Википедија

Univerzitet u Prištini (1969—1999)

Ovaj članak je o istorijskom univerzitetu. Za univerzitet na srpskom jeziku u Kosovskoj Mitrovici pogledajte stranicu Univerzitet u Prištini (Kosovska Mitrovica). Za univerzitet na albanskom jeziku u Prištini pogledajte stranicu Univerzitet u Prištini (Priština).

Univerzitet u Prištini (alb. Universiteti i Prishtinës) je državni univerzitet osnovan u Prištini za akademsku godinu 1969/70, a radio je sve do 1999.[1][2] Zbog političkih preokreta, rata, uzastopnih izbacivanja nastavnika jedne ili druge nacionalnosti, kao i kasnijom etničkom polarizacijom, došlo je do dve nepovezane institucije koje koriste isto ime. Aktivnosti na albanskom jeziku se obavljaju na prvobitnoj lokaciji (Univerzitet u Prištini) po obrazovnom sistemu Republike Kosovo,[a] dok se Univerzitet u Prištini na srpskom jeziku preselio u Kosovsku Mitrovicu i prati obrazovni sistem Republike Srbije.

Univerzitet u Prištini
lat. Universitas Studiorum Prishtiniensis
Drugo imeUniversiteti i Prishtinës
Tipdržavni
Postojanje1969—1999. (1999)
LokacijaPriština, Srbija, SR Jugoslavija

Istorija uredi

Osnivanje uredi

Prve ustanove visokog obrazovanja na području Socijalističke Autonomne Pokrajine Kosovo osnovane su 1958—1969. godine i radile su samostalno ili kao deo Univerziteta u Beogradu.[3] Kako je Savez komunista Kosova tražio veću autonimiju, novembra 1968. godine pokrenute su opsežne demonstracije širom teritorije pokrajine.[4] Demonstracije su dovele do osnivanja Univerziteta u Prištini za akademsku godinu 1969—1970. Prvenstveno su otvoreni fakulteti inženjerstva, medicine, prava i filozofije, dok se nastava održavala na albanskom i srpskohrvatskom jeziku.[3][5] Pošto je organizacioni status institucije bio zasnovan na jeziku, često se gledao kao dva odvojena univerziteta.[6]

Albanski lideri na Kosovu pozdravili su osnivanje Univerziteta, ali su izrazili stav da je on prekretnica ka političkoj jednakosti unutar federacije, a ne krajnji cilj. Delegacija Univerziteta u Prištini je u periodu od 19. do 29. oktobra 1970. godine na poziv posetila Univerzitet u Tirani u Narodnoj Socijalističkoj Republici Albaniji gde je potpisala Sporazum o saradnji i razmeni.[7] Iako je osnivanje Univerziteta u Prištini podržao Josip Broz Tito, prema rečima jednog od lidera Saveza komunista Jugoslavije u to vreme, Univerzitet se suočio sa snažnim političkim protivljenjem srpskih komunista, koji su ga smatrali „pretečom autonomije za Kosovo” jer se usredsređivao na albanski umesto srpskohrvatski jezik. Već 1971. godine održane su demonstracije Srba i Crnogoraca protiv otvaranja Univerziteta.[6]

Tokom 1970-ih Univerzitet se brzo proširio u pogledu nastave na albanskom jeziku,[2] sa 7.712 studenata u akademskoj godini 1969—1970.[8] na 43.321 u akademskoj godini 1980—1981,[8] što je bio najveći broj studenata ikada.[8] Ideološki je radio na jačanju albanskog nacionalizma.[2] Bio je poprište ponovljenih demonstracija nacionalističih Albanaca. Godine 1974. najmanje 100 studenata je uhapšeno zbog nasilja tokom demonstracija.[9]

Demonstracije 1981. uredi

Za više informacija pogledajte: Nemiri na Kosovu 1981.

Univerzitet u Prištini je bio početna tačka studentskih protesta 1981. na Kosovu.[2] Iako su vlasti ponovo okrivile demonstracije nacionalističkim radikalima, faktori koji su doprineli bili su kulturna izolacija Kosova unutar Jugoslavije i njegovo endemsko siromaštvo, što je dovelo do toga da pokrajina ima najveći procenat i studenata i nepismenih u Jugoslaviji. Istovremeno je sistem Univerziteta doprineo nezaposlenosti, pri čemu su visokoobrazovani i ogorčeni Albanci postali sve više privrženi nacionalizmu.[10] Pored toga, srpsko i crnogorsko stanovništvo na Kosovu je sve više negodovalo zbog ekonomskog i socijalnog tereta studentskog stanovništva Univerziteta. Do 1981. godine Univerzitet u Prištini je imao 20.000 studenata — svaki deseti stanovnik ovog grada.[10]

Demonstracije su počele 11. marta 1981. godine, prvobitno kao spontani manji protest za bolju hranu u školskoj menzi i poboljšanje uslova života u domovima. Policija ih je očistila, ali su nastavljene dve sedmice kasnije, 26. marta 1981. Ovog puta policija je upotrebila silu da rastera albanske studente u studentskom domu, ranivši 35 ljudi i uhapsivši 21. Nasilje je izazvalo masovne demonstracije širom Kosova, vanredno stanje, nerede i brojne žrtve.

Nakon demonstracija, desila se čistka među zaposelnima na fakultetma i studentima Univerziteta za koje se smatralo da su separatisti. Ukupno je 226 studenata i radnika osuđeno na kaznu zatvora do petnaest godina. Među onima koji su zamenjeni članovima Komunističke partije bili su predsednik Univerziteta i dva rektora. Univerzitetu je takođe zabranjeno korišćenje udžbenika uvezenih iz Albanije; od tada je bilo dozvoljeno da koriste samo knjige prevedene sa srpskohrvatskog jezika. Demonstracije su takođe izazvale podeljene reakcije među srpskim političarima.[10] Srpsko komunističko rukovodstvo je proglasilo Univerzitet „tvrđavom albanskog nacionalizma”.[6]

Tokom 1980-ih Univerzitet je nastavio da podržava zahteve za promenu statusa Kosova,[2] dok je takođe širio ideologiju Envera Hodže i maoizma, te propagirao stvaranje Velike Albanije, najviše zahvaljujući albanskim profesorima iz Tirane.[11] U međuvremenu, neprekidni rad je bio praktično nemoguć zbog čestih demonstracija Albanaca i političkih sukoba između srpskih i albanskih članova uprave. Ponekad su zbog demonstracija čitavi domovi zatvarani.[2]

1990—1998. uredi

Srpski političar, a kasnije i nacionalni lider Slobodan Milošević, uspešno je iskoristio pitanje Kosova da se 1989. probije u Predsedništvo Srbije. Krajem 1980-ih, na njegov zahtev, Ustav Srbije je promenjen, a autonomija Kosova smanjena, dok je ponovo vraćeno ime Kosovo i Metohija koje je prethodno 1969. godine skraćeno na samo Kosovo kako bi vlasti ugodile zahtevima Albanaca.[12]

Upravljanje pokrajinskim univerzitetima — u Prištini i Novom Sadu — preneto je sa pokrajinskih vlasti na Beograd. Univerzitet u Prištini je bio ključna meta represije. Kao i sa drugim obrazovnim ustanovama na Kosovu i Metohiji u to vreme, postojeći nastavni plan i program Univerziteta je ukinut i zamenjen novim koji je osmišljen u Beogradu. Albanski profesori i studenti su u velikoj meri odbijali da prihvate nove nastavne planove i programe, kao i obrazovne promene koje je nametnula Skupština Srbije, a takođe su vođene demonstracije protiv smanjenja autonomije pokrajine. Zbog toga su mnogi albanski profesori optuženi za kršenje Zakona o obrazovanju, te su otpušteni i zamenjeni Srbima.[6] Rektor prof. dr Ejup Statovci zatvoren je nakon što je napisao pismo u kojem traži da se zgrade Univerziteta vrate albanskim fakultetima i studentima. Njegova zamena, prof. dr Radivoje Papović, objasnio je zvanično obrazloženje za promene napravljene na Univerzitetu:

Papović je 16. januara 1997. godine teško povređen u napadu auto-bombom pripadnika Oslobodilačke vojske Kosova (OVK), Naita Hasanija.[14]

Drastično se promenio i sastav studentskog tela. Primenjena je nova upisna politika koja je — u teoriji — predviđala odnos jedan prema jedan između dve jezičke grupe, odnosno 1.580 redovnih studenata u svakoj, počev od početka školske 1991—1992. U praksi, studenti na albanskom jeziku od tada su bojkotovali obrazovanje, smanjivši broj albanskih studenata sa 27.000 na nulu. To su pozdravili mnogi Srbi, jer bi se sredstva sada trošila samo na studente nealbanske nacionalnosti. Preostali albanski profesori su nastavili da rade neko vreme, ali su posle godinu i po dana bojkota bili višak i uglavnom su otpušteni. Oni koji su bili potrebni ponuđeni su da rade na obrazovanju na srpskom jeziku, ali ih je zbog pretnji i pritisaka drugih Albanaca ostalo malo.[2] Time su se Albanci praktično potpuno odvojili od Univerziteta, te nije bilo osoblja koje je govorilo albanski da bi predavalo studentima, niti studenata koji bi govorili albanski za osoblje koje bi predavalo.[6]

Obrazovanje na albanskom jeziku je potom nastavljeno u privatnim ustanovama koje su radile u okviru samoproglašene Republike Kosovo koju su osnovali Albanci, što je omogućilo nastavak obrazovanja za oko 30.000 albanskih učenika.[6] Paralelni univerzitet je sebe takođe nazivao Univerzitet u Prištini, a finansirala ga je albanska dijaspora i postojao je bez ikakve veze sa akademskim sistemom Srbije, što je dovelo do pogoršanja kvaliteta obrazovanja (npr. studenti medicine nisu imali pristup klinikama, laboratorijama ili drugu neophodnu opremu).[15] Međutim, univerzitetski profesori su izvestili o velikom broju diplomaca, magistara i doktora.[2] Univerzitet je izdavao diplome u ime Republike Kosovo koje nije priznavala Savezna Republika Jugoslavija. Snage državne bezbednosti radile su na gašenju paralelnih ustanova.[13]

U drugoj polovini 1990-ih godina Vlada Srbije je započela pregovore sa albanskim liderima o Univerzitetu, što je 1998. godine, kako se razvijala kriza na Kosovu i Metohiji, dovela do sporazuma između vlasti i lidera Albanaca da se dozvoli povratak albanskih studenata na regularni Univerzitet u Prištini.[16] Prema Sporazumu Slobodana Miloševića i Ibrahima Rugove, Albanci bi trebalo da dobiju kontrolu nad 60% univerzitetskog kampusa, Srbi 35%, a Turci 5%.[17] Tri zgrade Univerziteta predate su Albancima 15. maja 1998. Međutim, Srbi su organizovali demonstracije protiv premeštanja, te su na kraju izmešteni od strane vladinih snaga.[18] Zgrade su bile u velikoj meri devastirane, a nameštaj i oprema namerno vandalizovani kako bi bili neupotrebljivi.[19]

Rat na Kosovu i Metohiji uredi

Godine 1999. Rat na Kosovu i Metohiji potpuno je poremetio rad i glavnog i paralelnog Univerziteta. Nakon izdavanja Rezolucije 1244 i dolaska KFOR-a, većina osoblja i studenata pobegla je sa Kosova i Metohije početkom juna 1999.[2] Do avgusta iste godine, samo dva meseca nakon završetka rata, srpsko stanovništvo Prištine je palo sa 40.000 na manje od 1.000.[20]

Nakon toga, Univerzitet se raspao na dve institucije koje imaju isto ime: jednu sa sedištem u Prištini i drugu u Kosovskoj Mitrovici.

Počasni doktorandi uredi

Vidi još uredi

Napomene uredi

  1. ^ Republika Kosovo (alb. Republika e Kosovës) jednostrano je proglašena država na teritoriji Republike Srbije, protivno Ustavu Srbije i Rezoluciji 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija. Prema Rezoluciji 1244, cela teritorija Kosova i Metohije, pravno gledano, nalazi se u sastavu Srbije dok ne bude postignuto konačno rešenje. Srbija ne priznaje jednostrano otcepljenje, po međunarodnom pravu, njene teritorije, preciznije autonomne pokrajine pod privremenom upravom Ujedinjenih nacija (UNMIK). Vlada sa sedištem u Prištini ima defakto vlast nad većinom teritorije, dok pojedine strukture Srbije funkcionišu na severu i u srpskim enklavama.

Reference uredi

  1. ^ „Speech of the Rector of the University of Priština published at the University's website”. University of Pristina. 1967. Arhivirano iz originala 12. 10. 2007. g. Pristupljeno 14. 07. 2022. 
  2. ^ a b v g d đ e ž z Đurić, Slađana (2000). „Izmesteni univerzitet”. Republika magazine, No. 240-241. 
  3. ^ a b Hörner, Wolfgang (2007). The education systems of Europe. Springer. str. 415. ISBN 9781402048685. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
  4. ^ Ramet, Sabrina P. (1997). Whose democracy?: nationalism, religion, and the doctrine of collective rights in post-1989 Eastern Europe. Rowman & Littlefield. str. 145. ISBN 9780847683246. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
  5. ^ Bideleux, Robert; Jeffries, Ian (2007). The Balkans: a post-communist history. Taylor & Francis. str. 529. ISBN 9780415229623. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
  6. ^ a b v g d đ Kostovicova, Denisa (2005). Kosovo: the politics of identity and space. Routledge. str. 44. ISBN 9780415348065. Pristupljeno 18. 3. 2012. 
  7. ^ Milutin Tomanović (1971) Hronika međunarodnih događaja 1970, Institute of International Politics and Economics: Belgrade, p. 2489 (in Serbo-Croatian)
  8. ^ a b v „Pasqyra e studentëve të Universitetit të Prishtinës për periudhën 1969/70-2004-05” (PDF) (na jeziku: albanski). University of Pristina (state university situated at Pristina). Arhivirano iz originala (PDF) 26. 03. 2009. g. Pristupljeno 7. 2. 2006. 
  9. ^ Ramet, Sabrina P. (1992). Nationalism and Federalism in Yugoslavia, 1962–1991 (2nd izd.). Indiana University Press. str. 193. ISBN 0-253-20703-7. 
  10. ^ a b v Mertus, Julie A. (1999). „The 1981 Student Demonstrations”. Kosovo: How Myths and Truths Started a War. University of California Press. ISBN 0-253-20703-7. 
  11. ^ Sava Janjić (9. 8. 2002). „Sudbinski most na reci Ibar”. Danas (na jeziku: srpski). 
  12. ^ Ustav republike Srbije (na jeziku: srpski). Articles 6 and 108—112. Arhivirano iz originala 06. 06. 2011. g. Pristupljeno 14. 07. 2022. 
  13. ^ a b Tadeusz Mazowiecki (17. 11. 1993). „Fifth periodic report on the situation of human rights in the territory of the former Yugoslavia”. Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights. 
  14. ^ "Hasani: Toward independence with the KPC (Koha Ditore) Arhivirano 2007-03-29 na sajtu Wayback Machine", UNMIK Local Media Monitoring, 27 March 2002
  15. ^ Malici, Skeljzen (3. 1. 1996). „Albanski skolski sistem na Kosovu”. Aimpress. Arhivirano iz originala 01. 09. 2019. g. Pristupljeno 18. 10. 2011. 
  16. ^ „Measures Agreed on Implementation of Education Accord”. Kosova Information Center. 28. 3. 1998. Pristupljeno 5. 9. 2006. 
  17. ^ „Novosti, 2007-08-26”. Prijemni.infostud.com. Arhivirano iz originala 01. 10. 2011. g. Pristupljeno 18. 10. 2011. 
  18. ^ Kofi Annan (4. 6. 1998). „Report of the Secretary-General Prepared Pursuant to Resolution 1160 (1998) of the Security Council”. United Nations Secretary General. 
  19. ^ Reviews of National Policies for Education. Organisation for Economic Co-operation and Development. 2003. str. 344–62. ISBN 92-64-10071-7. 
  20. ^ Sremac, Danielle S. (1999). War of Words: Washington Tackles the Yugoslav Conflict. Praeger/Greenwood. ISBN 0-275-96609-7. 
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Универзитет_у_Приштини_(1969—1999)&oldid=27537540”