Sinagoga Bet Izrael
Sinagoga Bet Izrael (hebr. בית הכנסת בית ישראל בבלגרד) bila je jedna od beogradskih sinagoga, spaljena tokom povlačenja nacista iz Beograda, krajem Drugog svetskog rata. Nalazila se na prostoru današnje ulice Cara Uroša 20, na Dorćolu.[1]
| Sinagoga Bet Izrael | |
|---|---|
| (hebr. בית הכנסת בית ישראל בבלגרד) | |
 Sinagoga fotografisana 6. jula 1908. | |
| Osnovne informacije | |
| Lokacija | Gradska opština Stari grad, Dorćol |
| Religija | judaizam |
| Grad | Beograd |
| Država |  Kraljevina Srbija |
| Arhitektonski opis | |
| Arhitekt(i) | Milan Kapetanović |
| Stil arhitekture | mavarski |
| Početak izgradnje | 1907. |
| Završetak izgradnje | 1908. |
| Specifikacije | |
| Dužina | 35 m |
| Širina | 14 m |
Istorija nastanka sinagoge uredi
Krajem 19. veka bogati beogradski Jevreji počeli su da se sele iz dorćolske mahale u gornje beogradske četvrti. Crkveno-školska Jevrejka opština Beograda izdala je 1897. godine predlog da se u gradu sazida nova sinagoga. Za ovaj verski objekat i zgradu Opštine bile su namenjene parcele u Dubrovačkoj ulici 71 i Cara Uroša 20, koje su bile spojene i dopuštale izlaz na dve ulice. Odobrenje za izgradnju sinagoge stiglo je brzo, a na konkursu je bio projekat srpskog ahritekte Milana Kapetanovića, koji je ujedno bio i prijatelj dorćolskih Jevreja, a poznavao je i njihov jezik. Po želji Kapetanovića, objekat je sazidan u mavarskom stilu, koji je bio karakterističan za sinagogalnu arhitekturu krajem 19. veka, a to je bila jedina zgrada tog stila u Beogradu.
Godine 1905. odobreni su planovi za izgradnju, a na ponovljenoj licitaciji za izvođača radova 1907. godine izabran je Viktor Izrael, građevinski inženjer i preduzimač. Jevrejska zajednica u Beogradu negodovala je zbog izbora Izraela, jer je njegov otac David Izrael bio tadašnji predsednik crkveno-školske Jevrejske opštine.[2] I pored nezadovoljstva zajednice, Viktor Izrael je bio nadgledao radove i izvršio nekoliko intervencija tokom zidanja objekta.[3]
Početak izgradnje obeležen je svečano, 10. maja 1907. godine, a kamen temeljac postavio je kralj Petar I Karađorđević. Sinagoga Bet Izrael bila je dimenzija 35x14m, a među Beograđanima važila je za najlepšu sinagogu u gradu. Krasila su je dva tornja, a fasada je bila dekorisana horizontalnom trakastom šarom, dok se na vrhu objekta nalazila Davidova zvezda.[4] Ispred zgrade su bile opeke raznih boja ukrašene reljefima i ornamentima od terakote. Na osnovu pisanja dnevnog lista Politika, 8. septembra 1908. godine, Beograđani su bili ponosni zbog izgradnje objekta izuzetne lepote, jedinog u gradu mavarskog stila.[4] Zadnja strana sinagoge koja je izbijala na Dubrovačku ulicu, zaklonjena je izgradnjom zgrade Saveza jevrejskih opština, 1935. godine. Osvećenju sinagoge 17. septembra 1908. godine prisustvovao je kralj Petar I Karađorđević i ministri Vlade Kraljevine Srbije.[5]
Uništenje sinagoge uredi
Za vreme Prvog svetskog rata, sinagoga je bila oštećena eksplozijom granate.[4] Drugo oštećenje objekta bilo je 6. maja 1941. godine tokom bombardovanja Beograda oštećena, a prilikom povlačenja nacista iz Beograda, krajem Drugog svetskog rata spaljena. Unutrašnji deo objekta bio je od drvene građe, zbog čega je potpuno uništena. Iako je bila jedina beogradska građevina u mavarskom stilu, nikada nije obnovljena, a Drugi opštinski sud je 1963. godine objavio rešenje o nepokrenosti u kojem se parcela na mestu nekadašnje sinagoge vodi kao društvena svojina. Na temeljima nekadašnje sinagoge izgrađena je Galerija fresaka, koja je deo Narodnog muzeja. Na današnjoj zgradi postavljena je spomen ploča kao spomen na jevrejsku zajednicu.[6] U Ulici Kralja Petra 71 nalazi se Jevrejski istorijski muzej u kojem se čuvaju stepenice iz Bet Izrael sinagoge.[4]
Reference uredi
- ^ Nova sinagoga "Bet Izrael" 1925.
- ^ „Istorija beogradskih sinagoga”. beogradskasinagoga.rs. Pristupljeno 19. 3. 2019.
- ^ הקהילה היהודית בבלגרד, בתוך: צבי לוקר (עורך), פנקס הקהילות - יוגוסלאוויה, עמוד 81.
- ^ a b v g „SINAGOGA BETI IZRAEL: Delo arhitekte Milana Kapetanovića”. starogradski.com. Arhivirano iz originala 12. 04. 2018. g. Pristupljeno 20. 10. 2017.
- ^ הקהילה היהודית בבלגרד, בתוך: צבי לוקר (עורך), פנקס הקהילות - יוגוסלאוויה, הוצאת יד ושם, ירושלים, 1988, עמוד 62
- ^ „Sudbina beogradskih sinagoga” (PDF). arsmagine.com. Pristupljeno 19. 3. 2019.
Literatura uredi
- Alkalaj, David (1925). Nova sinagoga "Bet Izrael". Beograd: Jevrejski almanah za godinu 5686. str. 73—82.
- Bogunović, Slobodan (2005). Arhitektonska enciklopedija Beograda 19. i 20. veka I-III. Beograd: Beogradska knjiga.
- Sinagoge u Beogradu. Beograd: Zbornik jevrejskog istorijskig muzeja. 1997.
