Trinaesta krajiška udarna brigada
Trinaesta krajiška NO udarna brigada bila je jedinica NOVJ aktivna od avgusta 1943. do kraja rata.[1]
| Trinaesta krajiška udarna brigada | |
|---|---|
.svg) Jugoslovenska partizanska zastava | |
| Postojanje | 26. avgust 1943.[1] Mesto formiranja: Mrkonjić Grad |
| Formacija | 3 bataljona[1] |
| Jačina | oko 900 boraca (avgust 1943).[1] |
| Deo | NOVJ |
| Angažovanje | |
| Odlikovanja | Orden partizanske zvezde Orden bratstva i jedinstva[2] |
Uvod uredi
Razvoj NOB uredi
Teritorijalna ograničenost i vezanost partizanskih odreda za svoj kraj onemogućavala je prenošenje borbenih dejstava u druge oblasti i izbegavanje koncentričnih udara nadmoćnog neprijatelja za vreme njegovih ofanziva. Za dalje širenje ustanka u Jugoslaviji i njegovo prerastanje u opštenarodni oslobodilački rat, pri postojanju jakih okupacionih i kvislinških snaga, bile su potrebne stalne, pokretne jedinice sposobne za manevar na bilo kojem terenu.[3]
Statut proleterskih NO brigada uredi
Pionirsku ulogu u stvaranju regularne narodnooslobodilačke armije imala je 1. proleterska NO udarna brigada. Ona je formirana 21. decembra 1941. na osnovu stečenih iskustava iz dotadašnje oružane borbe, nakon pada Užičke republike u jesen 1941., što je formulisano Statutom proleterskih narodnooslobodilačkih brigada koji je propisao Vrhovni štab NOVJ i koji je važio za sve brigade NOVJ. Formacija je predviđala: štab, koji čine komandant i politički komesar i njihovi zamenici; najmanje 4 udarna bataljona jačine do 300 boraca, formiranih u 3-4 udarne čete; prateću četu sa onoliko mitraljeskih vodova (od po 2 oruđa) koliko je bataljona u brigadi, 1 vodom lakih i 1 vodom teških minobacača; artiljerijske jedinice koje se mogu sastojati iz pojedinih oruđa i baterija (4 oruđa), pa sve do diviziona; motorizovane jedinice koje se formiraju po mogućnosti; komoru i sanitet. Uz štab brigade, pored konjičkog, pionirskog i voda za vezu, Statut je predviđao i kulturne ekipe za kulturno prosvetni i politički rad u jedinicama i među narodom na terenu. Propisana je crvena zastava sa srpom i čekićem u gornjem desnom uglu, petokrakom zvezdom u sredini i izvezenim imenom jedinice.[3]
Od partizanskih odreda ka brigadama uredi
Od posebne važnosti bilo je naređenje Vrhovnog štaba da se u okviru partizanskih odreda stvaraju udarne čete i bataljoni, kao prelazni oblik od odreda ka brigadi. Pri formiranju brigada, te udarne jedinice obično su ulazile u njihov sastav. Počasni naziv udarna davan je samo onim brigadama koje su se posebno istakle u borbi. U 1941. formirana je jedna brigada (1. proleterska); u 1942. formirano je ukupno 37 brigada; u 1943. 76 brigada (rasformirano 13 brigada); u 1944. 130 brigada (rasformirano 13), a u 1945. još 16. novih brigada (rasformirano 13). Na kraju rata bilo je ukupno 220 brigada, od kojih 14 proleterskih.[3]
Značaj brigada u NOR uredi
Jačina, sastav, oprema i naoružanje brigada bili su različiti u raznim periodima NOR i raznim krajevima gde su brigade vodile borbu. Tako je prosečna jačina brigada u 1942. i 1943. bila 800 boraca, a u 1944. oko 950 boraca, s tim što su brigade u Sloveniji i Makedoniji bile brojno slabije (500-600 boraca). Naoružanje brigada bilo je lako pešadijsko, sa mitraljezima i minobacačima; naoružavane su od plena iz borbi sa neprijateljem, delom iz sopstvenih radionica, a tek od 1943. neke su naoružane i iz savezničke pomoći.[3]
Po Titu, brigade su bile operativne jedinice sa strategijskim zadacima; brigade su bile sposobne i za partizansko i za frontalno ratovanje (naročito nakon formiranja divizija i korpusa NOVJ), a bile su i komunističke političke škole, rasadnici kadrova za nove jedinice NOVJ, i uporišta KPJ i NOP.[3]
Formiranje uredi
Trinaesta krajiška udarna NO brigada (Garava) formirana je 26. avgusta 1943. na sektoru Ključ-Mrkonjić Grad od 1. ribničkog NOPO. Imala je 3 bataljona sa oko 900 boraca. Do 26. marta 1944. u sastavu je 10. krajiške, a potom 39. krajiške divizije NOVJ.[1]
Ratni put brigade uredi
1943 uredi
Brigada je u septembru i oktobru 1943. čistila Manjaču i Zmijanje od četnika,[1] učestvovala 20-21. oktobra sa jedinicama 4. krajiške divizije u oslobođenju Sanskog Mosta, 8. i 12. novembra vodila borbe sa Nemcima duž komunikacija Banjaluka-Sanski Most i Čađavica-Banjaluka. Dva puta 13/14. i 24/25. decembra uništila je posadu u uporištu Han-Kola (neprijatelj je imao 340 poginulih i zarobljenih vojnika), a krajem decembra učestvovala je u prvoj banjalučkoj operaciji.[2]
1944 uredi
Brigada se posebno istakla krajem maja i početkom juna 1944. u drvarskoj operaciji, vodeći teške borbe kod Dobrnje, Kadine Vode i Sitnice, zatim kod Klokotovca i na prostoru Medna-Pecka-Vrbljani-Busije, od 4. do 6. juna. Potom je vodila veće borbe sa četnicima kod Podrašnice 26. juna, Trnova i Šibova 1. jula, Bosanskog Petrovca 1-2. avgusta. Učestvovala je i u oslobođenju Prijedora 6-7. septembra i Banjaluke 18-28. septembra. U sadejstvu sa bataljonom 18. srednjobosanske brigade oslobodila je selo Trn i zauzela neprijateljski aerodrom u Zalužanima.[2]
1945 uredi
U drugoj polovini novembra 1944. Brigada se prebacuje preko Vrbasa u srednju Bosnu, gde do kraja januara 1945. vodi borbe oko Kotor Varoši, Skender Vakufa, Prnjavora, Dervente i Doboja protiv četnika i vrši diverzije na lokalnim komunikacijama. Od 15. do 19. februara učestvuje u borbama za konačno oslobođenje Travnika, a od 17. marta u oslobođenju Sarajeva (29. marta-10. aprila) i Zenice 11-12. aprila. U završnim operacijama Brigada sadejstvuje 28. i 45. diviziji NOVJ pri oslobođenju Bosanske Gradiške 23-24. aprila, Bosanskog Novog i Dvora na Uni 27. aprila-1. maja, a potom nastupa pravcem Dobrljin-Glina-Zagreb-Celje i izbija na jugoslovensko-austrijsku granicu gde dočekuje kraja rata.[2]
Odlikovanja uredi
Za ratne zasluge Brigada je odlikovana Ordenom partizanske zvezde i Ordenom bratstva i jedinstva.[2]
Reference uredi
Literatura uredi
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 573.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 685—686.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 28.