Crkva Vaznesenja Hristovog u Rogačici

Crkva Vaznesenja Hristovog u Rogačici, naseljenom mestu na teritoriji opštine Bajina Bašta, podignuta je 1847. godine. Pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.

Crkva Vaznesenja Hristovog
Crkva Vaznesenja Hristovog
Opšte informacije
Mesto	Rogačica
Opština	Bajina Bašta
Država	Srbija
Vreme nastanka	1847.
Tip kulturnog dobra	Spomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštitu	Zavod za zaštitu spomenika kulture
www.zavodkraljevo.rs

Prošlost

Prve inicijative za izgradnju novog hrama u Rogačici, poklapa se vremenom kada je Rogačica postala sedište Sokolske nahije, a kasnije i sreza Račanskog, početkom tridesetih godina 19. veka. U to vreme u Rogačici je postojala dotrajala crkva brvnara. Sreski kapetan Gajo Vilotijević Partić je bio veliki pobornik crkve i sa meštanima je podržavao ideju o podizanju hrama „od dobrog materijala”. Tek posle ustoličenja nove ustavobraniteljske vlasti u Kneževini Srbiji, sazrela je namera i novi sreski načelnik Neša Đorđević je polovinom marta 1843. godine je upoznao Okružno načelstvo u Užicu sa tim namerama.

Zbog burnih događaja i pobuna u Podrinju početak gradnje je odložen za dve godine i u proleće 1845. godine Popečeteljsto prosvete je odobrilo početak gradnje. Iako nema pouzdanih izvora, pretpostavlja se da je crkva podignuta po projektu građevinskih stručnjaka u tadašnjim nadležnim ministarstvima. Isto tako, majstori koji su podizali, gotovo sigurno su bili iz Osata, poznati kao priznati neimari i zaslužni za podizanje velikog broja građevina u srbiji, Naročito posle Drugog srpskog ustanka.

Nova crkva posvećena Vaznesenju Hristovom završena je 1847. godine i posle raščišćavanja gradilišta i uklanjanja ostataka stare crkve, po blagoslovu episkopa užičkog Nikifora Maksimovića, osveštana je 18. novembra (po starom kalendaru), odnosno 1. decembra, po novom, iste godine.

Arhitektura crkve

Parohijska crkva ima oblik jednobrodne građevine sa osnovom u vidu slobodnog krsta i podseća na hramove raške škole, ali bez kubeta iznad naosa. Nad ulazom sa zapadne strane dominira zvonik, koji se uzdiže iznad priprate. Zidana je od kamena, a tavanica od opeke i omalterisana krečnim malterom.

Spoljna dužina broda i apsidalnog dela iznosi blizu 15 metara (14,90), a širina 8,50 metara, Dok je raspon apside (polukružnog oltarskog zida) 6,50 metara. Unutrašnja dužina priprate, naosa i oltara ukupno iznosi 12,40, a unutrašnja širina broda je 6,40, dok je raspon apside 4,20 metara. Visina temena krova broda doseže 8,50 metara, a apside 7,20, dok visina krova zvonika do podnožja krsta dostiže 20,40 metara (za više od pet metara veća je od dužine građevine). Unutrašnja visina od poda do tavanice broda iznosi 7,50 metra, a visina unutrašnjosti zvonika do podnožja krova iznosi 15,75 metara. Visina apsidalnog i pevničkog prostora znatno je niža od tavanice crkvenog broda.

Fasada

Fasada ima karakteristike arhitektonsko-plastične dekoracije raškog građevinskog stila. Sačinjavaju je plitki pilastri (četvrtasti stubovi upola ugrađeni u zid), spojeni lukovima, iznad kojih se nalazi ritmičan niz slepih arkadica, koji teče oko svih strana crkvenog broda. Broj pilastara na fasadi ne prati broj i raspored unutrašnjih pilastara, već ima prvenstveno dekorativnu ulogu, mada nije zanemarljiva ni njihova funkcija konstruktivnih elemenata građevine.

Unutrašnjost

Unutrašnjost prostora broda sa bačvastim svodom podeljena je na pet traveja, od kojih tri pripadaju naosu, a po jedan priprati i oltarskom prostoru. Granicu između njih čine vidno istaknuti pilastri, spojeni odgovarajućim lukovima. Gornji deo pregradnog zida između naosa i priprate nose dva masivna pilastra. Proskomidija (prostor za pripremanje liturgije) i đakonikon nisu odvojeni pregradnim zidom, već sa oltarom čine jedinstven prostor.

Pored glavnog ulaza (portala), crkva ima još jedna vrata na severnoj strani naosa. Na južnoj strani naosa nalaze se dva, a u oltarskom delu i severnoj strani naosa po jedan prozor. Krov podužnog broda je dvoslivni, a zvonik ima kvadratnu osnovu i četvoroslivni krov, koji se završava kuglom na kojoj dominira krst, sa svake strane kupola zvonika ima po jedan prozor.

Iz narodnog pamćenja saznaje se da su na crkvenom kubetu postojala dva stara zvona, koja su opljačkali austrijski vojnici u Prvom svetskom ratu. Sada crkva u Rogačici ima tri zvona, prilog Pante Tadića, trgovca iz Beograda, rodom iz Lještanskog.

Živopis

Unutrašnjost crkve u Rogačici ima obimnu i zanimljivu slikarsku dekoraciju. Autor slikarskog ansambla je likovni umetnik Dimitrije Posniković, koji se potpisivao sa „Dimitrije Posnik, živopisac karlovački”. Prema poznatom istoričaru umetnosti Pavlu Vasiću, hram je ikonopisan i živopisan 1857. godine, iz kojeg je vremena ostao pisani beleg na zapadom zidu u unutrašnjosti, iznad glavnog portala:

Vo slavu svjataja Trojici pri vladjevšem blagovernom gospodinu knjazu serpskom Aleksandru Karađorđeviću, blagoslovenijem preosvjaščenjejšago episkopa gospodina Joanikija, podigoša hram Vaznesenija Gospodnjeg ova sela: Rogačica, Lještansko, Sijerač, Zarožje, Kostojevići, Jelovik, Jakalj i Svojdrug 1857. godine.

Svestrani likovni umetnik, priznat i poznat, Dimitrije Posniković (Osijek, 1814—Beograd, 1891), učenik je glasovitog slikara Dimitrija Avramovića. Prilikom oslikavanja Saborne crkve u Beogradu, upoznao je slikara Miliju Markovića, sa kojim je često sarađivao, posebno za vreme boravka i svestrane aktivnosti u užičkom kraju, gde je radio na živopisanju hrama Svetog Đorđa u Užicu (1851), manastira Rače (1854) i crkve u Požegi. Ima nagoveštaja u „Letopisu crkve u Rogačici” da je Dimitrije Posniković, zajedno sa Milijom Markovićem (1812-1877), ikonopisao i živopisao hram Hristovog vaznesenja.

Ikone i zidne slike hrama u Rogačici nastale su u periodu u kome je Dimitrije Posniković ispoljavao sopstveni slikarski izraz. Međutim, one su do naših dana dospele u znatno izmenjenom izgledu, što je posledica taloženja čađi, neveštog čišćenja i neukog premazivanja bojom i preslikavanja koje je urađeno 1936. godine. Imajući u vidu da je nastao u istoj deceniji minulog veka, može se pretpostaviti da je živopis crkve bio sličan slikama manastira Rače.

Najbolje očuvana dela Dimitrija Posnikovića, koja su u ovom hramu zadržala svoj prvobitni izgled, predstavljaju dve ikone na arhijerejskom prestolu. Na levoj je prikazan Sveti Sava, prvi arhiepiskop srpski, a na desnoj strani Sveti Stefan, srpski kralj Stefan Prvovenčani. Obe figure su date u frontalnom izgledu, u blagim pokretima glave. U koloritu su zastupljene crvena, svetloljubičasta, purpurna, zelena, oker i smeđa boja. Ikone su slikane na platnu u baroknim ramovima.

Ikonostas

Na dvokrilnim carskim dverima ikonostasa nalazi se scena Blagovesti sa Bogorodicom na levom i arhanđelom Gavrilom na desnom krilu. Vrata proskomidije „nose” figuru arhanđela Mihaila, a vrata đakonikona arhanđela Gavrila. Ove ikone imaju skromni likovni kvalitet. Očigledno je da su preslikavane. Inače, one predstavljaju najsvetliji deo ikonostasa; na njima upadljivo dominiraju crvena, ružičasta, plava i smeđa boja.

Između carskih i bočnih dveri, na nešto nižem nivou, u većim dimenzijama, prepoznatljive su ikone Bogorodice sa malim Hristom na levoj i velika figura Isusa Hrista, muževnog izgleda i crne kose, na desnoj strani (odeća ima zastupljenu plavu i smeđu boju, a pozadina smeđ ton). Nim-busi (oreoli) na ovim ikonama su srebrnaste boje. Slike na dverima, kao i ove dve ikone, imaju rezbarni okvir sa biljnom ornamentikom.

Na sledećem delu ikonostasa, na levoj i desnoj strani, nalaze se dva reda ikona. U donjem su scene iz ciklusa Velikih praznika. Tu su kompozicije: Rođenje Hristovo, Krštenje Hristovo, Vaskrsenje Hristovo, Vaznesenje Hristovo, Preobraženje i Duhovi. U gornjem nizu nalaze se ikone sa likovima apostola. Tu nedostaje šesta ikona na desnoj strani. U likovnom izrazu portreta svetaca preovlađuju crvena, zelena i žuta boja. Figure u donjem redu oslikane su u živim pokretima. Između krila ova dva reda je velika ikona Sveta Trojica. Središni deo ikonostasa završava se velikim krstovima, a na vrhu je Raspeće. Ispod njega je predstava Neurukotvorenog obraza. Levo stoji slika Bogorodice, a na desnoj strani Jovana Krstitelja.

Zidni živopis

Zidni živopis je izveden u tehnici sesso na suvom malteru. Likovna i prostorna artikulacija živopisa crkve, iako nepotpuna i u izmenjenom izgledu, sačuvana je u sva tri dela hrama. Slike su prilagođene raspoloživim površinama: u gornjim zonama figure su manje, a u donjim nizovima izduženije. U najnižem nizu južnog zida naosa naslikani su likovi: Svetog Jovana Krstitelja, Svetog Stefana Arhiđakona, Svetog velikomučenika Teodora Torona i jedne velikomučenice. Iznad njih su dve nepoznate figure, scene Blagovesti, Uspenje Hristovo, Uspenje Bogorodice i prizor iz ciklusa Hristovih čuda. U najnižem redu severnog zida naosa nalaze se slike Svetog Pantelejmona, jednog nepoznatog svetitelja, Svetog Georgija, Svetog Dimitrija, Svetog Kirijaka Otšelnika i Svetog Nikole. Iznad njih su Vaskrsenje i Vaznesenje Hristovo. Zapadni zid naosa pokrivaju ove slike: prvi red: Sveta Paraskeva, Sveti car Konstantin i carica Jelena, Sveti Kuzma i Damjan i Blaga Marija; drugi red: portreti srpskih vladara svetitelja, a među njima: Stefan Prvovenčani, car Uroš, car Lazar i četiri neutvrđena svetitelja; treći red sadrži tri neidentifikovane kompozicije.

Na istočnoj strani oltarskog zida naslikani su: Sveti Sava, Vasilije Veliki, Gligorije Bogoslov, Jovan Zlatoust i jedan nepoznati arhijerej. U polukaloti oltara nalazi se velika kompozicija Bogorodice sa arhanđelima Gavrilom i Mihailom. Pozadina figura je prekrečena. Na tavanici oltarskog traveja su dvanaest medaljona sa likovima apostola.

U prolazu između naosa i priprate smeštene su impresivne freske: Rođenje Hristovo i Vaznesenje Hristovo, a na istočnom zidu priprate naslikane su kompozicije Bogorodice sa malim Hristom na levoj i poprsje Hrista na desnoj strani. Dve interesantne scene iz ciklusa Hristovih čuda, koje se nalaze u najvišoj zoni zapadnog traveja naosa, znatno su svetlije od ostalih slika i podsećaju na srpsko slikarstvo krajem 13. i početkom 14. veka.

Crkveni plac

Crkveni plac na kojem se nalazi crkva, površine oko 80 ari, nalazi se na blago uzdignutoj visoravni Vračara odmah iznad centra varošice. Crkvena porta se nalazi na severozapadnom delu placa, ograđena je, a sa istočne i zapadne strane nalazi se po jedna kapija. U periodu između ratova ali i posle Drgog svetskog rata, sve dopolovine šezdesetih godina 20. veka crkveni plac je služio i za potrebe škole koja se nalazila u neposrednoj blizini.

Na placu je ranije postojala i mala crkvena kućica za koju nije poznato kada je podignuta, koja je uklonjena 1960. godine. U periodu od 1966. do 1969. godine u porti je izgrađena nova crkvena kuća od tvrdog materijala koja ima tri odeljenja. U isto vreme su prilazne staze i ograda oko porte.

U porti crkve sahranjeno je sedam sveštenika i Sovijana, kćerka sreskog kapetana Petra Rajića, 1855. godine.

Obnova i restauracija

Između dva svetska rata, 1936. godine, pokušana je restuaracija i preslikavanje ikona koje su u znatnoj meri bile oštećene. Pokušaj nije dao očekivane rezultate, pošto se radilo nestručno. Tek posle proglašenja crkve za zaštićeno nepokretno kulturno dobro, 1981. godine, uz pomoć nadležnih ustanova intenzivniji radovi su izvedeni 1982. i 1983. godine, kada je obnovljena celokupna krovna konstrukcija, fasada i oluci.

Galerija

• 
• 
• 
• 

Vidi još

• Spisak spomenika kulture u Zlatiborskom okrugu

Literatura

• Dodić, Obrad (2007). Crkva Vaznesenja Hristovog u Rogačici. Bajina Bašta: Narodna biblioteka Miloš Trebinjac Bajina Bašta. ISBN 978-86-84405-13-7.