphael, and his paintings, raphaelpaintings.org Pristupljeno 24. 11. 2016.
- ^ Raphael, Early life and work, weebly.com, Pristupljeno 24. 11. 2016.
- ^ a b v g Rafael, on-line izdanje Hrvatske enciklopedije Leksikografskog zavoda Miroslav Krleža; Pristupljeno 23. novembra 2016.
- ^ Hugo Chapman, Tom Henry, Carol Plazzotta, Arnold Nesselrath i Nicholas Penny, Raphael: From Urbino to Rome; National Gallery Publications Limited. 2004. ISBN 978-1-85709-999-7. str. 21—45.
- ^ Roy, A., Spring, M., Plazzotta, C. ‘Raphael’s Early Work in the National Gallery: Paintings before Rome‘. National Gallery Technical Bulletin Vol 25. str. 4–35
- ^ Italian painters at ColourLex
- ^ Jones & Penny 1983, str. 146–147, 196–197.
- ^ Pon 2004, str. 82–85.
Literatura uredi
- Osborne, June. Urbino: The Story of a Renaissance City. str. 39on the population, as a "few thousand" at most; even today it is only 15,000 without the students of the University.
- Blunt, Anthony (1940). Artistic Theory in Italy, 1450–1660. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-881050-6.
- Gould, Cecil (1975). The Sixteenth Century Italian Schools. National Gallery Catalogues, London. ISBN 978-0-947645-22-9.
- Ettlinger, Leopold D.; Ettlinger, Helen S. (1987). Raphael. Oxford: Phaidon. ISBN 978-0-7148-2303-4.
- Jones, Roger; Penny, Nicholas (1983). Raphael. Yale. ISBN 978-0-300-03061-7.
- Landau, David in:David Landau & Peter Parshall (1996). The Renaissance Print. Yale. ISBN 978-0-300-06883-2.
- Pon, Lisa (2004). Raphael, Dürer, and Marcantonio Raimondi, Copying and the Italian Renaissance Print. Yale UP. ISBN 978-0-300-09680-4.
- Shearman, John (2003). Raphael in Early Modern Sources 1483–1602. Yale University Press. ISBN 978-0-300-09918-8.
- Vasari, Life of Raphael from the Lives of the Artists, edition used: Artists of the Renaissance selected & ed Malcolm Bull, Penguin 1965 (page nos from BCA edn, 1979)
- Wölfflin, Heinrich; Classic Art; An Introduction to the Renaissance, 1952 in English (1968 edition), Phaidon, New York.
- The standard source of biographical information is now: V. Golzio, Raffaello nei documenti nelle testimonianze dei contemporanei e nella letturatura del suo secolo, Vatican City and Westmead, 1971
- Marcia B. Hall (2005). The Cambridge Companion to Raphael. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80809-5.
- New catalogue raisonné in several volumes, still being published, Jürg Meyer zur Capellen, Stefan B. Polter, Arcos, 2001–2008
- Raphael. James H. Beck, Harry N. Abrams, 1976, LCCN 73-1. 2198. ISBN 978-0-8109-0432-3.
- Raphael, Pier Luigi De Vecchi. . Abbeville Press. 2003. ISBN 978-0-7892-0770-8.
- Raphael, Bette Talvacchia. . Phaidon Press. 2007. ISBN 9780714847863.
- Raphael, John Pope-Hennessy. . New York University Press. 1970. ISBN 978-0-8147-0476-9.
- Raphael: From Urbino to Rome; Hugo Chapman, Tom Henry, Carol Plazzotta, Arnold Nesselrath, Nicholas Penny, National Gallery Publications Limited. 2004. ISBN 978-1-85709-999-7. (exhibition catalogue)
- Pitman, Joanna (2006). The Raphael Trail: The Secret History of One of the World's Most Precious Works of Art. ISBN 978-0-09-190171-4.
- Raphael – A Critical Catalogue of his Pictures, Wall-Paintings and Tapestries, catalogue raisonné by Luitpold Dussler published in the United States by Phaidon Publishers, Inc. 1971. ISBN 978-0-7148-1469-8. (out of print, but there is an online version here [1])
- Wolk-Simon, Linda (2006). Raphael at the Metropolitan: The Colonna Altarpiece. New York: The Metropolitan Museum of Art. ISBN 9781588391889.
Spoljašnje veze uredi
- Vebmuzej, Rafael
- Vebgalerija
- Rafael, virtuelna galerija
- Istorijska biblioteka:Galatejin trijumf
- Raphael Research Resource
- V&A London online feature on the Raphael Cartoons
- = &makerName=Raphael&category=&collector=&theme=&startYear=&endYear=&rccode= Ten drawings and three paintings from the Royal Collection
- Most of the Raphael/Raimondi prints from the San Francisco Museums
- Raphael Project/Raffael Projekt Архивирано на сајту Wayback Machine (30. април 2017)
- Website of Teylers Museum
- Birthplace Museum of Raphael, Urbino, on the Artist's Studio Museum Network website
- Raphael Santi
