Bajina Bašta

Bajina Bašta
Bajina Bašta;
	Bajina Bašta
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Zlatiborski
Opština	Bajina Bašta
Stanovništvo
— 2022.	8.971
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 58′ 10″ S; 19° 34′ 02″ I / 43.969556° S; 19.567166° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
	Bajina Bašta Bajina Bašta na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	31250
Pozivni broj	031
Registarska oznaka	BB

Bajina Bašta je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Zlatiborskom okrugu. Nalazi se na desnoj obali reke Drine, u Šumadiji i zapadnoj Srbiji. Prema popisu iz 2022. bilo je 8.971 stanovnika.

Geografija

Bajina Bašta je smeštena ispod obronaka planine Tare, na nadmorskoj visini od 257 m. Prosečna godišnja količina padavina je 700–800 mm. Klima je umereno kontinentalna, sa povećanom vlažnosti vazduha posle izgradnje veštačkih jezera u Perućcu i u Zaovinama. Brend ovog kraja je planina Tara.

Grad je povezan asfaltnim putevima preko prevoja Debelo Brdo (1094 m) sa Valjevom, dolinom Drine sa Ljubovijom i Šapcom, a preko prevoja Kadinjača (880 m) sa Užicem.

Istorija

Rimske ruševine u Bajinoj Bašti

Na mestu današnjeg grada u tursko vreme postojalo je selo Pljeskovo. U oslobođenoj Srbiji kneza Miloša Obrenovića, a prema hatišerifu od 1833. godine, iseljava se muslimansko stanovništvo iz krajeva oko Drine i odlazi u Bosnu. Predlogom ministarstva unutrašnjih dela, Državni savet 1858. godine donosi odluku da administrativni centar sreza račanskog bude u Bajinoj Bašti, umesto u Rogačici. Prolazeći kroz ovo mesto 1862. godine Milan Đ. Milićević je zapisao: „Mesto je ovo osobito lepo. Ovde je odobreno da se zida varoš. Tu je sreska kancelarija i nekoliko meana i dućana. No, dok se ne bi prolaz otvorio na račanskoj karauli, gde je nekad i bio između Srbije i Bosne i kuda je najkraći put između Užica i Sarajeva, teško da će se ovo mesto podići“.

Privredni i društveni razvoj varošice usporen je 60-ih godina XIX veka, posebno posle ukaza kneza Mihajla od 16. juna 1866, po kojem se Bajinoj Bašti oduzima status varošice, čemu se protivi mesno stanovništvo.

Kraljevskim rešenjem od 11. februara 1886. godine naselje je ponovo dobilo status varošice. Otvara se prva pošta i telegraf (1881) počinje s radom carinarnica, grad se podiže i razvija po urbanističkom planu, što skupa dovodi do većeg priliva stanovništva. Broj stanovnika od 1864. do 1910. povećao se sa 374 na 1306. Račani daju značajan doprinos u oslobodilačkoj borbi 1876–1878, kada je Srbija stekla nezavisnost na Berlinskom kongresu. I naredni ratovi, Balkanski i I svetski (1912—1918) uzeli su sa ovog prostora 302 života, pala za nezavisnost i slobodu Srbije.

Formiranjem Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca – Jugoslavije, Bajina Bašta nastavlja sa razvojem. Elektrifikacija 1928, bolnica 1930, eksploatacija šuma, duvana (magacin pri duvanskoj stanici podignut 1936^[1]), izgradnja osnovnih škola na teritoriji opštine, podiže se životni standard i obrazovni nivo stanovništva. Pred Drugi svetski rat grad dobija vodovod i pokaldrmisane ulice.

Događaji koji su obeležili svetsku istoriju u periodu 1939–1945, odrazili su se i na ovaj prostor dobijajući formu građanskog rata i oslobodilačke borbe protiv okupacionih vlasti. Početkom oružanog otpora protiv okupatora, na ovom prostoru formira se Račanska četa koja je od 3. do 23. avgusta 1941. godine narasla na vojnu formaciju od 62 borca. Prva slobodna teritorija u porobljenoj Evropi - Užička republika - donela je, prvo, oslobođenje Bajine Bašte, mada privremeno. Na ovom prostoru formiraju se prvi NOO. Tokom rata okupatorski teror, posebno 1943. od strane Bugara odneo je stotine žrtava među civilnim stanovništvom. Tokom 1942. ovde je bila epidemija pegavog tifusa.^[2] U jesen 1943. snage JVuO pod zapovedništvom majora Dragoslava Račića, u sklopu četničke ofanzive u istočnoj Bosni prelaze na desnu obalu Drine i oslobađaju Bajinu Baštu. U sklopu završnih operacija oslobođenje zemlje septembra 1944. godine, NOVJ oslobađa ovaj prostor.

Spomenik nepoznatom vojniku iz Drugog svetskog rata

Nova etapa u istoriji Bajine Bašte započinje posle oslobođenja 1945. Godine kada grad privredno jača dobijajući moderan izgled. Brojni spomenici materijalne i duhovne kulture svedoče o istoriji ovog kraja, dugo je 5 000 godina. Do danas su sačuvani tragovi iz praistorijskog perioda, ostaci antičke kulture, kao i značajan srednjovekovni kulturno-istorijski spomenik - Manastir Rača.

Austrijski putopisac Feliks Kanic iznosi svoje impresivno viđenje, krajem 19. veka: „Ime je dobila prema spahiji Bajinu, a leži, okružena kulturama kukuruza, duvana i voća, u sunčanom Bušinskom polju na visini 250 metara i naoko deluje vrlo prijatno. Tu uspeva najbolji duvan u Srbiji. Sa crkvom Sv. Ilije, osvećenom 1893. godine dobila je lep centar sa svojih 118 kuća, kod kojih crvena opeka potiskuje drvo. One se grupišu oko velikog trga, zasađenog hrastovima i jabukama, na koji izlaze četiri glavne ulice. Na tom trgu je mala mesna škola; simpatična zgrada sreske uprave i karantinska stanica nalazi se u ulici koja vodi prema Drini...“

Demografija

U naselju Bajina Bašta živi 7432 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 36,1 godina (35,4 kod muškaraca i 36,7 kod žena). U naselju ima 3014 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,17.

Ovo naselje je skoro u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u posleratnom periodu beleži znatan porast u broju stanovnika.

Demografija^[3]
Godina	Stanovnika
1948.	1.222
1953.	1.638
1961.	1.394
1971.	3.961
1981.	6.284
1991.	8.555	8.436
2002.	9.543	9.813
2011.	9.148

Etnički sastav prema popisu iz 2011.‍^[4]

Srbi	8.936	97,68%
Crnogorci	26	0,28%
Jugosloveni	11	0,12%
Makedonci	10	0,11%
Rusi	5	0,05%
Hrvati	5	0,05%
Muslimani	4	0,04%
Mađari	3	0,03%
Albanci	2	0,02%
Slovaci	2	0,02%
Slovenci	2	0,02%
Bošnjaci	1	0,01%
Rumuni	1	0,01%
nepoznato	60	0,66%

Stanovništvo prema polu i starosti^[5]


	m	ž
?	9	8
80+	40	46
75—79	57	81
70—74	95	152
65—69	156	175
60—64	220	203
55—59	237	228
50—54	404	378
45—49	446	492
40—44	382	397
35—39	330	409
30—34	307	328
25—29	374	398
20—24	407	369
15—19	368	394
10—14	348	309
5—9	278	252
0—4	256	210
Prosek :	35,4	36,7

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	438	505	457	1.284	1.993	2.642	3.014

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	443	584	610	992	227	122	26	5	5	0	3,17

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	3.832	1.196	2.401	132	84	19
Ženski	4.058	935	2.458	456	195	14
UKUPNO	7.890	2.131	4.859	588	279	33

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	2.033	97	3	2	464
Ženski	1.605	105	1	0	383
UKUPNO	3.638	202	4	2	847
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	245	322	189	108	124
Ženski	52	46	275	154	33
UKUPNO	297	368	464	262	157
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	12	40	165	99	47
Ženski	34	28	92	125	188
UKUPNO	46	68	257	224	235
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	106	0	0	10
Ženski	77	0	0	12
UKUPNO	183	0	0	22

Turizam

U Bajinoj Bašti se svake godine u julu održava najveća manifestacija na vodi u Srbiji — Drinska Regata, koja za par dana manifestacije okupi oko 100 000 posetilaca iz zemlje i inostranstva. Na samoj regati, niz Drinu od Perućca do Rogačice spusti se 15-20 000 ljudi u oko 1000 raznih plovila. Ovo je, posle Guče i Egzita najveća letnja manifestacija u Srbiji.

Privreda

Hidroelektrana Bajina Bašta

Privredu Bajine Bašte predstavlja hidroelektrana Bajina Bašta, koja je najveći privredni kolektiv sa oko 200 zaposlenih. GP Razvoj, metalna industrija IKL, elektroindustrija, fabrika konfekcije, fabrika trikotaže, kartonaže su fabrike koje su neuspešno privatizovane i uglavnom ugašene. Okosnicu desetak mini pogona drvne industrije čini Nacionalni park „Tara“ koji predstavlja sirovinsku drvnu bazu. Okolina Bajine Bašte bavi se proizvodnjom duvana, maline kao i raznih sorti voća i povrća. Seosko stanovništvo se bavi i stočarstvom u brdskim krajevima gde u izvesnom broju domaćinstava postoji brojna stada ovaca i tovna grla goveda. Poslednjih godina razvija se slatkovodno ribarstvo sa proizvodnjom kalifornijske pastrmke. Primetna je orijentacija za razvoj turizma na Tari i dolini Drine a najveći turistički objekti su Vojna ustanova Tara sa hotelima „Omorika“ i „Beli bor“, Dečje odmaralište Mitrovac na Tari, Hotel „Jezero“ u Perućcu i „Ineks hoteli“ u Bajinoj Bašti. Od privatnih kolektiva najdinamičniji su preduzeće „Rolomatik“ sa programom građevinskih i metalnih konstrukcija, Mlekara „Spasojević“ sa paletom mlečnih proizvoda pod brendom „Zapis Tare“, ali i proizvođači „Sokolove rakije“, rakijskog programa „Stara pesma“, „BB Kleka“ i podrum „Simić“.

Obrazovanje

U Bajinoj Bašti postoje dve osnovne škole i po jedna gimnazija i tehnička škola.

Osnovna škola „Rajak Pavićević“
Osnovna škola „Sveti Sava”
Gimnazija „Josif Pančić”
Tehnička škola

Vidi još

Reference

^ "Politika", 28. dec. 1936
^ Pantelić, Dragan (21. 4. 2021). „Kako je 1942. ukroćena epidemija u Bajinoj Bašti”. Politika. Pristupljeno 22. 4. 2021.
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

Spoljašnje veze

Bajina Bašta na internetu (jezik: srpski)
Tekst o Bajinoj Bašti sa internet sajta o reci Drini (jezik: srpski)
Internet prezentacija Bajine Bašte (jezik: srpski)
Prezentacija Bajine Bašte, Tare, Drine i Perućca, lokalne teme, politika i aktuelne informacije Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. april 2016) (jezik: srpski)
Drinska regata (jezik: srpski)
Drina Info portal (jezik: srpski)
Mape, aerodromi i vremenska situacija lokacija (Fallingrain)
Bajina Bašta je pre rata bila poznata po svome duvanu a danas po svojoj turističkoj važnosti. "Politika", 24. jun 1936
Kasaba sa petnaest milionara. "Vreme", 11. apr. 1937, str. 5 digitalna.nb.rs

[1] "Politika", 28. dec. 1936

[2] Pantelić, Dragan (21. 4. 2021). „Kako je 1942. ukroćena epidemija u Bajinoj Bašti”. Politika. Pristupljeno 22. 4. 2021.

[3] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[4] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[5] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]