Википедија

Tursko-italijanski rat

Tursko-italijanski rat (u Italiji Libijski rat, a u Turskoj Tripolitanski rat) je bio borba između Osmanskog carstva i Italije koji je počeo 29. septembra 1911. godine, a završio 18. oktobra 1912. godine (386 dana). Italija je zauzela oblasti Osmanskog carstva, Tripolitaniju i Kirenajku, teritorije savremene Libije, a takođe i ostrvo Rodos i grčko-jezični arhipelag Dodekanezi pored Male Azije.

Tursko-italijanski rat

Italijanska baterije blizu Tripolija
Vreme29. septembar 1911 — 18. oktobar 1912.
Mesto
Libija, Dodekanez
Ishod Pobjeda Italije
Sukobljene strane
Kraljevina Italija
Kraljevina Italija
Osmansko carstvo
Osmansko carstvo
Komandanti i vođe
Karlo Kaneva
Ismail Enver
Jačina
100.000 ljudi
28.000 ljudi[1]
Žrtve i gubici
Ubijeno: 1.100
Ranjeno: 4.250
Umrlo od rana: 332
Umrlo od bolesti: 1.948		 Ubijeno: 4.500
Ranjeno: 5.370
Umrlo od rana: 1.500
Umrlo od bolesti: 4.000

Videći, kako su Italijani lako pobijedili dezorganizovanu masu osmanske armije, članovi Balkanskog saveza su napali na Tursku, odmah pošto se završio Tursko-italijanski rat.[2]

U Tursko-italijanskom ratu svijet je uvidio važnost tehničkoga progresa: radio i avion. 23. oktobra 1911. godine italijanski pilot je leteo nad turskim linijama fronta s izviđačkom misijom. Prvo bombardovanje u svijetu bilo je sprovedeno 1. novembra 1911. godine. Italijanski avion je bacio bombu na turski odred u Libiji.

Pozadina sukoba

uredi

Pretenzije Italije nad Libijom datirale su od poraza Osmanskog carstva od Rusije u ratu 1877–1878 i narednih događaja nakon Berlinskog kongresa 1878. godine, u kojima je Francuska okupirala Tunis a Velika Britanija preuzela kontrolu nad Kiprom. Kada su italijanske diplomate nagovestile moguće protivljenje njihove vlade, Francuzi su odgovorili da bi Tripoli mogao da pripadne Italiji, koja je u februaru 1887. diplomatskom razmenom nota sklopila tajni sporazum sa britanskom vladom.[3] Sporazumom je bilo predviđeno da će Italija podržati britansku kontrolu u Egiptu, a da će i Britanija podržati italijanski uticaj u Libiji.[4] Italija i Francuska su 1902. godine potpisale tajni ugovor kojim je međusobno odobrena sloboda intervencije u Tripolitaniji i Maroku.[5] Sporazumom, o kojem su pregovarali italijanski ministar spoljnih poslova Đulio Prineti i francuski ambasador Kamij Barer okončano je istorijsko rivalstvo obe nacije za kontrolu nad severnom Afrikom. Iste godine, britanska vlada je obećala Italiji da će "svaka promena statusa Libije biti u skladu sa italijanskim interesima." Te mere su imale za cilj da ublaže italijansku posvećenost Trojnom savezu i time oslabe Nemačku, koju su Francuska i Britanija smatrale svojim glavnim rivalom u Evropi. Posle Anglo-ruske konvencije i uspostavljanja Trojne antante, car Nikolaj II i kralj Emanuele III sklopili su 1909. godine Rakoniđijsku pogodbu u kojoj je Rusija priznala interes Italije za Tripoli i Kirenajku u zamenu za italijansku podršku ruskoj kontroli Bosfora.[6] Međutim, italijanska vlada malo je učinila da iskoristi tu priliku i tako je znanje o libijskoj teritoriji i resursima ostalo oskudno u narednim godinama. Uklanjanje diplomatskih prepreka poklopilo se sa sve većom kolonijalnom težnjom. U 1908. godini italijanski kolonijalni biro nadograđen je na Centralnu upravu za kolonijalna pitanja. Nacionalista Enriko Koradini predvodio je javni poziv za akciju u Libiji i, pridruživši se nacionalističkim novinama "L'ideja nacionale" 1911, zahtevao je invaziju.[7] Italijanska štampa započela je veliku kampanju lobiranja za invaziju na Libiju krajem marta 1911. godine. Libija je Bila fantastično prikazana kao bogata mineralima, a branilo je samo 4.000 osmanskih trupa. Takođe, njeno stanovništvo opisano je kao neprijateljski raspoloženo prema Osmanlijama i prijateljski nastrojeno prema Italijanima i oni su ostali da bi buduća invazija bila tek nešto više od "vojne šetnje".[8] Italijanska vlada ostala je posvećena održavanju Osmanskog carstva 1911. godine, koje je bilo bliski prijatelj njenog nemačkog saveznika. Premijer Đovani Đoliti odbacio je nacionalističke pozive na sukob oko Osmanske Albanije, na koji se gledalo kao na mogući kolonijalni projekat, još u leto 1911. godine.

 
Italijanski premijer Đovani Đoliti, 1905

Međutim, Druga marokanska kriza, u kojoj je francuska vojna akcija u Maroku aprila 1911. dovela do uspostavljanja francuskog protektorata, promenila je političke poglede. Tada je italijansko rukovodstvo odlučilo da može bezbedno da udovolji zahtevima javnosti za kolonijalnim projektom. Trojna antanta je pružala podršku. Britanski ministar spoljnih poslova Edvard Grej izjavio je italijanskom ambasadoru 28. jula da će podržati Italiju, a ne Osmanlije. Grej je 19. septembra uputio stalnog zamenika državnog sekretara ser Artura Nikolsona da se Britanija i Francuska ne bi trebalo mešati u italijanske nacrte Libije. U međuvremenu, ruska vlada pozvala je Italiju da deluje "brzo i odlučno."[9] Za razliku od angažmana sa silama Antante, Italija je uglavnom ignorisala svoje vojne saveznike u Trojnom savezu. Đoliti i ministar spoljnih poslova Antonino Paterno Kastelo dogovorili su se 14. septembra da započnu vojnu kampanju "pre nego što su austrijska i nemačka vlada to znale." Nemačka je tada aktivno pokušavala da posreduje između Rima i Carigrada, a austrougarski ministar spoljnih poslova Aloiz fon Arental više puta je upozoravao Italiju da će vojna akcija u Libiji ugroziti integritet Osmanskog carstva i stvoriti krizu u Istočnom pitanju, što će destabilizovati Balkansko poluostrvo i evropski odnos snaga. Italija je takođe predvidela tu mogućnost otkako je Paterno Kastelo u julskom izveštaju kralju i Đolitiju izložio razloge za i protiv vojne akcije u Libiji i izrazio zabrinutost zbog balkanske pobune, koja bi verovatno usledila nakon italijanskog napada na Libiju, što bi moglo prisiliti Austrougarsku na vojnu akciju u balkanskim oblastima na koje Italija polaže pravo.[10]

Socijalistička partija imala je snažan uticaj na javno mnjenje, ali je bila u opoziciji i takođe je bila podeljena po tom pitanju. Delovala je neefikasno protiv vojne intervencije. Budući italijanski fašistički vođa Benito Musolini, koji je tada još uvek bio levičarski socijalista, zauzeo je istaknutu antiratnu poziciju. Slično protivljenje u parlamentu su izrazili Gajetano Salvemini i Leone Kajetani.

Osmanskoj vladi, predvođenoj Komitetom unije i napretka, predstavljen je ultimatum u noći između 26. i 27. septembar 1911. godine. Austrougarskim posredovanjem Osmanlije su odgovorile predlogom prenosa kontrole nad Libijom bez rata i održavanje formalne osmanske suverenosti. Ta sugestija bila je uporediva sa situacijom u Egiptu, koji je bio pod formalnom osmanskom suverenošću, ali je bio pod faktičkom kontrolom Britanaca. Đoliti je to odbio, a rat je objavljen 29. septembra 1911. godine.

Vojna kampanja

uredi

Početak ratnog delovanja

uredi
 
Italijanski dirižabl bombarduje turske položaje na libijskoj teritoriji. Italijansko-turski rat je prvi u istoriji u kome je izvedeno vazdušno bombardovanje avionima i vazdušnim brodovima.[11]

Italijansko-turski rat je prvi u istoriji u kome je izvedeno vazdušno bombardovanje avionima i vazdušnim brodovima.[11]]]

 
Ismail Enver-paša u Kirenajki, 1911.

Uprkos vremenu koje je trebalo da pripremi za invaziju, Armija Kraljevine Italije bila je uglavnom nespremna kada je izbio rat. Italijanska flota pojavila se kod Tripolija uveče 28. septembra, ali je započela bombardovanje samo luke 3. oktobra. Grad je osvojilo 1.500 mornara, na veliko oduševljenje intervencionističke manjine u Italiji. Italijani su odbili još jedan predlog za diplomatsko rešavanje spora i tako su Osmanlije odlučili da brane pokrajinu.[12]

Osmanlije nisu imale veliku vojsku u Tripolitaniji. Mnogi osmanski oficiri morali su tamo putovati vlastitim sredstvima, često tajno, kroz Egipat, jer britanska vlada nije dozvolila masovni transport osmanskih trupa kroz Egipat. Osmanska mornarica je bila preslaba da prevozi trupe morem. Osmanlije su organizovali lokalne Libijce za odbranu od italijanske invazije.[13]

Između 1911. i 1912. godine, preko 1.000 Somalijaca iz Mogadiša, glavnog grada italijanskog Somalilanda, služilo je kao borbene jedinice zajedno sa eritrejskim i italijanskim vojnicima u italijansko-turskom ratu.[14] Većina stacioniranih somalijskih trupa vraćene su kući tek 1935. godine, kada su vraćeni u italijanski Somaliland u pripremi za invaziju na Etiopiju.[15]

Iskrcavanje italijanskih trupa u Libiji

uredi

Prvo iskrcavanje italijanskih trupa dogodilo se 10. oktobra. Nakon razornog bombardovanja osmanskih utvrđenja, grad Tripoli i okolinu brzo je osvojilo 1.500 italijanskih mornara i dočekalo ih stanovništvo (uglavnom lokalni Jevreji), koje je počelo da sarađuje sa italijanskim vlastima.[16]

Tada je ocenjeno da je italijanski kontingent od 20.000 vojnika dovoljan za kompletno osvajanje. Tobruk, Derna i Homs bili su lako osvojeni, ali problemi su se javili kod Bengazija. Prvi pravi zastoj italijanskim trupama dogodio se 23. oktobra u Šar al-Šatu, kada ih je loš raspored u blizini Tripolija doveo do toga da ih gotovo potpuno opkoli pokretnija arapska konjica, iza koje su stajale neke osmanske regularne jedinice. Napad je italijanska štampa prikazala kao jednostavnu pobunu, iako je u njemu gotovo uništen veći deo malog italijanskog ekspedicionog korpusa.

Korpus je shodno tome povećan na 100.000 ljudi koji su se morali suočiti sa 20.000 Libijaca i 8.000 Osmanlija. Čak je i italijanska upotreba oklopnih automobila[17] i vazdušnih snaga, oboje među najranijim u modernom ratovanju, imala malo uticaja na početni ishod.[18] U prvoj vojnoj upotrebi letelica kapitano Karlo Pjaca poleteo je prvim izviđačkim letom 23. oktobra 1911. godine. Nedelju dana kasnije, poručnik Đulio Gavoti bacio je četiri granate na Tadžuru (arapski: تاجوراء Tājūrā’), i Ain Zaru u prvom vazdušnom bombardovanju u istoriji.[19]

Rovovska faza

uredi
 
16. maj 1912: predaja turskog garnizona na Rodosu italijanskom generalu Amegllju blizu Psitosa.
(Iz italijanskog nedeljnika La Domenica del Corriere, 26. maj– 2. jun 1912).

Libijci i Turci, kojih se procenjuje na 15.000, vršili su česte napade danju i noću na snažno ukorenjeni italijanski garnizon u južnom predgrađu Bengazija. Četiri italijanska pešadijska puka u defanzivi podržavale su krstarice San Marko i Agordat. Italijani su retko pokušavali da izvrše jurišne napade.[20]

Napad od 20.000 osmanskih i lokalnih trupa odbijen je 30. novembra sa znatnim gubicima. Ubrzo nakon toga, garnizon je pojačan 57. pešadijskim pukom iz Italije. Iz Tobruka je stigao i bojni brod Ređina Elena. Tokom noći 14. i 15. decembra, Osmanlije su napali velikom snagom, ali su odbijeni uz pomoć vatre sa brodova. Italijani su izgubili nekoliko poljskih topova.[20]

U Derni su Osmanlije i Libijci brojili oko 3.500 vojnika, ali su se stalno pojačavali i očekivao se opšti napad na italijanski položaj. Italijanske i turske snage u Tripoliju i Kirenajki neprestano su pojačavane, jer im je osmansko povlačenje u unutrašnjost omogućilo da znatno pojačaju svoje trupe.[20]

Troškovi rata pokrivali su se uglavnom dobrovoljnim prilozima muslimana, Osmanski oficiri i ljudi, oružje, municija i sve druge zalihe neprestano su se slali preko egipatske i tuniske granice, uprkos njihovoj neutralnosti. Italijani su zauzeli Sidi Barani na obali između Tobruka i Soluma da spreče krijumčarenje i trupe da uđu preko egipatske granice, a mornarički blokatori su čuvali obalu i zarobili nekoliko jedrenjaka.[20]

 
Italijanske trupe pucaju na Turke u Tripoliju, 1911.

Italijanske trupe su se nakon kratkog bombardovanja 4. decembra 1911. godine iskrcale na Tobruk zauzele obalu mora i krenule ka zaleđu suočene sa slabim otporom.[21] Mali broj osmanskih vojnika i libijskih dobrovoljaca kasnije je organizovao kapetan Mustafa Kemal Ataturk. Mala bitka kod Tobruka 22. decembra završena je pobedom Mustafe Kemala.[21] Nakon tog postignuća, poslat je u ratnoj četvrti Derne da koordinira terenom 6. marta 1912. Libijska kampanja je do mrtve tačke do decembra 1911.[22]

Dana 3. marta 1912. godine 1.500 libijskih dobrovoljaca napalo je italijanske trupe koje su gradile rovove u blizini Derne. Italijani, koji su bili malobrojniji, ali su imali vrhunsko naoružanje, držali su liniju. Nedostatak koordinacije između italijanskih jedinica poslatih iz Derne kao pojačanje i intervencija osmanske artiljerije ugrožavalo je italijansku liniju, a Libijci su pokušali da opkole italijanske trupe. Dalje italijansko pojačanje, međutim, stabilizovalo je situaciju i bitka se završila do popodneva italijanskom pobedom.

Italijanska komanda je 14. septembra poslala tri kolone pešadije da raspuste arapski logor kod Derne. Italijanske trupe zauzele su visoravan, i prekinule osmanske linije snabdevanja. Tri dana kasnije, osmanski zapovednik, Enver-paša, napao je italijanske položaje na visoravni. Veća italijanska vatra oterala je osmanske vojnike koji su bili okruženi bataljonom Alpini i pretrpeli su velike gubitke. Kasniji osmanski napad imao je isti ishod. Nakon toga, operacije u Kirenajki su prestale do kraja rata. Iako su neki elementi lokalnog stanovništva sarađivali sa Italijanima, kontranapadi osmanskih vojnika uz pomoć lokalnih trupa ograničili su italijansku vojsku na obalni region.[23] Zapravo, do kraja 1912. godine Italijani su malo napredovali u osvajanju Libije. Italijanski vojnici su u stvari bili opkoljeni u sedam enklava na obalama Tripolitanije i Kirenajke.[24] Najveća je bila u Tripoliju i prostirala se na jedva 15 km (9,3 mi) od grada.[24]

Pomorsko ratovanje

uredi
 
Italijanska krstarica bombarduje osmanske brodove u luci Bejrut.

Na moru su Italijani bili u očiglednoj prednosti. Italijanska mornarica imala je sedam puta više brodova od osmanske mornarice i bila je bolje obučena.[25]

U januaru 1912. italijanska krstarica Pijemont, sa razaračima klase Soldato Artiljijer i Garibaldino, potopila je sedam osmanskih topovnjača (Ajintab, Bafra, Gokčedak, Kastamonu, Muha, Ordu i Refahije) i jahtu (Sipka) u bici kod Kunfudskog zaliva. Italijani su blokirali osmanske luke na Crvenom moru i aktivno snabdevali i podržavali emirat Asir, koji je takođe tada bio u ratu sa Osmanskim carstvom.[26]

Zatim, 24. februara, u bici za Bejrut, dva italijanska oklopna krstaša napala su i potopila osmansku korvetu i šest barži, a zatim su potopili osmansku torpiljarku. Samo je na Avnilahu bilo 58 poginulih i 108 ranjenih, dok italijanski brodovi nisu pretrpeli gubitke, a takođe ni direktne pogotke ni sa jednog osmanskog ratnog broda.[27] Italija se plašila da bi osmanske mornaričke snage u Bejrutu mogle biti upotrebljene da ugroze prilaz Sueckom kanalu. Osmansko mornarsko prisustvo u Bejrutu bilo je potpuno uništeno, a žrtve na osmanskoj strani bile su velike. Italijanska mornarica stekla je potpunu pomorsku dominaciju nad južnim Mediteranom do kraja rata.

Iako je Italija držala pod kontrolom skoro svih 2.000 km libijske obale između aprila i početka avgusta 1912. godine, njene kopnene snage nisu mogle da se odvaže na zauzimanje unutrašnjeg dela teritorije, pa su bile ograničene na tanak obalni pojas. U leto 1912. Italija je započela operacije protiv osmanskih poseda u Egejskom moru uz odobrenje ostalih sila koje su bile željne da okončaju rat koji je trajao mnogo duže nego što se očekivalo. Italija je zauzela dvanaest ostrva u moru, uključujući osmanski sandžak Rodos, koji je tada postao poznat kao Dodekanez, ali to je izazvalo nezadovoljstvo Austrougarske, koja se plašila da bi to moglo podstaći iredentizam država kao što su Kraljevina Srbija i Grčka, i neravnoteža u ionako krhkoj situaciji na Balkanu. Jedina relevantna vojna operacija tokom leta bio je napad pet italijanskih torpednih čamaca na Dardanelima 18. jula.

Ratni zločini

uredi

Ukazom od 5. novembra 1911. godine Italija je proglasila suverenitet nad Libijom. Iako su Osmanlije kontrolisale obalu, mnoge njihove trupe su poginule u borbi, a skoro 6.000 je ostalo da se suoči sa vojskom od skoro 140.000 Italijana. Kao rezultat, Osmanlije su počele da koriste gerilsku taktiku. Zaista, neki mladoturski oficiri stigli su do Libije i pomogli organizovanje gerilskog rata sa lokalnim mudžahedinima.[28] Mnogi lokalni Libijci udružili su se sa Osmanlijama zbog zajedničke vere protiv hrišćanskih osvajača i započeli krvavi gerilski rat. Italijanske vlasti usvojile su mnoge represivne mere protiv pobunjenika, poput javnih vešanja kao odmazde za zasede.

Turske trupe su 23. oktobra 1911. godine pobile skoro 500 italijanskih vojnika u mestu Šar al-Šat, na periferiji Tripolija.[29] Kao posledica toga, sledećeg dana u masakru u Tripoliju 1911. godine italijanske trupe su sistematski ubile hiljade civila krećući se kroz lokalne domove i bašte, uključujući i paljenje džamije sa 100 izbeglica unutar nje.[30] Iako su italijanske vlasti pokušale da spreče da se vest o masakru proširi, incident je ubrzo postao međunarodno poznat.[30] Italijani su počeli da prikazuju fotografije masakriranih italijanskih vojnika u Šar al-Šatu kako bi opravdali svoju osvetu.

Mirovni sporazum

uredi
 
Fahredin Rešad Beg predvodio je tursku delegaciju u Lozani (1912).
 
Sastanak turske i italijanske delegacije u Lozani (1912).

Italijanske diplomate odlučile su da iskoriste situaciju da postignu povoljan mirovni sporazum. Dana 18. oktobra 1912. godine Italija i Osmansko carstvo su u Ušiju u Lozani potpisali sporazum pod nazivom Prvi Lozanski mir, koji se često naziva i Ušijev mir da bi se razlikovalo od Lozanskog mira iz 1923. godine, (Drugi Lozanski mir).[31][32]

Glavne odredbe ugovora bile su sledeće:[33]

  • Osmanlije će povući svo vojno osoblje iz vilajeta Trablus i Bengazi (Libija), ali zauzvrat će Italija vratiti Osmanlijama Rodos i druga egejska ostrva koja je zauzela u ratu.
  • Vilajeti Trablus i Bengazi dobili su poseban status a naboba (regenta) i kadiju (sudiju) postavljao je kalif.
  • Pre imenovanja kadija i naboba, Osmanlije će se konsultovati sa italijanskom vladom.
  • Osmanska vlada je odgovorna za troškove ovih kadija i naboba.

Naknadni događaji sprečili su povratak Dodekaneza u Tursku. Prvi balkanski rat izbio je malo pre potpisivanja sporazuma. Turska nije bila u stanju da ponovo zauzme ostrva, dok su se njene glavne vojske borile za očuvanje preostalih teritorija na Balkanu. Da bi se izbegla grčka invazija na ostrva, implicitno je dogovoreno da Dodekanezi ostanu pod neutralnom italijanskom administracijom do okončanja neprijateljstava između Grka i Osmanlija, a ostrva se vrate pod osmansku vlast.

Tursko kontinuirano učešće u balkanskim ratovima, praćenim ubrzo Prvim svetskim ratom (koji je Tursku i Italiju ponovo zatekao na suprotnim stranama), značilo je da ostrva nikada nisu vraćena Osmanskom carstvu. Turska je odustala od svojih potraživanja na ostrvima prema Lozanskom miru, a Dodekanezom je Italija nastavila da upravlja sve do 1947. godine, kada su ostrva, posle njihovog poraza u Drugom svetskom ratu, ustupljena Grčkoj.

Posledice

uredi

Invazija na Libiju skupo je stajala Italiju. Umesto 30 miliona lira mesečno za koje se na početku smatralo da su dovoljne, dostigao je trošak od 80 miliona mesečno za mnogo duži period nego što je prvobitno procenjeno. Rat je Italiju koštao 1,3 milijarde lira, skoro milijardu više od Đolitijeve procene na početku rata.[34] Ovo je uništilo deset godina fiskalne razboritosti.[34]

Posle povlačenja osmanske vojske, Italijani su lako mogli da prošire okupaciju zemlje, zauzevši Istočnu Tripolitaniju, Gadames, Džebel i Fezan sa Murzukom tokom 1913.[35] Izbijanje Prvog svetskog rata sa potrebom da se trupe vrate u Italiju, proglašenje džihada od strane Osmanlija i ustanak Libijaca u Tripolitaniji primorali su Italijane da napuste svu okupiranu teritoriju i da se učvrste u Tripoliju,Derni i na obalama Kirenajke.[35] Italijanska kontrola nad većim delom unutrašnjosti Libije ostala je neefikasna sve do kasnih 1920-ih, kada su snage pod vođstvom generala Pjetra Badolja i Rodolfa Gracinjanija vodile krvave kampanje pacifikacije. Otpor se ugasio tek nakon pogubljenja vođe pobunjenika Omara el Muhtara 15. septembra 1931. Italijanska kolonizacija dovela je do prepolovljavanja libijskog stanovništva sredinom 1930-ih usled emigracija, gladi i ratnih žrtava. Libijsko stanovništvo 1950. godine bilo je na istom nivou kao 1911. godine, približno 1,5 miliona stanovnika.[36]

Evropa, Balkan i Prvi svetski rat

uredi

Srpski diplomata Miroslav Spalajković se 1924. godine osvrnuo na događaje koji su doveli do Prvog svetskog rata i njegove posledice i na značaj italijanskog napada, "svi naredni događaji nisu ništa drugo do evolucija te prve agresije."[37] Za razliku od Egipta koji su kontrolisali Britanci, osmanski vilajet Tripolitanija, koji je činio današnju Libiju, bio je jezgro carstva, poput Balkana.[38] Podrška koalicije koja je branila Osmanlije tokom Krimskog rata (1853-1856), minimalizovala osmanske teritorijalne gubitke na Berlinskom kongresu (1878) i podržavala Osmanlije tokom bugarske krize (1885–1888), uglavnom je prestala.[39] Reakcija na Balkanu na italijansku objavu rata bila je trenutna. Prvi nacrt srpskog vojnog ugovora sa Bugarskom protiv Turske napisan je u novembru 1911. godine, odbrambenim ugovorom potpisanim u martu 1912. godine i ofanzivnim ugovorom potpisanim u maju 1912. godine usredsređenim na vojnu akciju protiv jugoistočne Evrope kojom su upravljale Osmanlije. Serija bilateralnih ugovora između kraljevina Grčke, Bugarske, Srbije i Crne Gore, kojima su stvorili Balkanski savez, završena je 1912. godine, Prvim balkanskim ratom (1912-1913) koji je započeo crnogorskim napadom 8. oktobra 1912. godine, deset dana pre Lozanskog mira.[40] Brza i gotovo potpuna pobeda Balkanske lige zapanjila je savremene posmatrače.[41] Međutim, Srbiji je Londonskim ugovorom oduzet izlaz na Jadransko more preko Albanije, tako da je ona kao država koja je ponela najveći teret u Prvom balkanskom ratu, tražila od Bugarske delove Makedonije, što je dovelo do Drugog balkanskog rata (1913), u kojem su Srbija, Grčka, Osmansko carstvo i Rumunija zauzele gotovo svu teritoriju koju je Bugarska zarobili u prvom ratu.[42] Usled ogromne promene u regionalnom bilansu moći, Rusija je svoju primarnu odanost u regionu prebacila sa Bugarske na Srbiju i garantovala srpsku autonomiju od bilo kakve spoljne vojne intervencije. Atentat na nadvojvodu Franca Ferdinanda, austrougarskog prestolonaslednika, od strane srpskog nacionaliste i austrougarski plan vojne akcije koji je proistekao nakon toga bio je glavni ubrzavajući uzrok izbijanja Prvog svetskog rata (1914-1918).

Italijansko-turski rat ilustrovao je francuskoj i britanskoj vladi da im je Italija bila vrednija unutar Trojnog saveza, nego što je formalno bila povezana sa Antantom. U januaru 1912. godine, francuski diplomata Pol Kambon napisao je Remonu Poenkareu da je Italija "više opterećivala nego koristila kao saveznik. Protiv Austrije ona gaji latentno neprijateljstvo koje ništa ne može razoružati."[43] Napetosti unutar Trojnog saveza na kraju će navesti Italiju da potpiše Londonski sporazum 1915. godine, kojim je napustila Trojni savez i pridružila se Antanti.

U samoj Italiji masovne sahrane palim herojima približile su katoličku crkvu vladi od koje je dugo bila otuđena. Pojavio se kult patriotske žrtve u kojem se kolonijalni rat slavio na agresivan i imperijalistički način. Ideologija „krstaškog rata“ i „mučeništva“ karakterisala je sahrane. Rezultat je bio konsolidacija katoličke ratne kulture među pobožnim Italijanima, koja je ubrzo proširena i na italijansko učešće u Velikom ratu (1915–1918). Taj agresivni duh oživeli su fašisti 1920-ih da bi ojačali svoju narodnu podršku.[44]

Sudbina Dodekaneza

uredi

Zbog Prvog svetskog rata, Dodekanez su ostali pod italijanskom vojnom okupacijom. Prema Sevrskom sporazumu, iz 1920. godine, koji nikada nije ratifikovan, Italija je trebalo da prepusti Grčkoj sva ostrva, osim Rodosa, u zamenu za ogromnu italijansku zonu uticaja na jugozapadu Anadolije. Međutim, grčki poraz u Grčko-turskom ratu i temelj moderne Turske stvorili su novu situaciju koja je onemogućila sprovođenje uslova tog sporazuma. U članu 15 Lozanskog mira 1923. godine, koji je zamenio Sevrski sporazum iz 1920. godine, Turska je formalno priznala italijansku aneksiju Dodekaneza. Stanovništvo je bilo uglavnom grčko, a sporazumom 1947. ostrva su na kraju postala deo Grčke.[45]


Vidi još

uredi

Napomene

uredi
  1. ^ Od njih 20.000 Arapa i 8.000 Turaka.
  2. ^ Toj cifri možemo dodati još 324 vojnika nestalih bez vijesti i poslije ratnih dejstava.

Izvori

uredi
  1. ^ The History of the Italian-Turkish War, William Henry Beehler, p. 13–36
  2. ^ „Uticaj tursko-italijanskog rata na prilike u Srbiji” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 8. 1. 2014. g. Pristupljeno 8. 1. 2014. 
  3. ^ Taylor 1954, str. 311
  4. ^ Ungari 2014, str. 117
  5. ^ „Alliance System / System of alliances”. thecorner.org. Pristupljeno 2007-04-03. 
  6. ^ Clark 2012, str. 244
  7. ^ Clark 2012, str. 244–245
  8. ^ Andrea L. Stanton, ur. (2012). Cultural Sociology of the Middle East, Asia, and Africa: An Encyclopedia. SAGE. str. 310. ISBN 9781412981767. 
  9. ^ Clark 2012, str. 245–246
  10. ^ Clark 2012, str. 246
  11. ^ a b Biddle, Rhetoric and Reality in Air Warfare, pp. 19
  12. ^ „30 September Italy and Trablusgarp (tr)”.  Arhivirano 2012-09-15 na sajtu Wayback Machine
  13. ^ M. Taylan Sorgun, "Bitmeyen Savas", 1972. Memoirs of Halil Pasa
  14. ^ W. Mitchell. Journal of the Royal United Service Institution. Whitehall Yard. 57 (2).  Nedostaje ili je prazan parametar |title= ([[Pomoć:CS1 greške#citation_missing_title|pomoć]])[[Kategorija:Stranice sa izvorima bez naslova]]. str. 997.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  15. ^ Makin, William James (1935). War Over Ethiopia. str. 227. 
  16. ^ Tripoli inhabitants welcomed the Italians, p. 36-40 (in Italian)
  17. ^ Crow, Encyclopedia of Armored Cars, pp. 104.
  18. ^ Biddle, Rhetoric and Reality in Air Warfare, pp. 19.
  19. ^ Hallion Strike From the Sky: The History of Battlefield Air Attack, 1910–1945, p. 11.
  20. ^ a b v g William Henry Beehler,. The History of the Italian-Turkish War, September 29, 1911, to October 18, 1912. 
  21. ^ a b "1911–1912 Turco-Italian War and Captain Mustafa Kemal". Ministry of Culture of Turkey, edited by Turkish Armed Forces-Division of History and Strategical Studies, pages 62–65, Ankara, 1985.
  22. ^ Choate, Mark I. (2008). Emigrant Nation: The Making of Italy Abroad. Harvard University Press. str. 176. ISBN 978-0-674-02784-8. 
  23. ^ Tucker, Spencer; Roberts, Priscilla Mary (2005). World War One. ABC-CLIO. str. 946. ISBN 1-85109-879-8. 
  24. ^ a b Wright, John (1981). Libya: A Modern History. Croom Helm. str. 28. ISBN 0-7099-2727-4. 
  25. ^ Tucker, Roberts, 2005, page 945.
  26. ^ Chisholm, Hugh (25. 3. 2018). „The Encyclopedia Britannica: a dictionary of arts, sciences, literature and general information”. The Encyclopedia Britannica Co. Pristupljeno 25. 3. 2018 — preko Google Books. 
  27. ^ Beehler, William (1913). The history of the Italian-Turkish War, September 29, 1911, to October 18, 1912. Annapolis: The Advertiser Republican. str. 58. „awn illah.” 
  28. ^ „Arab Thoughts on the Italian Colonial Wars in Libya - Small Wars Journal”. smallwarsjournal.com. Pristupljeno 25. 3. 2018. 
  29. ^ Gerwarth, Robert; Manela, Erez (3. 7. 2014). Empires at War: 1911-1923. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780191006944. Pristupljeno 25. 3. 2018 — preko Google Books. 
  30. ^ a b Simons, Geoff (2003). Libya and the West: From Independence to Lockerbie. I.B.Tauris. str. 7. ISBN 978-1-86064-988-2. 
  31. ^ „Treaty of Peace Between Italy and Turkey”. The American Journal of International Law. 7 (1): 58—62. 1913. JSTOR 2212446. S2CID 246008658. doi:10.2307/2212446. 
  32. ^ „Treaty of Lausanne, October, 1912”. Mount Holyoke College, Program in International Relations. Arhivirano iz originala 01. 09. 2013. g. Pristupljeno 26. 05. 2021. 
  33. ^ „Uşi (Ouchy) Antlaşması” [Treaty of Ouchy] (na jeziku: turski). Bildirmem.com. 31. 5. 2009. Arhivirano iz originala 3. 9. 2010. g. Pristupljeno 24. 8. 2010. 
  34. ^ a b Mark I. Choate: Emigrant nation: the making of Italy abroad, Harvard University Press. Choate, Mark I. (2008). Emigrant Nation: The Making of Italy Abroad. Harvard University Press. str. 175. ISBN 978-0-674-02784-8. 
  35. ^ a b Bertarelli 1929, str. 206
  36. ^ The Libyan Economy: Economic Diversification and International Repositioning, Waniss Otman, Erling Karlberg, page 13
  37. ^ Clark 2012, str. 243–244
  38. ^ Clark 2012, str. 243
  39. ^ Clark 2012, str. 250
  40. ^ Clark 2012, str. 251–252
  41. ^ Clark 2012, str. 252
  42. ^ Clark 2012, str. 256–258
  43. ^ Clark 2012, str. 249
  44. ^ Matteo Caponi, "Liturgie funebri e sacrificio patriottico I riti di suffragio per i caduti nella guerra di Libia (1911-1912)."["Funeral Liturgies and Patriotic Sacrifices: The Rites for the Souls of Those Who Fell in the War of Libya (1911-1912)"] Rivista di storia del cristianesimo 10.2 (2013) 437-459
  45. ^ P.J. Carabott, (1993). „The Temporary Italian Occupation of the Dodecanese: A Prelude to Permanency,”. Diplomacy and Statecraft. 4 (2): 285—312. .

Literatura

uredi

Awaken the archive of a colonial war. Photographs and writings of a French war correspondent during the Italo-Turkish war in Libya (1911-1912). With contributions from art historian Caroline Recher, critic Smaranda Olcèse, writer Mathieu Larnaudie and historian Quentin Deluermoz.

  • "Trablusgarp Savaşı Ve 1911–1912 Türk-İtalyan İlişkileri: Tarblusgarp Savaşı'nda Mustafa Kemal Atatürk'le İlgili Bazı Belgeler", Hale Şıvgın, Türk Tarih Kurumu Basımevi. 2006. ISBN 978-975-16-0160-5.

Spoljašnje veze

uredi
 
Tursko-italijanski rat na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Турско-италијански_рат&oldid=28576388”