Википедија

Totalitarizam

Totalitarizam je jedan od oblika političkog poretka.[1][2] Najjednostavnije rečeno, totalitarizam je potpyna vlast jedne klace, kacte, političke opganizacije, sistem sveobuhvatne političke vladavine utemeljene na ideološkoj manipulaciji, teroru i brutalnosti. Totalitarizam teži ostvarenju „totalne moći” kroz politizaciju društvene i lične egzistencije i zato podrazumeva potpuno ukidanje građanskog društva i lične privatnosti.[3][4] Nastao je u 20. veku, mada njegovu pojavu prorekao je Tokvil tridesetih godina devetnaestog veka rekavši da će doći novi oblik despotizma sveobuhvatniji, takoreći totalan.[5] Definicija totalitarizma kao takvog je nastala u prvoj polovini 20. veka kada se pojavljuju prvi totalitarni režimi. Prvi koji je upotrebio taj izraz bio je Benito Musolini.[6]

Neki od lidera na slici nazivani su totalitarnim, s leva na desno i od gore na dole, navedeni su Josif Staljin, bivši generalni sekretara Komunističke partije Sovjetskog Saveza; Adolf Hitler, bivši nemački firer; Mao Cedung, bivši predsedavajući Komunističke partije Kine; Benito Musolini, bivši premijer Italije; i Kim Il Sung, večiti predsednik Severne Koreje

Totalitarni režimi često se odlikuju opsežnom političkom represijom, potpunim nedostatkom demokratije, rasprostranjenim kultom ličnosti, apsolutnom kontrolom nad ekonomijom, masivnom cenzurom, masovnim nadzorom, ograničenom slobodom kretanja (naročito slobodom napuštanja zemlje) i širokom upotrebom državnog terora. Ostali aspekti totalitarnog režima uključuju upotrebu koncentracionih logora, represivnu tajnu policiju, verski progon, državnu veru ili državni ateizam, uobičajenu praksu pogubljenja, lažne izbore, moguće posedovanje oružja za masovno uništavanje i potencijal za državno potpomognuta masovna ubistva i genocide. Istoričar Robert Konkvest opisuje totalitarnu državu kao onu koja ne priznaje ograničenja svog autoriteta u bilo kojoj sferi javnog ili privatnog života i koja proširuje tu vlast do bilo koje ostvarive mere.[4]

Kao politička ideologija, totalitarizam je izrazito moderan i ima složene istorijske korene. Istoričar i filozof Karl Poper ustanovio je vezu sa koncepcijom države Georga Vilhelma Fridriha Hegela, a posebno političkom filozofijom Karla Marksa.[7] Drugi, poput Teodora Adorna i Maksa Horkhajmera, prate poreklo totalitarnih doktrina do prosvetiteljstva, a posebno do ideje da je čovek 'postao gospodar sveta', gospodar nevezan bilo kakvih veza sa prirodom, društvom i istorijom.[8] U dvadesetom veku ideju o 'apsolutnoj državnoj moći' razvili su italijanski fašisti, i istovremeno u Nemačkoj, pravnik i kasniji nacistički akademik Karl Šmit radeći tokom Vajmarske republike (1920-ih). Italijanski fašista Benito Musolini proklamovao je: „Sve u državi, ništa izvan države, ništa protiv države“. Šmit je koristio termin Totalstaat u svom uticajnom delu Koncept političkog iz 1927. godine na pravnoj osnovi svemoćne države.[9] Izraz je dobio na značaju u zapadnom antikomunističkom političkom diskursu tokom doba Hladnog rata kao sredstvo za pretvaranje antifašizma iz perioda pre Drugog svetskog rata u posleratni antikomunizam.[10][11][12][13][14]

Totalitarni režimi se razlikuju od drugih autoritarnih režima. Potonji označavaju državu u kojoj pojedinačni nosilac vlasti, obično pojedinačni diktator, odbor, hunta ili inače mala grupa političke elite, monopolizuje političku moć. U tom smislu, „autoritarna država [...] se bavi samo političkom moći i sve dok se ne bude osporena daje društvu određeni stepen slobode.“[15] Radu Kinpos piše da autoritarnost „ne pokušava da promeni svet i ljudska priroda.“[15] Nasuprot tome, Ričard Pajps piše da totalitarni režim pokušava da kontroliše gotovo sve aspekte društvenog života, uključujući ekonomiju, obrazovanje, umetnost, nauku, privatni život i moral građana. Neke totalitarne vlade mogu promovisati sveobuhvatnu ideologiju, s tim što „zvanično proklamirana ideologija” prodire „u najdublje domete društvene strukture, i totalitarna vlada nastoji da u potpunosti kontroliše misli i postupke svojih građana.“[16] Ona takođe mobiliše celokupno stanovništvo u nastojanju za ostvarenjem svojih ciljeva. Karl Joahim Fridrih napisao je da su „totalistička ideologija, stranka ojačana tajnom policijom i monopol nad [...] industrijskim masovnim društvom“ tri odlike totalitarnih režima koje ih razlikuju od ostalih autokratija."[15]

U akademskoj zajednici uredi

Akademskim poljem sovjetologije nakon Drugog svetskog rata i tokom Hladnog rata dominirao je „totalitarni model“ Sovjetskog Saveza,[17] naglašavajući apsolutnu prirodu moći Josifa Staljina. „Totalitarni model“ je pedesetih godina prošlog veka prvi put obrazložio Karl Joahim Fridrih, koji je tvrdio da su Sovjetski Savez i druge komunističke države „totalitarni“ sistemi, sa kultom ličnosti i gotovo neograničenim ovlašćenjima „velikog vođe“ poput Staljina.[18] „Revizionistička škola“ koja je započeta šezdesetih godina bila je usredsređena na relativno autonomne institucije koje bi mogle uticati na politiku na višem nivou.[19] Mat Leno je opisao „revizionističku školu" kao predstavnika onih koji su „insistirali na tome da je stara slika Sovjetskog Saveza kao totalitarne države sklone svetskoj dominaciji bila pojednostavljena ili jednostavno pogrešna. Oni su bili zainteresovani za društvenu istoriju i tvrdili su da bi vođstvo Komunističke partije moralo da se prilagodi društvenim snagama.“[20] Pripadnici „revizionističke škole“, poput Dž. Arč Getija i Lina Viola, osporili su pristup „totalitarnog modela“ komunističkoj istoriji i bili su najaktivniji u arhivama bivšim komunističkim državama, posebno Državnom arhivu Ruske federacije u radu vezanom za Sovjetski Savez.[19][21]

Osnovne odlike totalitarnih režima uredi

Karl Fridrih i Zbignjev Bžežinski su izveli glavna obeležja i po njihovom mišljenju svaki totalitarni režim ima:

  • službenu populističku ideologiju koja obuhvata sve vitalne aspekte čovekovog postojanja u kojoj se, bar pasivno, priklanja, svako ko u tom društvu živi.
  • jednu jedinu hijerarhijski organizovanu vladajuću partiju kojom upravlja jedan čovek (diktator)
  • sistem terorističke policijske kontrole koju u interesu partijskih vođa podržava ali i nadzire vladajuću partiju
  • potpuni monopol nad sredstvima javnog saobraćaja
  • potpuni monopol nad sredstvima oružane borbe
  • centralna kontrola nad celim privrednim životom.[22]

Seme totalitarizma uredi

Totalitarizam možemo koristiti kao naziv za "terorističko podređivanje"[23] svih duhovnih sfera jednog društva: nauke, umetnosti, vrednosti, obrazovanja, morala. U savršeno totalitarnom društvu nije dopušten nijedan oblik ljudske aktivnosti - ekonomski, intelektualni, politički - ako ga država nije planirala ili odobrila, a ljudi - pojedinci se smatraju nacionalizovanim vlasništvom države.[24]

Umesto zaključka uredi

Totalitarizam je složena pojava u društvu. Pojedinac se pretvara u beskorisnu masu, u kojoj se stvara masovna lažna svest i jezik kao sredstvo masovne političke manipulacije.[23] Totalitarna država je država zatvorenog tipa, odnosno društva u kome postoji otpor promenama, društva u kome je socijalna pokretljivost smanjena.[23] Antropološki nihilizam, odnosno negacija individua je logična politička posledica postojanja totalitarnih posredovanih društvenih odnosa.[23] Stoga je pojam totalitarizma na svojevrstan način uvod u razumevanje ideologija poput neofašizma, neofašističke države.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Rejai, Mostafa (1994). Political Ideologies: A Comparative Approach. Armonk: M.E. Sharpe. p. 74. ISBN 9780765633781.
  2. ^ Schäfer, Michael (2004). Totalitarianism and Political Religions. Oxford: Psychology Press. p. 78. ISBN 9780714685298.
  3. ^ Endru Hejvud. Političke ideologije. Beograd (2005): Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
  4. ^ a b Conquest, Robert (1999). Reflections on a Ravaged Century. str. 74. ISBN 0-393-04818-7. 
  5. ^ Tokvil, Aleksis Klerel de, O demokratiji, Titograd, 1990
  6. ^ Musolini, Benito, Doktrina fašizma, Firenca, 1939
  7. ^ Popper, Karl R.; Gombrich, E. H. (2013-04-21). The Open Society and Its Enemies (na jeziku: engleski). Princeton University Press. ISBN 978-0-691-15813-6. 
  8. ^ Horkheimer, Max; Adorno, Theodor W.; Noeri, Gunzelin (2002). Dialectic of Enlightenment (na jeziku: engleski). Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3633-6. 
  9. ^ Schmitt, Carl (1927). The Concept of the Political (German: Der Begriff des Politischen) (1996 University of Chicago Press izd.). Rutgers University Press. str. 22. ISBN 0-226-73886-8. 
  10. ^ Defty, Brook (2007). Britain, America and Anti-Communist Propaganda 1945–1953. Chapters 2–5. The Information Research Department. 
  11. ^ Siegel, Achim (1998). The Totalitarian Paradigm after the End of Communism: Towards a Theoretical Reassessment. Rodopi. p. 200. ISBN 9789042005525. "Concepts of totalitarianism became most widespread at the height of the Cold War. Since the late 1940s, especially since the Korean War, they were condensed into a far-reaching, even hegemonic, ideology, by which the political elites of the Western world tried to explain and even to justify the Cold War constellation."
  12. ^ Guilhot, Nicholas (2005). The Democracy Makers: Human Rights and International Order. Columbia University Press. p. 33. ISBN 9780231131247. "The opposition between the West and Soviet totalitarianism was often presented as an opposition both moral and epistemological between truth and falsehood. The democratic, social, and economic credentials of the Soviet Union were typically seen as 'lies' and as the product of a deliberate and multiform propaganda. [...] In this context, the concept of totalitarianism was itself an asset. As it made possible the conversion of prewar anti-fascism into postwar anti-communism."
  13. ^ Caute, David (2010). Politics and the Novel during the Cold War. Transaction Publishers. str. 95—99. ISBN 9781412831369. 
  14. ^ Reisch, George A. (2005). How the Cold War Transformed Philosophy of Science: To the Icy Slopes of Logic. Cambridge University Press. pp. 153–154. ISBN 9780521546898.
  15. ^ a b v Cinpoes, Rady. Nationalism and Identity in Romania: A History of Extreme Politics from the Birth of the State to EU Accession. p. 70.
  16. ^ Pipes, Richard (1995). Russia Under the Bolshevik Regime . New York: Vintage Books, Random House. str. 243. ISBN 0394502426. 
  17. ^ Davies, Sarah; Harris, James (2005). „Joseph Stalin: Power and Ideas”. Stalin: A New History. Cambridge: Cambridge University Press. str. 3. ISBN 978-1-139-44663-1. „Academic Sovietology, a child of the early Cold War, was dominated by the 'totalitarian model' of Soviet politics. Until the 1960s it was almost impossible to advance any other interpretation, in the USA at least.” 
  18. ^ Davies, Sarah; Harris, James (2005). „Joseph Stalin: Power and Ideas”. Stalin: A New History. Cambridge: Cambridge University Press. str. 3–4. ISBN 978-1-139-44663-1. „In 1953, Carl Friedrich characterised totalitarian systems in terms of five points: an official ideology, control of weapons and of media, use of terror, and a single mass party, 'usually under a single leader.' There was of course an assumption that the leader was critical to the workings of totalitarianism: at the apex of a monolithic, centralised, and hierarchical system, it was he who issued the orders which were fulfilled unquestioningly by his subordinates.” 
  19. ^ a b Davies, Sarah; Harris, James (2005). „Joseph Stalin: Power and Ideas”. Stalin: A New History. Cambridge: Cambridge University Press. str. 4–5. ISBN 978-1-139-44663-1. „Tucker's work stressed the absolute nature of Stalin's power, an assumption which was increasingly challenged by later revisionist historians. In his Origins of the Great Purges, Arch Getty argued that the Soviet political system was chaotic, that institutions often escaped the control of the centre, and that Stalin's leadership consisted to a considerable extent in responding, on an ad hoc basis, to political crises as they arose. Getty's work was influenced by political science of the 1960s onwards, which, in a critique of the totalitarian model, began to consider the possibility that relatively autonomous bureaucratic institutions might have had some influence on policy-making at the highest level.” 
  20. ^ Lenoe, Matt (jun 2002). „Did Stalin Kill Kirov and Does It Matter?”. The Journal of Modern History. 74 (2): 352—380. ISSN 0022-2801. S2CID 142829949. doi:10.1086/343411. 
  21. ^ Sheila, Fitzpatrick (novembar 2007). „Revisionism in Soviet History”. History and Theory. 46 (4): 77—91. ISSN 1468-2303. doi:10.1111/j.1468-2303.2007.00429.x. „[...] the Western scholars who in the 1990s and 2000s were most active in scouring the new archives for data on Soviet repression were revisionists (always 'archive rats') such as Arch Getty and Lynne Viola.” 
  22. ^ Friedrich,Carl J.and Bzezinski,Zbigniewk.,Totalitarizam Dictatorship and Autocracy,Cambridge,1956,
  23. ^ a b v g Kovačević Dr Braco (2010). Vitomir Popović, ur. „Totalitarna država i pravo” (PDF). Godišnjak. Banja Luka. 31-32: 111—130. ISSN 0350-9052. Arhivirano iz originala (pdf) 29. 10. 2013. g. Pristupljeno 24. 10. 2013. 
  24. ^ Kolakowski, The Euro-communist Schism; Cit. prema: B. Horvat, Politička ekonomija socijalizma, “Globus”, Zagreb,1984

Literatura uredi

  • Endru Hejvud. Političke ideologije. Beograd (2005): Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
  • Hannah Arendt, The Origins of Totalitarianism (New York: Schocken Books, 1958, new ed. 1966).
  • John A. Armstrong, The Politics of Totalitarianism (New York: Random House, 1961).
  • Peter Bernholz, "Ideocracy and totalitarianism: A formal analysis incorporating ideology", Public Choice 108, 2001, pp. 33–75.
  • Peter Bernholz, "Ideology, sects, state and totalitarianism. A general theory". In: H. Maier and M. Schaefer (eds.): Totalitarianism and Political Religions, Vol. II (Abingdon Oxon and New York: Routledge, 2007), pp. 246–70.
  • Franz Borkenau, The Totalitarian Enemy (London: Faber and Faber 1940).
  • Karl Dietrich Bracher, "The Disputed Concept of Totalitarianism," pp. 11–33 from Totalitarianism Reconsidered edited by Ernest A. Menze (Port Washington, N.Y. / London: Kennikat Press, 1981) ISBN 0804692688.
  • John Connelly, "Totalitarianism: Defunct Theory, Useful Word" Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History 11#4 (2010) 819–835. online.
  • Fitzpatrick, Sheila, and Michael Geyer, eds. Beyond Totalitarianism: Stalinism and Nazism Compared (Cambridge University Press, 2008).
  • Carl Friedrich and Z. K. Brzezinski, Totalitarian Dictatorship and Autocracy (Harvard University Press, 1st ed. 1956, 2nd ed. 1967).
  • Abbott Gleason, Totalitarianism: The Inner History Of The Cold War (New York: Oxford University Press, 1995), ISBN 0195050177.
  • Paul Hanebrink, "European Protestants Between Anti-Communism and Anti-Totalitarianism: The Other Interwar Kulturkampf?" Journal of Contemporary History (July 2018) Vol. 53, Issue 3, pp. 622–43
  • Guy Hermet, with Pierre Hassner and Jacques Rupnik, Totalitarismes (Paris: Éditions Economica, 1984).
  • Andrew Jainchill and Samuel Moyn. "French democracy between totalitarianism and solidarity: Pierre Rosanvallon and revisionist historiography." Journal of Modern History 76.1 (2004): 107–154. online
  • Robert Jaulin, L'Univers des totalitarismes (Paris: Loris Talmart, 1995).
  • Jeane Kirkpatrick, Dictatorships and Double Standards: Rationalism and reason in politics (London: Simon & Schuster, 1982).
  • Walter Laqueur, The Fate of the Revolution Interpretations of Soviet History From 1917 to the Present (London: Collier Books, 1987) ISBN 002034080X.
  • Juan Linz and Alfred Stepan, Problems Of Democratic Transition And Consolidation: Southern Europe, South America, And Post-Communist Europe (Baltimore: Johns Hopkins UP, 1996) ISBN 0801851572.
  • Ludwig von Mises, Omnipotent Government: The Rise of the Total State and Total War (Yale University Press, 1944).
  • Ewan Murray, Shut Up: Tale of Totalitarianism (2005).
  • A. J. Nicholls. "Historians and Totalitarianism: The Impact of German Unification." Journal of Contemporary History 36.4 (2001): 653–661.
  • Felix Patrikeeff, "Stalinism, Totalitarian Society and the Politics of 'Perfect Control'", Totalitarian Movements and Political Religions, (Summer 2003), Vol. 4 Issue 1, pp. 23–46.
  • Stanley G. Payne, A History of Fascism (London: Routledge, 1996).
  • Rudolf Rocker, Nationalism and Culture (Covici-Friede, 1937).
  • Giovanni Sartori, The Theory of Democracy Revisited (Chatham, N.J: Chatham House, 1987).
  • Wolfgang Sauer, "National Socialism: totalitarianism or fascism?" American Historical Review, Volume 73, Issue #2 (December 1967): 404–24. online.
  • Leonard Schapiro, Totalitarianism (London: The Pall Mall Press, 1972).
  • William Selinger. "The politics of Arendtian historiography: European federation and the origins of totalitarianism." Modern Intellectual History 13.2 (2016): 417–446.
  • Marcello Sorce Keller, "Why is Music so Ideological, Why Do Totalitarian States Take It So Seriously", Journal of Musicological Research, XXVI (2007), no. 2–3, pp. 91–122.
  • J. L. Talmon, The Origins of Totalitarian Democracy (London: Seeker & Warburg, 1952).
  • Enzo Traverso, Le Totalitarisme : Le XXe siècle en débat (Paris: Poche, 2001).
  • S. Jonathan Wiesen, "American Lynching in the Nazi Imagination: Race and Extra-Legal Violence in 1930s Germany", German History, (March 2018), Vol. 36, No. 1, pp. 38–59.
  • Zhelyu Zhelev, Fascism (Sofia: Fisbizmt, 1982).
  • Slavoj Žižek, Did Somebody Say Totalitarianism? (London: Verso, 2001).

Spoljašnje veze uredi

 
Totalitarizam na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Тоталитаризам&oldid=27552470”