Википедија

Atešgah iz Bakua

музеј који се налази у предграђу Бакуа

Atešgah iz Bakua (pers. آتشگاه, Ātashgāh, azer. Atəşgah), koji se često naziva „Hram vatre u Bakuu“, je verski hram nalik zamku u gradu Surahani (u Surahanskom okrugu),[1] predgrađu Bakua, u Azerbejdžanu.

Atešgah iz Bakua
Atešgah iz Bakua
Atešgah iz Bakua
Atešgah iz Bakua
Informacije
Lokacija Azerbejdžan Baku, Surahani
Status muzej, ranije hram
Sagrađena 17−18. vek

Na osnovu persijskih i indijskih natpisa, hram je korišćen kao hinduističko, siksko i zoroastrijsko mesto obožavanja. „Ataš“ (اتش) je persijska reč za vatru.[2] Petougaoni kompleks, koji ima dvorište okruženo kelijama za monahe i četvorostubni oltar u sredini, izgrađen je tokom 17. i 18. veka. Napušten je krajem 19. veka, verovatno zbog opadanja broja indijskog stanovništva u toj oblasti. Prirodni večni plamen se ugasio 1969. godine, posle skoro veka eksploatacije nafte i gasa na tom području, ali se sada pali gasom iz obližnjeg grada.[3]

Atešgah iz Bakua je bio hodočasnički i filozofski centar Zoroastrijanaca sa severozapadnog indijskog potkontinenta, koji su bili uključeni u trgovinu sa kaspijskim područjem preko čuvenog „Velikog magistralnog puta“. Četiri sveta elementa njihovog verovanja bila su: ateši (vatra), badi (vazduh), abi (voda) i heki (zemlja). Hram je prestao da bude mesto bogosluženja nakon 1883. postavljanjem naftnih industrijskih postrojenja u Surahaniju. Kompleks je pretvoren u muzej 1975. godine. Godišnji broj posetilaca muzeja je 15.000.[traži se izvor]

Hram vatre „Atešgah“ je 1998. nominovan za Listu svetske baštine UNESKO -a od strane Gulnare Mehmandarove.[4] Ukazom predsednika Azerbejdžana 19. decembra 2007. proglašen je državnim istorijsko-arhitektonskim rezervatom.[5]

Etimologija uredi

Persijski toponim Atešgah (ruski/azerbejdžanski Atashgyakh/Ateshgah) bukvalno znači „dom vatre“. Termin atesh (اتش) persijskog porekla znači „vatra“ i pozajmljena je reč na azerbejdžanskom; etimološki je povezan sa vedskim अथरवन atharvan. Gah (گاہ) potiče od srednjepersijskog i znači „tron“ ili „krevet“ i srodan je sanskritskom atesh गह za „kuća“, što u popularnoj upotrebi postaje gah. Ime se odnosi na činjenicu da se nalazište nalazi na vrhu sada iscrpljenog polja prirodnog gasa, koje je nekada uzrokovalo da se prirodni požari spontano dešavaju kada je gas izlazio iz sedam prirodnih površinskih otvora. Danas se vatre u kompleksu napajaju gasom koji se dovodi iz Bakua i pali se samo zbog posetilaca.

Surakhani, ime grada u kojem se nalazi Atešgah, verovatno znači „područje rupa“ (سراخ/ suraakh je na persijskom jeziku za „rupa“), ali bi možda moglo biti i referenca na sjaj vatre (سرخ/sorkh/surkh je persijski za „crveno“). Istorijski alternativni naziv za Azerbejdžan u celini bio je Odlar Yurdu, azerbejdžanski za „zemlja vatre“.[6] Etimologija na sanskritu za Surahani je „rudnik bogova“ iz sura koja označava „bogove“, koji je u suprotnosti sa asurama, demonima.

Surahani na tati (jezik Surahani, blizak persijskom) znači „rupa sa fontanom“.

Istorija uredi

Atashgah inscriptions
 
Natpisi na Atešgahu. Prvi red počinje: Pozdravljam boga Ganešu (श्री गणेशाय नमः) slaveći Hindu boga Ganešu, drugi poštuje svetu vatru (जवालाजी, Džvala Dži) i datra natpis u 1802. (संवत १८०२, ili 1745-46 n.e. Persijski katren ispod je jedini persijski natpis na hramu i, iako negramatički, takođe se odnosi na vatru (آتش) i datira ga u 1158. (١١٥٨) islamskog kalendara (Lunarni hidžri), takođe u 1745. n.e.
 
Ispisana invokacija bogu Šivi na sanskritu u Atešgahu.
 
Pozivanje na jedinstvo postojanja u Dhan Dhan Satguru Sri Guru Grant Sahib dži

Surahani se nalazi na poluostrvu Apšeron, koje je poznato po tome što je lokalitet gde nafta prirodno curi iz zemlje, a plamen neprestano gori — kao u Janar Dagu — napajan prirodnim isparenjima ugljovodonika iz stena.[7]

Sara Ašurbejli primećuje da je Atš iskrivljen Ateš („vatra“), a Atši-Baguan znači „Vatre Baguana“, misleći na Baku. Reč Baguan potiče od reči Baga, što na staroperzijskom znači „Bog“,[8] i Bhaga, भग, takođe znači „Bog“ na sanskritu.

„Sedam rupa sa večnim ognjem“ pomenuo je nemački putnik Engelbert Kempfer, koji je posetio Surahani 1683.[9]

Estahri (10. vek) je pomenuo da su nedaleko od Bakua (tj. na Apšeronskom poluostrvu) živeli obožavaoci vatre.[10] Ovo je potvrdio Movses Dashurantsi u svojoj referenci na provinciju Bagavan („Polja bogova“ tj. „Bogovi vatre“). [11]

U 18. veku, Atašgah su posećivali Zoroastrijanci. Persijski natpis nad ulaznim otvorom jedne od ćelija govori o poseti Zoroastrijanaca iz Isfahana:

Persijski natpis:
Prevod:[12]
Vatre stoje u redu
Esfahani Bovani je došao u Badak (Baku)
„Blagoslovena raskošna Nova godina“, rekao je :
Kuća je podignuta u mesecu ear 1158. godine.

1158. godina odgovara 1745. n.e. Bovan (savremeni Bovanat) je selo u blizini Esfahana. Reč Badak je deminutiv od Bad-Kubeh. (Ime Bakua u izvorima 17. i 18. veka bilo je Bad-e Kube). Na kraju reference je sazvežđe Sombole/Device (avgust–septembar). Prema zoroastrijskom kalendaru Kadimi Nova godina 1745. godine bila je u avgustu.

Zanimljive podatke o zoroastrizmu u Bakuu daje D. Šapiro u knjizi „Karait iz Volinije upoznaje zoroastrijca iz Bakua“.[13] Avraham Firkovič, karait kolekcionar drevnih rukopisa, pisao je o svom susretu u Darbandu 1840. godine sa obožavaocem vatre iz Bakua. Firkovič ga je upitao: „Zašto obožavaš vatru?“ Obožavalac vatre je odgovorio da on ne obožava vatru, već Stvoritelja koga simbolizuje vatra; to je „materija” ili apstrakcija (pa stoga ne i osoba) koja se zove Q’rţ’. Pahlavi Q’rţ’ (od avestanskog kirdar ili sanskritskog kṛt i करता) označava „onaj koji radi“ ili „stvaralac“.

Struktura uredi

 
Ceremonija u hramu Atešgah

Neki naučnici spekulišu da je Atešgah možda bilo drevno zoroastrijsko svetilište koje je desetkovano invazijom islamskih armija tokom muslimanskog osvajanja Persije i njenih susednih regiona.[14] Takođe se tvrdi da je, „prema istorijskim izvorima, pre izgradnje indijskog hrama vatre (Atašgah) u Surahaniju krajem 17. veka, lokalno stanovništvo takođe obožavalo ovo mesto zbog „sedam rupa sa gorućim plamenom“.[15]

Vatra se smatra svetom u hinduizmu i zoroastrizmu (kao Agni odnosno Atar),[16][17] i bilo je debate o tome da li je Atašgah prvobitno bila hinduistička ili zoroastrijska struktura. Trozubac postavljen na vrhu strukture je obično izrazito hinduistički sveti simbol (kao Trišula, koji se obično postavlja na hramove)[18] i zoroastrijski naučnici su ga citirali kao poseban razlog za razmatranje Atašgaha kao hinduističkog mesta.[19] Međutim, azerbejdžanska prezentacija o istoriji Bakua, koja svetilište naziva „hinduističkim hramom“, identifikuje trozubac kao zoroastrijski simbol „dobrih misli, dobrih reči i dobrih dela“,[20] iako simbol trozubca nije povezan sa zoroastrizmom.

Jedan rani evropski komentator, Jonas Hanvej, grupisao je Zoroastrijce, Sike i Hinduse zajedno sa njihovim religioznim uverenjima: „Ova mišljenja, uz nekoliko izmena, još uvek podržavaju neki od potomaka drevnih Indijaca i Persijanaca, koji se zovu Geberi ili Gauri, i veoma su revnosni u očuvanju religije svojih predaka, posebno u pogledu njihovog poštovanja prema elementu vatre.“[21] Geber je persijski izraz za Zoroastrije, dok su Gauri sveštenička hinduistička kasta. Kasniji naučnik, A.V. Vilijams Džekson, napravio je razliku između ove dve grupe. Navodeći da su „tipične karakteristike koje Hanvej pominje izrazito indijske, a ne zoroastrijske“ zasnovane na odeći i tilakama (oznakama) vernika, njihovoj striktno vegetarijanskoj ishrani i otvorenom poštovanju krava, ostavio je otvorenu mogućnost da je nekoliko „stvarnih Zoroastrijanca" takođe moglo biti prisutno u svetilištu zajedno sa većim grupama hinduista i sika.[22]

Indijski lokalni stanovnici i hodočasnici uredi

 
Graviranje hrama

U kasnom srednjem veku postojale su značajne indijske zajednice širom srednje Azije.[23][24] U Bakuu su indijski trgovci iz oblasti Multan u Pandžabu kontrolisali veći deo komercijalne privrede. Veliki deo drvenih elemenata za brodove na Kaspijskom moru takođe su radile indijske zanatlije.[21] Neki komentatori su teoretizirali da je indijska zajednica u Bakuu možda bila odgovorna za izgradnju ili renoviranje Atešgaha.[24][25]

Kako su evropski akademici i istraživači počeli da pristižu u Centralnu Aziju i indijski potkontinent, dokumentovali su susrete sa desetinama Hindusa u svetilištu, kao i hodočasnicima Sika na putu u regionima između Severne Indije i Bakua.[21][22][25][26][27]

Reise durch Russland (Potovanje kroz Rusiju) (1771) Semjuela Gotliba Gmelina citira se u Reise in den Caucasus (Putovanje na Kavkaz) (Štutgart, 1834) Karla Eduarda fon Ajhvalda, gde se kaže da je prirodnjak Gmelin posmatrao asketizme joge koje vrše sledbenici. Geolog Ajhvald se ograničava na pominjanje obožavanja Rame, Krišne, Hanumana i Agnija.[28] U izveštaju Džordža Forstera iz bengalske državne službe iz 1784. godine, kvadratna struktura je bila oko 30 jardi dužine, okružena niskim zidom i sadržavala je mnogo odeljenja. Svako od njih imalo je mali mlaz sumporne vatre koji je izlazio iz levka „konstruisanog u obliku hinduističkog oltara“. Vatra je služila za bogosluženje, kuvanje i grejanje i redovno bi se gasila.[29]

„Hram Atešgah liči na običan gradski karavan-saraj – neku vrstu gostionice sa velikim centralnim dvorom, gde su se karavani zaustavljali da prenoće. Međutim, za razliku od karavan-sarija, hram ima oltar u centru sa sićušnim ćelijama za službenike hrama – indijske askete koji su se posvetili kultu vatre – i za hodočasnike.“[30]

Zoroastrijski lokalni stanovnici i hodočasnici uredi

 
Crtež hrama iz knjige "Putovanje po Dagestanu i Kavkazu"

Postoje podaci da su pored Indusa u hramu bili prisutni Zoroastrijanci (Parsi i Gebre) i Siki. Šarden je u 17. veku izveštavao o persijskim Gebrima, koji su obožavali večno goruću vatru koja se nalazila na dva dana puta od Šemahe (na Apšeronu). [31]

Engelbert Kempfer, koji je posetio Surahani 1683. godine, napisao je da su među ljudima koji su obožavali vatru dva muškarca potomci Persijanaca koji su migrirali u Indiju.[32]

Francuski jezuita Vilot, koji je živeo u Azerbejdžanu od 1689. godine, izveštava da su Atešgah poštovali Hindusi, Siki i Zoroastrijanci, potomci starih Persijanaca.[33]

Nemački putnik Lerh, koji je posetio hram 1733. godine, napisao je da ovde ima 12 Gebra ili drevnih persijskih obožavalaca vatre.[34]

J. Hanvej je posetio Baku 1747. godine i ostavio nekoliko zapisa o Atešgahu. Ljude, koji su obožavali vatru u Atešgahu, on naziva "Indijcima", "Persijancima" i "Gebrima".[35]

S. Gmelin, koji je posetio Atešgah 1770. godine, napisao je da su u sadašnjem Atešgahu živeli Indijci i potomci drevnih Gebra.[36]

Godine 1820. francuski konzul Gamba posetio je hram. Prema Gambi, ovde su živeli Hindusi, Siki i Zoroastrijanci, sledbenici Zoroastera.[37]

Englez Ašer posetio je Atešgah 19. septembra 1863. godine. On ga naziva „Atash Jah“ i kaže da ima hodočasnika iz Indije i Persije.[38] Nemački baron Maks Tilman je posetio hram u oktobru 1872. i u svojim memoarima je napisao da zajednica Parsija Bombaja poslala ovde sveštenika koji će posle nekoliko godina biti smenjen. Njegovo prisustvo je neophodno, jer ovde dolaze hodočasnici iz predgrađa Persije i iz Indije i ostaju na ovom svetom mestu nekoliko meseci ili godina.[39]

Godine 1876. engleski putnik Džejms Brus posetio je Atešgah. On je napomenuo da Bombajski Parsi Punčajat obezbeđuju stalno prisustvo u hramu njihovog sveštenika.[40] Pjer Ponafidin je u isto vreme posetio hram i pomenuo dvojicu sveštenika iz Bombaja.[41] E. Orsol, koji je posetio hram posle Brusa, rekao je da je nakon smrti Parsi sveštenika 1864. Parsi Punčajat iz Bombaja nekoliko godina kasnije poslao još jednog sveštenika ovamo, ali su hodočasnici koji su ovde dolazili iz Indije i Irana već zaboravili svetilište, a 1880. nije bilo nikog.[42] O'Donovan je posetio hram 1879. godine i govori o verskom obožavanju Gebra.[43]

Godine 1898. u časopisu "Muškarci i žene Indije" objavljen je članak pod naslovom „Drevni zoroastrijski hram u Bakuu. Autor Atešgah naziva „parsijskim hramom“ i primećuje da je poslednji zoroastrijski sveštenik tamo poslat pre oko 30 godina (to jest, 1860-ih godina).[44] Dž. Henri je 1905. godine u svojoj knjizi takođe primetio da je pre 25 godina (tj. otprilike 1880. godine) u Surahaniju umro poslednji parsijski sveštenik.[45]

Parsi Dastur Dž.Dž. Modi koji je posetio ovo mesto 1925. godine bio je nedvosmislen da to nije zoroastrijski hram zbog njegovog dizajna i drugih razloga. Verovao je da je to hinduistički hram.[46]

Natpisi i verovatni period izgradnje uredi

 
Atešgah, početak 20. veka

Na Atešgahu postoji nekoliko natpisa. Svi su na sanskritu ili na pandžabiju, sa izuzetkom jednog persijskog natpisa koji se nalazi ispod pratećeg sanskritskog pozivanja Gospoda Ganeše i Džvala Džija.[22] Iako persijski natpis sadrži gramatičke greške, oba natpisa sadrže isti datum iz 1745. godine naše ere (Samvat /सवत 1802/१८०२ i Hidžri 1158/١١٥٨).[22][47] Uzeti kao skup, datumi na natpisima kreću se od Samvata 1725. do Samvata 1873. godine, što odgovara periodu od 1668. do 1816. godine.[22] Ovo, zajedno sa procenom da struktura izgleda relativno novo, navelo je neke naučnike da pretpostave 17. vek kao verovatni period izgradnje.[14][15][22] U jednom izveštaju za štampu se tvrdi da postoje lokalni zapisi koji govore da je strukturu izgradila zajednica hinduističkih trgovaca u Bakuu u vreme pada dinastije Širvanšah i aneksije od strane Ruskog carstva nakon rusko-persijskog rata (1722–1723).[48]

Natpisi u hramu na sanskritu (Nagari devanagari pismu) i pandžabi (na Gurmuhi pismu) identifikuju ovo mesto kao mesto obožavanja Hinduista i Sika,[49][14] i navode da je izgrađen i posvećen Džvala Džiju,[49] modernom hinduističkom božanstvu vatre. Jwala (जवाला/जवाला) znači plamen na sanskritu[50] i Ji je počasni izraz koji se koristi na indijskom potkontinentu. Postoji čuveno svetilište Džvala Dži na Himalajima, u naselju Džavalamuki, u okrugu Kangra u Himačal Pradešu, u Indiji, na koje Atašgah jako liči i prema kome su neki naučnici (kao što je A.V. Vilijams Džekson) sugerisali strukturu modelovanja.[49] Međutim, drugi naučnici su izjavili da su neki poklonici Džvala Džija nazivali svetilište Kangra "manjim Džvala Dži", a svetište Bakua "većim Džvala Dži".[14] Ostala božanstva koja se pominju u natpisima su Ganeša i Šiva. Natpisi na pandžapskom jeziku su citati iz Adi Granta, dok su neki od sanskritskih izvučeni iz teksta Sat Sri Ganesaya namah.[49]

Ispitivanje zoroastrijskih sveštenika uredi

 
Ilustracija iz Enciklopedijskog rečnika Brokhausa i Efrona (1890—1907)

Godine 1876, Džejms Brajs je posetio region i otkrio da je „najznačajniji mineralni proizvod nafta, koja izbija na mnogim mestima, ali najizraženije u blizini Bakua, na obali Kaspijskog mora, iz jakih izvora, od kojih se za neke kaže da uvek gore." Ne pominjući Atašgah po imenu, on je za Zoroastrijance pomenuo da je „nakon što su ih Muhamedanci, koji ih gorko mrze, istrebili iz Persije, nekolicina povremeno zalazila ovde na hodočašće“ i da „pod tolerantnijim carskim uticajem, usamljenog sveštenika vatre podržava zajednica Parse iz Bombaja, koji naseljava mali hram izgrađen iznad jednog od izvora“.[51]

Krajem 19. i početkom 20. veka hram su ispitali Parsi dasturi, od kojih su neki posetili i Džvala Dži u Kangri na Himalajima.[52] Na osnovu natpisa i strukture, njihova procena je bila da je hram hinduističko i siksko svetilište.[52] Godine 1925, zoroastrijski sveštenik i akademik Dživandži Džamšedži Modi otputovao je u Baku da utvrdi da li je hram zaista nekada bio zoroastrijsko mesto obožavanja. Do tada (i danas ponovo), mesto su posećivali zoroastrijski hodočasnici iz Indije. U svom Putovanju van Bombaja, Modi je primetio da bi „ne samo ja, već i svaki Parsi koji je malo upoznat sa religijom naše hinduističke ili sikske braće, njihovim hramovima i njihovim običajima, nakon što je pregledao ovu zgradu sa njenim natpisima, arhitekturom, itd, zaključio da ovo nije zoroastrijski Ataš Kadeh, već hinduistički hram čiji su bramani (sveštenici) obožavali vatru.“[52]

Osim fizičkih dokaza koji ukazuju na to da je kompleks bio hinduistička bogomolja, postojeće strukturne karakteristike nisu u skladu sa onima od bilo koje druge zoroastrijske ili sikske bogomolje (na primer, ćelije za askete, kamin otvoren na sve strane, jama kosturnica, i nema izvora vode.[52] Ne može se isključiti mogućnost da je ovo mesto nekada bilo zoroastrijska bogomolja. Kao hinduistički hram, smatra se da pripada jednom od četiri glavna vatrena hrama Džvala Dži.

J. Unvala je posetio hram 1935. godine i primetio da je njegova struktura u čistom sasanidskom stilu.[53]

Iscrpljivanje prirodnog gasa uredi

 
Vatreni hram u Bakuu, oko 1860.

Vatra je nekada bila napajana otvorom iz podzemnog polja prirodnog gasa koji se nalazi direktno ispod kompleksa, ali teška eksploatacija rezervi prirodnog gasa u tom području tokom sovjetske vladavine dovela je do gašenja plamena 1969. Danas se vatra muzeja napaja glavnim gasom koji se dovodi iz grada Bakua.[54][55]

Poseta cara Aleksandra III uredi

 
Sedam svetih vatri i poštovani hram u Surahaniju

Postojale su lokalne tvrdnje upućene jednom zoroastrijskom dasturu 1925. da je ruski car Aleksandar III koji je bio u Bakuu 1888.[56] bio svedok hinduističkih molitvenih rituala vatre na ovoj lokaciji.[52] Međutim, ova poslednja tvrdnja nije potvrđena.[traži se izvor]

Javno priznanje uredi

 
Vatreni hram u Bakuu na azerbejdžanskoj poštanskoj marki izdatoj 1919.

Ilustracija Vatrenog hrama u Bakuu bila je uključena u dva izdanja poštanskih maraka u Azerbejdžanu, objavljena 1919. godine. U pozadini se pojavljuje pet naftnih bušotina.[57]

Naredbom predsednika izdatom u decembru 2007. godine, kompleks svetilišta, koji je do sada bio zvanično povezan sa „Državnim istorijsko-arhitektonskim muzejom-rezervatom kompleksa Širvanšah palate“ (Gosudarstvennogo istoriko-arhitekturnogo muzeя-zapovednika «Kompleks Dvorca Širvanšahov») je deklarisan kao poseban rezervat azerbejdžanske vlade („Državni istorijski arhitektonski rezervat hrama Atešgah" (Gosudarstvennыm istoriko-arhitekturnыm zapovednikom «Hram Atešgяh»).[58]

U julu 2009, predsednik Azerbejdžana Ilham Alijev najavio je donaciju od milion azerbejdžanskih manata za održavanje svetinje.[59]

U aprilu 2018. godine, bivša ministarka spoljnih poslova Indije, Sušma Svaraj, posetila je i odala poštu svetilištu.[60]

Galerija uredi

  •  
    Spoljni zid
  •  
    Opšti pogled
  •  
    Centralni hram
  •  
    Plamen
  •  
    Iranski zoroastrijanci mole se u Atešgahu u Baku
  •  
    Veliki trg i ulazni prostor hrama

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ „Ateshgahs and Zoroastrians in Azerbaijan: Good thoughts, good words, good deeds”. Arhivirano iz originala 29. 10. 2013. g. Pristupljeno 20. 7. 2012. 
  2. ^ ĀTAŠ, M. Boyce, Encyclopædia Iranica
  3. ^ „Fire Temple of Baku (Atlas Obscura)”. 
  4. ^ Surakhany, Atashgyakh (Fire - worshippers, temple - museum at Surakhany)
  5. ^ Rasporяženie Prezidenta Azerbaйdžanskoй Respubliki «Ob obъяvlenii territorii Hrama Atešgяh v Surahanskom raйone goroda Baku Azerbaйdžanskoй Respubliki Gosudarstvennыm istoriko-arhitekturnыm zapovednikom „Hram Atešgяh“»
  6. ^ Jonathan Lorie; Amy Sohanpaul; James Innes Williams (2006), The Traveler's Handbook: The Insider's Guide to World Travel, Globe Pequot, ISBN 0-7627-4090-6, „'... Flames spontaneously erupt from the ground - hence the country's other name, Odlar Yourdu, or Land of Fires ...'” 
  7. ^ Marshall Cavendish (2007), Peoples of Western Asia, Marshall Cavendish Corporation, ISBN 978-0-7614-7677-1, „'... Oil oozes up out of the ground in the region of the Apsheron ... natural oil fires were revered long ago by Zoroastrians, to whom fire is a sacred symbol ...'” 
  8. ^ S. Ašurbeйli. «Istoriя goroda Baku: period srednevekovья». Izd. Abilov, Zeйnalov i bratья, 2006.
  9. ^ Amoenitatum exoticarum politico-physico-medicarum fasciculi v, quibus continentur variae relationes, observationes & descriptiones rerum Persicarum & ulterioris Asiae, multâ attentione, in peregrinationibus per universum Orientum, collecta, ab auctore Engelberto Kaempfero.
  10. ^ Abu Ishaq Ibrahim ibn Muhammad al-Farisi al Istakhri.
  11. ^ History of the Caucasian Albanians by Movses Dasxuranci.
  12. ^ Neйmatova M.
  13. ^ Shapira, Dan (2001). „A Karaite from Wolhynia Meets a Zoroastrian from Baku”. Iran and the Caucasus. 5 (1): 105—106. doi:10.1163/157338401X00125. 
  14. ^ a b v g Ervad Shams-Ul-Ulama Jivanji Jamshedji Modi, Translated by Soli Dastur (1926), My Travels Outside Bombay: Iran, Azerbaijan, Baku, „'... 'maybe, that before Moslem epoch it was Zoroastrian Fire Temple, which was destroyed by Arabs and later was restored by Hindu people for their purposes' ... Farroukh Isfandzadeh ... Not just me but any Parsee who is a little familiar with our Hindu brethren’s religion, their temples and their customs, after examining this building with its inscriptions, architecture, etc., would conclude that this is not a Parsee Atash Kadeh but is a Hindu Temple ... informed me that some 40 years ago, the Russian Czar, Alexander III, visited this place with a desire to witness the Hindu Brahmin Fire ritual ... gathered a few Brahmins still living here and they performed the fire ritual in this room in front of the Czar ... I asked for a tall ladder and with trepidation I climbed to the top of the building and examined the foundation stone which was inscribed in the Nagrik [or Nagari] script ... the installation date is mentioned as the Hindu Vikramaajeet calendar year 1866 (equivalent to 1810 A. D.) ...'” 
  15. ^ a b Alakbarov, Farid (2003), „Observations from the Ancients”, Azerbaijan International, 11 (2) .
  16. ^ Minocher K. Spencer (2002), Religion in life, Indian Publishers Distributors, ISBN 9788173412400, „'... Fire is held as a very sacred emblem both among the Hindus and Parsis ...'” 
  17. ^ Maneck Fardunji Kanga; Nārāyanaśarmā Sonaṭakke (1978), Avestā: Vendidād and fragments, Vaidika Samśodhana Maṇḍala, „'... For a very long time, the two groups ( ancestors of Hindus and Parsis ) were in close co-operation ... showing tenets and rites that were the same and also the later dissentions ... Yasna, rite = Yajna ... Atar = Agni, ever present at all rituals ...'” 
  18. ^ Leza Lowitz; Reema Datta (2004), Sacred Sanskrit Words: For Yoga, Chant, And Meditation, Stone Bridge Press, ISBN 1-880656-87-6, „'... His back left hand carries a purifying flame (agni) ... grasping a trident that Lord Shiva holds (trishul), and beating a drum(the damru which is lord Shiva's instrument) from which all of the sounds of the universe emanate ...'” 
  19. ^ Hormusji Dhunjishaw Darukhanawala (1939), Parsi Lustre on Indian Soil, G. Claridge, „'... There is a 'trishula' (trident' the symbol of Shiva clearly visible on the cupola ...'” 
  20. ^ Baku - Chapters of History - Azerbaijan - Part I, 2008, Arhivirano iz originala 31. 03. 2023. g., Pristupljeno 31. 03. 2023, „'... The Atashgah ... is a castle-like former Hindu temple and monastery complex ... Zoroastrian symbol for "Good Thoughts, Good Words, Good Deeds ...'” 
  21. ^ a b v Jonas Hanway (1753), An Historical Account of the British Trade Over the Caspian Sea, Sold by Mr. Dodsley, „'... The Persians have very little maritime strength ... their ship carpenters on the Caspian were mostly Indians ... there is a little temple, in which the Indians now worship: near the altar about 3 feet high is a large hollow cane, from the end of which iffues a blue flame ... These Indians affirm, that this flame has continued ever since the flood, and they believe it will last to the end of the world ... Here are generally forty or fifty of these poor devotees, who come on a pilgrimage from their own country ... they mark their foreheads with saffron, and have a great veneration for a red cow ...'” 
  22. ^ a b v g d đ Abraham Valentine Williams Jackson (1911), From Constantinople to the home of Omar Khayyam: travels in Transcaucasia and northern Persia for historic and literary research, The Macmillan company, „'... they are now wholly substantiated by the other inscriptions ... They are all Indian, with the exception of one written in Persian ... dated in the same year as the Hindu tablet over it ... if actual Gabrs (i.e. Zoroastrians, or Parsis) were among the number of worshipers at the shrine, they must have kept in the background, crowded out by Hindus and Sikh, because the typical features Hanway mentions are distinctly Indian, not Zoroastrian ... met two Hindu Fakirs who announced themselves as 'on a pilgrimage to this Baku Jawala Ji' ...'” 
  23. ^ Stephen Frederic Dale (2002), Indian Merchants and Eurasian Trade, 1600-1750, Cambridge University Press, ISBN 0-521-52597-7, „'... The Russian merchant, F.A. Kotov, identified all the Mughal-Indian merchants whom he saw in Isfahan in 1623, both Hindus and Muslims, as Multanis ... the 1747 Russian census of the Astrakhan Indian community, which showed that nearly all of these merchants came from Multan, Pakistan or nearby villages ... many of them traded for or with relatives in Azerbaijan or Gilan provinces who were, therefore, almost certainly Multanis themselves ... many influential Hindu and Sikh merchants and bankers then lived in Bukhara and Samarqand ...'” 
  24. ^ a b Scott Cameron Levi (2002), The Indian diaspora in Central Asia and its trade, 1550-1900, BRILL, ISBN 90-04-12320-2, „'... George Forster ... On the 31st of March, I visited the Atashghah, or place of fire; and on making myself known to the Hindoo mendicants, who resided there, I was received among these sons of Brihma as a brother; an appellation they used on perceiving that I had acquired some knowledge of their mythology, and had visited their most sacred places of worship ...'” [mrtva veza]
  25. ^ a b George Forster (1798), A journey from Bengal to England: through the northern part of India, Kashmire, Afghanistan, and Persia, and into Russia, by the Caspian-Sea, R. Faulder, „'... A society of Moultan Hindoos, which has long been established in Baku, contributes largely to the circulation of its commerce; and with the Armenians they may be accounted the principal merchants of Shirwan ... this remark arose from a view of the Atashghah at Baku, where a Hindoo is found so deeply tinctured with the enthusiasm of religion, that though his nerves be constitutionally of a tender texture and his frame relaxed by age, he will journey through hostile regions from the Ganges to the Volga, to offer up prayer at the shrine of his God ...'” 
  26. ^ James Justinian Morier (1818), A Second Journey through Persia, Armenia, and Asia Minor, to Constantinople, between the Years 1810 and 1816, A. Strahan, „'... Travelling onwards, we met an Indian entirely alone, on foot, with no other weapon than a stick, who was on his road to Benares returning from his pilgrimage to Baku. He was walking with surprising alacrity, and saluted us with great good-humour, like one satisfied with himself for having done a good action. I believe that these religious feats are quite peculiar to the Indian character ...'” 
  27. ^ United States Bureau of Foreign Commerce (1887), Reports from the consuls of the United States, 1887, United States Government, „'... Six or 7 miles southeast is Surakhani, the location of a very ancient monastery of the fire-worshippers of India, a building now in ruins, but which is yet occasionally occupied by a few of these religious enthusiasts, who make a long and weary pilgrimage on foot from India to do homage at the shrine of everlasting fire, which is merely a small jet of natural gas, now almost extinct ...'” 
  28. ^ von Eichwald, Karl Eduard (1834), Reise in den Caucasus, Stuttgart .
  29. ^ „Various Zoroastrian Fire-temples”. Arhivirano iz originala 30. 4. 2006. g. Pristupljeno 29. 6. 2013. 
  30. ^ „The Ateshgyakh Temple”. Baku: Sputnik Tourism (in-baku.com). 7. 3. 2006. Arhivirano iz originala 2006-05-07. g. Pristupljeno 2006-10-04. 
  31. ^ Chardin J. Voyages en Perse et autres lieux de 1’Orient.
  32. ^ „E. Kämpfer.”. Arhivirano iz originala 09. 12. 2007. g. Pristupljeno 31. 03. 2023. 
  33. ^ J. Villotte, Voyage d’un missionnaire de la Compagnie de Jésus en Turquie, en Perse, en Arménie, en Arabie et en Barbarie, Paris, 1730
  34. ^ Lerh Ioann. Vыpiska iz putešestviя Ioanna Lerha, prodolžavšegosя ot 1733 do 1735 g.
  35. ^ Jonas Hanway.
  36. ^ Samuel Gottlieb Gmelin.
  37. ^ Jean Françoise Gamba.
  38. ^ Ussher.
  39. ^ Thielmann, Journey in the Caucasus, Persia, and Turkey in Asia, Eng. tr. by Heneage, 2. 9-12, London, 1876
  40. ^ James Bryce.
  41. ^ Life in the Moslem East By Pierre Ponafidine, Emma Cochran Ponafidine, 1911.
  42. ^ E. Orsolle.
  43. ^ O’Donovan E. Merv Oasis: Travels and Adventures East of the Caspian during the years 1879-80-81. 2 vols.
  44. ^ Men and Women of India.
  45. ^ J. D. Henry, Baku, an Eventful History, 1906
  46. ^ J.J. Modi, My Travels Outside Bombay
  47. ^ Parvez Dewan (Richard Delacy,ed.) (1998), Hindi & Urdu phrasebook, Lonely Planet, ISBN 0-86442-425-6, „'... The Hindu calendar (vikramaditiy) is 57 years ahead of the Christian calendar. Dates in the Hindu calendar are prefixed by the word: samvat संवत ...'” 
  48. ^ „Rare Hindu temple in Muslim Azerbaijan”. Sify. 28. 9. 2003. Arhivirano iz originala 19. 2. 2004. g. Pristupljeno 13. 10. 2006. „'... There are over 20 stone plaques, of which 18 are in Devanagari, one in Gurmukhi and one in Persian text. The temple was built on the spot where subterranean gas leaking out of the rocky ground used to burn day and night. Local records say that it was built by a prominent Hindu and Sikh traders community living in Baku, and its construction coincided with the fall of the dynasty of Shirwanshahs and annexation by the Russian Empire following the Russo-Iranian war ...'” 
  49. ^ a b v g Jackson, Abraham Valentine Williams (1911), „The Oil Fields and Fire Temple Baku”, From Constantinople to the home of Omar Khayyam, London: Macmillan 
  50. ^ J. P. Mallory; Douglas Q. Adams (1997), Encyclopedia of Indo-European culture, Taylor & Francis, ISBN 1-884964-98-2, „'... guelhx - 'burn, glow; charcoal'.... Lith zvilti 'gleam', Latv zvilnet 'flame, glow', OInd jvalati 'burns', jvala 'flame, coal' ...'” 
  51. ^ Bryce, James (1878), Transcaucasia and Ararat: Being Notes of a Vacation Tour in the Autumn Of 1876, London: Macmillan .
  52. ^ a b v g d Ervad Shams-Ul-Ulama Jivanji Jamshedji Modi, Translated by Soli Dastur (1926), My Travels Outside Bombay: Iran, Azerbaijan, Baku, „'... Not just me but any Parsee who is a little familiar with our Hindu brethren’s religion, their temples and their customs, after examining this building with its inscriptions, architecture, etc., would conclude that this is not a Parsee Atash Kadeh but is a Hindu Temple or ... informed me that some 40 years ago, the Russian Czar, Alexander III, visited this place with a desire to witness the Hindu Brahmin Fire ritual ... gathered a few Brahmins still living here and they performed the fire ritual in this room in front of the Czar ... I asked for a tall ladder and with trepidation I climbed to the top of the building and examined the foundation stone which was inscribed in the Nagrik [or Nagari] script ... the installation date is mentioned as the Hindu Vikramaajeet calendar year 1866 (equivalent to 1810 A. D.) ...'” 
  53. ^ J. M. Unvala.
  54. ^ Elliot, Mark (2004), Azerbaijan with Excursions to Georgia (3rd izd.), Hindhead, UK: Trailblazer Publications, str. 153 
  55. ^ Byrne, Ciar (2. 2. 2005), „Man-made wonders of the world under threat from war, want and tourism”, The Independent .
  56. ^ „English: Original caption: In 1888, Tsar Alexander III visited Baku with his family and ministers. Engineer Edvin Bergroth was responsible for security, and despite all the threats against the imperial family, the Tsar was able to walk around Nobels' factories without any visible police nearby”. 1888. 
  57. ^ Scott Standard Postage Stamp Catalogue (2007), "Azerbaijan", cat. nos. 9 & 10.
  58. ^ Rasporяženie Prezidenta Azerbaйdžanskoй Respubliki «Ob obъяvlenii territorii Hrama Atešgяh v Surahanskom raйone goroda Baku Azerbaйdžanskoй Respubliki Gosudarstvennыm istoriko-arhitekturnыm zapovednikom „Hram Atešgяh“»
  59. ^ „President of Azerbaijan allocates 1 million AZN for protection of "Ateshgah temple" preserve”. Azeri-Press Agency (APA). 1. 7. 2009. Pristupljeno 2009-07-21. „'... allocated from the President’s Reserve Fund for protection and material and technical supply ...'” 
  60. ^ „Sushma pays homage at ancient fire temple 'Ateshgah' in Baku”. The Statesman. 6. 4. 2018. 

Dodatna literatura uredi

 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Атешгах_из_Бакуа&oldid=27678497”