Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Sirogojnu
Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Sirogojnu, naseljenom mestu na teritoriji opštine Čajetina, pripada Eparhiji žičkoj Srpske pravoslavne crkve. Zajedno sa Muzejom na otvorenom „Staro selo“ predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.[1]
| Crkva Svetih apostola Petra i Pavla | |
|---|---|
 Crkva Svetih apostola Petra i Pavla | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Sirogojno |
| Opština | Čajetina |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1764. |
| Tip kulturnog dobra | spomenik kulture od izuzetnog značaja |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Istorijat uredi
Crkvu posvećenu Svetim apostolima Petru i Pavlu podigao je 1764. godine protojerej Georgije Cmiljanić, rodom iz Ljubiša, rodonačelnik čuvene svešteničke loze Smiljanića, uz pomoć i priloge parohijana.[2] Iste godine nastao je i ikonostas, delo zografa Simeona Lazovića iz Bijelog Polja, njegov prvi do sada poznati i potpisani rad. Zograf je ostavio svoj potpis i godinu 1764. na južnom krilu carskih dveri, uz predstavu Bogorodice iz Blagovesti. Ikonostas je nastao u dve, vremenski odeljene faze rada. Prva skupina ikona donje zone, urađena je, kako se pretpostavlja za osvećenje novopodignute crkve 1764. godine, a zatim, posle pauze od nekoliko godina, tokom osme decenije naslikane su i ostale ikone gornjih zona, čime je uobličena celina Lazovićevog ikonostasa.
Iako je crkvu u Sirogojnu posetio 1826. godine Joakim Vujić i ostavio podatak da je ovu crkvu 1821. godine sagradio serdar Jovan Mićić, prepisavši i ktitorski natpis koji je, navodno, video na zapadom zidu, postoje materijalni dokaz koji dovodi u pitanje takav podatak. Do današnjih dana sačuvana legenda da je hram podigao vojvoda Mihajlo Radović. Jedini trag prisustva serdara Mićića u crkvi u Sirogojnu je gvozdeno klepetalo, koje je 1823. godine crkvi darivala serdareva žena Vukosava, o čemu svedoči natpis urezan na unutrašnjoj strani lučno savijenog klepetala. Klepetalo je korišćeno je za oglašavanje molitve i službe Božje u danima oko Uskrsa, kada se ne koriste zvona, sve do 2013. godine, kada je ukradeno ispred crkve, sa drveta lipe na kome je stajalo gotovo dva veka.
Na Vidovdan 1922. postavljene su četiri spomen ploče ratnicima iz 1912-18.[3][4][5]
Osnovni podaci o ktitorima uredi
Najstariji izvor, koji bitno određuje istoriju crkve u Sirogojnu, je ktitorski natpis ispisan na nadverju sa predstavom "Nedremano oko" na ikonostasu u crkvi. Natpis, koji se sastoji iz dva dela, teksta na levoj i desnoj strani luka, sadrži podatke o nastanku crkve, ktitoru „kir Georgiju”- što je bila titula kojom su se oslovljavali najimućniji među gospodom, episkopi i najugledniji sveštenici, kao i porodicama iz okolnih sela, koje su pomogle izgradnju crkve. Ktitor crkve protojerej Georgije Cmiljanić sahranjen je na Smiljanskom groblju u Ljubišu. gde si i danas nalazi njegov krstoobrazni nadgrobni spomenik od izvanredno obrađenog studeničkog mermera.
Arhitektura uredi
Prvobitan izgled uredi
Po podizanju crkva je bila skromna seoska crkva, zidana lomljenim i pritesanim kamenom, malterisana i krečena u belo i spolja i iznutra. Mali, uzani prozorski otvori i friz slepih arkadica pod krovnim vencem bili su jedini ukras na fasadama skromnog seoskog hrama. Na čeonoj strani postojao je drveni trem koji su nosili profilisani stubovi, međusobno povezani horizontalnim gredama u čije žlebove su bili unizani redovi drvenih daščica-šašovaca, koje su služile kao ograde u donjem i gornjem delu trema, ostavljajući tako središnji deo otvorenim na sve tri strane.
Strme drvene stepenice vodile su iz prizemlja u prostor nad drvenom tavanicom trema, pod visokim krovom, osveteljen oskudnom svetlošću, koja je dopirala iz naosa crkve kroz okrugli otvor probijen u zapadnom zidu, visoko iznad ulaza u hram. Ovim stepenicama i danas se stiže iz prizemlja na sprat zvonika. Čitavo zdanje zidanog hrama i drvenog trema, poput starih planinskih kuća brvnara, bilo je natkriljeno velikom kapom visokog drvenog krova, duboke strehe nešto blažeg nagiba koja je štitila zidove crkve i trema od padavina.
Jugozapadno u porti, nalazila se „džera”, mali drveni objekat građen borovim talpama, sa jednom prostorijom i dubokim tremom, sa malim prozorima i velikim kapcima, pokriven šindrom, koji je služio za povremeni smeštaj sveštenika. Na južnoj i zapadnoj strani crkvene porte bile su postavljene sofre, zapravo klupe, otvorene rodovske trpeze koje su se koristile o praznicima, kada se u crkvu dolazilo na bogosluženje i pričešće, ali su one porušene i uklonjene šezdesetih godina 20. veka. Ova prvobitna crkvena građevina obnovljena je krajem 19. veka.
Današnji izgled uredi
Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Sirogojnu u osnovi je jednobrodna podužna građevina, bez kupole, sa oltarskom apsidom iznutra polukružnom, a spolja petostranom. Crkva je zasvedena podužno postavljenim poluobličastim svodom, a oltarska apsida polukalotom. Oltarski prostor je osvetljen jednim prozorskim otvorom. Crkva je zidana od prirodno lomljenog ili pritesanog kamena u krečnom malteru, dok je obrada zidova u unutrašnjosti, kao i oblikovanje arhitektonskih dekorativnih elemenata, otvora i uglova, izvedeno pravilnim tesanicima sige.
Na zapadnoj strani, umesto prvobitnog drvenog trema, krajem 19. veka prizidan je masivni zvonik, bez ukrasa, izgrađen od nešto krupnijeg, obrađenog kamena slaganog u redove, koji u osnovi formira pravougaonu prostoriju i nije potpuno odvojena od naosa, jer je prilikom dogradnje zvonika zapadni zid crkve u središnjem delu uklonjen, a nekadašnji ulaz znatno proširen. Na zapadnoj strani zvonika, u visini prvog sprata, izdubljene su u malteru dve plitke, lučo zasvedene niše u kojima su postavljene slikane predstave patrona hrama apostola Petra i Pavla.
Crkva je pokrivena dvovodnim krovom, blagog nagiba za planinske uslove, koji je pokriven biber crepom. Zvonik je pokriven strmim četvorovodim krovom koji je presvučen bakarnim limom i na vrhu ukrašen krstom. Svi prozorski otvori na crkvi i zvoniku, glavni portal i mala severna vrata-dodata prilikom obnove krajem 19. veka, lučno su presvedeni.[6]
Posebnu vrednost crkve u Sirogojnu čine ikone na ikonostasu i na zidovima hrama, koje su delo Simeona Lazovića. Zbog liturgijskih potreba na ikonostasu su ostavljena samo dva ulaza u oltarski prostor: centralni sa carskim dverima i severni sa ikonom arhistratiga Mihaila na vratima. Nad carskim dverima postavljeno je nadverje sa predstavom Nedremano oko, a nad severnim prolazom drugo sačuvano nadverje sa predstavom Hrista kao sveštenika. Originalno Raspeće nije sačuvano.
Zanimljivosti uredi
Jedna od zanimljivosti vezanih za sirogonjsku crkvu jeste i ustaljen običaj da vernici, tokom službe, drže u rukama veći broj sveća, dozvoljavajući da vosak slobodno kaplje po crkvenom podu. Pre konzervatorsko-restauratorskih radova, koji su izvedeni 1990. godine, drveni pod je, iz navedenog razloga, bio potpuno prekriven debelim slojem voska i parafina po kome se teško hodalo.
Galerija uredi
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Crkva Svetih apostola Petra i Pavla”. Pamtim Zlatibor. Arhivirano iz originala 13. 02. 2017. g. Pristupljeno 12. februar 2017.
- ^ „Crkva Svetih apostola Petra i Pavla”. Crkve zlatiborskog kraja. Pristupljeno 12. februar 2017.
- ^ "Politika", 28. jun 1922, str. 1
- ^ "Politika", 2. jul 1922, str. 3
- ^ "Politika", 9. jul 1922, str. 3 (dve fotografije)
- ^ „Crkva Svetih Petra i Pavla u Sirogojnu”. Sirogojno. Pristupljeno 12. februar 2017.
Literatura uredi
- Zorica Zlatić Ivković, Manastiri i crkve zlatiborske oblasti,katalog izložbe, Sirogojno, 2013.
- Petar Otoranov, Znamenja Zlatibora i okoline, Užice, 1996.
- Zorica Zlatić Ivković, Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Sirogojnu, Sirogojno, 2004.
- Grupa autora, Spomeničko nasleđe Srbije- nepokretna kulturna dobra od velikog i od izuzetnog značaja, Beograd , 2007, 356
- Snežana Đenić, Zlatibor- kulturna i istorijska baština od praistorije do danas, Čajetina, 2009, 69.
Spoljašnje veze uredi
- „Crkva u Sirogojnu obeležava 250 godina postojanja”. Opština Čajetina. Arhivirano iz originala 13. 02. 2017. g. Pristupljeno 12. februar 2017.
- Crkva Sv. Petra i Pavla
