Hrvatska umetnost

Hrvatska umetnost je ona umetnost koja se razvija u Hrvatskoj, Dalmaciji i Slavoniji i tu se podrazumevaju umetnička dostignuća koja su postigli Hrvati na Balkanskom poluostrvu. Njena istorija započinje doseljavanjem Slovena, odnosno Hrvata na prostor Balkanskog poluostrva (7. vek) koje se tada nalazilo pod političkim i kulturnim uticajem poznog Rimskog carstva, odnosno Vizantije. Prvi spomenici srpske srednjovekovne kulture su arhitektonski spomenici sa početka 9. veka, iz perioda pokrštavanja Slovena. Od tada, pa do danas, hrvatsku umetnost su oblikovale politička, ekonomska i kulturna zbivanja koja su zahvatala Evropu i njenu umetnost, a u njoj se mogu primetiti uticaji i istočne i zapadne umetnosti.

Crkva Sv. Donata u Zadru 9. vek

Istorija

Istorija Hrvata deli se na nekoliko perioda od kojih četiri pripadaju prošlosti:

• I.- od doseljenja do 1102. godine od doseljenja kada Hrvati sa ostalim Slovenima dolaze iz starog slovenskog sedišta između reka Visle, Dnjepra i planina Karpata i granaju se na tri grane, Zapadne, Istočne i Južne. Početkom 6. veka na istorijsku pozornicu izlaze Južni Sloveni i obrazuju kasnije trajna naselja.

Dubrovačke zidineUNESCO svetska baština

Zadarska katedrala sv. Sošije u Zadru iz 12. veka i 13. veka sagrađena kao romanska trobrodna građevina

Stara Hrvatska država je bila na visini civilizacija onoga vremena i bila je pod uticajem u prvom redu Italije. Na čelu hrvatske države je stajao u početku knez a kasnije (od 10. veka) kralj. Dalmatinske varoši su imale autonomiju i bili su umetnička središta i u njima su se razvijale umetnosti po ugledu na Italiju i Vizantiju.

• II. doba od 1102. do 1526. godine. Koje ispunjava doba od četiri veka zajednice sa Ugarskom i u kome su se izmanjale dve dinastije Arpadovci (1102. – 1301) i Anžujci (1301. – 1395) a kasnije su vladali kraljevi iz raznih porodica. Čitavo to vreme je Hrvatska bila pod kraljevima koji su bili po tituli kraljevi Ugarske, Hrvatske i Dalmacije. Već u 13. veku je čitava Hrvatska bila feudalizovana.
• III. Doba 1526. – 1790. 1. januara 1527. godine je izabran „nadvojvoda austrijski i kralj češki „ Ferdinand Habzburčki (1527. – 1564) za kralja Hrvatske. Bečki je dvor organizovao duž turske granice Vojnu krajinu. Ovo doba je puno krupnih unutrašnjih promena i razvijali su se pojmovi Hrvatske, Slavonije i Dalmacije. Dubrovnik se svojom teritorijom nije smatrao Dalmacijom već nezavisnom republikom. Granice Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije najuže su bile u 17. veku a od onda su se uz ratove sa Turcima širile.
• IV. Doba od 1790. – 1918. i daljia novija razdoblja.

Hrvatska država izlazi na evropsku pozornicu u ranom srednjem veku, i nakon nekoliko vekova samostalnosti, ulazi u personalnu uniju s Mađarskom, a obe države tokom ratova s Turcima dolaze pod vlast Habsburgovaca, vladara Austrije, dok je primorski dio pod vlašću Venecije. U 19. veku i Primorje i Dalmacija dolaze pod vlast Austrije, a dolazi i do oživljavanja hrvatskih težnji za ujedinjenjem zemalja i samostalnošću. Austrougarska raspada se 1918. godine, a Hrvatska je uključena zajedničku državu sa Srbijom, Crnom Gorom i Slovenijom koja se na kraju zvala Kraljevina Jugoslavija. Nakon pokušaja uspostave samostalne države pod patronatom sila osovine u Drugom svetskom ratu, Hrvatska postaje federalna jedinica ("republika") u novoj Jugoslaviji. Početkom 90-ih godina 20. veka Jugoslavija se raspada, a Hrvatska postaje samostalna i priznata država, s perspektivom ulaska u Evropsku uniju.

Karakteristike hrvatske umetnosti

Radovanov portal u Trogiru- Majstor Radovan 1240. godine

Juraj Dalmatinac- Katedrala u Šibeniku 1475.

Palata Sponza u Dubrovniku

Umetnost kod Slovena na Balkanu počinje u pravom smislu tek posle pokrštavanja Slovena u 9. veku i danas nemamo potpuno jasnu sliku o najstarijim crkvama na Primoriju. Opšta slika koju nam daju najstarije crkve u hrvatskom Primosiju upućuje uglavnom na Istok, već po samim imanima svetitelja čija imena crkve nose (Sv. Stevan, Sv. Sergije, Sv. Sofija, Sv. Dimitrije i dr.). I sami spomenici svojom formom takođe pominju na Istok Crkva Sv. Donata u Zadru (9. vek), crkva Sv. Trojice u Splitu i prvobitna crkva Sv. Trifune u Kotoru (10. vek) imaju kao rezultat kružnu osnovu, kao i rotonda Hristovog groba u Jerusalimu, Katedrala u Splitu i baptisterium u Zadru imaju poligonalne osnove po primeru starih poligonalnih crkava na tlu Male Azije. Crkva Sv. Uršule u Zadru ima čistu orijentalnu formu kao što ovu formu pokazuje i crkva Sv. Krsta u Ninu a nesumnjivo je i crkva kneza Trpimira osnovana oko 9. veka pripadala je istome krugu.

Zapadna sfera bila je naklonjena više strujanjima sa zapada i vezuje se za predromaniku i romansku, gotsku i za renesansnu i baroknu umetnost. Istočni krajevi su više oslonjeni na vizantijsku umetnost. Ove granice nisu precizno određene i često su prelažene, na Dečanima se može videti uticaj sa zapada koji se ovde zapaža preko Dubrovnika a mogu se utvrditi i neki obrnuti pravci. Kasnije se zasnivaju naše škole i radove često izvode naši domaći majstori koji odlaze i na zapad te se odatle vraćaju a isto tako su prisutni i strani majstori koji su radili na području Jugoslavije (Mikeloci na kuli Minčeti u Dubrovniku ili Jurij Dalmatinac –videti Cvito Fiskovića za ove podatke). Vizantijska umetnost daje svoj pečat u Dalmaciji (Dubrovnik) i ikone iz Vizantije kada su kupovane i poštovane su kod nas i štovane kao posebna svetinja. U slikarstvu se javlja poneki vizantizam a postojale su i radionice koje su radle na vizantijski način("Piktores Greci"). Starohrvatska plastika nije vezana za etničku pripadnost i Sloveni su doneli ovu umetnost rezanja u drvetu. Postojii tvrđenje da se umetnost na tlu Jugoslavije razvijala kao provincijalna umetnost i da se javlja sa izvesnim zakašnjenjem u odnosu na ostali svet. No ova umetnost nije sputana oficijelnim okvirima. Folklorni elementi daju joj mnoge vrednosti. Dela su inspirisana zoomorfnim i geomorfnim oblicima. Romanska umetnost- plastika se izdvaja- Radovanov portal ima poetičnu stranu Hristovog ređenja. Rana Raška država nije mogla formirati stabilnu politiku i lukavo se priklanja čas istoku čas zapadu. Slikarstvo nemamo sačuvano izuzev nešto malo u Dvigradu i nešto u Crvenom otoku kod Rovinja što svedoči da je postojao kontinuitet razvoja između 6. i 12. veka, ali je to toliko fragmantalno da se ne moža stvoriti slika što se zapravo dešavalo. Od 12. do 16. veka pratimo razvoj slikarstva koje ima srednjovekovni karakter, iako se ovaj kasni datum suprotstavlja oficijelnoj kategorizaciji. U Dubrovniku se može uočiti stvaranje koje se može nazvati školom koja njeguje renesansni stil. Susedna Italija je imala veliki uticaj, uticaj jednog Đota može se prepoznati u nekim delima a i uticaj Vizantije koji struji i obuhvata i Istru.

Slikarstvo i vajarstvo

Slikari su se regrutovali najčešće iz monaškog staleža i bili su uglavnom anonimni. 1517. godine pominje se slikar Nikolaus Ragisinus, kao i slikar Stanče iz Dubrovnika. Imena vajara su sasvim nepoznata i znaju se samo imena iz Dalmacije; Simeon Dubrovčanin 11. – 12. vek, Majstor Buvina koji je bio i slikar spominje se 1214. godine, radio je portal katedrale u Splitu, Majstor Radovan je završio portal katedraje u Trogiru 1240. godine gde je na istoj katedrali radio i vajar Mavro a Mihajlo Petrović je radio na crkvi svetog Vlaha u Dubrovniku itd.

Arhitektura

Eklektički stil istorizma katedrale u Đakovu u hrvatskoj arhitekturi iz 1882. godine

Umetničko građevinarstvo se posle propasti rimskog carstva razvijalo dvojako i može se pratiti dalji razvitak tradicija kao i uticaji jedne druge tehničke veštine koja se spaja u tz. romanski stil sve dokle se nije zavela gotika od strane Venecije početkom 15. veka i ovim se prekinuo dalji razvoj domaće umetnosti.

Zgrade na kojima se ovi uticaji mogu pratiti su većinom crkve, grobnice ili i krstionice dok je ostalo i nešto fragmentalne arhitektureprofanih građevina u vidu dvorova i dvoraca.

Centralne građevine stoje više ili manje pod uticajem Ravene kao na primer crkva Sv. Donata u Zadru. Autohtona građevinska umetnost se zasniva na tehnikama koje datiraju od najstarijih vremena. Za ovu vretu građenja nije potrebno imati nekakva znanja za čak ni alata a matarijal običan i neobrađen kakav se nalazi u prirodi Veoma rano su dva osnovna tipa pravougaoni i okrugli počeli prelivati i spajati jedan sa drugim ne samo u osnovi već i u svim svojim oblicima. Jedan od takovih najstarijih tipova je crkvica Sv. Nikola na Braču koja ima i jednu malu kupolu i ovakvi tipovi su se pojavljivali i u kasnijim dobima sve do najnovijeg doba. Česti su primeri trobrodnih bazilika sa kupolom.

Literatura

• Priručni slovnik naučni ČS Akademia vied, Praha 1966.
• Narodna enciklopedija, St. Stanojević, Zagreb, 1925.- 1929.