Čongradska županija (bivša)
Čongradska županija (lat. Comitatus Chongradiensis, mađ. Csongrád vármegye, nem. Komitat Tschongrad) je bila županija, odnosno upravna jedinica srednjovekovne Kraljevine Ugarske (11-16. vek), a potom i habzburške Kraljevine Ugarske od kraja 17. do početka 20. veka. Upravno sedište županije bio je grad Čongrad, a potom Segedin i najzad Senteš, (danas u sastavu Mađarske).[1][2]
| Čongradska županija Comitatus Chongradiensis Csongrád vármegye Komitat Tschongrad | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 11. vek / 17. vek—16. vek / 1918. | |||||||||
 Položaj županije | |||||||||
| Glavni grad | Senteš | ||||||||
| Regija | Srednja Evropa | ||||||||
| Zemlja | Austrougarska — Ugarski deo Monarhije | ||||||||
| Površina | 3.569 km2 | ||||||||
| Stanovništvo | 325.568 (1910) gustina: 91,2 stan./km2 | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša županija | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 11. vek / 17. vek | ||||||||
• Ukinuto | 16. vek / 1918. | ||||||||
| |||||||||
.svg)
.jpg)
Nekadašnji prostor ove županije danas je podeljen između Mađarske (najveći deo) i Srbije (sasvim mali deo oko Horgoša).
Površina županije bila je 3.569 km2, a u vreme zadnjeg popisa pre njenog rasformiranja (1910. godine) Čongradska županija je imala 325.568 stanovnika (gustina 91,2 st./km2).
Poreklo naziva uredi
Čongradska županija nosila je naziv vezan za "pomađarenu“ reč južnoslovenskog porekla Crni grad ili crna tvrđava. Ona je prvobitno označavala grad Čongrad, koji se i danas nalazi u ovoj oblasti.
Prirodne odlike uredi
Čongradska županija se nalazila u središnjem delu Habzburške Ugarske.
Prostor županije pripadao je oblasti u središnjem delu Panonske nizije. Prirodne granice županija je imala samo na jugoistoku, gde su to bile reke Tisa i Moriš.
Veći deo područja nekadašnje županije bio je plodno, ravničarsko tle južne Panonije, samo su na zapadu bila peščarna područja (Telečka peščara). Vodotoci su bili ravničarski (Tisa, Moriš), spori i često sa močvarnim okruženjem.
Istorija uredi
Prostor Bačke i Potisja ušao je u istorijske beleške u antičko doba. U ranom srednjem veku, ovim područjem su vladali Huni, Gepidi, Avari, Bugari i Moravski Sloveni. Sredinom srednjeg veka ovo je bio pogranični prostor između Ugarske i Vizantije. Ugarska je ovde u 11. veku obrazovala županiju pod današnjim nazivom. Potom je oko vek i po ovaj prostor bio u okviru Otomanskog carstva. Osmanlije su ukinule dotadašnju županiju i uspostavile Segedinski sandžak i Temišvarski pašaluk na ovom prostoru.
Habzburško carstvo preotelo je prostor Čongradske županije od Osmanlija krajem 17. veka. Odmah je uspostavljena nekadašnja Čongradska županija i priključena Habzburškoj Kraljevini Ugarskoj. Deo ovog prostora uključen je u sastav Vojne granice. Prostor županije prvobitno je bio slabo naseljen, sa zajednicama Srba i Mađara, a postepeno je naseljen novim, pretežno mađarskim življem, dok su ostale zajednice potisnute asimilacijom. Ukidanjem jednog dela vojne granice, sredinom 18. veka, to područje se takođe priključuje Čongradskoj županiji.
Na kraju Prvog svetskog rata, 1918. godine, srpska vojska posela je Horgoš sa okolinom (krajnji južni deo nekadašnje županije), koji ulazi u sastav Banata, Bačke i Baranje, pokrajine u sastavu Kraljevine Srbije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Trijanonskim sporazumom iz 1920. godine potvrđena je linija razdvajanja kao nova granica.[3]
U međuratnom razdoblju u okviru Mađarske ponovo je uspostavljena županija Čongrad, s tim što su njoj priključeni ostaci susednih županija, čija su nekadašnja područja većinom uključena u sastav okolnih država (Torontalska, Aradska, Čanadska).
Stanovništvo uredi
Po poslednjem austrougarskom popisu iz 1910. godine na području županije živelo je 325.568 stanovnika.
Stanovništvo prema maternjem jeziku (Popis 1910):
Etnički razmeštaj: Mađari su bili prisutni u ogromnoj većini u svim delovima županije. Malobrojni nemački i srpski žitelji ove županije bili su vezani mahom za Segedin i neposredno okruženje.
Upravna podela uredi
Početkom 20. veka, upravna podela Čongradske županije bila je sledeća:
| Kotari | |
|---|---|
| Kotar | Sedište |
| Izvantiski srez | Kiškundorožma |
| Potiski srez | Mindsent |
| Čongradski srez | Čongrad |
| Slobodni kraljevski gradovi | |
| Segedin | |
| Vašarhelj | |
| Gradovi — srezovi | |
| Senteš | |
Vidi još uredi
Reference uredi
Literatura uredi
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska.
- Mitrović, Andrej (1975). Razgraničenje Jugoslavije sa Mađarskom i Rumunijom 1919-1920: Prilog proučavanju jugoslovenske politike na Konferenciji mira u Parizu. Novi Sad: Institut za izučavanje istorije Vojvodine.
- Popović, Dušan J. (1952). Srbi u Bačkoj do kraja osamnaestog veka: Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Naučna knjiga.
- Rokai, Peter (2002). „Istorija Mađara od najstarijih vremena do Mohačke bitke 1526. godine”. Istorija Mađara. Beograd: Clio. str. 7—183.
