Srpski Titoš
Srpski Titoš[1] (mađ. Töttös), ranije zvanično Racteteš ili Srpski Titoš (mađ. Ráctőttős) je selo u Mađarskoj, u krajnje južnom delu države. Selo upravo pripada Boljskom srezu Baranjske županije, sa sedištem u Pečuju.
| Srpski Titoš mađ. Töttös | |
|---|---|
 Srpski Titoš, rimokatolička crkva | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Mađarska |
| Region | Južna prekodunavska regija |
| Županija | Baranja |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 590 |
| — gustina | 25,66 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 45° 54′ 53″ S; 18° 32′ 34″ I / 45.91478° S; 18.5429° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Površina | 22,99 km2 |
  Srpski Titoš Srpski Titoš na karti Mađarske | |
| Poštanski broj | 7755 |
| Pozivni broj | 69 |
| Veb-sajt | |
| www.tottos.hu | |
Prirodne odlike
urediNaselje Srpski Titoš nalazi u krajnje južnom delu Mađarske, blizu državne granice sa Hrvatskom. Najbliži veći grad je Mohač.
Istorijski gledano, selo pripada mađarskom delu Baranje. Područje oko naselja je ravničarsko (Panonska nizija), približne nadmorske visine oko 125 m. Severno od naselja se izdiže Viljansko gorje. Oko naselja nema većih vodotoka, a dalje ka istoku protiče Dunav.
Stanovništvo
urediPrema podacima iz 2013. godine Srpski Titoš je imao 590 stanovnika. Poslednjih godina broj stanovnika opada[2].
Pretežno stanovništvo u naselju čine Mađari rimokatoličke veroispovesti, a manjine su Nemci (oko 6%).
Selo je je nekada imalo brojnu srpsku manjinu (1910. oko 300 žitelja).
| Srpski Titoš[3] | |
|---|---|
| Jezik | Vera |
ukupno: 1.236 Rimokatolici 932 (75,40%) Pravoslavci 274 (22,16%) Jevreji 20 (1,61%) Kalvinisti 8 (0,64%) Luterani 2 (0,16%)
| |
Napomena: U rubrici ostalih jezika najveći broj osoba iskazao je šokački jezik.
Prošlost Srba u mestu
urediSrbi su u naselju prisutni još od srednjeg veka, ali je njihov broj posebno narastao posle Velike seobe. u srpskom izvoru iz 1905. kaže se da je mesto naseljeno 1730. godine pod carem austrijskim Karlom III.[4]
Godine 1735. srpski paroh pop Teodor je ispovedao parohijane njih 135, u Titošu. Poznata su prezimena dvadesetak domaćina. Tu je 1731. godine bilo 32 srpsko-pravoslavna doma. Broj stanovnika je 1796. godine iznosio 622 stanovnika, a vek kasnije 1890. godine duplo ih je manje - 323.[5] "Rab Božiji" Jovan Knežević iz Rac Titoša je dve godine 1798-1800. svojom rukom pisao knjigu "Sobranije" ili "Pravila svetih", za tamošnji saborni hram Sv. Dimitrija.
Pop Vasilije Radanović je bio paroh titoški 1809. godine. Pop Mihajlo Madžarević mesni paroh i namesnik (Mohačko-poljski) Ractitoški bio je 1826-1833. godine pretplatnik kalendara "Serbska pčela". Umro je 1891. godine njegov sin ractitoški paroh pop Radoslav Mađarević u 66-oj godini. Rodom je iz Batoseka, a prešao je kao beba u očevu novu parohiju Ractitoš, gde je otac bio paroh i namesnik sreza Mohačkog. Završio je Radoslav 1847. godine Karlovačku bogosloviju, a 1851. godine je postavljen za očevog kapelana u Ractitošu. Služio je u mestu punih 40 godina.[6]
Godine 1905. Srpski Titoš je mala opština, u Mohačkom srezu, Baranjske županije. Tu živi 1260 stanovnika u 279 domova, a Nemci dominiraju. Pravoslavnih Srba ima 284 duše (ili 22%) sa 61 kućom. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. Poštanski ured radi u mestu.[7]
Crkvena opština postoji u mestu, skupština je redovna pod predsedništvom Bogoljuba Mitrovića. Crkva posvećena Sv. velikomučeniku Dimitriju građena je u "nepravilnom vizantijskom stilu" 1765. godine. On je 1905. godine u dobrom stanju, templo je oslikao 1904. godine Karl Georg akademski slikar. Postoji srpsko pravoslavno groblje, a crkveni zemljišni posed iznosi 34 kj. Crkvene matrikule su zavedene 1777. godine. Parohija je šeste platežne klase, ima parohijski dom i parohijsku sesiju od samo tri kj. zemlje. Njoj pripada kao parohijska filijala pustara Hercegsentmarton. Administator parohije je kaluđer Teofit Sabadoš jeromonah, rodom iz Donje Nane, govori srskim i nemačkim jezikom.[4]
Još 1745. godine opština Titoš je opredeljivala godišnje po 12 f. za izdržavanje škole.[8] Mesni učitelj Teodor Andrić je pribavio 1816. godine jednu zaista korisnu knjigu za rad sa decom. Uz njega su se pretplatili meštani: šnajder Timotej Mišljenović i dva zemljedelca Marko Teodorović i Jovan Knežević.[9] Kupio je 1824. godine u Majišu jednu srpsku knjigu ractitoški učitelj Sava Janković.[10] Titoški učitelj Vuk Pavlović bio je 1833. godine prenumerant mađarsko-srpske gramatike. Pored njega punkt su činili i drugi meštani: pop Mihail Mađarević paroh i namesnik, Grigorije Maksimović i Nikolaj Jovanović "Visokorodnog Grofa Baćanjija vald-forštner".[11] Tražio se 1881. godine učitelj za titošku školu, sa ponuđenom osnovnom godišnjom platom - od sve u naturi - sedam jutara zemlje ostalo u hrani.[12] Izveštaj školskog referenta Popovića iz 1884. godine koji je objavljen u crkvenom listu, je Titošane ispunio ponosom. Iako je plata bila sirotinjska, ta škola je trudom učitelja - "cvetala". Revizor je imao tu samo lepe reči, a što je bila prava retkost, jer je stanje srpskog školstva u budimskoj eparhiji bilo očajno. Revizor je 10. marta te godine banuo u školu, gde je zatekao 40 đaka (od 44 upisanih) i "uverio sam se sa radošću da su sva deca najurednije išla u školu". Učitelj Miloš Desančić, koji je tu sa službom tri godine, "iskazao je svojim izvrsnim radom najodličniji uspeh u svima nastavnim predmetima". Imao je Popović samo da predloži da škola po mogućstvu nabavi potrebne prirodoslovne i biblijske slike. Pohvalio je takođe advokata Josifa Jagića iz Mohača, zbog njegovog dobročinstva prema školi titoškoj. Jagić je darovao toj školi, osam novih "udesnih" skamija, kao i nov "vrlo udesno raspoređen" školski orman. Loše je bilo u vezi sa školom, samo škodljiva zdravlju dece vlaga zidna, zbog ciglom patosane školske dvorane. Školski revizor je pored pohvala učitelju i darodavcu, od crkvene opštine Titoške tražio da porade da i školsko zdanje bude bolje i zdravije mesto. Po njemu je trebalo da se školska dvornica produži za nekoliko metara, dalje, umesto postojeća dva mala, postave četiri velika prozora, a sama učionica kako je i red, daskama patoše.[13] Početkom 20. veka tu je srpska narodna škola, sa jednim zdanjem podignutim još 1800. godine. Škola je po zakonu uređena i ispravno funkcioniše.[14] Predsednik Školskog odbora je Spasoje Bošnjak, školski upravitelj S. Nikolić, a školski staratelj Đorđe Kovjanić. Učitelj je 1905. godine Mihajlo Marjanović, rodom iz Majiša, služi više od pet godina u mestu (tu i 1907). redovnu nastavu prati 26 učenika a u nedeljnu školu ide 10 đaka starijeg uzrasta.[4]
Posle Prvog svetskog rata i podele Baranje na dva dela — danas mađarski (severni, veći) i hrvatski (južni, manji), Srpski Titoš se našao u sasvim drugačijem, nepovoljnijem položaju. Nova granica između Republike Mađarske i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, našla se na nekoliko kilometara od naselja. U sledećim godinama veći deo Srba se iselio u srpske delove novoobrazovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca[15].
Srušena je srpska pravoslavna crkva u Ractitošu 1964. godine.[16]
Danas, početkom 21. veka postoji još srpsko pravoslavno groblje, koje se nalazi pola kilometra od severozapadnog kraja naselja. Ima tri dela, veći deo je šuma ili oranica, pri čemu su spomenici na onih 40% koji čine pravo groblje. Uglavnom su tu noviji spomenici iz 20. veka, jer su stari ukradeni ili oštećeni, ima ih ukupno 41. Centralni grobljanski krst je postavila porodica Kovačević.[17]
Izvori
uredi- ^ www.poreklo.rs/2014/04/14/optiranje-iseljavanje-srba-u-madjarskoj-1920-1931
- ^ Baranya (Hungary): County, Towns and Villages - Population Statistics in Maps and Charts
- ^ „Jezički i verski sastav stanovništva Kraljevine Ugarske po naseljima, Popis 1910. godine”. Arhivirano iz originala 13. 01. 2018. g. Pristupljeno 10. 04. 2019.
- ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1891. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1886. godine
- ^ Jovan Berić: "Pedagogija i metodika za učitelja", Budim 1816. godine
- ^ Vasilije Bulić: "Zemleopisanije vseobšćeg", Budim 1824. godine
- ^ Emeriko Salaj: "Mađarsko-serbska gramatika", Budim 1833. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1881. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1884. godine
- ^ "Školski list", Sombor 1896. godine
- ^ Optiranje i iseljavanje Srba u Mađarskoj 1920-1931. - Poreklo
- ^ "Nin", specijalni dodatak Dinka Davidova, Beograd 1990. godine
- ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpeta
Spoljašnje veze
uredi
- www.tottos.hu Zvanične stranice opštine Srpski Titoš Arhivirano na sajtu Wayback Machine (26. jun 2017) (mađ.)