Википедија

Hodmezevašarhelj

Град у Мађарској

Hodmezevašarhelj ili Vašaršelj (ranije Vašrelj; mađ. Hódmezővásárhely, rum. Ioneşti), grad je u Čongradskoj županiji u mađarskoj oblasti Regija velike južne ravnice. Sedište date županije je u obližnjem Segedinu (20 kilometara udaljenom), pa Hodmezevašarhelj spada među najveće gradove u Mađarskoj koji nisu sedišta županija.

Hodmezevašarhelj
mađ. Hódmezővásárhely
Hodmezevašarhelj
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionRegija velike južne ravnice
ŽupanijaČongrad
SrezHodmezevašarheljski srez
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 48.909
 — gustina101,21 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate46° 25′ 49″ S; 20° 19′ 08″ I / 46.43039° S; 20.31881° I / 46.43039; 20.31881
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina483,22 km2
Hodmezevašarhelj na karti Mađarske
Hodmezevašarhelj
Hodmezevašarhelj
Hodmezevašarhelj na karti Mađarske
Poštanski broj6800
Pozivni broj62
Veb-sajt
www.hodmezovasarhely.hu

Položaj uredi

Hodmezevašarhelj se smestio u istočnom delu središnje Panonske nizije, u blizini reke Tise. Od prvog većeg grada, Segedina je grad udaljen 20 kilometar severoistočno.

Istorija uredi

Postoje ostaci iz praistorijskog doba i smatra se da ovaj predeo stalno naseljen već 6000 godina. U 8. veku dolazi do naseljavanja Mađara u ove krajeve, koji zatiču slovenska plemena, koja su se bavila zemljoradnjom.

U kasnom srednjem veku na području današnjeg grada nastalo je nekoliko sela, koja će kasnije obrazovati gradsko naselje. Prvi jasni podaci o postojanju grada vežu se za godinu 1437. Dalji razvoj grada prekinut je turskim osvajanjima u Panonskoj niziji i grad pada pod njihovu valst 1542. godine.

Rumuni iz Erdelja masovno dolazi tu i naseljavaju se 1816-1817. godine.[1] Nevolja, zvana glad posle nerodnih godina ih je naterala na to. Međutim, njihovo doseljavanje je promenilo demografsku sliku; dovelo do deoba između pravoslavnih žitelja.

Po dolasku vlasti Hazburgovaca na prostore Hodmezevašarhelja grad je preko 100 godina bio u okviru imanja vlastelinske porodice Karolji. Posle toga grad je bio poznat kao jedno od važnih mesta u revoluciji 1848/49. Krajem 19. veka grad brzo napreduje, a 1873. godine dobijena su i gradska prava. Ovo prati i nagla industrijalizacija i širenje gradskog atara, pa je 1890. godine Hodmezevašarhelj jedan od najvećih gradova u tadašnjoj Mađarskoj.

Umro je u Vašarhelju 1890. godine izvesni "seljak-bogataš" Andrija Jovan Nađ, koji iako siromašnog porekla postao je vrlo bogat. Proveo je život radeći i štedeći, i nije se promenio kada se obogatio - ostao je prost skromni seljak, a sav svoj ogroman imetak je razdelio u dobrotvorne svrhe. U centru grada je napravio lep arteski bunar, za spomen na sebe, koji je platio 25.000 f. Vladar ga je 1888. godine odlikovao krstom sa krunom za zasluge.[2]

U tom gradu je bio oko 1870. godine, jedan od centara Nazarenske sekte, koja je svojim učenjem odvajala vernike od pravoslavlja. Odatle su sistematski širili svoje jeretičko učenje po Karlovačkoj mitroplojiji: "Krojači, mlinari, sajdžije - krstare i po najudaljenijim krajevima i vrbuju ljude u nazarene, često na nečuveno prepredene načine".[3]

U gradu je 1867-1870. godine bila potpuna gimnazija, koju su pohađali i Srbi iz okoline. Srbi učenici u gimnaziji formirali su 1868. godine đačku družinu pod nazivom "Pčela".[4] Na ugarskom saboru 1868. godine Grci pravoslavni, dotad pod srpskom Mitropolijom su se podelili. Deo je prešao pod novu Rumunsku mitropoliju, a to je bila grčka crkvena opština i u Vašarhelju.

U Vašarhelju je oko 1890. godine otvoren državni "Zavod za osposobljavanje zabavilja", koji je radio na mađarskom jeziku.

Tokom 20. veka istorija Hodmezevašarhelja je obeležena naprecima i padovima u zavisnosti od čestih ratova i mirnih razdoblja između. Danas je grad važno industrijsko središte, posebno prehrambene industrije.

Stanovništvo uredi

Po proceni iz 2017. u gradu je živelo 44.009 stanovnika.

Demografija
1990.2001.2011.2017.
51.18048.90946.04744.009

Hodmezevašarhelj spada među najveće gradove u Mađarskoj koji nisu sedišta županija. Broj stanovnika opada, a vezan je za slabu privredu i periferan položaj grda u odnosu na glavne pravce razvoja u državi.

Srbi u Vašarhelju uredi

Bogati Srbi,prenumeranti srpskih knjiga, u mestu ispisali su lepu kulturnu istoriju o sebi. Isajlovićevu knjigu o istoriji trgovine nabavili su 1816. godine dva žitelja tog mesta: Danil Mojsić i Ilija Antonović.[5] Dva kupca Vašarheljska naručila su praktičnu knjigu: Danil Mojsić i Teodor Antonović.[6]U Vašarhelju su kupci kalendara "Serbska pčela" 1832. godine bili: Petar Davidović paroh, te Pavle Georgijević i Andrej Mojsić trgovci. Poučnu knjigu o značaju oca, naručilo je 1832. godine mnogo građana: paroh pop Petar Davidović, Andrej Mojsić epitrop, zatim trgovci - Pavle Konstantinović, Pavle Georgević, Georgije Mojsić, te Mateja Matić učitelj, pa par učenka i kalfi.[7] Nabavio je 1833. godine knjigu o basnama, u Starom Bečeju Pavel Antunović iz Vašarhelja.[8] Hercegovačke i crnogorske junačke pesme čitale su se 1833. godine u mestu. Pretplatu su izvršili tada: pop Petar Davidović paroh, gospođa udova Orosovica, Andrej Mojsić trgovac i epitrop, Pavo Konstantin Georgijević trgovac, Georgije Mojsić trgovac i skupljač Matija Matić učitelj.[9]

Dimitrije Marinković građanin Vašarhelja je 1838. godine bio saradnik, objavljivao pesme i zagonetke, u "Srbskom narodnom listu" u Budimu.[10] Punkt prenumerantski se često formira u tom mestu, pa tako i 1843. godine za jednu popularnu srpsku knjigu: Svetozar Davidović đakon, Arsenije Georgijević učitelj, i Pavle Georgijević trgovac mesni a ostalo su čitaoci sa strane.[11] Tamošnji trgovac Pavao Georgijević kupio je 1847. godine kćerki Aleksandri jednu ozbiljnu epsku knjigu.[12] Pretplatnik jedne srpske praktične knjige bio je 1867. godine meštanin Vašarhelja, Pavle Đorđević.[13] Iste godine Vukovu knjigu kupuje tamošnji đak, Ivan Paču.[14]

Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine mesto "Mező-Vasarhely" ima 1076 pravoslavnih stanovnika. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1792. godine, a crkvene matrikule se vode od 1793. godine. Crkva posvećena prazniku Rođenje Presvete Bogorodice podignuta je 1785-1786. godine, a zvonik u maniru poznog baroka sa klasicističkim obeležjima prizidan je 1792. godine. Ikone na ikonostasu su početkom 19. veka, i imaju signature na grčkom zbog ktitora Cincara. Za tu crkvu je slikana velika ikona Sv. Nauma sa scenama iz žitija, rad Teodora Simeona Gruntovića, koja je sada izložena u umetničkoj zbirci u Sentandreji.[15] U parohiji sveštenstvo čine paroh pop Petar Davidović, a pomoćnik mu je sin kapelan Svetozar Davidović.[16]

U Vašarhelju su u 19. veku sveštenici bili Davidovići. Uz oca paroha Petra Davidovića (tu 1829), proveo je 16 godina kao kapelan (do oko 1860) Stevan - Svetozar Davidović (umro 1890). Drugi Petrov sin, takođe sveštenik Kostantin Davidović, ostao je da ga nasledi kao paroh - "dušepopečitelj" u toj parohiji. Pop Kosta je 1893. godine poslao pozdravnu čestitku preko novina, jubilaru zaslužnom pedagogu svom bivšem profesoru, Nikoli Vukićeviću na Preparandiji u Somboru, potpisavši se sa "stari đak". Umro je 1896. godine u svojoj parohiji, svom rodnom mestu (rođen 1829). Završio je gimnaziju potpunu u Vašarhelju, zatim Karlovačku bogosloviju i Somborsku preparandiju - sa odličnim uspehom. Proveo je ravno 40 godina kao vašarheljski sveštenik, prvo očev kapelan pa paroh. U hramu je bogosluženje izvodio budući znalac, na: "slovenskom, grčkom i romanskom, a propovedao po potrebi i na mađarskom jeziku" (!), koji su govorili navodno svi mesni pravoslavci. U nekrologu se još kaže: "Bio je dobar Srbin, naučen čovek i otličan sveštenik, i branilac Sv. pravoslavlja".[17]

Jedan izveštač je pišući o prilikama u tom kraju napomenuo za to mesto: "tu žive Grci". Hodmezomašarhelj je sa drugim okolnim mestima u to vreme pripao novoj, rumunskoj Aradskoj eparhiji. Srbi su ostali odvojeni od ostalih sunarodnika, koncentrisanih u "srpskoj" Temišvarskoj eparhiji. Reagovao je jedan tamošnji Srbin, član crkvene opštine Petar Dožić, tvrdeći da bi neko mogao pomisliti da je to "druga Atina grčka", a što nije tačno, jer tu žive Srbi i Grci. Bilo je 1881. godine u mestu 395 Rumuna i 72 duše Grka i Srba.[18] U mestu su tada živeli Srbi iz porodica Mojsić, Živković, Antonović, Mihajlović, Sokolović, Dožić i Đurđević. Drugi Srbi su takođe bili starosedeoci, ali su se vremenom odrodili. Srbi su uvek bili uz crkvu i pomagali je, o čemu postoje dokazi: srednje zvono na tornju je njihov dar, kao i gotovo svi unutrašnji crkveni ukrasi. Pridošli Rumuni su polovinom 19. veka postali većina, i tražili su po tom osnovu crkvu za sebe, a Srbi i Grci su kao starosedeoci "osnovatelji", branili svoja iskonska prava. Trebalo je da dođe Raspravna komisija u Hodmezovašarhelj, i nakon utvrđivanja stanja pripremi deobu.[19] Postojalo je 1869. godine u Vašarhelju srpsko omladinsko Društvo "Pčela", koje je priložilo 6 f. prilog za Srpsko narodno pozorište u Novom Sadu.[20]

U mestu je 1846. narodna veroispovedna škola sa samo pet učenika, kojima predaje učitelj Emanuel Jovanović.

Umrla je tom gradu januara 1881. godine Jovanka Silardi, inače rođena kao Marija Lota, sa 80 godina. Ostavila je po testamentu 2000 f. na dar tamošnjem srpskom školskom fondu.[21] Godine 1885-1888. pomoć prima siromašni srpski narodni učitelj u Vašarhelju, Dimitrije Adamović.[22] U mestu je postojala srpska pravoslavna crkvena opština koja je početkom 20. veka skoro izumrla. Ali njeno imanje je bilo vredno pažnje i iznosilo preko 100.000 kruna kapitala. Jedan od poslednjih članova te crkvene opštine je tražio da Temišvarska eparhija preuzme taj kapital. Međutim zbog otezanja, Rumuni su saznali za tu imovinu i pokrenuli su 1898. godine sudsku parnicu, želeći da prigrabe deo tog imetka. Spor 1903. godine još nije bio završen.[23]

Po srpskom izvoru iz 1905. godine Hodmezevašarhelj je samostalna crkvena opština pod jurisdikcijom srpskog patrijarha ili temišvarskog episkopa. Tada je u mestu 499 pravoslavaca od kojih je samo 23 Srbina. Rumuna je bilo unijata i pravoslavaca ukupno 52 osobe, dok su ostatak činili "Mađari". Nestali su pravi pravoslavci među kojima je bilo i Grka. Ostao je samo "lep imetak". Parohijom je te godine administrirao sinđel dr Petronije Trbojević kaluđer.[24]

U Vašarhelju je oko 1925. godine jedan Mađar, bivši katolički sveštenik postavljen za pravoslavnog paroha. Radi se o dr Vladislavu Vineru, koji je prešao u pravoslavnu veru i zapopio se. U mestu gotovo da nije ni bilo ljudi koji su znali srpski govoriti, niti se za Srbe drže, a ostali su pravoslavci. Tako je zaživela praksa (u više nekadašnjih srpskih bogomolja u Mađarskoj) da se služba u hramu obavlja na crkveno-slovenskom, a propoved drži za njih na razumljivom jeziku - mađarskom.[25] Bili su to počeci nove, mađarske pravoslavne crkve, čiji su se misionari pripremali kod srpskog vladike u Nišu.

Srpska Bogorodičina crkva u Vašarhelju postoji na početku 21. veka i nalazi se u centru grada. U zidu hramovnom je sada sedam nadgrobnih spomenika, sa starim epitafima ispisanim na različitim jezicima. Četiri su na slaveno-serbskom jeziku.Mesno srpsko pravoslavno groblje je zajedno sa protestantskim, na severnom kraju grada, uz put za Senteš. Vlasništvo je naše crkvene opštine, a na njemu se nalazi grobljanska kapela posvećena Sv. caru Konstantinu i Sv. carici Jeleni. Spomenici su noviji iz 20. veka, i samo dva-tri su sa epitafima na srpskom jeziku.[26]

Partnerski gradovi uredi

Galerija uredi

  •  
    Gradska kuća
  •  
    Glavni trg u Hodmezevašarhelju
  •  
    Kalvinistička crkva
  •  
    Gradski park

Reference uredi

  1. ^ "Zastava", Pešta 1866. godine
  2. ^ "Male novine", Beograd 1890. godine
  3. ^ "Srpski sion", Karlovci 1894. godine
  4. ^ "Matica", Novi Sad 1868. godine
  5. ^ Dimitrije Isajlović: "Istorija trgovine od početka sveta do naši vremena", Budim 1816. godine
  6. ^ Prokopije Bolić: "Slovar vinodelca", Budim 1818. godine
  7. ^ "Otac ili misli čedoljubivog oca", prevod, Karlovac 1832. godine
  8. ^ Isidor Stojanović: "Nravoučitelne basne", Pešta 1833. godine
  9. ^ Sima Milutinović: "Pjevanija crnogorska i hercegovačka", Budim 1833. godine
  10. ^ "Serbskij narodnij list", Budim 1838. godine
  11. ^ "Zlatotvorno selo" od Čokea, prevod na srpski, Segedin 1843. godine
  12. ^ Joksim Nović: "Lazarica, ili Boj na Kosovu između Srba i Turaka, na Vidov-dan 1389. godine", Novi Sad 1847. godine
  13. ^ Đorđe Rajić: "Vođa pri gazdovanju srpskom narodu", Novi Sad 1867. godine
  14. ^ Vuk St. Karadžić: "Život i običaji naroda srpskoga", Beč 1867. godine
  15. ^ "Nin", specijalni dodatak, Dinko Davidov, Beograd 1990. godine
  16. ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
  17. ^ "Školski list", Sombor 1896. godine
  18. ^ "Zastava", Novi Sad 1881.
  19. ^ "Zastava" Pešta 1866. godine
  20. ^ "Zastava", Pešta 1869. godine
  21. ^ "Školski list", Sombor 1881. godine
  22. ^ "Školski list", Sombor 1885. godine
  23. ^ "Srpski sion", Karlovci 1903. godine
  24. ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
  25. ^ "Vreme", Beograd 1926. godine
  26. ^ Srpski institut, internet baza podataka, Budimpešta

Spoljašnje veze uredi

 
Hodmezevašarhelj na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ходмезевашархељ&oldid=25412636”