Ston
Ston je naseljeno mesto i sedište opštine u Dubrovačko-neretvanskoj županiji, Republika Hrvatska.
Ston | |
|---|---|
 Ston | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Hrvatska |
| Županija | Dubrovačko-neretvanska |
| Opština | Ston |
| Stanovništvo | |
| — 2011. | 549 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 42° 50′ 19″ S; 17° 41′ 47″ I / 42.83866849986631° S; 17.69632345552538° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 8 m |
  Ston Ston na karti Hrvatske | |
 Ston Ston na karti Dubrovačko-neretvanske županije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 20230 Ston |
| Pozivni broj | +385 20 |
| Veb-sajt | www |
Geografski položaj
urediNalazi se na samom jugu Dalmacije, nedaleko od granice sa Bosnom i Hercegovinom. Sam gradić je smešten na obali Stonskog zaliva odnosno na južnoj strani Stonske prevlake koja spaja poluostrvo Pelješac sa kopnom.
Istorija
urediU antičko doba ovaj kraj nastanjivali su Iliri i Grci, a od 167. p. n. e. započinje vreme vladavine Rimljana.
U 2. veku na jednoj rimskoj mapi nabrojana su sva važnija strateška mesta i putevi starog veka, a tu se spominje ime mesta Perdua ili Stamnes, koje se nalazilo na južnim i zapadnim obroncima brega sv. Mihajla.
Daleke 877. godine spominje se stonska biskupija, tako da se pretpostavlja da je biskupija u Stonu najstarija biskupija na istočnom Jadranu. Ston postaje centar srpskih vladara Zahumlja. Od 1102. g. Zahumlje je pod vrhovnom vlašću kraljevine Duklje i Vizantije, a biskup postaje sufragan Dubrovačkog biskupa.
U periodu vladavine dukljanskog kralja Mihaila podignuta je crkvica Sv. Mihaila, delo rane-ravenske romanike, koja i danas postoji. U doba kneza Miroslava, Nemanjinog brata proteran je biskup iz Stona, tako da su do kraja 14.veka Stonjani bili većinom pravoslavni.
Stari Ston nalazio se na brdu Gorici, gde je bilo izobilje sveže vode, mlinovi, plodna zemlja, i dragocena solila. Godine 1219. Sv. Sava osniva u Bogorodičinom manastiru u Lužinama sedište Humske eparhije. Bilo je devet srpskih episkopa koji su stolovali u Stonu; Ilarije, Metodije, Teodosije, Nikola, Sava, Jevstratije, Jovan, Danilo i Stefan.
Srpski kralj Dušan je poveljom od 29. aprila 1292. godine poklonio "Stangrad" (Ston) sa 2000 duša, koji je pripadao dubrovačkoj oblasti, srpskom manastiru Hilandaru. Po drugoj Dušanovoj povelji od 22. januara 1333. godine pored Stona, "Rat" i sve zemlje položene od Prevlake pa do Dubrovnike dao je gradu Dubrovniku.[1] Taj poklon je bio potvrđen poveljama srpskih vladara od 10. aprila 1357. godine i 4. novembra 1470. godine. Pošto manastir nije bio u mogućnosti da upravlja tim posedom, ustupljen je Dubrovačkoj republici za 1000 zlatnih perpera godišnje. To je bilo vekovima manje-više ispoštovano od strane Dubrovčana. Za vreme francuske vlasti u Dubrovniku 1805-1811. godine redovno je slat iznos na Svetu Goru. Od 1814. godine kada je Dubrovnik postao deo Ilirskog kraljevstva potpuno su obustavljene obaveze prema manastiru. Zbog toga je hilandarski arhimandrit Onufrije došao da traži pravdu. Smetalo je hilandarskim ocima što je njihov prihod davan rimokatoličkom manastiru na Stonu. Car Franja je podržao zahtev Hilandara i radilo se na uspostavljanju valjanog pravnog odnosa, iz kojeg bi se nastavilo davanje manastiru.[2]
U vremenu do 1333. g. Ston je sa okolinom brojao deset crkvi; Svetog Mihaila, Sv. Nikole, Sv. Ivana, Sv. Marije Mandaljene, Sv. Bogorodice u Lužinama, Sv. Martina, Sv. Đurđa, Sv. Kuzme i Damjana, Sv. Stefana i Sv. Srđa. Katedralna Stonska crkva bila je Sv. Marija Mandaljena na vrhu brda Gorice, koja je bila najvećih dimenzija od svih stonskih crkvi. Srpski vladari bili su, nasuprot Dubrovačkoj republici koja je bila izrazito verski netolerantna, blagonakloni i prema katoličkim crkvama, na ovim prostorima tako su obilato darivali manastir Sv. Marije na Mljetu.
Posle rata bana Mladana i srpskog kralja Milutina Stonom i Ratom vlada, srpska vlasteoska porodica Branivojevića, koja uspeva da usled slabljenja vlasti u Srbiji i propasti bana Mladena sa centrom u Stonu okupi Humske zemlje. Usled jačanja Bosne i njene težnje ka moru dolazi do saveza sa Dubrovnikom. Branivojevići su 1326, g iskorenjeni, Bosna uzima Hum, a Dubrovnik zauzima Stonski Rat.
Ston (Stagno) je bio 1838. godine stari gradić srpskog kraljevstva zajedno sa poluostrvom Pelješcom (Sabioncello).[3]
Sredinom XIV veka ga je, sa okolinom, otkupila Dubrovačka republika od kralja Srbije Dušana (kralj 1331—1346, car 1346—1355) i bana Bosne Stefana II (1322—1353), nakon čega ga opasuje kada je preko prevlake podigla Stonski bedem sa dve tvrđave: Podvizd i Veliki Kaštio. Na drugoj strani prevlake Dubrovčani osnivaju luku i naselje Mali Ston (1934. god.) koje utvrđuju zidom i tvrđavom Korunom, a preko prevlake dižu dugi odbrambeni zid koji spaja Mali Ston sa Stonom (Veliki Ston). Najveću važnost za Dubrovačku republiku imale su stonske solane na jugoistočnoj strani Stonskog polja. Prihodom od soli Dubrovčani su mogli da podmire godišnji danak Turskoj.
Do teritorijalne reorganizacije u Hrvatskoj nalazio se u sastavu stare opštine Dubrovnik.
Stanovništvo
urediNa popisu stanovništva 2011. godine, opština Ston je imala 2.407 stanovnika, od čega u samom Stonu 549.
Opština Ston
uredi| Broj stanovnika po popisima[4] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857 | 1869 | 1880 | 1890 | 1900 | 1910 | 1921 | 1931 | 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
| 3.593 | 3.548 | 3.589 | 3.842 | 4.332 | 4.288 | 4.060 | 4.045 | 3.954 | 3.972 | 3.715 | 3.283 | 2.819 | 2.802 | 2.605 | 2.407 |
Napomena: Nastala iz stare opštine Dubrovnik. U 1981. smanjena izdvajanjem dela u opštinu Dubrovačko primorje.
Ston (naseljeno mesto)
uredi| Broj stanovnika po popisima[4] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1857 | 1869 | 1880 | 1890 | 1900 | 1910 | 1921 | 1931 | 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2001 | 2011 |
| 428 | 648 | 378 | 472 | 503 | 485 | 420 | 470 | 357 | 469 | 562 | 430 | 543 | 581 | 528 | 549 |
Napomena: U 1869. sadrži podatke za naselje Mali Ston.
Na popisu stanovništva 1991. godine, naseljeno mesto Ston je imalo 581 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:
Privreda
urediKao i u prošlosti i danas najveću važnost za Ston imaju solane. Solila imaju površinu od 429.860 m2. Tu postoji vinarija i fabrika plastičnih masa. U Malostonskom kanalu, u uvali Bistrina se nalazi uzgajalište kamenica (ostriga), dagnji, prstaca i drugih školjki.
Vidi još
uredi- Stonski bedem
- Pelješac (Stonski rat)
- Solana u Stonu
Izvori
uredi- [1] Savezni zavod za statistiku i evidenciju FNRJ i SFRJ, popis stanovništva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981. i 1991. godine
- Gelo, Jakov (1998). Narodnosni i vjerski sastav stanovništva Hrvatske, 1880-1991: po naseljima. Zagreb: Državni zavod za statistiku Republike Hrvatske. ISBN 978-953-6667-07-9.
