Humska eparhija

Humska eparhija je nekadašnja eparhija Srpske pravoslavne crkve, koju je 1219. godine osnovao prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava za oblasti Humske zemlje i Travunije (današnja Hercegovina, sa Dubrovačkim primorjem i dijelom Stare Hercegovine). Prilikom osnivanja, sjedište eparhije bilo je pri manastiru Bogorodice Stonske, u tadašnjem glavnom humskom primorskom mjestu Stonu. Eparhijsko sjedište je naknadno izmješteno u manastir Svetih apostola Petra i Pavla na Limu, te je po tome ova episkopija ponekad nazivana i Limskom eparhijom, a njeni jerarsi su nosili i počasni naslov mitropolita.

Prvi srpski arhiepiskop Sveti Sava, osnivač Humske eparhije (1219)

Iz nje se razvila današnja Zahumsko-hercegovačka eparhija.

Istorija

Današnji izgled rimokatoličkog hrama Gospe od Lužina na mestu nekadašnjeg pravoslavnog manastira Bogorodice Stonske

Presek crkve Svetih apostola Petra i Pavla na Limu, pri kojoj je bilo drugo sedište Humske eparhije

Od osnivanja episkopije 1219. godine, humski episkopi su stolovali u Stonu. Krajem 13. i početkom 14. vijeka, u vrijeme političkih neprilika na zapadnim granicama Kraljevine Srbije, tadašnjim pogoršavanjem opštih prilika bilo je zahvaćeno i područje ove episkopije. Poslije smrti kralja Milutina (1321), za vrijeme borbe između Stefana Dečanskog i Konstantina Nemanjića oko prestola, uspio je bosanski ban da zavlada Humom, te se episkop Danilo odselio iz Stona i nastanio se u manastiru Svetih apostola, zvanom Petrov manastir, kod današnjeg Bijelog Polja na Limu, gdje je dobio i potrebne zemlje za izdržavanje.

Poslije Danila postavljen je za episkopa humskog Stefan (1324), ali on nije mogao zauzeti svoj presto u Stonu, koji je ostao u bosanskim rukama. Stoga je i njemu kralj Stefan Dečanski potvrdio boravište u manastiru Svetih apostola Petra i Pavla na Limu, te se po tome ova episkopija ponekad nazivala i Limskom eparhijom.

Srpski jerarh ove eparhije je 1377. godine u manastiru Mileševi obavio krunisanje Stefana Tvrtka I za kralja Srba i Bosne. Sredinom 15. vijeka, kada je Stefan Vukčić Kosača postao „herceg od Svetog Save“, njegova država, koja je obuhvatala Humsku zemlju, Travuniju, gornje Podrinje i deo Polimlja, potala je poznata kao herceštvo, odnosno Vojvodstvo Svetog Save, odakle je nastalo i oblasno ime Hercegovina, a po tome se ova eparhija kasnije počela nazivati Hercegovačkom, a njeni arhijereji su takođe nazivani i mileševskim mitropolitima. Tako se 1466. i 1471. godine pominje mileševski mitropolit David.

Episkopi

• Ilarion (13 vek)
• Metodije (13 vek)
• Teodosije (13 vek)
• Nikola (13 vek)
• Sava (do 1264), potonji arhiepiskop Sava II
• Jevstatije (oko 1300)
• Jovan (oko 1305)
• Danilo (1316—1324), potonji arhiepiskop Danilo II
• Stefan (1324)

Vidi još

• Eparhija zahumsko-hercegovačka
• Manastir Bogorodica Stonska
• Vikarni episkop humski
• Istorija Srpske pravoslavne crkve
• Srpska arhiepiskopija (1219-1346)
• Istorija Pećke patrijaršije
• Srpska pravoslavna crkva u Hrvatskoj
• Srpska pravoslavna crkva u Crnoj Gori
• Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini
• Srbi u Hrvatskoj
• Srbi u Crnoj Gori
• Srbi u Bosni i Hercegovini
• Stara Hercegovina
• Zahumsko-raška eparhija

Literatura

• Aleksić, Vladimir; Koprivica, Marija (2019). „Teritorijalni obim episkopija Srpske crkve na početku XIII veka”. Crkvene studije. 16 (2): 57—85. 
• Blagojević, Miloš (2009). Zahumsko-hercegovačka episkopija i mitropolija od osnivanja do kraja XIX veka. Beograd: Svet knjige. 
• Bogdanović, Dimitrije (1981). „Preobražaj srpske crkve”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 315—327. 
• Vuković, Sava (1996). Srpski jerarsi od devetog do dvadesetog veka. Beograd: Evro. 
• Ivanović, Miloš (2020). „Nemirne političke prilike u Humu i slabljenje Humske episkopije krajem XIII i početkom XIV veka”. Osam vijekova Svetosavlja u Hercegovini. Gacko: Srpsko prosvjetno i kulturno društvo Prosvjeta. str. 104—125. 
• Ivanović, Radomir (1960). „Srednjovekovni baštinski posedi Humskog eparhijskog vlastelinstva”. Istorijski časopis (9-10 (1959)): 79—95. 
• Janković, Marija (1985). Episkopije i mitropolije Srpske crkve u srednjem veku. Beograd: Istorijski institut SANU. 
• Janković, Marija (1991). „Danilo, banjski i humski episkop”. Arhiepiskop Danilo II i njegovo doba. Beograd: SANU. str. 83—88. 
• Ljubinković, Radivoje (1959). „Humsko eparhisko vlastelinstvo i crkva Svetoga Petra u Bijelom Polju” (PDF). Starinar. 9-10 (1958-1959): 97—124. 
• Mišić, Siniša (1996). Humska zemlja u srednjem veku. Beograd: DBR International Publishing. 
• Popović, Svetlana (2002). „The Serbian Episcopal sees in the thirteenth century” (PDF). Starinar. 51 (2001): 171—184. 
• Ruvarac, Ilarion (1901). O humskim episkopima i hercegovačkim mitropolitima do godine 1766. Mostar: Paher i Kisić. 
• Slijepčević, Đoko M. (1939). „Humsko-hercegovačka eparhija i episkopi (mitropoliti) od 1219 do kraja XIX veka” (PDF). Bogoslovlje. 14 (3-4): 239—294. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 11. 2021. g. Pristupljeno 03. 05. 2019. 
• Slijepčević, Đoko M. (1940). „Humsko-hercegovačka eparhija i episkopi (mitropoliti) od 1219 do kraja XIX veka” (PDF). Bogoslovlje. 15 (1): 28—43. Arhivirano iz originala (PDF) 03. 05. 2019. g. Pristupljeno 03. 05. 2019. 
• Slijepčević, Đoko M. (1962). Istorija Srpske pravoslavne crkve. 1. Minhen: Iskra. 
• Ćirković, Sima (1964). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Ćorović, Vladimir (1928). „Značaj Humske episkopije”. Spomenica Eparhije zahumsko-hercegovačke 1918-1928: Živim i upokojenim borcima za oslobođenje i ujedinjenje. Niš: Eparhiska uprava. str. 49—63.