Justinijan I

Justinijan I
Justinijan I
	Justinijan I na mozaiku u baziliki San Vitale u Raveni u Italiji.
Lični podaci
Puno ime	Justinijan Flavije Petar Savatije (lat. Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus)
Datum rođenja	482.
Mesto rođenja	selo Taurision kod tvrđave Bederijane, Vizantija
Datum smrti	14. novembar 565. (82/83 god.)
Mesto smrti	Konstantinopolj, Vizantija
Grob	crkva Svetih apostola u Carigradu
Porodica
Supružnik	Teodora
Roditelji	Sabatije; Vigilanta
Dinastija	Justinijanova dinastija
Vizantijski car
Period	1. avgust 527 — 13. novembar/14. novembar 565. (38 godina, 104/105 dana)
Prethodnik	Justin I
Naslednik	Justin II

Justinijan I (lat. Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus, grč. Ἰουστινιανός; 482 — 14. novembar 565), poznat i kao Justinijan Veliki, bio je vizantijski car od 527. do 565. godine. Jedan je od najuticajnijih vladara ljudske istorije.

Njegovu vladavinu obilježila je ambiciozna, ali samo djelimično ostvarena „obnova Carstva” (lat. renovatio imperii).^[1] Ova ambicija izražena je djelimičnim oporavkom teritorija ugušenog Zapadnog rimskog carstva.^[2] Njegov general, Velizar, brzo je osvojio Vandalsko kraljevstvo u sjevernoj Africi. Kasnije su Velizar, Narzes i drugi generali osvojili Ostrogotsko kraljevstvo, vratili kontrolu nad Dalmacijom, Sicilijom, Italijom i Rimom nakon više od pola vijeka vladavine Ostrogota. Pretorski prefekt Liberije vratio je jug Pirinejskog poluostrva, uspostavljajući provinciju Spaniju. Ovi pohodi su ponovo uspostavili rimsku kontrolu nad zapadnim Sredozemljem, povećavajući godišnji prihod Carstva za preko milion solida.^[3] Tokom svoje vladavine, Justinijan je takođe potčinio Zane, narod na istočnoj obali Crnog mora koji nikada ranije nije bio pod rimskom vlašću.^[4] Vodio je borbe sa Sasanidskim carstvom na istoku za vrijeme vladavine Kavada I, a kasnije ponovo za vrijeme Hozroja I; ovaj drugi sukob je djelimično pokrenut zbog njegovih ambicija na zapadu.

Još rezonantniji aspekt njegovog nasljeđa bilo je jednoobrazno prepisivanje rimskog prava — Justinijanov zbornik — koje je i dalje osnovna građanskog prava u mnogim modernim državama.^[5] Njegova vladavina takođe je označila procvat vizantijske kulture, a njegov program izgradnje dao je djelo poput Aja Sofije. U Pravoslavnoj crkvi je kanonizovan kao „Sveti car Justinijan”.^[6] Zbog svojih restauratorskih aktivnosti, Justinijan se nekad označava kao „posljednji Rimljanin” (lat. Ultimus Romanorum) u istoriografiji sredinom 20. vijeka.^[7]

Poreklo uredi

Car Justinijan je rođen u selu zvanom Taurision (grč. Ταυρίσιον, lat. Taurisium / Taurisijum), kod tvrđave zvane Bederijana (grč. Βεδερίανα, lat. Bederiana), koja se prema izričitom svedočenju hroničara Jovana Antiohijskog (7. vek) nalazila u blizini antičkog Naisusa (današnji Niš u Srbiji). U svom rodnom zavičaju, Justinijan je po dolasku na vlast podigao grad koji je dobio ime Justinijana Prima (grč. Ιουστινιανή Πρώτη, lat. Ivstiniana Prima / Justiniana Prima - arheološki lokalitet Caričin grad, kod Lebana u Srbiji). Tu je carevom odlukom iz 535. godine bila ustanovljena i nova Arhiepiskopija Justinijana Prima.^[8]^[9]

Neki stariji istraživači su pogrešno smatrali da su se Taurision i Bederijana, a samim tim i Justinijana Prima, nalazili u blizini Skoplja (antički lokalitet Skupi), tako da su i nekim tamošnjim manjim lokalitetima u blizini sela Taor i Badar dati nazivi Tauresijum i Baderijana. Iako deo stručnjaka iz današnje Severne Makedonije i dalje zastupa pomenute teze, njihova tumačenja nisu naišla na šire prihvatanje u svetskoj nauci.^[9]

Stupanje na presto uredi

Justinijan I bio je savladar svog ujaka Justina I, već od 518, a stupio je na presto 527. godine kao neograničeni gospodar države i crkve. Preduzimao je pohode protiv varvarskih naroda: Istočnih Gota u Italiji, Zapadnih Gota u Španiji i Vandala u Africi, u nameri da obnovi carsku vlast u zapadnom delu Rimskog carstva.

Vodio je odbrambene ratove protiv Persijanaca i Slovena koji su iz rubnih područja nadirali u vizantijske oblasti.

Prekomerni poreski nameti izazvani stalnim ratovima doveli su do pobune Nika (532), koja je ugušena zahvaljujući Justinijanovoj ženi, carici Teodori. Bez obzira na protivljenje svoje okoline i uprkos ozbiljnim nemirima u Carigradu (Konstantinopolju), Justinijan pod nepovoljnim uslovima (uz danak od 11.000 zlatnih livara) okončava rat s Persijancima (532), koji je trajao od 527 godine.

Justinijan 529. godine ukida sve filozofske škole u Atini, uključujući i Platonovu Akademiju, što se često uzima kao kraj antike.

Obnavljanje Carstva uredi

Vizantija pre i posle Justinijanove restauracije.

Pošto je suzbio pobunu „Nika“, Justinijan je skupio novac preko Jovana Kapadokijskog i sklopio 532. godine tzv. „večni mir“ (prekršen već 540. ) sa persijskim carem, Hozrojem I Anuširvanom. Prepustio mu je oblasti Martiropolja, Teodosiopolja, Amide i Nisibisa i pristao na plaćanje danka. Na taj način je Justinijan dobio odrešene ruke za obnovu carstva.

Uz Justinijana je neraskidivo vezano ime njegovog najvećeg vojskovođe, Velizara. Justinijan 22. juna 533. šalje u Afriku vojsku od 15.000 do 16.000 pešaka i konjanika pod komandom Velizara, jednog od najboljih vojskovođa starog sveta. Dve bitke nedaleko od Kartagine (Ad Decimum, septembra, i Tricamarun, decembra 533) kao i zarobljavanjem vandalskog kralja, Gelimera (proleće 534) učinile su kraj vandalskoj vlasti u Africi, koja postaje prefektura.

Odmah zatim 535, sa svega 9.000 ljudi, Velizar započinje osvajanje Italije. Zagospodarivši Sicilijom krajem 535, on osvaja Napulj (novembra 536), a 9—10. decembra 536. ulazi u Rim. Istočno-gotski vladar, Vitiges, opseda ga sa ogromnom vojskom (februar 537—mart 538). S jeseni ili u zimu 539—540, pošto je najzad dobio pojačanje od Justinijana, Velizar opseda Ravenu, ulazi na prepad u grad, maja 540, i zarobljava Vitigesa. Italija (koja kasnije postaje prefektura pod zapovedništvom ravenskog egzarha) vraćena je imperiji.

Justinijan je jedan od prvih rimskih careva koji je bio prikazan kako drži krst na aversu jednog novčića.

.

U Španiji Justinijan oslobađa samo Andaluziju i primorsku oblast na jugoistoku od Zapadnih Gota, sa veoma oskudnim sredstvima, zaslugom patricija Liberija od 550. do 554. godine. Istočno rimsko carstvo u njoj organizuje vojno zapovedništvo.

Justinijanova obnova nije spasla carstvo od opasnosti koje su mu pretile sa istoka. Kršeći „večiti mir“ iz 532, Persijanci početkom 540. napadaju Antiohiju, grad razaraju, a stanovništvo raseljavaju. Velizar će ih potući na Eufratu, ali je Justinijan primoran da 546, a zatim i 562. godine, s njima obnovi mir koji ga sve skuplje košta.

Na Balkanu se još od kraja IV veka pojavila nova opasnost: Sloveni, nastanjeni između Baltika, Visle, močvara Pripeti i Karpata, pod stalnim pritiskom zavojevača iz Azije, podelili su se u tri grane i započeli, da se šire u više pravaca. Zapadni Sloveni zauzimaju, između Elbe i srednjeg toka Dunava teritorije koje su napustili Germani. Istočni Sloveni — po rečima istoričara Jordanesa — verovatno su u VI veku obrazovali, između Dnjestra i Dona, kraljevinu Anta. Južni Sloveni se pojavljuju na donjem Dunavu krajem vladavine cara Anastasija. Pod Justinijanom oni u nekoliko mahova (svake godine od 548. do 551) prelaze nezaštićenu granicu i upadaju sve do Soluna i Carigrada. U isto vreme druge grupacije stižu do Jadrana (536). Plemena nastanjena između donjeg Dunava i Solunskog zaliva potpadaju pod vlast Huna Kutrigura ili Bugara, čije ime primaju. Ovi pustoše Trakiju, Ilirikum, Grčku do samih prilaza Carigradu (538, 540, 558).

Teškoće u kojim se nalazi Istočno carstvo odražavaju se i na Zapadno gde se javljaju pobune. U Italiji energični kralj Totila ponovo osvaja skoro celo poluostrvo, uključujući Rim, između 542. i 547. godine. Velizarov naslednik Narzes, kome Justinijan poverava, uz znatno pojačanje, vrhovno zapovedništvo nad Italijom, stao je na put Totili (552). Posle poraza i smrti Teja (552), Vizantiji se vraća opustošena oslabljena zemlja, unapred predodređena za deobe. U Africi samo blagodareći energiji guvernera Jovana Troglite, ugušena je pobuna Berbera (546—548).

Sveti Justinijan uredi

Kao veliki obnovitelj stare moći Rimskog carstva, ali u hrišćanskom duhu i kao izuzetan hrišćanski vladar, Justinijan je nastojao svim silama da održi politiku i duhovnu koheziju Carstva, koje je obuhvatalo različite narode. Posebno se starao o Crkvi i pravoslavnoj veri, a potiskivao je mnogoboštvo, sujeverje, jeresi i raskole. Staranje o veri primećuje se i u njegovoj ogromnoj zakonodavnoj delatnosti, posebno u njegovim Novelama (Novim zakonima) i Kodeksu kojima uređuje i crkveni život: episkope i episkopije, manastire i manastirski život, donacije i upravljanje crkvenom imovinom.

U Justinijanovoj teološkoj zaostavštini nalaze se i Ispovedanje vere (oko 544), Tri poglavlja (oko 551. godine), zatim Pismo ili Poslanica koju je uputio carigradskom patrijarhu Mini u kojem posebno razmatra sporna dogmatska učenja poznatog crkvenog pisca i učitelja iz Aleksandrije, Origena (+253). U Ispovedanju vere se po logičnom principu, za i protiv (pro et contra), u trinaest tačaka iznose pravoslavni stavovi i istovremeno izriče anatema (prokletstvo) na one koji suprotno veruju. Justinijanovo Ispovedanje vere uvod je i priprema za održavanje Petog Vaseljenskog Sabora, koji na neki način predstavlja završnicu teološkog spora starog više od dve stotine godina, ali i proveru snage tek ujedinjenog Carstva.

Monofiziti su u Carstvu bili tako brojni i jaki da je Justinijan sa njima vodio pregovore. U Carigradu je održan 532. godine susret monofizitskih i pravoslavnih teologa, susret koji nije dao nikakve konkretne rezultate, ali je pokazao da sve nije izgubljeno zauvek i da hitno treba ponovo pretresti neka teološka pitanja vezana za bivšeg carigradskog patrijarha Nestorija, osuđenog 431. godine na Saboru u Efesu.

Kupola Hrama Aja Sofija (Sv. Sofija)-Hram je podigao Vizantijski imperator Justinijan od 532. do 537. godine

U pokušaju da izmiri stanovništvo svoje države i učvrsti jedinstvo imperije Justinijan je sazvao Peti Vaseljenski Sabor (maj-juni 553. godine) u Carigradu. Sabor je osudio monofizite kao jeretike ali i spis tri episkopa, kao ostatka Nestorijeve jeresi. Iako papa Vigilije iz Rima nije prisustvovao Saboru (iako je već nekoliko godina boravio u Carigradu i bio nekoliko puta pozivan da se uključi u rad sabora), papa je prihvatio sve saborske odluke, a to je učinio i ceo Zapad.

Počevši od 555. godine Justinijan odustaje od osvajanja. Pritisnut godinama, finansijskim teškoćama, sve lošijim trupama i vojskovođama, primoran je da pređe u defanzivu. Da bi se lakše odupro varvarima, naređuje da se izgradi sistem utvrđenja čiji ostaci u Tebesi, Setifu, Timgadu, i danas izazivaju divljenje. Odustajanje u spoljnoj politici ne može da baci u zasenak trajne spomenike kao što je Justinijanova kodifikacija klasičnog rimskog prava: Kodeks (529), Digesta i Institucije (533) i Novele (534). Rimsko pravo koje danas poznajemo i koje je osnova savremenih građanskih prava civilizacije, zapravo je Justinijanova, vizantijska kodifikacija.

Tokom svoje vladavine Justinijan je objavio veliki broj zakona, teoloških spisa, vodio veoma bogatu i sadržajnu prepisku sa državnim i crkvenim velikodostojnicima, i sastavio crkvenu pesmu Jedinorodni Sine i Slove Božij, koja na liturgiji poje od 536. godine.

Za vreme Justinijanove vladavine sagrađena je najveća hrišćanska crkva u Rimskom carstvu, Sv. Sofija (od 1453. džamija, od 1923. muzej) i bazilika u Raveni. Posle njegove smrti osvojene zemlje ponovo su postale plen varvarskih naroda, ali njegova Kodifikacija klasičnog rimskog prava i doprinos pravoslavnoj teologiji predstavljaju kamene temeljce savremene civilizacije.

Srpska pravoslavna crkva proslavlja Svetog Justinijana, cara vizantijskog, 14. novembra po Julijanskom kalendaru, odnosno 27. novembra po Gregorijanskom kalendaru, zajedno sa njegovom ženom, caricom Teodorom.

Justinijanov zbornik (Corpus Iuris Civilis) uredi

Nastojeći da povrati moć i slavu Rimskog carstva, Justinijan (527—565) obrazuje komisiju od 16 pravnika, na čelu sa Tribonijanom (Tribonius) i nalaže im da prikupe i kodifikuju celokupnu pravnu zaostavštinu klasičnog perioda rimskog prava (ius) i sve propise koje su izdali imperatori pre njega (leges).

Rezultat njihovog rada, Corpus Iuris Civilis^[10] (Zbornik građanskog prava) sastoji se iz četiri dela: Justinijanov kodeks – Codex (zbirka imperatorskih odredaba iz vremena od Hadrijana do Justinijana); Digesta (zbirka spisa rimskih pravnika); Institutiones (izvodi iz Digesta, sa komentarima, koncipiran kao udžbenik) i Novelle (nove odredbe i propisi objavljeni za vreme vladavine Justinijana).

Justinijanov zbornik, Naslovna strana Godofredusovog izdanja iz 1583.

Corpus iuris civilis kao zajednički naziv za sve knjige Justinijanove kodifikacije, prvi put je upotrebljen u Godofredusovom (Gothofredus) izdanju 1583. godine.

U kasnijim izdanjima, sve do 1954. donekle je promenjena organizacija Zbornika. Danas je u upotrebi izdanje u 3 knjige^[11], od kojih I sadrži Digesta i Institutiones, II Codex, a III Novellae, i ono se smatra najboljim. Prvo prerađeno izdanje pripremili su nemački istoričari Momsen i Kriger. Njeno poslednje, XVI izdanje izišlo je 1954. u Berlinu; uredničkim nastojanjem Kinkela u njoj su objavljene i dve Justinijanove konstitucije kojima je obrazovao komisiju koja je radila na Kodifikaciji. Momsenovo izdanje Digesta u dva toma (1870) poznato je kao Editio maior.

Rad na Zborniku uredi

Zadatak je bio složen budući da nije bilo lako snaći se u važećim pravnim normama, pošto su one stvarane vekovima i na razne načine. Tu su bile odredbe Zakona dvanaest tablica, koje Rimljani nikada nisu ukinuli, kao i mnogi zakoni doneti tokom republike; osim toga, edikti gradskog i peregrinskog pretora i edila, senatske odluke, mnoga mišljenja pravnika koja su bila obavezna za sudove, kao i mnogobrojne konstitucije princepsa i svih imperatora od Oktavijana Avgusta do Justinijana. Mnogi tekstovi nisu više bili sačuvani u originalu, već samo prepričani ili komentarisani; mnogi propisi bili su međusobno protivrečni; veliki deo pravila nastao je u uslovima robovlasništva i razvijene robne razmene, a rimsko društvo poslednjih vekova Rimskog carstva (period dominata) bilo je više feudalno nego robovlasničko.

Uz sve to, zbog prenošenja državnog centra u Konstantinopolj (Vizantiju), rimsko pravo je već vekovima trpelo uticaj grčkog i istočnjačkih prava, a donekle i hrišćanstva. Najzad, mnogi termini bili su već izašli iz upotrebe i stvoreni su novi. Od celog tog materijala komisija je trebalo da stvori jedinstven i pregledan sistem pozitivnog prava. Posao je obavljen u rekordno kratkom vremenu.

Prvo je objavljen prečišćeni zbornik carskih konstitucija izdatih pre Justinijana (529). godine. Tekst ovog zbornika nije sačuvan. Zatim (533. godine) je objavljena kodifikacija klasičnog prava pod nazivom Digesta (latinski naziv koji označava nešto što je izloženo izvesnim redom) ili Pandectae (grčki naziv koji znači „sadrži sve”).

Vidi još uredi

Reference uredi

^ Haldon, J. F. (1990). Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 17—19. ISBN 978-0-521-31917-1. Pristupljeno 16. 10. 2021.
^ Börm, Henning (2013). Westrom: von Honorius bis Justinian (na jeziku: nemački). Kohlhammer. ISBN 978-3-17-023276-1. Pristupljeno 16. 10. 2021.
^ „History 303: Finances under Justinian”. tulane.edu (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 9. 3. 2008. g. Pristupljeno 16. 10. 2021.
^ Evans, James Allan Stewart (2000). The Age of Justinian: The Circumstances of Imperial Power (na jeziku: engleski). Psychology Press. str. 93—94. ISBN 978-0-415-23726-0. Pristupljeno 16. 10. 2021.
^ Merryman, John Henry; Pérez-Perdomo, Rogelio (2007). The Civil Law Tradition: An Introduction to the Legal Systems of Europe and Latin America (na jeziku: engleski). Stanford University Press. str. 9—11. ISBN 978-0-8047-5569-6. Pristupljeno 16. 10. 2021.
^ „Sveti car Justinijan | Srpska pravoslavna crkva [Zvanični sajt]”. www.spc.rs (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 16. 10. 2021. g. Pristupljeno 16. 10. 2021.
^ Baker, George Philip (1931). Justinian (na jeziku: engleski). Dodd, Mead. Pristupljeno 16. 10. 2021.
^ Ostrogorski 1955, str. 53-55, 78, 83, 145.
^ ^a ^b Turlej 2016, str. 47-86.
^ „S. P. Scott: The Civil Law: Vol. I”. www.constitution.org. Pristupljeno 14. 9. 2011.
^ „::: The Roman Law Library (Last Update : September 13, 2011 )”. web.upmf-grenoble.fr. Pristupljeno 14. 9. 2011.

Literatura uredi

Gračanin, Hrvoje (2006). „Goti i južna Panonija”. Scrinia Slavonica. 6: 83—126.
Gračanin, Hrvoje (2007). „Gepidi, Heruli, Langobardi i južna Panonija”. Scrinia Slavonica. 7: 7—64.
Gračanin, Hrvoje (2009). „Avari, južna Panonija i pad Sirmija”. Scrinia Slavonica. 9: 7—56.
Gračanin, Hrvoje; Škrgulja, Jana (2016). „Etnički identiteti u južnoj Panoniji i Dalmaciji u Justinijanovo doba”. Povijesni prilozi. 50: 9—46.
Milošević, Petar (2001). Arheologija i istorija Sirmijuma. Novi Sad: Matica srpska.
Ostrogorski, Georgije, ur. (1955). Vizantiski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 1. Beograd: Vizantološki institut.
Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
Turlej, Stanisław (2016). Justiniana Prima: An Underestimated Aspect of Justinian’s Church Policy. Krakow: Jagiellonian University Press.

Spoljašnje veze uredi

Justin I	Vizantijski carevi 527-565.	Justin II

[1] Haldon, J. F. (1990). Byzantium in the Seventh Century: The Transformation of a Culture (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 17—19. ISBN 978-0-521-31917-1. Pristupljeno 16. 10. 2021.

[2] Börm, Henning (2013). Westrom: von Honorius bis Justinian (na jeziku: nemački). Kohlhammer. ISBN 978-3-17-023276-1. Pristupljeno 16. 10. 2021.

[3] „History 303: Finances under Justinian”. tulane.edu (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 9. 3. 2008. g. Pristupljeno 16. 10. 2021.

[4] Evans, James Allan Stewart (2000). The Age of Justinian: The Circumstances of Imperial Power (na jeziku: engleski). Psychology Press. str. 93—94. ISBN 978-0-415-23726-0. Pristupljeno 16. 10. 2021.

[5] Merryman, John Henry; Pérez-Perdomo, Rogelio (2007). The Civil Law Tradition: An Introduction to the Legal Systems of Europe and Latin America (na jeziku: engleski). Stanford University Press. str. 9—11. ISBN 978-0-8047-5569-6. Pristupljeno 16. 10. 2021.

[6] „Sveti car Justinijan | Srpska pravoslavna crkva [Zvanični sajt]”. www.spc.rs (na jeziku: srpski). Arhivirano iz originala 16. 10. 2021. g. Pristupljeno 16. 10. 2021.

[7] Baker, George Philip (1931). Justinian (na jeziku: engleski). Dodd, Mead. Pristupljeno 16. 10. 2021.

[FOOTNOTEОстрогорски195553-55,_78,_83,_145-8] Ostrogorski 1955, str. 53-55, 78, 83, 145.

[FOOTNOTETurlej201647-86-9] Turlej 2016, str. 47-86.

[10] „S. P. Scott: The Civil Law: Vol. I”. www.constitution.org. Pristupljeno 14. 9. 2011.

[11] „::: The Roman Law Library (Last Update : September 13, 2011 )”. web.upmf-grenoble.fr. Pristupljeno 14. 9. 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]