Амерички мочварни храст
Američki močvarni hrast (Quercus palustris) naučno ime je dobio 1770. godine, a autor je nemački botaničar Minhauzen (Otto Freiherr von Münchhausen, 1716-1774). Naziv roda možda od keltskog quer = lep u cuez = drvo, a možda i od starogrčkog καρχαλέος = rapav, (zbog kore). Inače ovaj naziv je kod Rimljana bio naziv za hrastove.[1] Epitet vrste palustris na latinskom znači močvarni.
| Američki močvarni hrast | |
|---|---|
| |
| Stablo u Pionirskom parku | |
| Naučna klasifikacija | |
| Carstvo: | |
| Divizija: | |
| Klasa: | |
| Red: | |
| Porodica: | |
| Rod: | |
| Vrsta: | Q. palustris
|
| Binomno ime | |
| Quercus palustris | |
| |
| Areal | |
| Sinonimi | |
| |
Opis vrste uredi
Srednje do visoko listopadno drvo, sa konusnom krunom i pretežno monopodijalnim stablom, grane su horizontalne i široko odstoje. Sa starošću donje grane vise. Dostiže visinu 15-20 (25) m, ponekad i više, širinu krune 8-15 (20) m i prsni prečnik do 1 m. Godišnji prirast je 25 cm. Koren plitak, pretežno horizontalan, sa mnogo gustih žiličastih korenova.[2][3][4] Naziv na engleskom pin oak dat je zbog osobine ove vrste da suve grane (pin) u osnovi krune ostaju na stablu – ne odbacuje ih.
Listovi naizmenični, sa obodom koji varira, 7-15 cm dugi i skoro toliko i široki, sa 2 do 4 režnja sa obe strane koji su manje više pod pravim uglom, zašiljeni su i nazubljeni, sjajno zeleni sa obe strane, odozdo u pazuhu nerava dlakavi. Jesenja boja crvenosmeđa često sjajno šarlahcrvena. [3][5]
Cvetovi jednopolni anemofilni: muški u resama sa listanjem, ženski pojedinačni, neupadljivi na istoj individui.[3][5]
Plod je sedeći ili na kratkoj dršci. Kupula tanjirasto spljoštena, stipule prilegle, crvenkastosmeđe, dlakave. Orašica uleže u tanjirastu kupulu samo osnovom, 8-15 mm u prečniku, uglavnom loptasta, svetlosmeđa, sa uzdužnim prugama i zašiljenim vrhom. Počinje da plodonosi u 20. godini, sa periodicitetom plodonošenja svake ili svake druge godine. Plodovi sazrevaju u oktobru druge godine, u toku oktobra i novembra opadaju sa stabla, kada ih treba i sakupiti. U jednom kilogramu ima 320–540 žirova. [6][7][5]
Areal uredi
Areal je jugoistočna Kanada i istočni deo SAD između 34° i 43° severne geografske širine i 72° i 96° zapadne dužine, što je nešto uže od rasprostranjenja crvenog hrasta. Težište areala je u srednjem toku reke Misisipi. Ovaj hrast je drvo nizija. U brda se penje do 600 m. nad morem. On nije drvo močvara, kako bi moglo da se zaključi iz imena, ali ga ima dosta na poplavnim područjima.[4]
Bioekološke karakteristike uredi
Heliofilna je vrsta adaptibilna prema zemljištu, raste na normalnim, umereno suvim, vlažnim i mokrim aluvijalnim zemljištima. Preferira duboka, plodna kisela zemljišta; na alkalnim pati od hloroze. Dobro podnosi niske temperature, urbana staništa, posebno je otporan na sumpordioksid. Ima tendenciju da razvija suve delove u kruni što se zapaža i na prirodnim staništima. Gljive ga više napadaju nego crveni hrast.[4]
Značaj uredi
Močvarni hrast je jedan od najkorišćenijih hrastova u pejzažnoj arhitekturi i vrtnom dizajnu u okviru prirodnog areala. U Evropi se nalazi po parkovima i drvoredima. U Nemačkoj ima stabala starih i do 180 godina. Tamo on dostiže visinu i od 30 m i debljinu od 60 cm.[4] Kod nas je dosta redak, za razliku od crvenog hrasta, iako zaslužuje širu primenu zbog lake proizvodnje i presađivanja, kao i zbog brzog rasta, tolerantnosti na zagađenja i estetskih vrednosti (intenzivnija crvena boja lista u jesen od crvenog hrasta). U kulturi je od 1770. godine.[8]
Ogledi i sa šumskim kulturama pokazala su promenljiv uspeh. U Nemačkoj ga preporučuju za poplavna područja na kojima poplava duže traje. U Rusiji se preporučuje za južni deo, jer se za severni, oko Sankt Peterburga, nije dobro pokazao.[4]
U Americi drvo se upotrebljava za izradu nameštaja ranije i za železničke pragove.[4] Neka indijanska plemena koristila su rastvor živog dela kore da ublaže bolove u stomaku[9]. Gale koje prave insekti bogate su taninom i koriste se protiv hemoragije, hronične dijareje i dizenterije.[10]
Razmnožavanje uredi
Generativno razmnožavanje uredi
U rasadniku se lako proizvodi. Osnovna forma proizvodi se setvom semena koje je mikrobiotičko i rekalcitrantno pa setvu treba izvršiti u jesen uz obaveznu zaštitu od glodara, ili u proleće posle čuvanja u vlažnom pesku na 0-5 °C tokom zime. Prosečna klijavost svežeg semena je 68%[11].
Vegetativno razmnožavanje uredi
Unutarvrsni taksoni kaleme se na generativne podloge osnovne forme. Pokazalo se da kopuliranje ima veliku prednost nad, potpuno bezuspešnim, okuliranjem. Od metoda primenjuje se bočno i obično spajanje, septembra-oktobra i januara-februara, na podloge u posudi. Pored toga močvarni hrast je dobra podloga za veći broj vrsta američkih hrastova sa kojima se lako hibridizuje. Odlično srasta sa hibridnim hrastom (Q. virginiana x Q. lyrata) zatim sa klonom Q. coccinea ‘Splendens’, Q. borealis, Q. imbricaria, Q. kelloggii, Q. schottkyana, Q. texana[12].
Unutarvrsni taksoni uredi
Kako je osnovna forma dovoljno dekorativna zbog jesenje boje listova, izdvojeno je relativno malo klonova uglavnom prema habitusu. U evropskim rasadnicima mogu se naći:
- Q. palustris ‘Green Dwarf’ – spororastući kalemljeni takson, male loptaste krune; u 20. godini dostiže 1,5 m.
- Q. palustris ‘Green Pilar' (syn. 'Pringreen') – usko piramidalna forma, sport klona Q. palustris 'Crownright' otkriven 1994.
- Q. palustris 'Crownright' piramidalna forma 15-20m visoka sa insercijom grana 30-60°.
Reference uredi
- ^ Simonović, D. (1959): Botanički rečnik, imena biljaka. Srpska akademija nauka - posebna izdanja, knjiga CCCXVIII
- ^ Jovanović, B. (1985): Dendrologija. IV izmenjeno izdanje. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ a b v Vukićević E. (1996): Dekorativna dendrologija, Šumarski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd
- ^ a b v g d đ Petrović, D. (1951): Strane vrste drveća (egzoti) u Srbiji. Srpska akademija nauka, posebna izdanja knjiga CLXXXII. Beograd.
- ^ a b v Little, E.L. Jr. (1979): Checklist of United States trees (native and naturalized). Agric. Handbk. 541.Washington, DC: USDA Forest Service.
- ^ Burns, R.M., Honkala, B.H., tech. coords. (1990): Silvics of North America. Volume 2, Hardwoods. Agric. Handbk. 654.Washington, DC: USDA Forest Service.
- ^ Stilinović, S. (1985): Semenarstvo šumskog i ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd
- ^ Smith, D.W. (1993): Oak regeneration: the scope of the problem. In: Loftis, D., McGee, C.E., eds. Oak regeneration: serious problems, practical recommendations. Symposium Proceedings; 1992 September 8–10; Knoxville, T.N. Gen.Tech. Rep. SE-84. Asheville, NC: USDA Forest Service, Southeastern Forest Experiment Station.
- ^ Moerman, D. Native American Ethnobotany Timber Press. Oregon. (1998) ISBN 0-88192-453-9
- ^ Grieve, A. (1984): Modern Herbal. Penguin ISBN 0-14-046-440-9
- ^ Vines, R.A. (1982). Trees of North Texas. University of Texas Press. ISBN 0292780206.
- ^ Grbić, M. (2004): Proizvodnja sadnog materijala - Vegetativno razmnožavanje ukrasnog drveća i žbunja. Univerzitet u Beogradu. Beograd ISBN 86-7602-009-4
